Kápitułá 1.
    ¶ 1. Moiżeſz kroćiuchno przypominá co ſie miedzy ludem dźiáło / od wyſćiá z Oreb áż do Kádeſbárne. 9. Obieránie y vrząd przełożonych. 22. Poſłánie y ſpráwá ſzpiegierzow. 27. Szemránie ludu. 44. Y pomſtá nád nimi.

  1. Tu ſie pocżyná rzecż / ktorą cżynił Moiżeſz do wſzytkich Izráelythow zá Iordánem / ná niektorey rowninie w puſzcży przećiw Morzu Cżerwonemu / miedzy Fárán / Thophel Lábán / Háſeroth / y Dyzáháb.
  2. A ieſth iedennáſćie dni chodu od Oreb przez gory Seyr áż do Kádeſbárne.
  3. A ták roku cżternáſte° / dniá pierwſzego / A Mieſiącá iedennáſthego opowiedáł Moiżeſz Izráelitom wſzytko to co mu był Pán do nich roſkázáł mowić.
      A To ieſt Stycżniá.

  4. * Gdy poráźił Seoná krolá Amoreyſkiego mieſzkáiącego w Eſebon / y Og Krolá Bázán / ktory mieſzkáł w Aſtároth w Edrei.
      * W.4.Mo.21.v.24.

  5. Tedy zá Iordánem w źiemi Moábſkiey / pocżął Moiżeſz oznáymowáć zákon tymi ſłowy.
  6. Pán Bog náſz nápomináł nás w Oreb / mowiąc / Doſyceśćie mieſzkáli ná tey gorze.
  7. Ruſzćieſz ſie / á idźćie ná gorę Amoreycżykow / y ná wſzytki mieſcá pogránicżne / ták w polá iáko y ná gory / y ná doliny / ku południowi / y nád Morze áż do źiemie Chánáneyſkiey / y do Libánu áż ku wielkiey rzece Eufrátes.
  8. Obácżćieſz że wám dáię źiemię tę / á przethoż wnidźćie á podbiyćie pod ſie źiemię thę / kthorą Pán Bog záprźiſiągł przodkom wáſzym / Abráhámowi / Izáákowi / y Iákobowi / iż im ią dáć miáł / y potomſtwu ich po nich.
  9. Ná then cżás opowiedźiáłem wám / * iż wás ſám rządźić nie mogę.
      * W.2.Mo.18.v.18.

  10. Pán Bog wáſz ták wás rozmnożył / iż ſie dźiś rownáćie wielkoſći gwiázd niebieſkich.
  11. Pán Bog oycow náſzych niecháyże wás tyle tyſiąckroć rozmnáżá / y niecháy wám błogoſłáwi / ták iáko to wám obiecáł.
  12. Iákoż iá tedy znieſć mogę ſpráwy wáſze / brzemioná y zwády wáſze:
  13. Dáyćie mi z pokoleniá wáſzego męże mądre / roſtropne y zácne / á ty iá nád wámi poſtánowię przełożonemi.
  14. Tedyſćie wy mnie odpowiedźieli iż to ieſt rzecż dobrá / ktorąm iá powiedźiáł / áby ták było.
  15. A ták iá obráłem przednieyſze z pokoleniá wáſzego męże mądre / y zácne / á tym nád wámi poſtánowił Rotmiſtrze nád tyſiącmi / Setniki Pięćdźieſiątniki / y Dźieſiąthniki / y Hetmány nád pokoleniem wáſzym.
  16. Támżem ná ten cżás roſkázáł ſędźiom wáſzym tymi ſłowy / Przeſłucháwáyćie ſporow miedzy bráćią wáſzą / † á ſpráwiedliwie rozſądek cżyńćie miedzy ludźmi wáſzymi / á tákże y przychodniámi mieſzkáiącemi z nimi.
      † Ián.7.v.24.

  17. Nie mieyćie prźi ſądźie bráku oſob ále zárowno ſłucháyćie ták vbogiego iáko y możnieyſzego. ¤ Nie boyćie ſie ni cżyiey oſoby / ábowiem ieſt ſąd Boży / wſzákoż ſpráwy trudnieiſze kthorym nie ſproſtáćie / odnoſćie do mnie / á iá ich przyſłuchám.
      ¤ W.3.Mo.19.v.15. Przyp.24.v.23. Iáku.2.v.2.

  18. Ná ten cżás tedy roſkázáłem wám był wſzytko / coſćie cżynić mieli.
  19. Ale odſzedſzy od Oreb / przeſlichmy onę wielką á ſtráſzną puſtynią ktorąſćie bácżyli / á to drogą gory Amoreyſkiey / ták iáko nám był roſkázáł Pán Bog náſz / á tákeſmy przyſzli do Kádeſbárne.
  20. Tedym iá wám tám mowił / Przyſzliſćie wy tu do gory Amoreycżykow / ktorą nám dáł Pán Bog náſz.
  21. Pátrzże Pán Bog twoy podáwá tobie źiemię tę / á ták wnidź á otrzymáy ią ſobie / ták iáko to tobie ſlubił Pán Bog oycow twoich / nie boy ſie á nic ſie nie lękáy.
  22. Támżeſćie ſie wy wſzyſcy zeſzli ku mnie / powiedáiąc / ♀ Poſlemy przed ſobą męże ktorzyby nám przeſzpiegowáli źiemię / á iżby nám dáli pewną ſpráwę / ktorąbychmy drogą do niey wnidź mieli / y miáſthá do ktorychbyſmy weſzli.
      ♀ W.4.Mo.13.v.4.

  23. Ktorá rzecż gdy ſie mnie podobáłá / thedym iá obráł z wás mężow dwunáſćie / po iednemu z káżdego pokoleniá.
  24. * Ktorzy odſzedſzy / vdáli ſie miedzy gory / á przyſzli ku potoku Eſzkol / y przeſzpiegowáli źiemię.
      * W.4.Mo.13.v.24.

  25. Támże z ſobą nábráli owocow z oney źiemie / á przynieſli ie do nás / dáiąc nám ſpráwę á opowiedáiąc iáko wyborná ieſt oná źiemiá / ktorą nám dáwá Pán Bog náſz.
  26. Ale wy nie chćieliſćie tám wnidź / owſzemeſćie byli odpornymi Pánu Bogu wáſzemu.
  27. Y mowiliſćie miedzy ſobą / ſzemrząc w námiećiech / Iż nás Pán má w nienáwiſći / przetoć nás z Egiptu wywiodł / áby nás dáł w ręce Amoreycżykom ku pomordowániu.
  28. Dokądże wżdy iſć mámy / bráćiá náſzy zepſowáli nám dobrą myſl / mowiąc / Národ tám ten ieſt więcſzy y roſleyſzy niſzli my / miáſtá máią wielkie y obronne áż pod niebo / á widźieliſmy też tám y ſyny Obrzymow.
  29. Alem iá wás nápomináł / ábyſćie ſie ſtráſzyć nie dáli / áni ſie ich lękáli.
  30. Pán Bog wáſz ktory idźie przed wámi / zá wás wálcżyć będźie / ták iáko wám vcżynił y w Egipthćie przed ocżymá wáſzymi.
  31. Thákże y ná puſzcży / gdźieś widźiáł iáko ćie noſił Pán Bog twoy / by więc oćiec ſyná ſwego / w oney wſzytkiey drodze / w ktoreyeś był / á żeſćie tu oto przyſzli ná to mieſce.
  32. Ale wy w tey rzecży niewierzyliſćie Pánu Bogu wáſzemu.
  33. Ktory áby ſám przepátrzáł ſtánowiſká námiotom wáſzym / ſzedł w drogę przed wámi w nocy w ogniu / ábyſćie widźieli drogę ktorąſćie ſzli / á we dnie w obłoku.
  34. A tákże Pán ſłyſząc głos ſłow wáſzych / rozgniewáwſzy ſie przyſiągł tymi ſłowy.
  35. Záden z tego ták złoſćiwego národu nie oglądá tey wyborney źiemie / kthorąm iá był przyſiągł dáć przodkom ich.
  36. Oprocż Kálebá ſyná Iefonowego ktory ią oglądá / á iemu ią dám źiemię tę y ſynom iego / ktorą on przeſzedł / ábowiem ten ſtátecżnie záchowáł ſię Pánu.
  37. Tákżeć ſie y ná mię dlá wás Pán rozgniewáł / á powiedźiáł mi / Y ty támo nie wnidźieſz.
  38. Ale Iozue ſyn Nunow ktory tobie ſłuży / tám wnidźie / A ták ty themu cżyń ſerce dobre / bo on ſyny Izráelſkie w wiedźie w oſiádłoſć źiemie tey.
  39. Wáſzy też málutcy / o ktorycheſćie wy powiedáli iż mieli być podáni do łupu / y dźiátecżki ktore dźiś nie wiedzą co zle á co dobrze / ći támo wnidą / á tym iá źiemię tę w dźiedźictwo podám.
  40. Ale ſie wy wroććie ná puſzcżą ku Morzu Cżerwonemu.
  41. Tedyſćie wy mnie ná tho powiedźieli / Zgrzeſzyliſmy przećiwko Pánu á ták poydźiemy / á zwiedźiemy bitwę iáko nám roſkázáł Pán Bog náſz. Thedy ná ſie wźiąwſzy zbroie ſwe / byliſćie po gothowiu wniſć ná gorę.
  42. A Pán tám rzekł ku mnie / Nápomináy ie áby nie chodźili / á iżby bitwy nie ſtácżáli / gdyżem iá nie ieſth miedzy wámi / ábyſćie ſnádź nie byli poráżeni od nieprzyiáćioł wáſzych.
  43. Co gdym iá wám opowiedáł / tedyſćie mie ſłucháć nie chćieli / owſzē wzgárdźiwſzy roſkázánie Páńſkie / vpornieſćie ná gorę ćiągnęli.
  44. Tedy Amoreicżyk ná oney gorze mieſzkáiący / wyćiągnął przećiw wám á gonił wás nie inácżey iáko pcżoły y poráźił wás w Seir áż ku Hormá.
  45. A tákże wy wroćiwſzy ſie / płákáliſćie przed Pánem / lecż on iednák nie wyſłucháł wás / á nie chćiáł kwā náchylić vchá ſwego.
  46. Tákżeſćie potym mieſzkáli w Kádes przez cżás niemáły / thák długo iákoſćie y pierwey tám mieſzkáli.

    Kápitułá 2.
    ¶ 2. Przechodzącem Izráelitom przes źiemię Edom / Moáb y Ammon / zákázáno áby ludźi tám mieſzkáiących nie gábáli. 10. A co zá národy tám przed tym mieſkáły. 14. Wſzyſcy kthorzy niezgody y nieſnáſki miedzy ludem pocżynáli / záwżdy ginęli. 26. Seon krol Amoreyſki broniąc iem wolney drogi poráżon.

  1. Ná ten cżás wroćiwſzy ſie ſzliſmy ná Puſzcżą ku Morzu Cżerwonemu / ták iáko mi był Pán roſkázáł á obchodźiliſmy przes wiele dni gorę Seir.
  2. Tedy mię Pán nápomináł tymi ſłowy.
  3. Doſyćieſćie iuż chodźili około tej gory / obroććieſz ſie iuż ku pułnocy.
  4. Roſkáżże ludowi / Gdy wnet poydźiećie przes gránice bráćiey wáſzey ſynow Eſáu / kthorzy mieſzkáią w Seir / á oni ſie wás báć będą / ſtrzeżćieſz ſie wy też pilnie.
  5. Abyſćie ich nie zdráznili / ábowiē wám y ná ſtopę nie dám źiemie ich / gdyżem iá gorę Seyr dáł w oſiádłoſć Ezáuowi.
  6. A ták potrzeby ku żywnoſći zá pieniądze v nich kupowáć będźiećie / y wodę ku pićiu.
  7. Abowiemći Pán Bog thwoy we wſzytkich twych ſpráwách ſzcżęſćił / y ſpráwił ći przechod beſpiecżny przes onę wielką puſzcżą w onych cżterdźieſći lát / w ktorych Pán Bog wáſz ták był przy tobie / iżeś żádney rzecży nie potrzebowáł.
  8. Obroćilichmy ſie tedy od bráćiey náſzey ſynow Eſáu / mieſzkáiących w Seyr drogą rowną od Eláth y od Aſyongáber / á vdáliſmy ſie drogą ku puſzcży Moábitow.
  9. Támże mi Pán zákázáł mowiąc tymi ſłowy / Nie tárgáy ſie ná Moábity / áni podnoś wálki przećiw im ábowiem iá źiemie ich nie dám tobie w oſiádłoſć / gdyżem Lotowemu potomſtwu podáł Ar w dźiedźictwo.
  10. Kędy pirwey Emitowie mieſzkáli / ktory lud y wielkoſćią / y moznośćią / y wzroſtē rownáł ſie Enácytō.
  11. Ktore też miáno zá Obrzymy iáko Enáćity / y názywáli ie Moábitowie A Emim.
      A To ieſt / Ludźie ſtráſzni.

  12. Tákże y w Seyr mieſzkáli przed tym Horeycżycy / ále ſynowie Ezáu wygnáli y wygłádźili ie / á oſiedli w źiemi ich iáko to vcżynili Izráelcżycy w źiemi oſiádłoſći ſwoiey / kthorą im Pán dáł.
  13. A przetoż / teráz iuż przepráwćie ſie przes rzekę Záred: Y tákżechmy ſie przepráwili.
  14. Cżás thedy ten pokichmy byli w drodze od Kádeſbárne / áżeſmy przeſzli przes rzekę Záred / było trzydźieſći y osḿ lát / áż wyginął wſzytek on národ z obozu mężow godnych ku boiu / ták iáko tho im był záprzyſiągł Pán.
  15. Abowiem ręká Páńſká byłá przećiwko nim ták iż wſzytcy wyginęli z poſrod obozu.
  16. Owá gdy wſzyſcy boiownicy z pośrzod ludu przes śmierć wytráceni byli.
  17. Tedy Pán mowił ku mnie w thy ſłowá.
  18. Dźiś przeydźieſz gránice Moábſkie / to ieſt Ar.
  19. A ták gdy bliżey ku Ammonitom przychodźić będźieſz / tedy ſie ná nie nie thárgnieſz / áni ich dráznić będźieſz: Abowiem źiemię Ammonitow niedám w oſiádłoſć tobie / ktorąm iá podáł w oſiádłoſć pothomſtwu Lotowemu.
  20. Ktorą też źiemię miáno zá źiemię Obrzymow / ábowiem Obrzymi w niey mieſzkáli przed tym / ktore Ammonitowie názywáli B Zomzomim.
      B To ieſt / morderze.

  21. Lud ktory ſie rownáł wielkoſćią możnoſćią y wzroſtem z Enácytámi / ále ie Pán wygubił przed nimi / á ták Ammonitowie odźierżeli mieſcá ich / y támże mieſzkáli.
  22. Iáko vcżynił y ſynom Ezáu ktorzy mieſzkáli w Seir iż dlá nich wytráćił Horeycżyki / thák iż oni ieſzcże y po dźiś dźień trzymáią poſiádwſzy źiemię ich.
  23. A tákże Káftorytowie ktorzy wyſzli z Káftor / wytráćili Eweycżyki w Házerim / áż do Gázy / támże ſie oſádźili w źiemi ich.
  24. Ruſzćieſz ſie tedy / á przepráwćie przez rzekę Arnon / oto iá dáwám w ręce wáſze Sehoná krolá z Heſebon Amoreycżyká z iego źiemią / terás że iuſz pocżni bráć oſiádłoſći iego á ruſz woynę przećiw iemu.
  25. Dźiś iá pocżnę wſzythki národy ktore ſą pod niebem / tobą ſtráſzyć y płoſzáć / że ſłyſząc ſłáwę twą zedrgną ſie á polękáią przed tobą.
  26. * Poſłáłem thedy poſły z puſzcżey Kádemot do Sehoná Krolá z Heſebon o pokoy ták go proſząc.
      * W.4.Mo.21.v.21.

  27. Dopuſć mi idź wolno goſćińcem przes źiemię twoię / wſzák ſie z niego áni ná práwo áni ná lewo nie vchylimy.
  28. Tylko nám zá náſze pieniądze dáſz potrzeby ku pożywieniu / y wodę ku pićiu / iedno tylko ábychmy wolno przeſzli.
  29. Ták iáko też dlá nás vcżynili to ſynowie Ezáu ktorzy mieſzkáią w Seyr / y Moábitowie ktorzy mieſzkáią w Ar / áżbychmy ſie przepráwiwſzy zá Iordán przyſzli do źiemie ktorą nám dáwá Pán Bog náſz.
  30. Ale Sehon krol z Heſebon nie chćiáł nám dopuſćić drogi wolney przez źiemie ſwą / gdyż Pán Bog twoy zátwárdźił myſl iego / á vcżynił vporne ſerce iego / áby go dáł w ręce twoie / iáko ſie to dźiś okázáło.
  31. Tedy Pán rzekł ku mnie * Iużem ći pocżął podáwáć pod moc twoię Sehoná y z źiemią ie° / á przetoż iuż wtárgni w oſiádłoſći źiemie iego.
      * Amos.2.v.9.

  32. Wyćiągnął tedy Sehon przećiw nám ze wſzytkim ſwym woyſkiem / chcąc z námi zwieſć bitwę w Iázá.
  33. Ale go Pán Bog náſz dáł pod moc náſzę / á poráźiliſmy go z dźiećmi / y ze wſzytkim iego ludem.
  34. Thámżechmy tegoż cżáſu pobráli wſzytki miáſtá iego / á wſzytki mieſzcżány / żony y dźieći ich do iednegoſmy wytráćili.
  35. Tylkoż bydłá / y łupy miáſt pobráne rozebráliſmy miedzy ſie.
  36. Od Aroer kthore leży ná brzegu rzeki Arnon / y od miáſtecká kthore ieſt w dolinie áż do Gáláád / żádne miáſto nie było kthoreby ſie nám oprzeć mogło / ábowiem Pán Bog náſz wſzytki nám podáł w ręce náſze.
  37. Tylko żeſćie ku gránicom Ammonitow nie dochodźili / y do tego wſzytkiego co leży nád rzeką Iábok / áni do miáſt leżących w gorách / y do wſzythkiego / cżego nám Pán Bog náſz zákázáł.

    Kápitułá 3.
    ¶ 1. Og krol Báſán poráżon. 7. Izráel woiuie źiemię iego. 12. Rubenitowie y Gádytowie poſiedli źiemię iego. 21. Iozue potwirdzon ieſt ná hetmáńſtwo. 23. Moiżeſzowi nie dopuſzcżono wnidz do źiemie obiecáney.

  1. Pothym z támtąd gdychmy ſie ruſzyli ku Báſán / wyćiągnął przećiw nám Og krol Báſáńſki ze wſzytkimi woyſki ſwemi / chcąc z námi zwieſć bitwę w Edrei.
  2. Tedy Pán rzekł do mnie thymi ſłowy / Nic ſie go nie lękáyćie / ábowiemem go iá ze wſzytkim ludem iego y z źiemią dáł w ręce twoie á ták że vcżyniſz iemu iáko y Sehonowi krolowi Amoreyſkiemu / ktory mieſzkáł w Heſebon.
  3. A ták Pán Bog náſz podáł pod moc náſzę Og krolá Báſáńſkiego y wſzyſtek lud iego / kthorechmy áż do iednego wymordowáli.
  4. Tegoż też cżáſu pobráliſmy wſzytki miáſtá iego / á żádne nie było ktoregobyſmy nie wźięli z ſzeſćidźieſiąt / to ieſt wſzytkę kráinę Argob / ktore ieſt kroleſtwem Og w Báſán.
  5. A ty wſzytki bárzo wyſokimi mury / bronámi y zátworámi opátrzone były / oprocż ieſzcże wielkiey licżby miáſtecżek nie opráwionych murem.
  6. Ktoreſmy ſpuſtoſzyli iáko y Sehonowe Krolá Heſebońſkiego / borząc wſzytki miáſtá / z mężmi / niewiáſtámi / y dźiećmi.
  7. Tylko wſzythki bydłá y łupy z miáſt ich tych my miedzy ſie rozebráli.
  8. Y ták tegoż cżáſu odięliſmy dwiemá krolom Amoreyſkim źiemię z tę ſtronę Iordánu / od rzeki Arnon áż do gory Hermon.
  9. Ktorą Sydońcżycy zową Sáryon / á Amoreycżycy Sánir.
  10. Wſzytki miáſtá w rowninách / y wſzytkę kráinę Gáláád / tákże wſzythkę kráinę Báſán / áż precż ku Selchá y Edrei / ktore miáſtá ſą w Báſán w kroleſtwie Ogá.
  11. Bo iedno ten Og krol Báſán ſám był ieſzcże pozoſtáł od Obrzymow / ktorego też łoże żelázne ieſzcże ieſt w Rábát v Ammonitow ná dźiewiąći łokiet w dłuż / á wſzerz ná cżthery łokćie / A práwie męſkie.
      A To ieſt miáry poſpolitey práwie dobrey.

  12. Tegożechmyć cżáſu źiemię tę wźięli od Aroer ktore ieſth nád rzeką Arnon / á połowicę gory Gáláád z miáſty iey podáłem Rubenitom y Gádytom.
  13. A drugą cżęſć Gáláád / y wſzytko kroleſtwo Báſáńſkie krolá Og / puſćiłem połowicy pokoleniá Mánáſseſowego / to ieſt wſzytkę kráinę Argob / ze wſzytką Báſáńſką źiemią ktorą zwáno Obrzymſką.
  14. Y wźiął Iáir ſyn Mánáſseſow wſzytkę kráinę Argob / áż do gránice Geſsury y Mácháty / ktorą názwáł od ſwego imieniá Báſánháwot Iáir / ták iż ieſzcże y do tych cżáſow toż przezwyſko má.
  15. Alem Máchirowi dáł Gáláád.
  16. Rubenitom theż y Gádytom od Gáláád áż do potoká Arnon / dáłem to co ieſt miedzy rzeką y gránicą áż ku rzece Iábok / ktorá gránicży od Ammonitow.
  17. Przytym rowniny / y Iordán z iego pogránicżnym od Ceneret áż do morzá ktore leży w polách / to ieſt do Morzá Słonego / pod Azdodfáſgá ku Wſchodu ſłońcá.
  18. Thedym iá ná on cżás roſkázáł wám w ty ſłowá / Gdyż Pán Bog wáſz dáł wám poſieſć tę źiemię / wy wſzyſcy ktorzyſćie ſą mężnieyſzy / idźćie zbroynie przed Izráelitámi bráćią wáſzą.
  19. Ale w mieſćiech wáſzych ktorem iá wám dáł / zoſtáną żony / dźieći y bydłá / o kthorem wiem iż go doſyć máćie.
  20. Aż też y bráćiá wáſzy doſtáną ſobie odpocżynieniá od Páná iáko y wy / á przydą do oſiádłoſći źiemie oney / ktorą im Pán Bog wáſz dá zá Iordánem / tám wy potym wroćićie ſie káżdy z wás do imieniá ſwego / ktorem rozdáł miedzy wás.
  21. Tegoż cżáſu roſkázáłem Iozuemu tymi ſłowy / Widźiáłeś ocżymá ſwemi / co Pán Bog vcżynił onym dwiemá Krolom / toż też wſzytko vcżyni Pán inem wſzytkiem kroleſtwám / przez ktore przechodźić będźieſz.
  22. A ták ſie ich nie lękáyćie / ábowiē Pán ieſt Bogiem wáſzym / á onżeć zá wás wálcży.
  23. Y modliłem ſie ták ná on cżás ku Pánu.
  24. Pánie Boże / gdyżeśmi pocżął okázowáć ſłudze twemu / znáki możnoſći twoiey / y mocną rękę twoię / á iż też niemáſz Bogá inego ná niebie áni ná źiemi / ktoryby mogł ták możne ſpráwy okázowáć.
  25. Proſzę ćie ábych ſie przepráwił / á oglądáł tę wyborną źiemię zá Iordánem / z oną wdźięcżną gorą / y z Libánem.
  26. B Rozgniewáł ſie thedy Pán ná mię dlá wás / y nie wyſłucháł mie / á nád tho zákázáł mi / ábych więcey o to by ſłowá nie mowił / powiedáiąc mi / Doſyć ty máſz.
      B Widźiemy tu iáko ſie Swięći podcżás modlą ſámi nie wiedzą o co / á wſzákoż ich przedſie nieodrzucá Pán folguiąc ich krewkośći / á dáwáiąc iem co lepſzego niż oni żądáią.

  27. Ale wnidź ná wierzch gory Fázgá / á obroćiwſzy ſwe ocży ku Záchodu / ku Pułnocy / ku Południu y ku Wſchodu / oglądáy ocżymá ſwemi / bo ty nie przepráwiſz ſie zá Iordán.
  28. A wſzákoż porucż to Iozuev / á dodáy mu ſercá / y potwirdź go / ábowiem on bedźie hetmánem ludu tego / á podźieli im w dźiedźictwo źiemię ktorą ty oglądáſz.
  29. A ták mięſzkálichmy w dolinie przećiw C Bethfegor.
      C Bethfegor miáſto ieſt / ktore było wezwáne od Báłwáná tegoż imieniá.

    Kápitułá 4.
    ¶ 1. Zákon Páńſki má być pilnie chowán / á nie má do niego nic być przydáwáno / ábowiem ieſt żywot y mądroſć łudzká / ktorego ſie dźieći vcżyć máią. 16. Zádnych obrázow áby nie cżyniono. 26. Káránie báłwochwálcow. 41. Miáſtá vćiecżki.

  1. Theráz iuż Izráel ſłucháy vſtáw y práw ktorich iá wás vcżę / ábyſćie im doſyć cżynili / á żebyſćie żyli / y przyſzli do oſiádłoſći źiemie oney ktorą Pán Bog oycow wáſzych wám dáwá.
  2. * A Nie przydáwáyćieſz nic do tego co iá wám roſkázuię / áni też cżego z tego vymuyćie / ábyſćie záchowáli roſkázániá Páná Bogá wáſzego / ktore iá wám roſkázuię.
      A Z tąd bácżyć mámy / iż káżdá chwáłá oprocż ſlowá Bożego wymyſloná / má być odrzuconá.

      * Przyp.30.v.6.

  3. † Widźiáły ocży wáſze co vcżynił Pán nád Báálfegorem / ábowiem wſzytki ony ktorzy náſládowáli Báálfegorá / tych z poſrzodku wás wytráćił Pán Bog wáſz.
      † W.4.Mo.25.v.4. Iozue.22.v.17.

  4. A wy ktorzyſćie mocnie przyſtáli do Páná Bogá wáſzego / wſzyſcy y dźiś żywiećie.
  5. Pátrzćieſz iż iá wás vcżę vſtáw y práw ták iáko mnie roſkázáł Pán Bog moy / ábyſćie ták cżynili w źiemi tey / w kthorey oſiádłoſć B przychodźićie.
      B Abowiem iuż pocżęli byli doſtáwáć źiemie oney.

  6. Stáráyćieſz ſie iákobyśćie temu doſyć cżynili / ábowiemći w tym położoná ieſth mądroſć y roſtropnoſć wáſzá przed inymi národy / áby oni ſłucháiąc tych wſzytkich vſtáw rzekli / Zápráwdę lud ten ieſt mądry / roſtropny / y zácny.
  7. Abowiem ktoryſz ieſt thák zácny národ / C do kthoregoby bogowie thák przychodźili / iáko Pán Bog náſz do nás przychádzá ile kroć kolwiek wzywámy go.
      C To ieſt nád ktorymiby ták byli bogowie litoſćiwi / á iżby im w trápieniu ná pomocy byli.

  8. Abo gdźież ieſth tákowy národ / ktoryby ták ſpráwiedliwe vſtáwy y práwá miáł / iáko ieſt wſzytek zákon then / ktory iá dźiś przekłádám przed wámi.
  9. A wſzákoż ſie ſtrzeż / á bądź pilen ſám ſiebie / ábyś tego nie zápomniáł co oglądáły ocży twoie / á iżby nic nie wychodźiło z ſercá twego po wſzytek cżás żywotá twego / owſzem tego vcż ſynow y wnucżąt twoich.
  10. Nie zápomináy w ktoryś dźień ſtáł przed oblicżnoſćią Páná Bogá twego w Horeb / gdy mnie Pán roſkázáł / Zgromádź do mnie lud ten ábym im opowiedźiáł wſźitki ſłowá moie / kthorych ſie oni vcżyć máią / D áby ſie mnie báli / pokąd ná źiemi żyć będą / vcżąc thego y dźiátek ſwoich.
      D Práwdźiwe vżywánie zákonu tu ſie vkázuie / iż ſie z niego vcżyć mámy boiáźni Bożey / tho ieſt / ábychmy mu ſłużyli á miłowáli go z chući ſynowſkiey / ktorá ſie boi káżdego nie poſłuſzeńſtwá.

  11. ¤ Zeſzliſćie ſie tedy á ſtánęliſćie pod gorą / gdy gorá mgłą / obłokiem / y ćiemnoſćiámi będąc okrytá / áż do puł niebá ogniem páłáłá.
      ¤ W.2.Mo.19.v.18.

  12. Támże Pán do wás mowił z pośrzod ogniá / y ſłyſzeliſćie głos ſłow iego / E áleſćie żádnego podobieńſtwá nie widźieli iedno tylko głos.
      E Nie może nic práwdźiwiey znácżyć Bogá / iáko głos y ſłowo ktore ieſt duchem ſámo w ſobie / iáko y Bog ieſt Duch.

  13. Támći wám oznáymił przymierze ſwoie / á roſkázáł ábyſćie ie záchowywáli / to ieſt dźieſięćioro przykázánie / ktore ná dwu táblicách kámiennych nápiſáł.
  14. Y tegoż cżáſu roſkázáł mi thám Pán ábych wás náucżáł vſtháw y práw / wedle ktorych ſie w źiemi ſpráwowáć máćie / do ktorey idźiećie ábyſćie ią poſiedli.
  15. Máćie ſie tedy pilnie przeſtrzegáć gdyżeſćie nie widźieli podobieńſtwá żádnego w on dźień w ktory Pán z wámi mowił z Horeb pośrzodku ogniá.
  16. Abyſćie ſie nie vwiedli á nie cżynili ſobie báłwáná / ábo obrázu ná iákiżkolwiek kſztáłt / ábo mężcżyńſki ábo niewieſći.
  17. Abo też ná kſztáłt iákiego źiemſkiego źwierzęćiá / thákże ná podobieńſtwo ptáſtwá ſkrzdláſtego látáiącego ná powietrzu.
  18. Ani też ná podobieńſtwo iákiey gádźiny ktorá ſie płázá po źiemi / áni ná kſztáłt iákiey ryby ktorá ieſth w wodźie pod źiemią.
  19. Tákże gdy ku niebu podnieſiećie ocży ſwe / á vyzráwſzy ſłońce / mieſiąc y gwiázdy ze wſzytkimi záſtępy niebieſkiemi / nie vwodźćieſz ſie / ábyſćie ie chwálić / ábo ſie im kłániáć mieli / F Gdyż ich Pán Bog wáſz zrządżył ku poſłudze wſzythkim ludźiám mieſzkáiącym pod niebem.
      F Nie ſłuſzá tedy rzecży ſtworzonych ná co inego vżywáć iedno ná tho nácż ſą od Páná ſtworzone / A przetoż ći kthorzy ku chwále Bożey vżywáią ſoli / wody / y inych rzecży / grzeſzą pſuiąc práwdźiwe ich vżywánie / á toż też y o cżárownikoch rozumieć mámy.

  20. Aleć wás ſám Pán wyrwáł y wywiodł z żeláznego piecá Egiptſkiego / ábyſćie byli dźiedźicżnym ludem iego / iáko oto dźiś ieſteśćie.
  21. ¤ Támże z wáſzey przycżyny rozgniewáł ſie Pán ná mię / á przyſiągł że zá Iordán przeſć nie mám / áni wnidź do oney przewyborney źiemie / kthorą Pán Bog wáſz dáie wám w dźiedźictwo.
      ¤ W.4.Mo.20.v.12. Wyżſzey.1.v.37. y 3.v.26. Niżey.31.v.2.

  22. ♀ A tákże iá vmrę tu w tey źiemi / á nie przeydę zá Iordán / ále wy przeydźiećie á otrzymáćie ták dobrą źiemię.
      ♀ Niżey.34.v.1.

  23. G Oſtrzegáyćieſz ábyſćie nie zápámiętáli przymierzá ktore z wámi vcżynił Pán Bog wáſz: Nie cżyńćieſz ſobie żádnego rytego obrázu / áni podobieńſtwá żádnego ze wſzytkich rzecży kthorych wám zákázáł Pán Bog wáſz.
      G Ták cżęſte powtárzánie tego zákázániá vcży á nápominá nás / iáko ſie Pán brzydźi báłwány.

  24. * Abowiem Pán Bog wáſz H ieſt ogień tráwiący / á Bog zápálcżywy w miłoſći.
      H Pán ieſt ogniē tráwiącym wſzytki niewierniki ktory ie ták tráwi nie inácey iáko ogień drwá ſuche / żádnemu nie przepuſzcżáiąc.

      * Zydow.12.v.29.

  25. A gdy ſie wám národźi ſynow y wnucżąt / á ſthárzeiećie ſie w źiemi oney / ieſlibyſćie ſie vwiedli cżyniąc ſobie báłwány ryte / ábo podobieńſtwo iákieykolwiek rzecży / á dopuſćili byſćie ſie grzechu / obruſzáiąc ná ſie Páná Bogá wáſzego.
  26. Tedy ſie iá oſwiádcżám dźiś I y niebem y źiemią przećiwko wám / iż wy koniecżnie rychło poginiećie z źiemie / do kthorey ſie przepráwiáćie przez Iordán / ábyſćie ią poſiedli / á nie przedłużą ſię tám dni wáſze / bo pewnie będźiećie wytráceni.
      I To oświádcżenie ieſt práwie włáſne ábowiem niebo y źiemiá ſą práwdźiwemi świádki / łáſki y gniewu Bożego przećiwko nám. Láſki / gdi nám dáwá obfitoſć wſzego dobrá / A Gniewu / gdy ná nás dopuſzcżá głod y nieurodzáy. O tym pátrz.30.v.19.

  27. A K roſproſzy wás Pán Bog miedzy národy / thák iż wás málucżká licżbá będźie miedzy ludem onym / kędy wás wypędźi Pán.
      K Tu ieſt proroctwo o Zydách / iż mieli być roſproſzeni miedzy Aſsyryány / Bábilońcżyki / Greki / y Rzymiány / przydáwáiąc tu proroctwo o ich náwroceniu w wier.29. O cżym y Páweł S. przypominá. Rzym.11.

  28. Támże będźiećie ſłużyć bogom rękámi ludzkiemi vrobionym / drewniánym y kámiennym / kthorzy nie widzą / nie ſłyſzą / nie iedzą / áni żádney wonnoſći cżuią.
  29. Acżkolwiek y tám gdy ſzukáć będźiećie Páná Bogá wáſzego / znáydźiećie go / ieſliż z cáłym ſercem / á ze wſzytkim vmyſłem ſzukáć go będźiećie.
  30. Gdy zoſtániećie w vtrápieniu / á wſzytko to ná wás przydźie / tedy ſie ná oſtátek wroćićie do Páná Bogá ſwego / á poſłuſzni będźiećie głoſu iego.
  31. Abowiem ieſt Bogiem miłoſćiwym Pán Bog twoy / nie opuſći ćię áni ćię wygłádźi / á nie zápomni prźimierzá ktore przyſiągł oycō twoim.
  32. Dowiáduyże ſie iedno terás o dáwnych cżáſiech kthore były przed tobą / od tąd iákoż Pán Bog ſtworzył cżłowieká ná źiemi / á od iednego końcá niebá áż do drugiego / ieſliż kiedy z ſtháłá ſie rzecż ták wielká / iáko tá ieſth / ábo ieſliż co temu podobnego gdźie ſłycháno.
  33. Słyſzáłli kiedy ktory národ głos Bogá mowiącego z ogniá / ták iákoś ty ſłyſzáł / á zoſtáł żyw:
  34. Abo kuſił li ſie ktory bog przyść á obráć ſobie iáki národ z poſrzodku inego národu przez pokuſy / przez znáki / cudá / wálki / przez mocną rękę y wyćiągnione rámię / przez ſtráſzliwe widzeniá / ktore rzecży wſzytki przed ocżymá wáſzymi ſpráwowáł dlá wás w Egipthćie Pán Bog wáſz:
  35. Y dáł wám to oglądáć / L ábyſćie wiedźieli / iż Pán ieſt Bog / á żádnego inego nádeń niemáſz.
      L W thych ſłowiech vkázuie ſie práwdźiwy pożytek cudow / iż z nich poznáwámy Páná Bogá.

  36. Thenżeć dáł ſłyſzeć z niebá głos ſwoi M ku náuce twoiey / á thobie okázáł ná źiemi on wielki ſwoy ogień gdźieś thy ſłyſzáł ſłowá iego z poſrzodku ogniá.
      M Oſobliwy vrząd zákonu ieſt áby vcżył / Bo ieſliż oſkárżá ábo potąpiá tedy ſie to ſtáwá dlá grzechu / nie włáſnoſći zákonu.

  37. N A iż vmiłowáł przodki thwe obráł przyſzłe potomſtwo ich / † á wywiodł ćię z Egyptu przed ſobą wielką mocą ſwoią.
      N Vkázuie że wſzytki rzecży dobrowolnie á dárem ſą im podáne / á oprocż wſzey záſługi / Abowiem też oycowie ich byli ſynowie gniewu iáko y drudzy / á wſzákoż byli wezwáni z ſámey dobroći y miłoſierdźiá Bożego.

      † W 2.Mo.13.v.21.

  38. Aby wygnáł przed thobą národy więcżſze y możnieyſze / niźliś thy ieſt á iżby ćie wwiodł do źiemie ich y podáł ći ią w dźiedźictwo / iáko ſie to dźiś okázuie.
  39. A przetoż obácż dźiś / á przywiedź ſobie ná pámięć / iż Pán Bog ieſt ná niebie wzgorę / y ná źiemi niſko / á nie ieſt nádeń iny.
  40. Záchowáyże tedy vſtáwy y roſkázániá iego / ktore iá dźiś roſkázuię tobie / ábyć ſie po wſzythki dni dobrze wodźiło y dźiátkom twē po tobie / á iżbyś długo żył ná źiemi / ktorą dá tobie Pán Bog twoy.
  41. Tedy Moiżeſz oddźielił trzy miáſtá z tę ſtronę Iordánu ku Wſchodu ſłońcá.
  42. Aby ſie tám vćiekáł mężoboycá / ktoryby kogo z nieobácżeniá zábił / nie máiąc z nim nieprzyiázni przed tym / á then vćiekſzy ſie do iednego miáſtá z tych / áby był beſpiecżnym.
  43. ¤ Y było iedno Bezer w puſzcżey / w rowninie miedzy Rubenithy / á drugie Rámoth w Gáláád miedzy Gádyty / á trzećie Golám w Báſán / miedzy Mánáſsity.
      ¤ Iozue.20.v.8.

  44. Tenći tedy ieſt zákon ktory Moiżeſz przekłádáł Izráelitom.
  45. Ty też ſą ſwiádectwá / vſtáwy y práwá / kthore im Moiżeſz opowiedźiáł gdy wyſzli z Egiptu.
  46. Z tę ſtronę Iordánu ♀ w dolinie przećiw Bethfegor / w źiemi Sehoná krolá Amoreyſkiego / ktory mieſzkáł w Heſebon / á poráżon ieſth od Moiżeſzá y od Izráelitow / gdy wyſzli z Egyptu.
      ♀ To ieſt w źiemi Moábſkiey.

  47. Y podbili pod ſię źiemię iego / y źiemię Ogá krolá Báſáńſkiego / dwu krolow Amoreyſkich / ktorzy byli z tę ſtronę Iordánu ná Wſchod ſłońcá.
  48. Od Aroer ktore ieſt ná brzegu potoku Arnon / áż do gory Son / á tá ieſt Hermon.
  49. Y wſzytki polá nád Iordánem ku Wſchodu ſłońcá / áż do Morzá ktore ieſt w polu pod Aſdothfáſgá.

    Kápitułá 5.
    ¶ 1. Iáko zákon ieſt dán y Powtorzon przez Moiżeſzá. 5. Moiżeſz ieſt poſrzednikiem miedzy ludem y Bogiem.

  1. Zwołáwſzy tedy Moiżeſz wſzytkich Izráelitow / vcżynił do nich rzecż w thy ſłowá / Słucháićie Izráelcżycy vſtáw y práw / ktore iá dźiś opowiedám w wáſze vſzy / iżbyśćie ſie ich vcżyli / á pilnie ie chowáli.
  2. * Pán Bog náſz wźiął z námi przymierze w Horeb.
      * W.2.Mo.19.v.5.

  3. A A thego przymierzá nie vcżynił Pán z oycy náſzymi / ále z námi ktorzychmy dźiś tu oto wſzyſcy ſą żywi.
      A Niektorzy thák cżytáią y wykłádáią / Nie tylko z oycy náſzymi / ále też y z námi.

  4. Pán Bog ocżywiſćie mowił z wámi / ná oney gorze z poſrzod ogniá.
  5. Támżem iá ná ten cżás był miedzy Pánem / y miedzy wámi / ábym wám odnoſił ſłowo Páńſkie / iżeſćie wy będąc ogniem przeſtráſzeni ná gorę nie weſzli / A tákći on mowił.
  6. † Iám ieſt Pán Bog twoy / kthorym ćie wywiodł z źiemie Egyptſkiey / z domu niewoley.
      † W.2.Mo.20.v.2. Pſálm.81.v.11.

  7. Nie miey cudzych bogow przede mną.
  8. ¤ Nie cżyń ſobie rytego báłwáná / áni obrázu żádnego / podobnego rzecżám tym / ktore ſą ná niebie wzgorę áni też tym ktore ſą ná źiemi niſko / áni tym co ſą w wodách pod źiemią.
      ¤ W.2.Mo.20.v.4. W.3.Mo.26.v.1. Pſálm.97.v.7.

  9. Nie kłániáy ſie im / áni ich chwál. ♀ Abowiem Iám ieſt Pán Bog twoy. Bog záwiſny w miłoſći / mſzcżąc ſie niepráwoſći oycow nád ſyny do trzećiego y cżwártego pokoleniá / tych co mie nienáwidzą.
      ♀ W 2.Mo.20.v.5. y 34.v.7. Ierem.32.v.18.

  10. A cżyniąc miłoſierdźie nád thyſiącmi tych co mie miłuią / y záchowáią ſie wedle roſkázániá mego.
  11. * Nie bierz ná dáremno imieniá Páná Bogá twe° / ábowiem Pán pomſći ſie nád tym / ktory ná prożno imię iego bierze.
      * W.2.Mo.20.v.7. W.3.Moi.19.v.12. Mát.5.v.33.

  12. † Záchowywáy dźień Sábáthny ábyś gi ſwięćił / ták iáko tho tobie roſkázáł Pán Bog twoy.
      † W.2.Mo.20.v.8. y 31.v.14. Eze.20.v.12.

  13. Przez ſzeſć dni będźieſz robił y odpráwiſz wſzytki twoie roboty.
  14. ¤ Ale dniá ſiodmego B ieſt odpocżynienie Páná Bogá twego / Zádney roboty nie pocżynáy weń / áni ſyn thwoy / áni thwá corká / áni ſługá twoy / áni ſłużebnicá twoiá / thákże áni woł / áni oſieł twoy / áni żádne bydlątko twoie / áni goſć twoy kthory mieſzká w domu twym / thák iżby ſługá twoy y ſłużebnicá twá odpocżynęli iáko y ty.
      B To odpocżynienie troiákiem ſpoſobem rozumieć mámy / Náprzod dlá porządku vſtháwionego w koſćiele ku obchodzeniu rzecży Boſkich y święthych. Drugie ku vlżeniu prácey ſługom / Thrzećie nám znácży odpocżynienie duchowne / ktore w tym záwiſnęło iż byſmy my przeſtháli od ſpráw włáſnych ćiáłá náſze° / áby v nás ſám Pán Bog ſpráwowáł wolą ſwą / w cżym náleży odrodzenie náſze.

      ¤ W 1.Mo.2.v.2. Zyd.4.v.4.

  15. A pámiętáy żeś też był ſługą w Egyptćie / á iżeś z támtąd wywiedźion możną ręką y wyćiągnionem rámieniem Páná Bogá twego / á przetoż ći roſkázáł Pán Bog twoy / ábyś obchodźił dźień Sábátny.
  16. * Cżći oycá twego y mátkę twą / ták iáko tho Pán Bog twoy roſkázáł tobie / ábyś y długo y ſzcżęſliwie żył ná źiemi / ktorą tobie dáwá Pán Bog twoy.
      * W.2.Mo.20.v.12. Mát.15.v.4. Már.7.v.10. Efe.6.v.2.

  17. ♀ Nie zábiiáy.
      ♀ W.2.Mo.20.v.13. Mát.5.v.21.

  18. Nie cudzołoż.
  19. Nie krádni.
  20. Nie powiedáy ſwiádectwá fáłſzywego przećiw bliźniemu twemu.
  21. * Nie pożądáy żony bliźniego twego / áni domu iego / polá iego / ſługi / ſłużebnice / wołu / oſłá / áni wſzytkiego cokolwiek ieſt iego.
      * Rzym.7.v.7.

  22. Tyć ſą ſłowá ktore Pán do wſzytkiego zgromádzeniá wáſzego mowił z pośrzodku ogniá / z Obłoku y z ćiemnoſći głoſem wielkim / á nic więcey C nie przydáł / y toż ná dwu D kámiennych tháblicách nápiſáł á mnie ie oddáł.
      C Nicem nie opuſćił z thych rzecży kthore mnie on porucżył / iákoby rzekł / Thu iuż máćie wſzytko.
      D Zákon ná kámiennych tháblicách nápiſány / znácży iáká ieſt krnąbrnoſć y zátwárdzenie przyrodzeniá náſzego.

  23. A wy ſłyſząc głos z pośrzodku ćiemnoſći gdy gorá páłáłá ogniem / przyſzliſćie ku mnie / á zwłáſzcżá kſiążętá z káżdego wáſzego pokoleniá y ſtárſzy wáſzy.
  24. Y mowiliſćie ku mnie / Oto nám vkázáł Pán Bog náſz chwáłę ſwą y wielmożnoſć ſwą / á ſłyſzeliſmy głos iego z pośrzodku ogniá / dźiś widźiemy iáko oto Bog mowi z ludźmi / á przedſię zoſtáwiáią żywi.
  25. A ták teráz przecżże pomrzeć mámy: bo oto ten wielki ogień pewnie nás pożrze / á pomrzemy / ieſliż ieſzcże ſłyſzeć będźiemy głos Páná Bogá náſzego.
  26. Abowiem ktoż kiedy z ludźi może ſłyſzeć głos Bogá żywiącego / á mowiącego z pośrzod ogniá / iáko my oto / á zoſtánie żyw:
  27. Idźże ty ſám á ſłucháy wſzytkiego co będźie mowił Pán Bog náſz / y thákże odnieſieſz do nás to cokolwiek nám roſkáże Pán Bog náſz / á my ſłucháć y cżynić będźiemy.
  28. Ty wáſze ſłowá ſłyſząc / thák do mnie Pán mowił / Słyſzáłem wſzytkę rzecż kthorą lud ten vcżynił ku tobie / wſzytkoć dobrze mowili.
  29. E Oby záwżdy byli thákiego ſercá ku boiáźni moiey / á iżby záchowywáli przykázániá moie po wſzythki cżáſy / áby y iem y dźiátkom ich wſzytko ſie dobrze dźiáło ná wieki.
      E Tu Pán Bog ludzkiem obycżáiem mowi / máiąc wzgląd ná krewkoſć cżłowiecżeńſtwá náſzego / á bácżąc záthwárdźiáłoſć ludu onego.

  30. Idźże á powiedz iem áby ſie wroćili do námiotow ſwoich.
  31. A ty tu zoſtháń przy mnie / y opowiem tobie wſzytki roſkázániá / vſtáwy / y práwá / kthorych ie náucżyſz áby ſie wedle nich ſpráwowáli w źiemi kthorą im w oſiádłoſć podám.
  32. Stáráyćieſz ſie tedy ábyſćie doſyć cżynili roſkázániu Páná Bogá wáſzego / F nieuchyláiąc ſie áni ná práwo áni ná lewo.
      F Tu w tych ſłowiech dáwá nám rozumieć / Iż my ſobie nádewſzythko mámy záwżdy mieć zá wodzá wolą Páńſką / kthorą w ſłowie iego poznáwámy / od ktorey ſie żádnym obycżáiem nigdźie y odchyláć nie mámy.

  33. A iżbyſćie też chodźili káżdą drogą ktorą wám przykázáł Pán Bog wáſz / żebyſćie długo y ſzcżęſliwie żyli w źiemi ktorą poſiędźiećie.

    Kápitułá 6.
    ¶ 1.y.17. Vſtáwy Boże z pilnoſćią chowáne być máią. 2.y.13. Páná ſie báć mámy. 5. Y miłowáć ie°. 13. A przyſięgáć przez imię iego. 16. Nie má być Pán kuſzon. 20. Pámiątká má być cżynioná niewolſtwá y wybáwieniá z Egiptu.

  1. Oto thy ſą przykázániá vſtáwy y práwá ktore Pán Bog náſz roſkázáł / ábych ich wás vcżył / iżbyśćie ſie wedle nich ſpráwowáli w źiemi do ktorey idźiećie ábyſćie ią poſiedli.
  2. Boy ſie Páná Bogá twego / chowáiąc pokiś żyw vſtáwy y wſzytki roſkázániá iego ktore iá podáwám tobie / ty y ſyn twoy / y wnuk twoy A ábyś ták długiego żywotá doſtąpił.
      A Thá obietnicá ſzcżęśćiá docżeśnego zgádzá ſie z prźimierzem cżáſu przeſzłego / kthory był cżáſem ćieniow y figur / A ták my o niey rozumieć mámy / iáko o obietnicy duchowney ktorá náleży ná nowe przymierze.

  3. A ták ſłucháy Izráelu / y ſtáráy ſie ábyś ták cżynił / iżby ſie tobie dobrze dźiáło / á iżbyś był bárzo rozmnożon / thák iáko Pán Bog oycow twych obiecáł tobie / źiemię obfituiącą mlekiem y miodem.
  4. Słucháyże Izráelu / Pán Bog náſz ieſt ſám / Pán ieſt iedyny.
  5. * Będźieſz thedy miłowáł Páná Bogá twe° wſzytkim B ſercem twoim / C á ze wſzytkiey duſze twey / y ze wſzytkich D ſił twoich.
      B Przez Serce znácży wyrozumienie ktore znákiem ieſt wiáry. Rzy.10. Sercem wierzymy ku ſpráwiedliwoſći.
      C Przez Duſzę rozumieć mámy wſzytki zmyſły cżłowiecże / ták zwierzchowne iáko y wnętrzne.
      D Przez Siły rozumieć mámy moc duchá / ktory przywodźi wſzytko ćiáło cżłowiecże ku ſłużbie Bożey.

      * Mát.22.v.37. Már.12.v.30. Luk.10.v.27.

  6. † A ták ty ſłowá ktore iá dźiś tobie roſkázuię niecháy w ſercu twē będą.
      † Niżey.11.v.18.

  7. Y będźieſz ie E cżęſto przypomináł ſynom twoim / á opowiedáł w domu thwem y kiedy w drogę poydźieſz / y kiedy ſie kłáſć y wſtáwáć będźieſz.
      E Po Zydowſku / Ty ie oboſtrzáć będźieſz / A to ſłowo w ięzyku ſwym znácży vſtáwicżną pilność około náuki / ktorą mámy dáwáć dźiátkom náſzem około woley Bożey.

  8. Y będźieſz ie wiązáł ná znák ná ręku twoich / á będą iáko nácżołki miedzy ocżymá twemi.
  9. F Nápiſzeſz ie też nád drzwiámi domu twego / y ná bránách twoich /
      F To wſzytko známienuie / iż we wſzythkim y wſzędy / choćiáſz co myſlemy / mowiemy / ábo co cżyniemy mámy ſobie przekłádáć ſłowo Boże iáko cel.

  10. A gdy Pán Bog twoy w wiedźie ćie do źiemie / ktorą záprźiſiągł przodkom twem / Abráhámowi Izáákowi y Iákobowi / iż ią tobie podáć má y miáſtá wielkie y cudne / ktorycheś ty ſám nie budowáł.
  11. Przytym domy pełne dobr wſzytkich / ktorycheś ty ſám nie náſpiżowáł / y ſtudnie ktorycheś ty ſám nie kopáł / winnice y oliwne ſády / ktorycheś ſám nie ſádźił / á náieſz ſie do ſytoſći.
  12. Tedy oſtrzegáy ſię ábyś Páná nie zápomniáł / ktory ćie wywiodł z źiemie Egyptſkiey z domu niewoley.
  13. ¤ Boyże ſie Páná Bogá twe° y ſłuż mu / G á przyſięgáy przez imię iego.
      G To ieſt / gdyć tego będźie potrzebá ábyć przyſiągł / ábowiem w tym cżeſć cżyniemy Bogu / gdy świádcżymy á wyznáwámy go ſámego być práwdźiwym Bogiem / ktory zná y wie wſzytki rzecży co ſą iego á nie kogo inego.

      ¤ Niżey.10.v.20. Mát.4.v.10. Luk.4.v.8.

  14. Nie náſláduyćieſz bogow cudzych / bogow inych národow ktorzy ſą około wás.
  15. By ſnádź gniew Páná Bogá twego nie zápálił ſie przećiw tobie / á iżbyś nie był wykorzenion z źiemie / Abowiem Pán Bog twoy zápálcżywem ieſt w miłoſći w pośrzod ćiebie.
  16. Nie będźiećie kuſić Páná Bogá wáſzego / ♀ iákośćie go kuśili w Máſá.
      ♀ W 2.Mo.17.v.2. W.4.Mo.21.v.5. Mát.4.v.7. Luk.4.v.12.

  17. Záchowywáyże z pilnoſćią przykázániá Páná Bogá twego / świádectwá / y vſtáwy iego ktoreć porucżył.
  18. Cżyńże tho co ieſt práwe á dobre przed ocżymá Páńſkiemi / ábyć ſię dobrze dźiáło / á iżbyś przyſzedł w oſiádłoſć oney przewyborney źiemie / ktorą Pán záprzyſiągł przodkom twoiem.
  19. Aby on wygnáł wſzythki twoie nieprzyiáćioły przed tobą / iáko tho tenże ſám Pán obiecáł.
  20. A gdyby ćię ná potym ſpytáł ſyn twoy mowiąc / Coż to ſą zá ſwiádectwá / vſtáwy / y práwá kthore wám Pán Bog náſz roſkázáł.
  21. Thedy powieſz ſynowi twemu / Bylichmy ſługámi Fáráonowemi w Egipthćie / ále nás Pán Bog z támtąd wywiodł możną ręką.
  22. Y cżynił Pán znáki y cudá wielkie á ſzkodliwe w Egiptćie / nád Fáráonem y nád wſzytkim domem iego przed náſzymi ocżymá.
  23. Z thámtądże nás wywiodł / áby nás wprowádźił / á oddáł nám źiemię kthorą záprzyſiągł oycom náſzym.
  24. A ták nám Pán roſkázáł ábyſmy ſię ſpráwowáli wedle wſzech vſtáw tych / á iżbychmy ſie báli Páná Bogá náſzego / żeby ſie nám záwżdy dobrze dźiáło / á iżby nás w dobrym zdrowiu chowáł thák iáko ſie to y dźiś dźieie.
  25. Y będźie to nám pocżytháno ku ſpráwiedliwoſći / ieſliż ſie ſtáráć będźiem ábychmy cżynili doſyć wſzemu roſkázániu temu przed Pánem Bogiem náſzym / iáko on nám przykázáł.

    Kápitułá 7.
    ¶ 1. Z pogáńſtwem áby ſie ſtrzegli towárzyſtwá / kthorzy dlá báłwochwálſtwá máią być wythráceni / á thego káżdy iáko iádu ſtrzedz ſie má. 6. Wybránie Boże dárem im przyſzło. 8. Dlá przymierzá iego z oycy ſwiętemi. 11. Wielká iego miłoſć y dobrotliwoſć przećiw ludowi poſłuſznemu.

  1. Gdy ćię w wiedźie Pán Bog twoy do źiemie do ktorey idźieſz / ábyś ią poſiádł / * á poráźi przed tobą wiele národow / iáko Heteycżyká / Gergezeycżyká / Amoreycżyká / Chánáneycżyká / Ferezeycżyká / Heweycżyká / y Iebuzeycżyká / ſiedḿ národow więcżſzych y możnieyſzych niźliś ty.
      * Niżey.31.v.3.

  2. A podáć ie w ręce Pán Bog twoj / A iż ie poráźiſz / tedy ie wytráćiſz / † á nie będźieſz bráł z niemi przymierzá / áni litoſći będźieſz miáł nád nimi.
      A To nie ieſt przećiwne temu / co nápiſáno ieſt v Iozue° w.9. o przymierzu z Gábáonity / bo ſie thy w łáſkę przyiąć godźiło / ktorzy ſie dobrowolnie podáli ku obrzezowániu y chcąc żyć wedle vſtáw y práwá rzecży poſpolitey Izráelſkiey.

      † W.2.Mo.23.v.23. y 33.v.2.

  3. Nie wchodźćież z nimi w powinowáctwo / ábyſćie corki ſwe zá ſyny ich wydáwáć mieli / ábo theż corki ich bráć zá żony ſynom ſwoiem.
  4. Abowiemby ſyná twe° odwiodłá odemnie ku chwáleniu inych bogow / ták iżby ſie gniew Páńſki zápálić mogł przećiwko wám / á wás by prętko wygubił.
  5. Ale im ták vcżynićie / Ołthárze ich poobáláćie / á Słupy ich pokruſzyćie / gáie ich poświęcone wyrąbićie / á ryte ich báłwány w ogniu popálićie.
  6. ¤ Abowiemeś ty ieſt lud B ſwięty Páná Bogá twego / ktory ćiebie obráł ábyś był oſobliwym ludem iego / nád wſzythki ine národy źiemſkie.
      B Lud ſwięty / tho ieſt od inych wyłącżony / á ku cżći imieniá Páńſkiego poświęcony / co ſie málucżko niżey iáśnie okázuie gdi mowi / iż Pán Bog twoy obráł ćiebie.

      ¤ Niżey.14.v.2. y 26.v.19.

  7. A nie rozmiłowáł ći ſie wás Pán iżby wás więcey być miáło niż inych národow / áni wás dlá tego obráł / gdyż wás námniey było miedzy wſzytkiemi inemi národy.
  8. C Ale iż wás Pán vmiłowáł á iż doſyć vcżynić chćiáł przyſiędze ktorą przyſiągł oycom wáſzym / wyrwáł wás możną ręką / y wyzwolił z domu niewoley / á z rąk Fáráoná Krolá Egiptſkiego.
      C Tu mámy náukę co ieſt zá przycżyná dobrodźieyſtw Páńſkich przećiwko nám / bo nic inego niemáſz iedno ſámá dobroć iego / oprocż wſzech záſług náſzych.

  9. D Wiedzże tedy iż Pán Bog twoy ieſt Bog / á Bog wierny / ktory dźierży przymierze cżyniąc miłoſierdźie áż do tyſiącnego pokoleniá / nád tymi co go miłuią á záchowywáią roſkázánie iego.
      D Táć ieſt nágrodá ktorey chce Bog po nás zá dobrodźieyſtwá ktore nám dáwá / to ieſth / ábychmy go poználi Bogá práwdźiwego / y miłoſiernego przećiw ſwoim ſługom / á ſpráwiedliwym ſędźią thych kthorzy nim gárdzą.

  10. E A iáwnie oddá zápłátę thym co go nie náwidzą / ták iż ie wytráći / y nie zámieſzká áby niemiáł odwetowáć iáwnie tym kthorzy go máią w nienáwiſći.
      E W Zydowſkiem ſtoi W twárz / á to może być przywłaſzcżono tym ktorzy Bogá nie náwidzą / á będźie to ſłowo znácżyć Przećiw ich oſobie / ábo Zá żywothá ich. Może też być przywłáſzcżono y Bogu / á to ſie będźie rozumieć o thych kthorzy obrácáią ſwą nienáwiſć przećiw oblicnoſći Bożey.

  11. Záchowywáyże roſkázániá / vſtáwy / y práwá ktore iá dźiś roſkázuię tobie ábyś ſie w nich ſpráwowáł.
  12. A ieſliż tych práw ſłucháć / y záchowywáć ie y cżynić będźiećie / thedy wám Pán zdźierży przymierze y łáſkę kthorą poprzyſiągł przodkom wáſzym.
  13. Rozmiłuie ſie ćiebie / F y błogoſłáwić á rozmnáżáć ćię będźie / á poſzcżęśći owoc żywotá twego y źiemie twoiey / zbożá twoie / wino / oliwę / bydłá / y ſtádá owiec twych / w źiemi kthorą záprzyſiągł oycom twoim iż ią má dáć tobie.
      F Tá obietnicá docżeśná zámyká w ſobie obietnicę niebieſkich dobr przyſzłych / kthorá ſie nám ſtáłá w Kryſtuſie / á tá ieſt práwie ćień przećiwko oney.

  14. Będźieſz ſzcżęśliwym miedzy wſzemi národy / ♀ á nie będźie żáden mężcżyzná áni niewiáſtá nie płodnym v ćiebie / áni miedzy bydłem twoiem.
      ♀ W.2.Mo.23.v.26.

  15. Pán odeymie od ćiebie káżdą chorobę / y wſzytki ćięſzkie kárániá Egiptſkie ná ktoreś ty pátrzáł áni ich dopuſći ná ćię / ále ie puſći ná wſzytki nieprzyiáćioły twoie.
  16. A wymorduieſz wſzytki národy ktore thobie poddáwá Pán Bog twoy / nie sfolguieſz im / áni chwálić będźieſz bogow ich / ábowiemby to ku twemu vpádku było.
  17. Ieſliżbyś rzekł ſám w ſercu ſwem iż národy ony ſą więcżſze niźli iá / iákoż ie zwálcżyć mogę:
  18. Tedy ſie ich nie boy / ále przypomni ſobie co Pán Bog twoy vcżynił nád Fáráonem / y nád wſzemi Egiptcyány.
  19. Ony kárániá wielkie ná kthoreś pátrzáł ocżymá twemi / znáki / cudá / możną rękę / y rámię wyćiągnione / ktorym ćię wywiodł Pán Bog twoy / A toż wſzytko vcżyni y inem národom ktorych ſie ty oblicżnośći boiſz.
  20. * Poſzle też ná nie Pán Bog twoy G ſirſzenie / áż y oſtátki ich wygubi / y ty ktorzyby ſie przed tobą kryli.
      G Abo oſy przez ktore ſlowo niektorzy rozumieią ſtrách / ktory ná nie Pán Bog dopuſćił pſuiąc ſerce ták iáko oſá kąſá ćiáło.

      * W.2.Mo.23.v.23. y 33.v.2. Iozu.24.v.12.

  21. Nie boyże ſie ich / ábowiem Pán Bog ieſt w poſrzodku ćiebie / Bog możny y ſtráſzliwy.
  22. A ſámći Pán Bog twoy / roſproſzy ty národy lekuchno przed tobą / bo ich ſtrzáſkiem nie będźieſz mogł wytráćić / by ſie ſnádź źwierzętá leśne nie rozmnożyły przećiw tobie.
  23. Y poddá ie tobie Pán Bog twoy / á wielkiem ſtráchem ie pogromi / áż będą do gruntu wyniſzcżone.
  24. Y dá krole ich w ręce twoie / á wygubiſz pámiątkę ich ná źiemi / á żáden ći ſie nie oprze / áż wytráćiſz z nich káżdego.
  25. A popáliſz ogniem obrázy Bogow ich / á złotá ábo ſrebrá ich nie bierz dlá iákiego łákomſthwá ſobie / áby tho ku thwemu vpádku nie było / gdyż ſie thym brzydźi Pán Bog twoy.
  26. Nie wnośże do domu twego tákiey żádney H obrzydłoſći / ábyś też w przeklęcthwie iáko y oná nie zoſtháł / ále ſie ią brzydźić máſz / á obmierzáć ią ſobie / bowiem ieſt I Przeklęctwo.
      H To ieſt Báłwáná ſproſnego.
      I Abo rzecż zákázáná o cżym pátrz Iozu.6.v.18.

    Kápitułá 8.
    ¶ 2. Iáko Pán rządźi / záchowywá / y náucżá lud ſwoy / gdy ſię záchowuie podług roſkázániá iego. 7. Obiecuie mu wiele dobrá. 11. Y groźi przeſtępſcom wielem złego.

  1. Wſzytki roſkázániá / ktore iá dźiś podáwám tobie / záchowywáć będźieſz ſpráwuiąc ſie wedle nich / ábyś żył / y był rozmnożon / á wſzedł w oſiádłoſć źiemie tey / kthorą Pán Bog záprzyſiągł oycom twoim.
  2. Pámiętáyże wſzythkę drogę / po ktorey ćię wiodł Pán Bog twoy / * przes puſzcżą przes thy cżterdźieſći lát / áby ćie káráł y kuſił / A á poznáł vmyſł twoy / ieſliżbyś chowáł iego roſkázánie cżyli nie.
      A Nie iżbi Pán Bog vmyſłu ich nie znáł / ále ich doſwiádcżyć chćiáł / A ták że to ſłowo poznániá / rozumie ſie tu o doſwiádſzeniu ábowiem Pán doświádcżá y kuſi ludźi dlá ich pożytku / to ieſt / áby iem vkázáł krewkoſć y mdłoſć ich / ále cżárt y náſzá chuć inácżey nás kuſzą / to ieſt áby nás ſkáźili y zátráćili.

      * Niżey.29.v.5.

  3. A przetoż ćie dręcżył / y głodem ćie ćiſnął / á pothym kármił ćie mánną / ktoreyeśćie áni thy / áni przodkowie twoi nie ználi / áby ćie náucżył † iż cżłowiek nie żywie w ſámem B chlebie / ále też y w tym wſzytkim co pochodźi z vſt Páńſkich.
      B Zywot ludzki nie podpierá ſie chlebem áni pokármē / ále ſámem Bogiem / á wſzytek w nim záwiſnął / To co thu powiedá iż pochodźi z vſt Bożych / tedy rozumie o iego roſkázániu y vſtáwách.

      † Mát.4.v.4. Luk.4.v.4.

  4. Száty thwe nic ſie nie náruſzyły ná tobie / C ánić nápuchłá nogá przes ty cżterdźieſći lát.
      C Abo Nie chodźiłeś boſo.

  5. Poznáyże to tedy w ſercu ſwem / że ćie Pán Bog thwoy ćwicży iáko cżłowiek ſyná ſwoiego.
  6. A przetoż záchowywáy przykázániá Páná Bogá twego / á iego ſie boiąc chodź drogámi iego.
  7. Abowiem Pán Bog twoy wiedźie ćię do źiemie przewyborney / do źiemie gdźie ſą rzeki / wod D głębokoſći / y ſtoki ktore płyną z dolin y z gor.
      D Ieźioro Cyneret y Morze Słone.

  8. Do źiemie obfitey w pſzenicę / w ięcżmień / w wino / w figi / w pomágránáty / do źiemie pełney drzew oliwnych / y miodu.
  9. Do źiemie gdźie vżywieſz chlebá oprocż niedoſtátku / á żádney rzecży w niey pothrzebowáć nie będźieſz / do źiemie w ktorey ſą E kámienie żelázne / á w iey gorách miedź kopáć będźieſz.
      E Tu z tych ſłow rozumiemy iż tám były rudy ku kopániu.

  10. A gdy ſie náieſz do ſythoſći / F będźieſz chwálił Páná Bogá thwego zá onę przewyborną źiemie / ktorą on dáł tobie.
      F Tu nám okázáne ieſt práwdźiwe vżiwánie dobr ktorych nám vżycżá Pán Bog / ábychmy ich z dźiękowániem vżywáli ku chwále iego.

  11. Strzeż że ábyś niezápomniáł Páná Bogá twego / gdybyś nie záchowywáł roſkázániá / práw y vſtáw iego / ktore iá dźiś roſkázuię tobie.
  12. Abyś náiádſzy ſie do ſythoſći / y mieſzkáiąc w domách pięknie od ćiebie pobudowánych.
  13. Y gdyć ſie námnoży bydłá y ſtád / á názbieráſz ſobie doſyć złotá ſrebrá y inych wſzytkich rzecży.
  14. G Nie podwyzſzáł ſercá ſwego / á nie zápomniáł Páná Bogá twego / ktory ćię z domu Egiptſkiego niewolnicżego wywiodł.
      G Abowiem poſpolićie ſzcżęſćie y obfithoſć cżyni myſl wyſoką cżlowiekowi / á przywodźi go w zápámięthánie Bogá.

  15. Ktory ćie przeprowádźił przes tę wielką á ſtráſzną puſzcżą gdźie było pełno wężow ogniem záráżáiących y niedźwiádkow / y ſuſzey / ¤ y ktoryć z Skáły thwárdey wodę wywiodł.
      ¤ W.2.Mo.17.v.6. W.4.Mo.20.v.11.

  16. ♀ Ktory ćie kármił Mánną ná puſzcży / kthorey nie ználi przodkowie twoi / áby ćie trápił y doſwiádcżáł / ábyć ná oſtátek dobrze vcżynił.
      ♀ W.2.Mo.16.v.15. Pſálm.78.v.24. Ián.6.v.31. 1.Korin.10.v.3.

  17. H Nie moẃże w ſercu ſwym / Moc moiá / y ſiły rąk moich nábyły mi tych dobr.
      H Tu ieſt poſpolitá náuká dlá wſzytkich wiernych / ile kroć dobrá ty docżeśnie im przypádáią / ták z ſpráwy iáko y z dowćipu ich / ábo iákimkolwiek inem ſpoſobem / áby to wſzytko przycżytáli Pánu.

  18. Ale pámiętháy ná Páná Bogá thwego / ábowiemći on ſám ieſth / ktory tobie dodáł mocy ku zbierániu tych bogáctw / áby potwierdźił przymierzá ſwego / kthore záprzyſiągł oycom twoim / iáko to okázuie dźień dźiſieyſzy.
  19. Ale ieſliż zápomniſz Páná Bogá twego / á będźieſz náſládowáł inych bogow cżćiąc y chwáląc ie / tedy iá wám dźiś zá pewne obiecuię iż poginiećie.
  20. A iáko wytráći Pán przed wámi ine národy / tákże y wy zginiećie / dlá tego iżeſćie poſłuſznemi niebyli głoſu Páná Bogá wáſzego.

    Kápitułá 9.
    ¶ 1. Pán borzy mocárze dlá złoſći ich / á w wodźi do źiemie ich Izráelity. 7. Moiżeſz im opowiedá przeſthępſtwá ich. 13. Rozgniewánie y miłoſierdźie Boże.

  1. Słucháyćie Izráelcżycy / A Wy iuż przeydźiećie zá Iordán ábyſćie pod moc ſwą podbili národy możnieyſze y mocnieiſze niźli wy / y miáſtá wielkie áż pod niebo obronne.
      A W Zydowſkiem ſthoi / Wy dźiſiá przeydźiećie to ieſt po máłem cżáſie.

  2. Lud wielki y wyſokiego wzroſtu / ſyny B Enákowe ktore znáćie / o ktorych ſłyſzeliſćie / co powiádáno / Y ktoż ſię Enáćitom oprzeć może:
      B Abo Obrzymy.

  3. Ale tho wiedzćie dźiſiá / iż Bog wáſz ieſtći on / ktory idźie przed wámi iáko ogień tráwiący / on ie ſám poborzy á wám ie poddá / á wypędźićie ie y wygłádźićie bárzo prętko / ták iáko to wám obiecáł Pán.
  4. Nie chćieyćieſz mowić w ſercu ſwē / gdy ie Pán Bog wáſz wypędźi przed wámi / Pán dlá ſpráwiedliwoſći náſzey wprowádźił nás / ábychmy poſiedli źiemię tę / Abowiem Pán ony národy dlá nie práwośći ich rozegnáł przed wámi.
  5. Nie dlá wáſzeyći ſpráwiedliwoſći / áni práwoſći ſercá wáſze° wnidźiećie w oſiádłość źiemie ich / ále Pán Bog wáſz ony národy dlá wyſtępkow ich wypędzá przed wámi / á iżby to wypełnił co przodkom wáſzym / Abráhámowi / Izáákowi y Iákobowi poprzyſiągł.
  6. Wiedzćieſz tedy żeć nie dlá wáſzey ſpráwiedliwoſći oſiádłość oney przewybornej źiemie będźie wám dáná od Páná Bogá wáſzego / gdyżeſćie wy ſą ludźie C twárdego kárku.
      C To ieſt zli / odporni y krnąbrni / á to podobieńſtwo ieſt wźięte od wołow / kthorzy ná ſie iárzmá włożyć nie dopuſzcżáią.

  7. * Wſpomnićie á nie zápámiętháwáyćie / iżeſćie wy ná puſzcży gniewáli Páná Bogá wáſzego / á od onego dniá iákoſćie z Egiptſkiey źiemie wyſzli / áżeſćie tu ná to mieyſce przyſzli / byliſćie Pánu odpornemi.
      * W.2.Mo.14.v.10. y 16.v.2. y 17.v.2. W.4.Mo.20.v.4.

  8. D Tákżeſćie y w Horeb Páná obruſzyli ná ſie / y ták ſie był rozgniewáł / iż chćiáł wás wygłádźić.
      D Ná on cżás gdy Cielcá złotego chwálili.

  9. Ná on cżás gdym iá był wſzedł ná gorę / ábych wźiął táblice kámienne / táblice przymierzá kthore Pán bráł z wámi / † y trwáłem ná gorze cżterdźieſći dni y cżterdźieſći nocy / nie iedząc chlebá / áni piiąc wody.
      † W.2.Mo.24.v.18. y 34.v.28.

  10. ¤ Tedy mi Pán dáł dwie tháblicy pálcem Bożym nápiſáne / ná ktorych ty wſzytki ſłowá były / ktore Pán do wás mowił ná gorze z pośrzod ogniá / w dźień zgromádzeniá wáſze°.
      ¤ W.2.Mo.31.v.18.

  11. A gdy wyſzło cżterdźieſći dni / y cżterdźieſći nocy / gdy mi Pán dwie táblicy kámienne / to ieſt táblice przymierzá dáł.
  12. Tedy ták zemną mowił / Wſtháń á idź z thąd co nárychley / ábowiem lud twoj ktoryś z Egiptu wywiodł popſowáł ſie / á prędko ſie vchylili z drogi / ktorą iá im roſkázáł / y vláli ſobie Báłwáná.
  13. A przetoż ieſzcże mowił ku mnie tymi ſłowy / Záiſthe widzę iż to ieſt lud twárdego kárku.
  14. E Dopuſć mi ábych ie wytráćił / á iżbych imię ich z źiemie wygłádźił / á z ćiebie wywiodę národ możnieyſzy y więcżſzy niźli ten.
      E W Zydowſkiem ſthoi / Nie wſćiągáy mię: A w tych ſłowiech Pán vkázuie iáká ieſth moc wierney modlitwy ludźi ſwiętych / ktorą on bywá zwyćiężon.

  15. Tedym ſie iá wroćił / á ſzedłem z gory / ktorá ná ten cżás ogniem páłáłá / nioſąc dwie táblicy przymierzá w obu rękách moich.
  16. A otom vyzráł / iżeſćie wy zgrzeſzyli przećiw Pánu Bogu wáſzemu vláwſzy ſobie Cielcá / á prędźiuchnoſćie ſie vchylili z drogi / kthorą wám Pán roſkázáł.
  17. Támżem iá wźiąwſzy dwie táblice ony / vderzyłem ie obiemá rękomá o źiemię / á ztłukłem ie przed ocżymá wáſzemi.
  18. Potym przed Pánem iáko y pirwey vpádſzy / byłem przez cżterdźieſći dni y cżterdźieſći nocy / nie iedząc chlebá / áni piiąc wody / dlá wáſzych grzechow wſzytkich / ktorycheśćie ſie dopuſćili cżyniąc złoſć przed ocżymá Páńſkimi / wzruſzáiąc go ku gniewu.
  19. Abowiē ſie báł oney popędliwoſći y gniewu / ktorym ſie był Pán rozgniewáł przećiw wám áby wás wytráćił / y wyſłucháł mie ná ten cżás.
  20. Thákże gdy ſie Pán bárzo rozgniewáł ná Aároná chcąc go zágubić / tedym ſie też zá nim modlił thego cżáſu.
  21. A złoſć wáſzę ktorąſćie vcżynili / to ieſt ćielcá / porwáłem y ſpáliłem w ogniu / y ſtłukłem go y ſtárłem w drobny proch / ktory wrzućiłem w rzekę co z gory płynęłá.
  22. Potymeſćie go rozgniewáli w F Táberá / y w G Máſsá y w H Kibroth háthááwá.
      F Słowo to znácży pogorzeliſko / o tym ieſt zmiánká w.4.Mo.w.11.v.1. Gdy Bog puſćił ogień kthory popálił nie máłą cżęſć obozu.
      G Máſsá ieſt w Ráfidym / gdźie lud ſzemráł gdy iem nie doſtáwáło wody w.2.Mo.17.v.7.
      H To ſłowo známionuie groby pożądliwośći / iż tám ná onym mieyſcu káráł Bog pożądliwoſć nie mierną ludu / ktorá go przywiodłá ku ſzemrániu / o cżym w.4.Mo.11.v.34.

  23. Tákże gdy wás Pán wyſłáł z Kádeſbárne / ábyſćie ſie ruſzyli poſiádáć źiemię ktorą wám dáł / tedyſćie wy odporni byli roſkázániu Páná Bogá wáſzego / ániſćie wierzyli iemu / y niechćieliſćie być poſłuſzni głoſu iego.
  24. Owá krotko / iákom wás iedno poznáł / tedyſćie záwżdy odpornymi byli Pánu.
  25. A dlá tegoż leżáłem vpádſzy przed Pánem cżterdźieſći dni y cżterdźieśći nocy / ábowiem Pán rzekł był wytráćić wás.
  26. I Y modliłem ſie Pánu tymi ſłowy / O Pánie Boże nie rácżże zátrácáć ludu twego y dźiedźictwá twego / kthoreś ty odkupił wielmożnoſćią twoią / y ktoreś wywiodł możną ręką z Egiptu.
      I O tym pátrz w 2.Moiże.32. Gdźie Moiżeſz przekłádá ludu onego zbáwienie nád ſwoie.

  27. Wſpomni ná ſłużebniki twoie / Abráhámá Izááká y Iákobá / nie pátrz ná zátwárdźiáłoſć ludu tego / y ná niepobożnoſć iego / áni ná grzech ie°.
  28. ♀ Aby nie rzekli mieſzkáiący w źiemi / z ktoreyeś ty nás wywiodł / Iż Pán nie mogł ich w wieſć do źiemie ktorą im obiecáł / ábo iż ie miáł w nienáwiſći / przetoż ie wywiodł ná puſzcżą áby ie wytráćił.
      ♀ W 4.Mo.14.v.16.

  29. Aleć oni ſą lud twoy / y dźiedźictwo twoie / ktoreś ty wywiodł mocą twą wielką / y rámieniem wyćiągnionym.

    Kápitułá 10.
    ¶ 1. Táblice zákonu włożone do ſkrzynie. 6. Smierć Aáronowá. 8. Lewitowie poſwięceni ku chwále Bożey. 10. Moiżeſz mieſzká cżterdźieſći dni ná gorze. 12. Co Pán po nás chce mieć.

  1. * Cżáſu tegoż mowił Pán do mnie / Wyćieſz ſobie dwie táblicy kámienne tákie iáko y pirwſze / á potym ſpráwiwſzy z drzewá ſkrzynię wnidź do mnie ná gorę.
      * W.2.Mo.34.v.1.

  2. Tedy nápiſzę ná táblicách onych ty ſłowá / ktore ná pirwſzych táblicách były coś ie ty potłukł / á włożyſz ie do ſkrzynie.
  3. Spráwiłem tedy ſkrzynię z drzewá Sytym / y wyćioſáłem dwie kámienne táblicy podobne pirwſzym / á wſzedłem po tym ná gorę / máiąc w ręku ſwych ony dwie táblice.
  4. Y nápiſáł ná onych táblicách wedle tegoż iáko y pierwey piſáł / dźieſięć ſłow ktore Pán mowił do wás ná gorze z poſrzodku ogniá w dźień zgromádzeniá onego / á potym mi ie Pán oddáł.
  5. Iá tedy odſzedſzy z támtąd z ſtąpiłem z gory / y táblice ktorem ſpráwił włożyłem w ſkrzynię / y tám były iáko mi to Pán roſkázáł.
  6. Tedy ſynowie Izráelſcy ruſzyli ſie od A Beroth ſynow Iákánowych ku B Moſerá † gdźie vmárł Aáron y pogrzebion ieſt / á Eleázár ſyn iego wźiął ná ſie vrząd kápłáńſki ná mieſce iego.
      A Beroth ná drugiem mieyſcu názywá Syn / kthore ieſt Kádes w trzydźieſtem y trzećim ſthánowiſku ludu niż przyſzli do Hor gdźie vmárł Aáron / O cżym pátrz w.4.Mo.33.v.36.
      B Thu Moſerá nie ieſtći ono mieyſce onego ſtánowiſká / o ktorym w.4.Moiż.33.v.30. Ale ieſt puſzcżá przy gorze Hor / gdźie było 34. ſtánowiſko obozu / gdźie vmárł Aáron.

      † W 4.Mo.20.v.28.

  7. Z támtąd ſie ruſzyli do Gádgád / á z támtąd do Iotbáthá / ktorá źiemiá má doſyć rzekł w ſobie.
  8. Tegoż cżáſu Pán odłącżył pokolenie Lewitow / ku noſzeniu ſkrzynie przymierzá Páńſkiego / á iżby ſtáwáli przed nim y ſłużyli iemu / á błogoſłáwili w imię iego / áż do dniá dźiſieyſzego.
  9. ¤ A tákże Lewi niemiáł dźiáłu áni dźiedźictwá miedzy ſwą bráćią / ábowiem Pán ieſt dźiedźictwem iego / ták iáko to im powiedźiáł Pán Bog twoy.
      ¤ W 4.Mo.18.v.20. Niżey.18.v.1. Ezech.44.v.28.

  10. A iám trwáł ná gorze ták długo iáko y przed thym cżterdźieſći dni y cżterdźieſći nocy / y wyſłucháł mnie też Pán thegoż cżáſu / á nie chćiáł wás wytráćić.
  11. Ale ták rzekł ku mnie / Teráz iuż idź wprzod przed ludem tim / y niech idą á poſiędą źiemię / ktorą iá záprzyſiągł oycom ich / iż im ią podáć mám.
  12. Terázże tedy Izráel coż chce Pán twoy mieć po tobie: Iedno ábyś ſie báł Páná Bogá thwego / á chodźił we wſzythkich drogách iego / ábyś go miłowáł / y ſłużył mu ſercem vprzeymem / y ze wſzytkiey duſze twoiey / iáko Pánu Bogu ſwemu.
  13. Strzegąc roſkázániá Páńſkiego y vſtáw iego / ktore iá dźiś roſkázáłem tobie ku twemu lepſzemu.
  14. Oto niebioſá ſą Páná Bogá twe° / y wſzytki wyſokoſći niebieſkie / ſpołu z źiemią y cokolwiek ieſt w nich.
  15. A wſzákoż vmiłowáł Pán przodki wáſze / y wás potomſtwo ich ſobie obráł miedzy wſzytkimi inemi národy / ták iáko ſie to dźiś okázuie.
  16. Obrzezuyćież tedy C nie obrzeſkę ſercá ſwego / á kárku ſwego nie zátwárdzáyćie.
      C Nie obrzeſká ná ſercu ieſth złoſć y gruboſć przyrodzeniá náſzego / dlá ktorey ſie to dźieie / iż nie tylko nieumiemy rzecży Boſkich / ále ie w nienáwiſći mámy / będąc vwikłáni roſkoſzámi ćiáłá náſzego.

  17. Abowiem Pán Bog wáſz ieſt Bogiem nád ine bogi / y Pánem nád pány / Bog wielki / możny / ſtráſzliwy / ♀ ktory nie má bráku w oſobách / áni żádnych dárow bierze.
      ♀ 2.Kron.19.v.7. Iob.34.v.19. Dźiei.10.v.34. Rzym.2.v.11. Gál.2.v.6. Efes.6.v.9. Kolos.3.v.25. 1.Piotr.1.v.17.

  18. A cżyni ſpráwiedliwoſć ſierotkám y wdowám / á miłuie gośćiá áby go opátrzył żywnoſćią y odźieniem.
  19. Miłuyćieſz tedy y wy goſćiá / gdyżeſćie y ſámi gośćmi byli w Egipthſkiey źiemi.
  20. * Boyże ſie Páná Bogá twego / á ſłuż iemu / przyſtáńże cále kniemu / á przyſięgáy przez imię iego.
      * Wyżſz.6.v.13. Mát.4.v.10. Luk.4.v.8.

  21. Onći ieſt thwoią chwáłą y Bogiem twoim / kthory dlá ćiebie ony wielkie á ſtráſzliwe rzecży cżynił / ná coś pátrzáł ocżymá ſwemi.
  22. † Przodkowie twoi weſzli do Egiptu z ſiedmiądźieſiąt oſob / ále Pán Bog rozmnożył ćiebie ták iáko gwiázdy niebieſkie.
      † W 1.Mo.46.v.27.

    Kápitułá 11.
    ¶ 1. Nápominá lud ku chowániu przykázániá Páńſkiego dlá ſpráw iego ktore widźieli. 9. Iáká ieſt obiecáná źiemiá. 13. Iáko ſie przeſtrzegáli báłwochwálſtwá. 19. Iáko dźiátki ſwe náucżáć mieli. 26. Błogoſłáwieńſtwo poſłuſznym / á przeklęctwo przeſtępcom.

  1. Miłuyże tedy Páná Bogá thwego / á bądź záwżdy pilen tego cżegoć przeſtrzegáć kázáł / chowáiąc vſtáwy / práwá / y przykázániá iego / po wſzytek cżás.
  2. A poznáyćie dźiś cżego nie znáią / áni widźiáły dźieći wáſze / to ieſt káránie Páná Bogá wáſzego wielmożnoſć iego / mocną rękę y wyćiągnione rámię iego.
  3. Przythym cudá y ſpráwy iego / kthore okázáł w poſrzod Egypthu nád Fáráonem krolem Egyptſkim y nád wſzytką źiemią iego.
  4. Tákże nád woyſkiem Egyptſkim nád końmi y nád wozy ich / gdy ie okrył wodámi Morzá Cżerwonego ná on cżás / gdy ſzli w pogonią zá wámi / y wytráćił ie Pán / iáko to dźiś ieſt znácżno.
  5. Nád to co przed wámi ſpráwowáł ná puſzcży / áżeſćie thu przyſzli ná to mieyſce.
  6. * Y co vcżynił z Dátánem y z Abironem ſyny Eliábá ſyná Rubenowego / iáko ie źiemiá pożárłá otworzywſzy páſzcżękę ſwą z cżeládźią ich / y z námioty / tudźież y ze wſzytkimi ktore były przy nich máiętnoſćiámi w poſrzod Izráelitow wſzytkich.
      * W.4.Mo.16.v.31. Pſál.106.v.17.

  7. Abowiem ocży wáſze widźiáły wſzytki ony zácne ſpráwy Páńſkie / ktore cżynił.
  8. Strzeżćieſz tedy káżdego roſkázániá / kthore iá dźiś wám podáwám / ábyſćie będąc pothwirdzeni przyſzli w oſiádłoſć źiemie / do ktorey idźiećie ábyſćie ią pod ſie podbili.
  9. Aby też y dni wáſze były przedłużone ná źiemi tey ktorą Pán przyſiągł dáć przodkom wáſzym y pothomſtwu ich / źiemię opływáiącą mlekiem y miodem.
  10. Abowiem źięmiá do ktorey idźiećie ábyſćie ią poſiedli / nie ieſt podobná źiemi Egiptſkiey z kthoreieśćie wyſzli / á ktorąſćie poſiewáli náſieniem ſwoiem / á prácą ſwą pokrápiáli / iáko ogrody iárzynne.
  11. Ale źiemiá do ktorey idźiećie poſiádáć ią / má gory y doliny / á bywá odwilżoná A dżdżem niebieſkim.
      A To pokrápiánie dżdzá / niebywá w Egipthćie / gdźie źiemiá tylko powodźią z Nilu rzeki odwilżoná bywá / kthorá wylewá z brzegow przez trzy Mieſiące lećie / gdy ſlońce wchodźi ná známię niebieſkie / co ie zową Wágá / to ieſt mieſiącá Wrześniá.

  12. Abowiem ná źiemię o kthorą ſie wám Pán Bog wáſz ſtárá / záwſze pátrzá Pán ocżymá ſwemi / od pocżątku roku áż do końcá.
  13. A ták będźiećieli poſłuſzni roſkázániu memu ktore dźiś wám roſkázuię / miłuiąc Páná Bogá wſzego / y ſłużąc iemu ze wſzytkiego ſercá / y ze wſzytkiey duſze wáſzey.
  14. Thedy ſpuſzcżę ná wáſzę źiemię deſzcż cżáſu ſwego / Rány y Pozny / á ták będźiećie zbieráć zbożá / winá y oliwy wáſze.
  15. Dám też doſyć tráwy ná polách wáſzych dlá bydłá wáſzego / ábyſćie ná wſzem doſtátek żywnoſći mieli.
  16. Strzeżćieſz ſie tedy áby ſerce wáſze nie było zwiedźione / iżbyſćie odſtąpić mieli á chwálić bogi cudze á im ſie kłániáć.
  17. Z kąd gniew Páńſki zápáliwſzy ſie przećiwko wám / zámknąłby niebo / thák iżby dżdżá nie było / áni by theż źiemiá podáłá owocu ſwego / thák iżbyſćie rychło zginąć muſieli z źiemie przewyborney kthorą wám Pán dáł.
  18. † A przetoż ty powieſći moie chowáyćie w ſercu y w myſlách wáſzych / á wiążćie ie ſobie ná znák ná ręku wáſzych / y niecháy będą iáko nácżołkiem miedzy ocżymá wáſzymi.
      † Wyżſz.6.v.6.

  19. ¤ Vcżćieſz tego dźiátek wáſzych / rozmáwiáiąc o nich przed nimi / choćiáż domá mieſzkáć będźiećie / choćiáż w drogę poydźiećie / ták kłádąc ſie iáko y wſtáiąc.
      ¤ Wyżſzey.4.v.9.

  20. Nápiſzeſz ie theż ná podwoioch domu twego / y ná bránách twoich.
  21. Aby dni wáſze y dni ſynow wáſzych były przedłużone w źiemi ktorą Pán záprzyſiągł przodkom wáſzym iż ią iem dáć miáł / poki niebo nád źiemią trwáć będźie.
  22. Bo ieſliż z pilnoſćią ſtrzedz będźiećie wſzytkiego przykázániá kthore wám cżynić roſkázuię / á będźiećie miłowáć Páná Bogá wáſzego / chodząc we wſzytkich drogách iego / á dźierżąc ſie go.
  23. Tedyć Pán wypędźi ony wſzytki národy przed wámi / á podbiiećie pod ſie národy więcżſze y możnieyſze niżeſćie wy ſámi.
  24. ¤ Káżde mieyſce gdźie iedno poſtáną nogi wáſze otrzymáćie / á gránice wáſze będą od B puſzcżey y Libánu / y od rzeki Eufrátes / áż do Morzá oſtátecżnego.
      B To ieſt / od Libánu / kthory leży ku Pułnocy / áż do puſzcżey Syn ku Południowi / á od rzeki Eufráthes / áż ná Wſchod ſlońcá do Morzá wielkiego / kthore bieży áż ku Záchodu.

      ¤ Iozu.1.v.3.

  25. Żáden ſie nie oprze przed wámi / bo Pán Bog wáſz puſći ſtrách á boiáźń ná wſzytkę źiemię przez kthorą poydźiećie / ták iáko to wám obiecáł.
  26. Oto wám dźiś przekłádám błogoſłáwieńſtwo y przeklęctwo.
  27. Błogoſłáwieńſtwo / ieſliż poſłuſzni będźiećie przykázániu Páná Bogá wáſzego / kthore iá dźiś wám roſkázuię.
  28. A przeklęctwo záſie / ieſli poſłuſzni nie będźiećie przykázániu Páná Bogá wáſzego / á ieſliż ſie vchylićie z drogi ktorą dźiś iá wám roſkázuię / chodząc zá bogi cudzemi ktorych nie znáćie.
  29. Ale gdy ćię Pán Bog twoy wprowádźi w źiemię do ktorey idźieſz ábyś ią podbił pod ſie / tedy błogoſłáwieńſtwo twoie położyſz ná gorze C Gáryzym / á przeklęcthwo ná gorze Hebál.
      C Gáryzym / ieſth gorá Sámáryiey / przećiw ktorey ieſt drugá Hebál / á iż byś wiedźiáł iáko ſie to błogoſláwieńſtwo y przeklęcthwo ná tych gorách dźiáło / Tedy o tym pátrz Niżey.Káp.27.v.12.

  30. Azáż nie ſą zá Iordánem zá drogą ná Záchod ſłońcá w źiemi Chánáneycżykow / ktorzy w polách mieſzkáią przećiw D Gálgál przy rowninie More.
      D Gálgál / ieſth Miáſto gdźie ſtáli Izráelcżycy ſkoro przeſzedwſzy zá Iordán / weſzli w źiemię / á thám ſą obrzezáni o tym Iozu.5.v.8.

  31. Abowiem przeydźiećie zá Iordán ábyſćie przeſzedſzy podbili pod ſię źiemię / kthorą wám dáwá Pán Bog wáſz / á poſiędźiećie ią y mieſzkáć w niey będźiećie.
  32. Stáráyćieſz ſie tedy ábyſćie doſyć cżynili vſtáwám y práwám ktore iá wám dźiś opowiedám.

    Kápitułá 12.
    ¶ 2. O wygłádzeniu wſzelákiey przycżyny báłwochwálſtwá. 4. Poſtánowienie chwáły Bożey práwdźiwey ná mieyſcu od niego obránym. 8. Nie cżynić nic ktrom woley Bożey coby ſie nám y nálepiey widźiáło. 16.y.23. Iż krwie iádáć niemiáno. 26. Gdźie á iáko ofiáry ſpráwowáć miáno. 28. Woley Bożey áby náſládowáno.

  1. Ty ſą vſtáwy y práwá o ktore ſie ſtáráyćie ábyśćie ie wypełniáli w źiemi tey ktorą Pán Bog oycow wáſzych dáwá wám w oſiádłoſć po wſzytki dni iáko długo żyć będźiećie ná źiemi.
  2. Wſzytki mieyſcá popuſtoſzyćie / ná ktorych oni národowie / kthore podbiyećie / chwálili bogi ſwoie / ták ná gorách wyſokich / iáko ná págorkách / á tákże y pod káżdem drzewem źielonem.
  3. Ołtárze ich porozwáláyćie / ſłupy połámćie / gáie poſwięcone popálćie / báłwány bogow ich porąbáyćie á imię ich z mieyſcá onego wygłádźćie.
  4. A Nie ták ſie záchowywáć będźiećie przećiw Pánu Bogu wáſzemu.
      A Tu náukę mámy iż ſie ludźiám niegodźi nic wymyſláć około chwáły Bożey / oprocż ſłowá á roſkázániá iego.

  5. * Ale mieſcá / ktore Pán Bog wáſz obierze ſobie ze wſzytkiego wáſzego pokoleniá / áby tám poſtháwił mieſzkánie B imieniowi ſwemu ſzukáć będźiećie / á tám ſie zeydźiećie.
      B Przez imię iego / rozumie ſkrzynię y wieko vbłágániá / kędy ludowi obiáwiáł oblicżność y wolą ſwoię / á thu obácżyć mámy / iż ſkrzynię y wieko názywá imieniē Bożem / gdyż ony nic inego nie były / iedno znák oblicżnoſći iego. Iáko o thym w Pſál.24. y w.95. y w inych.

      * 2.Kron.7.v.12.

  6. Y támże będźiećie znoſić C pálone ofiáry wáſze / y inſze ofiáry / dźieſięćiny / y ofiáry podnoſzone / ſlubne / dobrowolne / y pirworodne od krow y od owiec.
      C O tem ſzeroko w 3.Moiże. piſáno ieſth / ále o podnoſzoney ofiárze pátrz w tym.Káp.v.17.

  7. Y thámże będźiećie vżywáć przed Pánem Bogiem wáſzym / á będźiećie ſie weſelić z cżeládkámi wáſzemi we wſzytkich wáſzych ſpráwách ktore wám Pán Bog wáſz błogoſłáwić będźie.
  8. D Nie będźiećie ták cżynić iáko tu dźiś cżynimy / co ſie komu widźi nálepſzego.
      D To ieſt / ofiáruiąc y tu y owdźie / ták iáko ſie dźiáło ná puſzcży.

  9. Abowiemeſćie ieſzcże nie przyſzli do odpocżynieniá / y do dźiedźictwá ktore wám dáwá Pán Bog wáſz.
  10. Ale gdy przeſzedſzy zá Iordán oſiędźiećie w źiemi / w ktorey dźiedźictwo wprowádźi wás Pán Bog wáſz / tedy wám dá pokoy od nieprzyiáćioł wſzytkich wáſzych / ktorzy mięſzkáią około wás / y będźiećie żyć beſpiecżnie.
  11. A gdy obierze Pán Bog wáſz mieſce / kędy poſtánowi † imię ſwoie / tedy tám znieſiećie wſzyſthko co wám kolwiek roſkázuie / to ieſt ofiáry wáſze Pálone / y inſze ofiáry / dźieſięćiny / ofiáry podnáſzáne / y náoſobnieyſze ſluby wáſze / kthore będźiećie obiecowáć Pánu.
      † 1.Krol.8.v.29.

  12. Y będźiećie ſie weſelić przed Pánem Bogiem wáſzym z połu z ſyny wáſzymi / z corkámi / z ſługámi / y z ſłużebnicámi / y z Lewitámi / ktorzy mieſzkáią miedzy wámi / ktorzy dźiáłu y dźiedźictwá miedzy wámi niemáią.
  13. Strzeżćieſz ſie / ábyſćie nie ſpráwowáli pálonych ofiár ná káżdym mieyſcu gdźieby ſie wám podobáło.
  14. Ale tylko ná mieyſcu tym / kthore Pán Bog obierze / miedzy kthorymkolwiek z pokoleniá wáſzego / thám wáſze ofiáry pálone ſpráwowáć będźiećie / y wſzytko co iá wám roſkázuię tám cżynić máćie.
  15. Y będźiećie rzezáć zwierzętá / á ieſć mięſo ich wedle zdániá wáſzego gdźieżkolwiek iedno mieſzkáć będźiećie / wedle doſthátku / iáko komu dá Pán Bog wáſz / choćiáſz ktho cżyſtym / choćiáſz niecżyſtym będźie / iednák ich pożywáć może / iáko E Sárny ábo Ieleniá.
      E Abowiem thy zwierzętá ſą cżyſte iedno iż ich Pánu nie ofiáruią.

  16. A wſzákoż krwie ieſć niebędźiećie / ále ią wyleyćie iáko wodę ná źiemię.
  17. Dźieſięćiny z zboż / z winá y z oliwy wáſzey / ábo pirworodne krow y owiec / ábo cokolwiek od wás poſlubiono by było / ábo też dobrowolnie ofiárowáno / tákże też F ofiáry podnoſzoney / tego ſie wám w domu iádáć nie godźi.
      F Názywá podnoſzenie / ofiáry ony ktore ku niebu podnáſzáli iákoby ie do niebá oddáwáiąc.

  18. Ale ie będźiećie ieſć przed Pánem Bogiem wáſzym / ná mieyſcu ktore by on ſobie obráł / ſpołu z ſyny wáſzymi y z corkámi / z ſługámi y z ſłużebnicámi / y z Lewitámi ktorzy mieſzkáią miedzy wámi. Y będźiećie ſie weſelić przed Pánem Bogiem wáſzym we wſzytkich ſpráwách rąk wáſzych.
  19. Strzeżćieſz tego / iż iáko długo będźiećie w źiemi wáſzey / ábyſćie Lewitow nie opuſzcżáli.
  20. Gdy wám gránice wáſze Pán Bog wáſz rozſzerzy / ¤ iáko to wám obiecáł / ieſliż ſie wám podobáć będźie ieſć mięſo / thedy ie ieſć możećie wedle pożądliwoſći wáſzey.
      ¤ W 1.Mo.28.v.14. Niżey.19.v.8.

  21. A ieſliżby było dáley od wás mieyſce / ktore ſobie obráł Pán Bog wáſz áby tám poſtánowił imię ſwoie / tedy rzeżćie woły y owce ſwe ktore wám dáł Pán / ták iákom iá wám roſkázáł / á iedzćie w domoch wáſzych wedle podobániá wáſzego.
  22. G A iáko Sárnę ábo Ieleniá iedzą / ták ich pożywáć będźiećie / á ták cżyſty iáko y niecżyſty ſpołecżnie pożywáć ich może.
      G Nie iáko rzecży oney / ktoráby byłá ofiárowáná / ále iáko tey ktorey poſpolićie vżywáią.

  23. Wſzákoż ſie mocnie te° ſtrzeż / ábyś krwie nie iádł / ábowiem kreẃ duſzá ieſt / á duſze z mięſem ieſć ſie niegodźi.
  24. Nie iedzćieſz iey tedy / ále ią iáko wodę ná źiemię wylewáyćie.
  25. A nie iedzćie iey / áby ſie y wám y potomſthwu wáſzemu po wás dobrze wodźiło / gdy to cżynić będźiećie co ieſt dobrego przed Pánem.
  26. Ty záſie rzecży / kthore od wás ſą poſwięcone y záſlubione / ty przynieſiećie ná mieyſce od Páná obráne.
  27. H Y będźiećie ſpráwowáć ofiáry Pálone z mięſem y ze krwią ná Ołtárzu Páná Bogá wáſzego / Ale kreẃ pokoynych ofiár wáſzych wyleiećie ná Ołtárz Páná Bogá wáſzego / y będźiećie ieſć ono mięſo.
      H Tu ieſt roznicá miedzy ofiárą páloną y ſpokoyną / ábowiem páloná wſzytká bywáłá ſpáloná / ále ſpokoyná nie wſzytká.

  28. Stáráyćieſz ſie iákobyſćie wſzythkim tym ſłowám poſłuſzni byli / ktore iá wám roſkázuię / áby wám y potomſtwu wáſzemu po wás było dobrze ná wieki / gdyż to cżynić będźiećie / co Pánu Bogu náſzemu ieſth wdźięcżno / á iemu ſie podobá.
  29. Gdy Pán Bog wáſz wythráći przed wámi národy / do kthorych idźiećie ábyſćie ie wygnáli á pod ſie podbili / ták iż będźiećie mieſzkáć w źiemi ich.
  30. Oſtrzegáyćieſz / ábyſćie w ſidło ich nie wpádli zá nimi / gdy przed wámi wytráceni będą / áni ſie pytáć chćieyćie o ich bogoch / mowiąc / Iáko ći národowie ſłużyli bogom ſwoim / tákżeć też y my cżynić będźiemy.
  31. Nie obchodźćieſz ſie ták z Pánem Bogiem wáſzym / boć oni to wſzyſthko cżynili bogom ſwoim / cżym ſie brzydźi / á má w nienáwiſći Pán / ták iż też pálili ſyny y corki ſwoie ku cżći bogom ſwoim.
  32. ♀ A ták cokolwiek iedno iá wám roſkázuię / o tym ſie ſtáráyćie ábyſćie temu doſyć cżynili nic do thego nie przydáwáiąc / áni vmnieyſzáiąc od niego.
      ♀ Wyżſz.4.v.2. Przypo.30.v.6.

    Kápitułá 13.
    ¶ 2. Fáłeſzny prorok. 9. Y ten ktory chce odwodźić lud od Bogá / áby był zábit. 12. Miáſto coby ſie zá báłwochwálſtwem vdáło má być zborzone.

  1. Ieſliby ſie miedzy wámi náláſł iáki prorok ábo iáki coby A ſny ſwe powiedáł / á ktore by wám y iákie znáki ábo cudá okázowáł.
      A Ten ktory powiedá / iż má obiáwienie przez ſen.

  2. B A on by ſie znák ábo cud wám przezeń odpowiedány wypełnił / ále by wás przedſię odwodźił ku náſládowániu y chwáleniu bogow cudzych / ktorych wy nie znáćie.
      B Vkázuie / iż wſzytki cudá máią być v nás podeyzráne á kłámliwe / ieſliſz ſie nie zgádzáią z ſłowem Bożem / á to z ſtrony cżártá y cżárownikow / ktorzy vżywáią kłámliwych cudow ná zdrádę ludzką.

  3. Nie bądźćieſz poſłuſzni ſłowom proroká tákiego / ábo tego co ſny powiedáć będźie / C ábowiemći wás doſwiádcżá Pán Bog wáſz chcąc wiedźieć / ieſliż go ze wſzytkiego ſercá / y z duſze wſzytkiey wáſzey miłuiećie.
      C O pokuſách / ktoremi Pán Bog ſwych doświádcżá Páthrz wyżſzey w Kápit.8.

  4. Náſláduyćież Páná Bogá wáſzego / á boyćie ſie iego / tegoż roſkázániá chowáyćie / á głoſu iego ſłucháyćie / iemu ſłużąc á ſtáthecżnie przy nim trwáiąc.
  5. Ale prorok on / y zmyſlácż ſnow onych niecháy zábit będźie / D gdyż to powiedáł iżby wás odwiodł od Páná Bogá wáſzego / ktory wás wywiodł z źiemie Egyptſkiey / á odkupił wás z domu niewoley / y chćiáł wás odwieſć z drogi / po ktorey wám chodźić roſkázáł Pán Bog wáſz / A ták odeymiećie to złe z poſrzodku wás.
      D Tu bácżyć mámy / iż zákon Páńſki roſkázuie zábiiáć wſzytki ktorzy vcżą fáłſzywey náuki / odwodząc lud z drogi práwdźiwey / á káránie tákowe ná ſám tylko vrząd y zwierzchnoſć náleży. Ocżem páthrz niżey Kápi.18.v.20.

  6. E Ieſliby ćie też brát twoy od iedney mátki národzony / ábo ſyn twoy ábo corká / ábo máłżonká thwoiá / ábo twoy przyiáćiel thák miły tobie iáko duſzá twoiá / táiemnie podwodźił ku chwále bogow cudzych ktorycheś thy nie znáł / áni oycowie twoi.
      E Táſz ieſt tu rownie náuká iáko y Kryſtuſowá / ktory roſkázuie opuśćić oycá / mátkę żonę / y dźieći dlá imieniá ſwego.

  7. Iáko ſą bogowie ktorzy miedzy okolicżnemi národy ſą / ták bliſko iáko y opádál od ćiebie / od iedney gránice źiemie áż do drugiey.
  8. Tedy mu ná to nie przyzwáláy / áni go w tym ſłucháy / áni mu folguy F áni ſie theż nád nim zmiłuy / y nie chćiey go w tym táić.
      F Owſzem ná thákowego máſz ſkárżyć á powiedźieć go przed vrzędem.

  9. G Ale go zámorduy / ták iżby ręká twá ku iego zábićiu pirwſzá byłá / á potym ręká ludu wſzytkiego.
      G A to ná ten cżás gdy dekretem ſędźiego ſkázán bedźie / ſkąd ſie oto okázuie / iáko ieſth rzecż obrzydłá báłwochwálſtwo/ á iáká nás chuć má wieść ku ſkárániu o chwáłę Bożą.

  10. Y vkámionuieſz go áż do ſmierći / ábowiem ſtháráł ſie iákoby ćie odwieſć mogł od Páná Bogá twego / ktory ćie wywiodł z źiemie Egyptſkiey z domu niewolſtwá.
  11. Aby ſie wſzyſcy Izráelitowie gdy o tym vſłyſzą báli / á ná pothym nie dopuſzcżáli złoſći tákowey miedzy wámi.
  12. A ieſliżbyś vſłyſzáł / iżby w kthorymkolwiek mieſćie / kthore tobie dáwá Pán Bog twoy ku mieſzkániu / ktokolwiek powiedáł.
  13. Iż niektorzy mężowie przewrotni wyſzli z poſrzod ćiebie / á podwiedli mieſzcżány w mieſćie ſwoim ku chwáleniu bogow cudzych / ktorych nie znáćie.
  14. Thedy ſie pilnie bádáiąc wywiáduyćie / á doſtátecżnie wypytáyćie / á ieſliż ieſt rzecż práwdźiwá y pewná wieść że obrzydłoſć táká ſtáłá ſie miedzy wámi.
  15. Tedy ony mieſzkáiące w thym mieſćie miecżem pomorduiećie / á miáſtho zborzyćie H ze wſzytkim tym co w nim ieſt / y bydłá iego pobiiećie.
      H Rzecży od Bogá ſthworzone / choćiáſz ſą ſámy z ſiebie dobre / ále gdy ſą w ręku niepobożnych / thedy nie inák iáko przeklęcthwem przed Pánem Bogiē ſą / A z tey przycżyny opowiedá Apoſtoł iż ony wżdycháią ocżekáwáiąc odkupieniá ſynow Bożych. Rzym.8.v.2.

  16. A zebráwſzy wſzytki łupy / wpoſrzod rynku miáſtá onego / ſpálićie do gruntu miáſtho z onym wſzytkim łupem / przed Pánem Bogiem twoim / y zoſtánie ná wieki kupá rumu / á nigdy nie będźie nápráwiono.
  17. Y niecháy nic nie zoſtáwá w ręku wáſzych z onego przeklęcthwá áby Pán Bog záwćiągnąwſzy popędliwoſć gniewu ſwego / zmiłowáł ſie nád wámi / á był wám miłoſćiwy á rozmnáżáł wás / iáko to záprzyſiągł oycom wáſzym.
  18. Gdyż głoſu Páná Bogá wáſzego ſłucháć będźiećie / záchowywáiąc wſzytki roſkázániá iego / kthore iá wám dźiś roſkázuię / á cżyniąc to co ieſt dobrego / przed ocżymá Páná Bogá wáſzego ſpráwowáć.

    Kápitułá 14.
    ¶ 3. Pokármy cżyſte y nie cżyſte. 22. Iáko dźieſięćiny płácone być máią. 27. Lewitowie / cudzoźiemcy / ſierotki / y wdowy opátrowáni być máią.

  1. Synowie Páná Bogá wáſzego ieſtheſćie / A nie chćieyćieſz przy pogrzebie drápáć ná ſobie ćiáłá wáſzego / áni ſobie ćiemieniá przegáláyćie.
      A Cżynili to báłwochwálcy / iż ſobie twárzy drápáli / ábo ſie rzezáli przy pogrzebiech vmáłrych ſwoich / pobudzáiąc thym w ſobie záłoſć á więcżſzy płácż / cżego wiernem Pán zákázuie.

  2. * Abowiemeś thy ieſt lud ſwięthy Pánu Bogu thwemu / á obráł ćie Pán ze wſzytkich národow źiemie ábyś był oſobliwym ludem iego.
      * Wyżſzey.7.v.6. Niżey.26.v.18.

  3. Zádney rzecży obrzydłey pożywáć nie będźieſz.
  4. † A tyć ſą źwierzętá ktorych pożywáć máćie / Wołu / Owce / Kozy.
      † W.3.Mo.11.v.2.

  5. Ieleniá / Sárny / Báwołu / dźikiey Kozy / Iednorożcá / Thurá / Sárnki ſkálney.
  6. Y káżdego źwierzęćiá z rozdźieloną ſtopą / y z rozdwoionem kopytem á ktore przeżuwá pożywáć możećie.
  7. B A wſzákoż tych / choćiáſz przeżuwáią / y máią rozdźielone ſtopy / ieſć nie będźiećie / iáko Wielbłądá / Záiącá / y Kroliká / ábowiem choćiáſz przeżuwáią / ále kopyt rozdwoionych nie máią / á ták wám niecżyſte będą.
      B Acż ieſt rzecż pewná / że zwierzętá od Páná ſtworzone / ſą cżyſte z przyrodzeniá ſwego / á wſzákoż thu Pán Bog cżyni miedzy niemi nieiáką roznicę / á to dlá náuki y kárnoſći nieiákiey ktorą dáł ludowi ſwemu / vcżąc go przez tho iż on ieſt ludem cżyſthem y święthym á ine národy ſą niecżyſte: A przethoż im zákázowáł / áby z thákimi żádney niemieli ſpołecżnoſći / co ſie oto znácży w zákázániu iedzeniá zwierząt niecżyſtych. Ale gdy przyſzedł then cżás iż ſie wſzyſcy do iedney owcżárniey przyłącżyli pod iednego páſterzá / tedy to zákázánie vſtáło / á thák wykłád mieyſcá tego z onego widzeniá Piotrá S. w dźieioch Apoſtholſkich ſnádniey poiąć możemy. Niekthorzy rozmáitemi wymyſły ſię báwią około thych zwierząt cżyſtych y niecżyſtych ále tá náuká nie ieſt pewná.

  8. Tákże Swiniá choć má kopyto rozdwoione / ále iż nie przeżuwá niecżyſtá wám będźie. A thychći áni mięſá ieſć będźiećie / áni ſie ſćierwu ich dotykáć.
  9. A z thych ktore ſą w wodách / wſzytki ty iádáć będźiećie / ktore máią ſkrzele y łuſki.
  10. Ale ktore ſkrzeli áni łuſki niemáią / thych nie iedzćie / á mieyćie ie zá niecżyſte.
  11. Ptákow też wſzech cżyſtych pożywáć będźiećie.
  12. A wſzákoż tych nie iedzćie / Orłá / Iáſtrząbá / Orlicá morſkiego.
  13. Sokołá / Sępá / y Kánie wedle ich rodzáiu.
  14. Káżdego Kruká / wedle iego rodzáiu.
  15. Struſá / Sowy / Ożárki / y Krogulcá wedle iego rodzáiu.
  16. Puhácżá / Lelká / Lábęćiá.
  17. Bąká / Boćiáná / Norká.
  18. Cżáple / Soyki / wedle rodzáiu ich Dudká y Nietoperzá.
  19. Y wſzytki robáctwá ſkrzydláſte zá niecżyſte mieć będźiećie / áni ich iádáć máćie.
  20. Káżdego ptháká cżyſtego pożywáyćie.
  21. C Nic zdechłe nie iedzćie / ále ábo ie cudzoźiemcom ieſć dáwáyćie / ábo ie przychodniom przedáwáyćie / ábowiemeś thy ieſt lud ſwięty Pánu Bogu twemu. ¤ Nie wárz też koźlęćiá w mleku máćierze iego.
      C Zákázuie áby żádnego towárzyſtwá niemieli z niewierniki y z báłwochwálcámi / á ktorzy ſą práwdźiwie vmárłemi / á przetoż Kryſtus powiedá niecháy vmárli pogrzebuią ſwoie vmárłe / gdźie thám cżyni roznicę miedzy temi co go náſláduią / á miedzy tymi ktorzy ſie im brzydzą.

      ¤ W 2.Mo.23.v.19. y 34.v.26.

  22. Będźieſz dáwáł dźieſięćiny ze wſzech dochodow náſieniá twego / ktore co rok prźichodzą tobie z polá twego.
  23. A będźieſz pożywáł przed Pánem Bogiem twoim / ná mieſcu ktore on obierze ſobie ku mieſzkániu imieniowi ſwemu / dźieſięćin twoich z zboż / z winá / y oliwy twoiey / y pirworodnych od krow y od owiec twoich / ábyś ſie vcżył záwżdy báć Páná Bogá twego.
  24. A ieſliżby byłá dálſzá drogá / ták iżbyś tego tám zánieſć nie mogł / to ieſt / gdy będźie opodál mieyſce ono od ćiebie / ktore ſobie Pán Bog twoy obráł ku mieſzkániu imieniowi ſwoiemu / gdy ćie vbogáći Pán Bog twoy.
  25. ♀ Tedy ie przedáſz / á zá nie zebráwſzy pieniądze ponieſieſz ie z ſobą ná mieyſce / kthore ſobie obráł Pán Bog twoy.
      ♀ Mát.21.v.12.

  26. Támże zá ony pieniądze kupiſz wedle podobániá ſwego woły ábo owce / ábo wino / ábo Sekár / y wſzytko cżegoć ſie iedno záchce / támże ieſć będźieſz przed Pánem Bogiem twoim weſeląc ſie z domem twoim.
  27. Lewitow też twoich / ktorzy dźiáłu áni dźiedźictwá z tobą nie máią / nie opuſzcżáy.
  28. A gdy wynidą trzy látá / tedy oddźieliſz wſzytki dźieſięćiny z dochodu twego onegoż roku / y złożyſz ie w domu ſwem.
  29. Tedy prźiydźie Lewitá / ktory z tobą dźiáłu áni dźiedźictwá nie má / cudzoźiemcy / y ſierotki / y wdowy wáſze / á będą vżywáć áż do ſytoſći / ábyć Pán Bog thwoy błogoſłáwił w káżdey ſpráwie rąk twoich.

    Kápitułá 15.
    ¶ 1. Rok odpuſzcżeniá długow. 4.y.18. Błogoſłáwieńſtwo Boże. 7. Pomágáć bráćiey vbogiey rzecż powinná. 12. O tákiem ktory ſie záprzedáwá w niewolą. 19. Iákie pierworodne z bydłá máią być oddáwáne Pánu.

  1. A Ná przodku káżdego roku ſiodmego dáwáć będźieſz odpuſzcżenie.
      A Tá vſtáwá poſtánowioná ieſth dlá tych kthorzy byli długámi vćiśnieni / y dlá vboſtwá á ſług niewolnych iżby nie byli przymuſzeni żywiąc w nędznym á vbogim ſtánie / vćiekáć ſie do pogánow gdźieby potym odſtąpić mogli chwáły Bożey.

  2. Ktorego odpuſzcżániá thákowy ſpoſob má być / káżdy ſwoim dłużnikom długi odpuſzcżáć będźie y nie má on kthory cżego pożycżá / wyćięgáć długu od B bliźniego ſwego / ábo od brátá ſwego / ábowiem rok then będźie obwołán iż ieſt odpuſzcżeniē Páńſkiem.
      B To ſie rozumie o bliźnym ktory ieſt vbożuchny / bowiē tá vſtáwá dlá tákiego náwięcey byłá poſtánowioná.

  3. Od cudzoźiemcow tedyć ſie godźić będźie wyćięgáć dług / ále brátu twemu máſz odpuſćić.
  4. C Przytym żádnych vbogich niecháy nie będźie v ćiebie / gdyż ćie vbogáći Pán Bog twoy w źiemi ktorą w dźiedźictwo podáwá tobie.
      C Albo thák ieſliżby nie było vbogich miedzy wámi / to ieſt / ieſli ten co winien bogáthym ieſt / thedy płáćić má / Niektorzy wykłádáią tho mieyſce / iż Moiżeſz roſkázuie / áby miedzy niemi vbogich nie było / á tho dlá bogáctw y obfitoſći oney źiemie.

  5. Tylko ábyś był poſłuſznem Pánu Bogu twemu / záchowywáiąc wſzythki ty przykázániá ktore iá dźiś roſkázuię tobie.
  6. Abowiem Pán Bog twoy błogoſłáwić ćie będźie / ták iáko to obiecáł tobie / ábyś wielu národom pożycżáł / ále ſám ábyś ni v kogo nie pożycżáł / też iżbyś pánowáł nád wielą národow / á nád tobą áby nikt nie pánowáł.
  7. D Ieſliżby w ktorem mieſćie przy tobie był iáki vbogi brát twoy w źiemi tey kthorą tobie dáwá Pán Bog twoy / niechćieyże przećiw vbogiemu brátu twemu być twárdy / á nie záwſćiągáy od niego ręki ſwoiey.
      D To rozumie / iż ile kroć ktory z bráćiey z vbożeie / choćiáſz by też był bliſko ſiodmy rok / nie má nic wyćiągáć od niego.

  8. Ale ſzcżodrobliwą ręką ſwą podpomożeſz iego niedoſtátek / ile on potrzebowáć będźie.
  9. Oſtrzegáyże áby w tobie nie byłá táká niepobożnoſć ſercá twego / żebyś rzec miáł / Przychodźić ſiodmy rok odpuſzcżeniá / Abyś ſie przeto zmiłowáć nie miáł nád vbogiem brátem twoiem nie chcąc mu nic dáć / Boby ſie vſkárżáł ná ćię przed Pánem / á ták byś grzech miáł.
  10. * Ale mu vżycżáy łáſkáwie / á nie cżyń nic dlá niego z niechući / ábowiem dlá they przycżyny będźie ćię Pán Bog twoy ſzcżęſćił we wſzech prácách y ſpráwách twoich.
      * Mát.5.v.42. Luk.6.v.34.

  11. † A záwżdyć będą vbodzy w źiemi oney / y dlá tegoż roſkázuię tobie ábyś bráthom potrzebnym y vbogim dáwáł ſzcżodrobliwie w źiemi twoiey.
      † Mát.26.v.11.

  12. ¤ Ieſliby kto z bráćiey twey tobie záprzedán był Hebreycżyk ábo Hebreycżycżká / á ſłużył ći by przez ſześć lát / ſiodmego roku má być wolno puſzcżon od ćiebie.
      ¤ W 2.Mo.21.v.2. Iere.34.v.14.

  13. A gdy go wolno puſćiſz / tedy go oprocż nágrody nie odpráwuy.
  14. Ale dáruy cżym z owiec twych / z zboż twoich / y z winá twego / ſtego cżym ćiebie vbogáćił Pán Bog twoy.
  15. Bo pámiętháy ná to iżeś też był ſługą w źiemi Egiptſkiey / z kąd ćię wybáwił Pán Bog twoy / á z teyże przycżyny iá to dźiś tobie roſkázuię.
  16. A ieſliż by od ćiebie nie chćiáł odeyſć / przeto iż ćię z domem twoim ſobie vpodobáł / á iż ſie theż v ćiebie má dobrze.
  17. Tedy ty ſzydłem przekoleſz vcho iego ku drzwiám / y E będźie twym ſługą ná wieki / A toż też y ſłużebnicy twey vcżyniſz.
      E To ieſt / áż do roku wolnoſći / kthory zową Iobel.

  18. Nie odpráwuyże go od ſiebie z niechućią / ábowiem on thobie ſłużył przez ſzeſć lát iáko zá F dwá náiemniki / á Pán Bog twoy będźieć zá to ná wſzem fortunił cożkolwiek ſpráwowáć będźieſz.
      F Miedzy Zydy / tedy ſłudzy iedno ſie do trzech lát náymowáli.

  19. Wſzytki ſámce z pierworodnych ktoreć ſie rodźić będą / ták od wielkiego iáko od máłego bydłá poſwięćiſz Pánu Bogu twemu / á nie obroćiſz ná robothę pierworodnego od wołu twoiego / áni będźieſz ſtrzygł pierworodnego od owce twoiey.
  20. Ale ie będźieſz iádł y z cżeládką twoią przed Pánem Bogiem twoim ná káżdy rok / y ná onym mieyſcu ktore ſobie obierze Pán Bog.
  21. ♀ A ieſliżby ná ſobie iáki niedoſtátek miáło / żeby ábo ſlepe / ábo chrome / ábo z iákążkolwiek ſkázą być miáło / tedy tego nie będźieſz ofiárowáł Pánu Bogu twemu.
      ♀ W.3.Mo.22.v.21.

  22. Ale ie źieſz w domu twem / choćiáż cżyſtem choćiáż nie cżyſtem będźieſz / thák iákoby było Sárná ábo Ieleń.
  23. Iedno tylko krwie iego nie iedz / ále ią wyley ná źiemię iáko wodę.

    Kápitułá 16.
    ¶ 1. Obchod trzech świąt co názácnieyſzych. 18. Poſtánowienie Sędźiow y zwierzchnoſći vrzędu. 21. Z Báłwochwálſthwá prze ſtrzeżenie.

  1. Záchowywáć to będźieſz ábyś mieſiącá A Abib obchodźił dźień wielkonocny Pánu Bogu twemu / ábowiem Mieſiącá thego wywiodł ćie Pán Bog twoy z źiemie Egiptſkiey w nocy.
      A To ieſt Márcá.

  2. A przethoż będźieſz ofiárowáł Wielkonocną ofiárę Pánu Bogu twemu / owce y woły ná mieyſcu onym / ktore Pán obierze ku mieſzkániu imieniowi ſwemu.
  3. W to ſwięto nie iedz chlebá kwáſzonego / á przez ſiedḿ dni poki Wielką noc obchodźić będźieſz / máſz ieść chleb niekwáſzony / chleb vtrápieniá / ábowiemeś z ſtrzáſkiem wyſzedł z Egiptu / ábyś pámiętáł dźień wyśćiá ſwego z źiemie Egiptſkiey / pokądeś iedno żyw.
  4. A nie poſtoi v ćiebie kwás przez ony ſiedḿ dni we wſzythkich gránicách twoich / áni zoſtáwiſz nic názáiutrz mięſá z ofiáry / ktorąś w wiecżor ofiárowáł dniá pirwſzego.
  5. Nie będźieć ſie godźiło ſpráwowáć Wielkiej nocy w ktorem że kolwiek mieſćie z onych ktoreć dá Pán Bog twoy.
  6. Ale ná mieyſcu ktore obierze Pán Bog twoy ſobie ku mieſzkániu imieniowi ſwemu / tám będźieſz w wiecżor w Záchod ſłońcá ſpráwowáł obchod Wielkonocny / w ten cżás w ktoryś z Egiptu wyſzedł.
  7. Tho vpiecżeſz y ieść będźieſz ná mieyſcu obránym od Páná Bogá twego / á potym ráno wroćiſz ſie do Przybytku twego.
  8. Przez ſześć dni ieść będźieſz chleb przáſny / ále ſiodme° dniá będźie ſwięto Páná Bogá twego / w ten cżás żádney roboty nie pocżynáy.
  9. B Oblicżyſz też ſobie Siedḿ Tegodniow / pocżąwſzy ie licżyć od dniá pirwſzego gdy zápuſćiſz ſierp w zboże twoie.
      B O thym ſobie pátrz doſtáthecżniey w.3.Mo.23.

  10. A potym będźieſz obchodźił Swięto Tegodniow Pánu Bogu twemu / z dobrowolnemi dáry rąk twoich / ktore oddáſz wedle doſtátku iáko ćie vbogáći Pán Bog twoy.
  11. A będźieſz ſie weſelił przed Pánem Bogiem thwoim / ſpołu z ſynem twem / z corką twą / z ſługą / z ſłużebnicą / y z Lewithą twoim / z przychodniem / z ſierotą / y z wdową ktorzy mieſzkáią z tobą ná onym mieyſcu kthore ſobie obierze Pán Bog twoj ku mieſzkániu imieniowi ſwemu.
  12. Pámiętáyże iżeś był ſługą w Egiptćie / á przetoż ſie ſtháráy ábyś tym vſtáwám doſyć cżynił.
  13. Przythym Swięto Kucżek przes ſiedḿ dni obchodźić będźieſz / gdy zbierzeſz pożytki z boiſká y z práſy twoiey.
  14. Y będźieſz ſie weſelił w ſwiętho twe / ty y ſyn twoy / corká twá / ſługá ſłużebnicá / Lewitá / przychodźień / ſierotá / wdowá / ktorzy mieſzkáią z tobą.
  15. Przez ſiedḿ dni będźieſz obchodźił ſwięto Pánu Bogu twemu / ná mieyſcu ktore ſobie obráł / gdy ćię błogoſłáwić będźie Pán Bog twoy we wſzythkich ſpráwách rąk twoich / ták iżbyś nic nie cżynił iedno był weſoł.
  16. * Káżdy twoy mężcżyzná trzy kroć do roku niecháy ſie okáże przed Pánem Bogiem twoim / ná mieyſcu obránem od niego / to ieſt w dźień Przáśnikow / w dźień Tegodniow / w dźień Kucżek / á żáden ſie z proznemi rękomá niech nie vkázuie przed Páná.
      * W 2.Mo.23.v.17. y 34.v.23.

  17. Ale káżdy z dárem wedle ſwey máiętnoſći / y wedle doſtátku kthorego mu vżycżył Pán Bog twoy.
  18. C Poſthánowiſz też ſobie ſędźie y vrzędy po wſzech miáſthách ſwoich / ktore dá tobie Pán Bog twoy / w káżdem pokoleniu thwoim / áby ſądźili lud práwem ſpráwiedliwem.
      C Tho rozumieć mámy o vrzędźiech mieſckich á nie o zwierzchnoſći koſćielney.

  19. ¤ Nie będźieſz cżynił wykrętnych ſądow / áni będźieſz cżynił bráku w oſobách y dárow bráć nie będźieſz / ábowiem dáry záſlepiáią ocży mądrym / á podwrácáią D powieſći ſpráwiedliwych.
      D Záwżdy to dáry vmieią iż pod cżás muſzą ludźie mowić przećiw rzecży ſpráwiedliwey.

      ¤ W 2.Mo.23.v.8. W.3.Mo.19.v.15. Wyżſzey.1.v.17. Przypo.24.v.23. Ián.7.v.24. Iákub.2.v.1.

  20. Spráwiedliwoſći ná wſzem trzymáć ſie będźieſz / ábyś żył á opánowáł źiemię ktorą tobie dá Pán Bog twoy.
  21. Nie ſádź ſobie gáiow z żádnych drzew przy Ołthárzu Páná Bogá twego / ktory ſobie zbuduieſz.
  22. Ani ſobie cżyń ſłupá / boć go Pán Bog twoy má w nienáwiſći.

    Kápitułá 17.
    ¶ 1. Nic náruſzonego á nie zdrowego nie má być ofiárowáno. 2. Káránie báłwochwálſtwá. 8. Kto má rozeznáwáć práwá trudne. 12. Poſłuſzeńſtwo Kápłánom podług zákonu powinne. 14. Iáko ſie Krol obrány w vrzędźie ſwem má ſpráwowáć.

  1. A Nie máſz ofiárowáć Pánu Bogu thwemu wołu áni owce kthoreby w ſobie niedoſtáthek ábo iáką ſkázę miáły / ábowiem ſie tym brzydźi Pán Bog twoy.
      A Ofiárá tá nienáruſzoná á nie vłomná kthorey Pán Bog chce od nás / tedy nám nic inego nieznácży / iedno Kryſtuſá Páná / á ktoż kolwiek chce inákſzem ſpoſobē poiednán być z Bogiem Oycem á niźli przezeń / tedy then Bogu rzecż niecżyſtą ofiáruie / á ieſth przemierzłem v niego.

  2. Ieſliby ſie kto ználázł miedzy wámi w ktorym kolwiek mieſćie kthore wám dáł Pán Bog wáſz / ták mąż iáko y niewiáſtá / ktoryby ſie cże° złe° dopuſćił przećiw Pánu Bogu wáſzemu przeſtępuiąc przymierze iego.
  3. A chwáliliby bogi ine ſłużąc im / choćiáż Słońce / choćiáż Mieſiąc / ábo też y wſzytki záſtępy niebieſkie / oprocż roſkázániá mego.
  4. A toby doſzło do ćiebie / Tedy ſie pilnie dowiádowáć máſz / á ieſliż to ieſt rzecż práwdźiwá y wieſć pewná / iżby ſie tá obrzydłoſć w Izráelu ſtáłá.
  5. Wywiedźieſz do brámy twey cżłowieká tákiego / choćiáż mężá choćiáż niewiáſtę / ktoryby ſie z nich dopuſćił tákowey obrzydłoſći / y vkámionuieſz ie / á niech pomrą.
  6. * Ták iżby on złocżyńcá zá świádectwem dwu ábo trzech był ſtrácon / Ale ná pomowę świádká iednego niemá być trácon.
      * Niżey.19.v.15. Mát.18.v.16. Ián.8.v.17. 2.Korin.13.v.1. Zyd.10.v.28.

  7. Ciż ſwiádkowie † náprzod náń podnieſć máią ręce ſwoie ku zámordowániu iego / toż potym lud wſzytek / A thák wygłádźiſz złość onę z poſrzodku ſiebie.
      † Wyżſzey.13.v.9.

  8. ¤ A ieſliż theż będźie iáká ſądowá ſpráwá przy trudnieyſzem / kthorey byś ty rozſędźić nie mogł / iáko około B mężoboyſtwá / około zwád / C około rán / iżby iákie ſpory były miedzy wámi / tedy poydźieſz ná mieyſce obráne od Páná Bogá twego.
      B W Zydowſkiem ſtoi / miedzy krwią y krwią / miedzy przą y przą / miedzy ráną y ráną. C Może też to cżytáć wrzody ábo niemocy / bo ſie to rozumie o rozeznániu trędu / párchow / ábo iákichkolwiek kroſt.

      ¤ 2.Kron.19.v.10.

  9. A prźiydźieſz do D Kápłánow Lewitow / y do ſędźiego ktory ná then cżás będźie / támże od nich żądáć będźieſz ábyć to wypráwili iáko to oſądźić máſz.
      D Abowiem kápłáni vmieią zákon / á ćiebie go vcżyć máią iáko máſz wedle niego ſądźić.

  10. Tedy ty vcżyniſz wedle tego iákoć oni dádzą ſpráwę ná mieyſcu ktore ſobie obierze Pán Bog twoy / y cżego ćię kolwiek náucżą / tego ſie trzymáć będźieſz.
  11. E Według wyroku zákonnego ktorego ćię náucżą / y wedle práwá ktoreć powiedzą ſpráwowáć ſie będźieſz / á od thego F co oni powiedzą tobie / nie vchyláy ſie áni ná práwo / áni ná lewo.
      E Thu obácż / iż iáwnie powiedá áby ſie ſpráwowáli wedle zákonnego wyroku okázuiąc w thym że oni ſámi przes ſie nic ſtánowić nie mogli.
      F To ieſt / Coż kolwiek wedłe zákonu będźie / bowiem ſłowá ty nie ſą ich ále Boże.

  12. A ieſliżby kto vporniey w tym poſtępowáł / iżby Kápłánowi kthory tám będźie ná ſłużbie Páná Bogá twe° / ábo ſędźiemu poſłuſznym nie był / ten niecháy vmrze / G A thák odeymieſz ono złe z Izráelá.
      G Abowiem ktho ſie ſędźiemu ſprzećiwi / ieſth odpornym Pánu Bogu.

  13. Co gdy wſzytek lud vſłyſzy / vlękną ſie / á nie będźie nikt ná pothym ták vpornym.
  14. Gdy prźiydźieſz do źiemie kthorą tobie dáwá Pán Bog twoy / á opánuieſz ią y w niey oſiędźieſz / á chćiáłbyś poſtánowić nád ſobą Krolá iáko y ini okolicżni národowie.
  15. H Tedy ſobie poſtánowiſz Krolá ktorego tobie obierze ſám Pán Bog I z pośrzodku bráćiey thwoiey / nie możeſz nád ſobą przełożyć mężá poſtronnego ktory nie ieſt z twego národu.
      H Gdyż Pán tho poſtánowił áby był Krol w Izráelſkiē ludźie / thedy gdy lud proſił Krolá nie obráźił go tym iedno oną przycżyną ktorá w tey tám proźbie byłá / tho ieſt iż lud on mniemáł / iákoby bezpieſznieyſzym być mogł zá obroną krolewſką / w ktorego oni názbyt vfáli.
      I To mieyſce znácży Kryſtuſá / ktory wyſzedł wedle ćiáłá z ludu tego.

  16. Niecháyże ten nie má koni wiele / áby ſnádź dlá nábyćiá oney wielkoſći koni nie záwiodł ludu do Egyptu / gdyż wám Pán zákázáł ábyſćie ſie więcey tą drogą nie wrácáli.
  17. Niecháy też wiele żon nie miewá / K by ſie ſnádź nie vwiodło ſerce iego / L złothá też áni śrebrá niecháy wiele nie nábywá.
      K To ieſt / áby ſerce iego było męſkie / á nie z niewieśćiáłe.
      L Aby ſie nieuwodźił w pychę y w łákomſtwo / ábo w márny zbytek.

  18. A gdy oſiędźie ná ſtholicy kroleſtwá ſwego / M thedy ten zákon powtorzony má ſobie nápiſáć w kſięgi od Lewitow kápłánow.
      M To ieſt kſięgi ty Piąthe Moyżeſzowe ábo Zákonu powtorzenie.

  19. Niecháyże ie má przy ſobie / á cżytá ie po wſzytek cżás żywotá ſwego / vcżąc ſie báć Páná Bogá ſwego / y niech ſie ſtárá iákoby cżynił wſzytki ſłowá y vſtáwy zákonu tego.
  20. By ſie nie ſtháł hárdem przećiw bráćiey ſwoiey / á iżby ſie od tey náuki nie vchyláł áni ná práwo áni ná lewo / chceli długo żyć w kroleſtwie ſwoiem / ták on ſám iáko y ſynowie iego miedzy Izráelitámi.

    Kápitułá 18.
    ¶ 1. Dźiedźictwo Lewitow. 3. Práwo kápláńſkie. 9. Zwycżáiow pogáńſkich áby ſie przeſtrzegáli. 11. Cżárownikow y wieſzcżkow áby miedzy ſobą nie ćierpieli. 15. Znáki práwdźiwego y fáłſzywego Proroká.

  1. Kápłáni Lewitowie / y wſzytko pokolenie Lewi / dźiáłu y dźiedźictwá miedzy Izráelithy mieć nie będą / Ale z ofiár pálonych / á A z dźiedźictwá Páńſkiego żyć będą.
      A Tho cokolwiek ofiáruią Pánu / tedy to ieſt iáko dźiedźictwo Páńſkie.

  2. Niecháyże tedy dźiedźictwá miedzy ſwemi bráthy nie máią / * Pán ſám ieſt dźiedźictwo ich / iáko iem to obiecáł.
      * W 4.Mo.18.v.20. Wyżſzey.10.v.9. W.1.Kor.9.v.13.

  3. A toć niecháy będźie práwo Kápłánow miedzy ludem / ktożkolwiek by iedno ofiárę ſpráwowáł / thák z wołu / iáko y z owce / tedy kápłánowi má oddáć łopátkę / cżeluſći y káłdun.
  4. Pierworodne też zboż / winá / y oliwy / tákże y pirwſze ſtrzyżenie wełny z owiec má mu być dáne.
  5. Abowiem go obráł Pán Bog thwoy miedzy wſzem pokoleniem twoiem / áby ſłużył imieniowi Páńſkiemu / ták on ſám iáko y ſynowie iego po wſzytki cżáſy.
  6. A gdyby Lewitá z ktoregokolwiek miáſtá Izráelſkie° kędy był goſćiem / będąc przywiedźion B iákiemżekolwiek vmyſłem przyſzedł do mieyſcá ktore ſobie Pán obráł.
      B To ieſth ruſzony iákiem nábożeńſtwem.

  7. Tedy then ſłużyć má imieniowi Páná Bogá ſwego / thák iáko y ini Lewitowie bráćiá iego / ktorzy tám ſtoią ſłużąc przed Pánem.
  8. Y máią pożywáć rownego dźiáłu z drugiemi / oprocż tego ieſliby co dźiedźicżnego przedáł coby wźiął po oycoch ſwoich.
  9. Gdy tedy wnidźieſz do źiemie ktorą tobie dáwá Pán Bog twoy / nie vcżże ſie ábyś miáł náſládowáć obrzydłoſći národow onych.
  10. Niecháyże ſie nikt miedzy wámi nie znáyduie coby miáł C przenáſzáć przez ogień ſyná ſwego / ábo corkę ſwoię / áni wieſzcżek / áni guſlnik / áni ten coby wrożył / áni cżárownik.
      C Co wiec cżyniáli Pogáni ku chwále Molochowi / iáko o tym w.3.Mo.20.Káp.

  11. Tákże áni cżárnokſiężnik / † áni ten ktory má ſpráwę z duchy złemi / áni práktykárz / áni ten coby ſie od vmárłych cżego dowiádowáł.
      † W.3.Mo.20.v.27. 1.Sám.28.v.9.

  12. Abowiem ieſt káżdy obrzydłym v Páná ktożkolwiekby tho cżynił / á dlá thychći obrzydłoſći Pán Bog twoy wygániá ie przed tobą.
  13. Ale ty bądź vprzeymem Pánu Bogu twemu.
  14. Abowiem národowie ći ktore ty opánuieſz / ſłucháią wrożbithow y wieſzcżkow / ále thobie Pán Bog twoy nie dopuſzcżá tego.
  15. ¤ Pán Bog twoy wzbudźi tobie D z pośrzodku ćiebie z bráćiey thwey Proroká / E iáko y mnie ktoremu poſłuſznym będźieſz.
      D Ten Prorok národzony z ludu thego / ieſt Kryſthus według wykłádu Piotrá S. w Dźieioch Apoſthołſkich. Bo ácż po Moyżeſzu náſtháł Iozue y wiele inych Prorokow było poſłánych od Páná / Ale oni nic nie vcżyli iedno tego / co im ten był roſkázáł będąć głową Prorokow / á o kthorym rzecżono / Thegoż ſłucháyćie.
      E Wzbudźi go Pán áby też vcżył tego wſzytkiego iáko też y mnie obiáwił / A tuć ieſt przyrownánie y podobieńſtwo w tem / iż iáko był Moiżeſz poſlán áby vcżył y ſpráwowáł lud Boży / tákże też miáł być ten Prorok o ktorym tu powiedá.

      ¤ Ián.1.v.45. Dźie.3.v.22. y 7.v.37.

  16. Iákoś żądáł od Páná Bogá twego w Horeb w dźień zgromádzeniá / gdyś proſił żebyś więcej nie ♀ ſłucháł głoſu Páná Bogá twego / áni widźiáł onego ogniá wielkiego / byś ſnádź nie vmárł.
      ♀ W.2.Mo.20.v.19. Zydow.12.v.19.

  17. Gdźie mnie thák odpowiedźiáł Pán / Dobrzeć cżynią iż ták mowią.
  18. Wzbudzę im Proroká z poſrzod bráćiey ich iáko y ćiebie / do ktorego vſt podám ſłowá moie / á thákże do nich mowić będźie cokolwiek iá roſkáżę iemu.
  19. A ieſliż ſie przydá żeby kto nie był poſłuſzen ſłowom moiem kthore on imieniem moiem opowiedáć będźie / nád tákowem ſie iá pomſzcżę.
  20. Nád to ieſliby iáki prorok podniowſzy ſie w pychę chćiáł opowiedáć ſłowá iákie w imię moie / ktorychem iá iemu nie roſkázáł / ábo ktoryby co opowiedáł imieniem inych bogow / tákowy prorok niecháy vmrze.
  21. A ieſliżbyś ták rozbieráć chćiáł w myſli ſwey / Iákoż rozeznáć mám ſłowá ty kthorych Pán do niego nie mowił:
  22. Tedy ieſlić ktorą rzecż opowiedáć będźie Prorok w imię Páńſkie / á onáby ſie nie wypełniłá / F iużći to oná rzecż ieſt ktorey mu Pán nie roſkázáł / áleć on prorok opowiedáł to z chłuby ſwey / á przetoż ſie go nie boy.
      F Dwoiáki obycżáy ieſt / iáko máią być poznáwáni fáłeſzni Prorocy / Pierwſzy / gdy ſie to nie wypełni co oni opowiedáią / Drugi iż choć ſie to wypełni / ále że ſie to dlá thego dźieie / áby wierni odwiedźieni byli od chwáły Páńſkiey / tedy to ie znácży być fáłſzywe proroki / O tym pátrz wyżſzey. Ká.13.

    Kápitułá 19.
    ¶ 1. Miáſtá vćiecżki dlá mężoboycow ktorzy ſie mordu z nieobácżeniá dopuſćili. 11. Mężoboycy ktorzy z vmyſłu mordu ſie dopuſzcżáią / śmierćią káráni być máią. 14. O przenoſzeniu gránic. 16. Káránie ná fáłeſznego świádká.

  1. Gdy iuż Pán Bog twoy wytráći ony národy ktorych źiemię podáwá tobie / á iuż ią opánuieſz / y będźieſz mieſzkáł w miáſtách y w domiech ich.
  2. * Tedy ſobie odłącżyſz trzy miáſtá w poſrzod źiemie twey ktorą thobie dáł w oſiádłoſć Pán Bog twoy.
      * W 2.Mo.21.v.13. W.4.Mo.35.v.6. Wyżſzey.4.v.41. Iozu.20.v.2.

  3. A wyproſtuieſz drogi / y ná trzy cżęſći rozdźieliſz gránice źiemie twoiey / ktorą w dźiedźictwo podá tobie Pán Bog twoy / áby ſie tám vćiekáli mężoboyce.
  4. A dlá teyći przycżyny vćiekáć tám będźie mężoboycá áby záchowáł zdrowie ſwe / gdyby A z nieobácżeniá zábił bliźniego ſwego / z ktorymby przed tym żádney nieprzyiáźni nie miáł.
      A Dwie rzecży ſą ktore winnem cżynią mężoboyce / to ieſth wiádomość á chcenie / y nienáwiſć.

  5. Iáko gdyby kto z kim ſzedł do láſá drew rąbáć / á ſiekąc drzewo / ſpádłáby ſiekirá z toporzyſká / y rániłá bliźniego iego ták iżby vmárł / tedy ten vćiekáć má do iednego z thych miáſt / y zoſtánie żyw.
  6. By ſnádź powinowáty zábitego nie chćiáł gonić mężoboyce onego / á będąc wzruſzony gniewem / mogłby go poimáć ná drodze ieſliby byłá dáleká / y támże go zábić / przeto że z niem nie był przed tym w nieprzyiáźni.
  7. A dlá tego iá tobie roſkázuię ábyś ſobie trzy miáſthá odłącżył.
  8. Gdźie więc ieſliby Pán Bog twoy rozſzerzył gránice twoie / ták iáko to przyſiągł przodkom twoiem / á podáłbyć wſzythkę źiemię kthorą † záſlubił dáć oycom twoim.
      † W 1.Mo.28.v.14. Wyżſzey.12.v.20.

  9. A tybyś ſie záchowáł wedle tego wſzytkiego roſkázániá / cżyniąc mu doſyć iáko iá dźiś tobie roſkázuię / to ieſth / ábyś miłowáł Páná Bogá twego / á chodźił záwżdy iego drogámi / ¤ thedy do onych trzech miáſt przydáſz ieſzcże drugie trzy.
      ¤ Iozu.20.v.7.

  10. Aby ták niewinná kreẃ nie byłá wylewáná w źiemi twey / ktorą w dźiedźictwo podáwá thobie Pán Bog twoy / by ſnádź kreẃ oná nie zoſtáłá ná tobie.
  11. ♀ Ale ieſliżby kto żywiąc z drugim w nieprzyiáźni / záſthąpiwſzy mu ſtrzegł náń / á ránił gi ſmiertelnie / ták iżby vmárł / á potymby vćiekł do iednego z onych miáſt.
      ♀ W 4.Mo.35.v.20.

  12. Tedy ſtárſzy onego miáſtá z ktorego będźie mężoboycá / poſzlą á wezmą go z támtąd / y podádzą go w ręce powinowátemu zábitego / B áby y on vmárł.
      B Tu obácżyć możem / iż mieyſcá ku vćiecżce / tylko nie winnem zoſtáwione być máią.

  13. Nie rozlituieſz ſie nád nim / ále ocżyſćiſz ze krwie niewinney Izráelá / áby ſie tobie dobrze dźiáło.
  14. Nie będźieſz przenáſzáł gránic bliźniego twego / ktore záłożyli przodkowie twoi w dźiedźictwie twem / ktoreć dáwá Pán w oſiádłoſć twoię.
  15. * Niecháy ſwiádek ieden nie ſtáwá przećiw komukolwiek w iákim obwinowániu ábo wyſthępku / iákim by ſie go kolwiek obycżáiem kto dopuſćił / † ále ná powieſći dwu ábo trzech ſwiádkow rzecż pewná zoſtánie.
      * W 4.Mo.35.v.30. Wyżſzey.17.v.6.
      † Mát.18.v.16. Ián.8.v.17. 2.Kor.13.v.1. Zyd.10.v.28.

  16. A gdyby fáłeſzny ſwiádek powſtháł przećiw komu / winuiąc go o przeſtępſtwo.
  17. Tedy oni dwá mężowie kthorzy máią ſpor miedzy ſobą / ſtháną C przed Pánem / przed oblicżnoſćią kápłánow y ſędźiow / ktorzy ná then cżás będą.
      C Káżdy to má vwáżáć / że gdy ſtoi pred ſędźiem álbo przed iákiem vrzędem / ták rozumieć má / iákoby ſtháć miáł przed ſámem Bogiem.

  18. Sędźiowie tedy z pilnoſćią ſie o tym wypytywáć máią / gdźie ieſliż doznáią onego być ſwiádkiem fáłeſznym / ktory ſwiádcżył fáłſzywie przećiw bliźniemu ſwemu.
  19. ¤ Vcżynią to nád nim co on vmyſlił był vcżynić nád brátem ſwoim / y ták ono złe odeymieſz z poſrodku ſiebie.
      ¤ Przypo.19.v.5. Dániel.6.v.24.

  20. Potym y drudzy ktorzy to vſłyſzą / vlękną ſie / á żáden potym w poſrzod ćiebie niebędźie ſie wáżyć ſmiáł złoſći tákowey.
  21. Nie rozlituieſz ſie nád nim / ♀ ále niecháy dá gárdło zá gárdło / oko zá oko / ząb zá ząb / rękę zá rękę / nogę zá nogę.
      ♀ W 2.Mo.21.v.24. W 3.Mo.24.v.10. Mát.5.v.38.

    Kápitułá 20.
    ¶ 1. O tym iáko ſie máią záchowáć idąc ná woynę. 10. O oblężeniu miáſt kthore ſie dobrowolnie dáwáią / á kthore ſie poddáć nie chćiáły. 19. O drzewách ktorych ſie wyćináć nie godźiło.

  1. Gdy ſie ruſzyſz ná woynę przećiw nieprzyiáćielom twoim / á pobácżyſz tám więcżſzą licżbę koni / wozow / y ludu niż z tobą / nie boyże ſie ich / ábowiem Pán Bog twoy ktory ćiebie wywiodł z źiemie Egyptſkiey z tobą ieſt.
  2. A gdy ſie iuż ku bitwie ſtácżáć będźiećie / tedy kápłán wyſtąpiwſzy będźie mowił do ludu.
  3. Y rzecże k niemu / Słucháy Izráelu gdy dźiś zwieſć máćie bithwę z nieprzyiáćioły ſwemi / niechże nie miękcżeie ſerce wáſze / nie lękáyćie ſie / áni ſie ich boyćie / áni trwożćie ſobą przed ich oblicżnoſćią.
  4. Abowiem Pán Bog wáſz idźie z wámi / áby zá wás wálcżył z nieprzyiáćioły wáſzymi / á iżby wás wybáwił.
  5. Tedy też Hetmáni máią mowić do ludu w ty ſłowá / Ieſliż tu ieſt iáki mąż / ktoryby zbudowáwſzy dom A ieſzcże go nie vżywáł: Niecháy idźie á wroći ſie do domu ſwego / by ſnádź w bitwie nie był zábit / á vżywáł by go kto iny.
      A W żydowſkiem ſtoi / niepoświęćił / ábo nieodnowił.

  6. Abo ktory ieſt táki cżłek / ktoryby náſádźiwſzy winnicę / ieſzcże iey nie zbieráł: Niech idźie á wroći ſie do domu ſwego / by ſnádź w bitwie nie był zábit á kto inyby z niey zbieráł.
  7. Abo ktory ieſt mąż coby zrękowáwſzy ſobie żonę niepoiął iey: Niech idźie á wroći ſie do domu ſwego / by ſnádź w bitwie nie był zábit / á poiąłby ią kto iny.
  8. Ktemu Hetmáni ták ieſzcże do ludu mowić będą / † Ktorykolwiek mąż ieſth boiázliwy á lękliwego ſercá / niech idźie á wroći ſie do domu ſwe° / áby ſnádź złem ſercem ſwoiem nie ſkáźił inym ſercá.
      † Sedz.7.v.3.

  9. Gdy tedy Hetmáni przeſtáną mowić do ludu / tedy poſtánowią Rotmiſtrze przed hufy.
  10. A gdy przyćiągnieſz do iákie° miáſtá ábyś go dobył / tedy z nim będźieſz rokowáł o pokoy.
  11. A ieſliż pokoy podány prźiymie / á dobrowolnieć otworzy brány / tedy lud wſzytek ktory tám znáydźieſz / będźie hołdownikiem twoim y będźieć ſłużył.
  12. Ale ieſliż nie przyiąwſzy pokoiu bronić ſie wám będźie / tedy ie oblężeſz.
  13. A gdyć ie Pán Bog thwoy podá w ręce thwoie / wſzytki mężcżyzny w nim pomorduieſz miecżem.
  14. Iedno niewiáſty / dźiátki / y bydlá / y tho co iedno w nim będźie / pobierzeſz ſobie zá łup / á łupu nieprzyiáćioł twych kthory thobie dá Pán Bog twoy / pożywáć będźieſz.
  15. Y vcżyniſz ták wſzytkim miáſtám ktore bárzo dáleko ſą od ćiebie / á ktore nie ſą miedzy miáſthy tych národow.
  16. Abowiem z miáſt tych národow kthore w dźiedźictwo podáwá tobie Pán Bog twoy / żádnego żywić nie będźieſz.
  17. Ale ie wykorzeniſz / ták Heteycżyká iáko Amoreycżyká / Chánáneycżyká / Ferezeycżyká / Heweycżyká / y Iebuzeycżyká / ták iáko to tobie roſkázáł Pán Bog twoy.
  18. By wás nie náucżyli cżynić według ſwych wſzech obrzydłoſći / ktore cżynią ku cżći bogom ſwoim / á ták byſćie zgrzeſzyli przećiw Pánu Bogu wáſzemu.
  19. A ieſliż ktorego miáſthá długiem oblężeniem dobywáć będźiećie / tedy nie wyrębuyćie ſiekirámi drzewá około niego / ále pożywáyćie owocow ich: A dlá tego ich wyćináć nie będźiećie / gdyż drzewá polne nie ſą ludźmi áby ſie wás w oblężeniu ſtrzedz miáły.
  20. Ale tylko porąbiećie / á wyſiecżećie drzewá ony z ktorych owocow nie iedzą / á z thychże pocżynićie Tárány przećiw miáſtu kthore ſie wám broni / áż ie pod ſie podbiiećie.

    Kápitułá 21.
    ¶ 1. Práwo około zábitego / o ktorym by nie wiedźiáno kto go zámordowáł. 10. Niewiáſtá poimáná ná woynie / może być wźięthá zá żonę. 15. O dwu żonách y o práwie pierworodztwá. 18. O kárániu ſyná nie poſłuſznego. 22. O ſzubienicżnikoch / iáko mieli być pogrzebowáni.

  1. Ieſliby w źiemi tey ktorą tobie dá w oſiádłoſć Pán Bog twoy / ználeźiono leżącego ná polu cżłowieká zábitego / á nie wiedźiáno przes kogo ieſt zámordowán.
  2. Tedy ſtárſzy twoi y ſędźiowie wynidą / y rozmierzą wſzędy w około iáko dáleko ſą miáſtá od onego cżłowieká zábitego.
  3. A kthoreby miáſto bliżſze było onego zábithego / thedy ſtárſzy z miáſtá onego wezmą iáłowicę nie okroconą do robothy / á ná kthorey iárzmo nie poſtáło.
  4. Y záwiodą ią w dolinę kámieniſtą / gdźie nigdy nie oráno áni ſiáno / á w oney dolinie vtną iey ſzyię.
  5. Tedy prźiydą Kápłáni / Lewitowie / ktore obráł Pán Bog wáſz áby iemu ſłużyli / y wielbili imię iego / A á oni rozeznáwáć máią wſzythki prze y rány wedle zdániá ſwego.
      A O thym pátrz wyżſzey. Káp.17.v.8. A to cżynić mieli záchowuiąc ſie wedle vſtáwy zákonney.

  6. Potym wſzyſcy ſtárſzy miáſthá onego ktore ieſt bliżſze zábitego / vmyią ręce ſwe nád iáłowicą ſćięthą w dolinie.
  7. Y oſwiádcżą ſie w ty ſłowá / Ręce náſze krwie tey nie wylewáły / áni iey ocży náſze widźiáły.
  8. Będźże miłoſćiw Pánie Izráelitom twoiem kthoreś ty odkupił / á nie chćiey ſie mśćić mordu nieſpráwiedliwego nád Izráelitámi twemi / ále niecháy od morderſtwá tákiego ocżyſćieni będą.
  9. A ták ty ocżyſćiſz ſie od nieſpráwiedliwego morderſtwá / ieſliż vcżyniſz to co ieſt przyiemno Pánu.
  10. Gdy theż wynidźieſz ná woynę przećiw nieprzyiáćielom twoiem / á podáć ie Pán Bog twoy w ręce twoie / ták iż ie B poimáſz do więźieniá.
      B To ſie rozumie o dálekich nieprzyiáćiołoch / ále nie o Chánáneicżykách / Iáko o tym powiedźiáł wyżſzey w przeſzłem Kápit.w.15.

  11. C A obácżyſz miedzy więźniámi niewiáſtę nádobną / ktorey rozmiłowáwſzy ſie wźiąłbyś ią zá żonę ſobie.
      C To práwo y dozwolenie ludowi onemu / známionuie tháiemnicę zámknioną pod ćieniē tego dozwoleniá / á przethoż go nikt ták vżywáć niemá iż by go náſládowáć miáł.

  12. Tedy ią w wiedźieſz do domu ſwego / á oná niech ogoli głowę ſwoię y obrzeże páznokćie ſwoie.
  13. D Szátę też w ktorey ieſt poimáná niech zwlecże / á mieſzkáiąc w domu twem / niech Oycá y Mátki ſwey płácże przez cáły mieſiąc / á ták ſie po tym z nią zſzedſzy będźieſz iey mężem á oná żoną twoią.
      D Tho ſie rozumie o ſtánie oblubienice Kriſthuſowey / kthorá będąc poimáná do więźieniá / nie cżyſtą y ſplugáwioną ieſt / ále potym bywá z niey źiętá niecżyſtoſć iey / to ieſt ſtáry Adám z iego pożądliwoſćiámi / á ták ſie przyłącżá do máłżonká ſwego.

  14. E A przydáłoliby ſie iżbyć ſie nie podobáłá / tedy ią wolno puſćiſz á nieprzedáſz iey zá pieniądze / áni iey niewolić máſz ku poſłudze twoiey / ábowiemeś ią zgwáłćił.
      E Tákżeć też máłżonká Kriſtuſowá odrzuconą y wzgárdzoną bywá dlá grzechu ſwego / á wſzákoż w wiecżną niewolą nie bywá dáná / ále trwá w nádźiei że ſie cżáſu ſwego nároći do oblubieńcá ſwego / Iáko o tym powiedá Iere.ká.3.

  15. Gdyby też kto miáł dwie żenie / iednę ktorąby miłowáł / á drugą coby iey nierád widźiáł / á miáłby dźiátki z obiemá / á byłby ſyn pierworodny oney co iey nie náwidźi.
  16. Tedy gdy dobrá ſwe w dźiedźictwo miedzy ſyny dźielić będźie / nie może oddáć práwá pierworodztwá ſynowi oney żony ktorą miłuie / oddáláiąc ie od pierworodnego ſyná oney żony ktorey nierád widźi.
  17. Ale má zoſtháwić przy pirworodztwie ſyná oney ktorey nienáwidźi / á oddá mu w dwoy náſob z máiętnoſći ſwoich / bo gdyż ieſt pocżątkiem męſtwá iego / tedy náń przypádá práwo pierworodztwá.
  18. Ieſli też kto będźie miáł ſyná krnąbrnego / vpornego / á ktoryby Oycá y Máthki roſkázániá nie ſłucháł / y ná káránie nic nie dbáł.
  19. Tedy obá rodźicy wźiąwſzy go / przywiodą go do ſtárſzych miáſthá ſwego / á ná mieyſce ſądowe.
  20. Y będą thák mowić do ſtárſzych miáſtá onego / Ten náſz ſyn ieſt krnąbrny / vporny á niepoſłuſzny nám / ożrálec y opilcá.
  21. A ták wſzyſcy mieſzcżánie onego miáſtá vkámionuią go áż do ſmierći / y odeymieſz ono złe z poſrzod ſiebie / co gdy ini Izráelitowie vſłyſzą / vlękną ſie.
  22. Ieſlibyś też kogo dáł ſtráćić o wyſtępek godny ſmierći / dáwſzy go obieſić ná ſzubienicy.
  23. Tedy trup iego przes noc wiſieć nie má / ále tegoż dniá go F pogrzebieſz / * Abowiem ieſt w przeklęctwie Bożem ten co wiſi / A ták nie ſplugáwiſz źiemie ktorą tobie w oſiádłoſć dáwá Pán Bog twoy.
      F Ten pogrzeb niebył dlá godnoſći trupá / ále dlá źiemie świętey / ktorá w ſobie nie może trzymáć ludźi nie pobożnych / ták żywych iáko y vmárłych / przed ocżymá ludźi świętych.
      * Gál.3.v.13.

    Kápitułá 22.
    ¶ 1. Iáko rzecży błędne á zgubione przywrocone być máią. 5. O vbiorzech. 6. O gniázdách ptháſzych. 8. O ſiániu. 10. O orániu. 11. O ſuknie y o brámiech. 13. O they ktorá by byłá w podeyzreniu o nierządne v Oycá chowánie. 22. O cudzołoſtwie. 25. O zgwáłconey.

  1. Ieſliżbyś vyzráł wołu ábo owce brátá twego błądzące / nie miiáy że ich / ále ie odprowádź do niego.
  2. Choćiáżby też nie był bliſki brát twoy ánibyś go znáł / tedy przedſię zápądź to do domu ſwego / á miey przy ſobie ábyś oddáł gdy brát twoy tego ſzukáć będźie.
  3. A toż gdy oſłá / ſzátę / y iáką iego rzecż zgubioną znáydźieſz / cżynić máſz / ábyś tego nie ſmiáł kryć.
  4. A ieſlibyś też widźiáł / że ſie cżyi woł ábo oſieł ná drodze powálił / nie miiáy go / ále go ſpołu z nim podnieś.
  5. Niewiáſtá A w męſkiem vbierze niecháy nie chodźi / áni też mąż ſzát niewieſćich ná ſie obłocży / ábowiem to ieſt brzydliwym przed Pánem Bogiem twoim / ktoby iedno ták cżynił.
      A Abo w męſkiey zbroi / ábowiem táki mieſzá roznoſć ſtánu / ktorą Pán chce mieć miedzy mężem y niewiáſtą.

  6. Ieſlibyś idąc drogą náláſł gniázdo ptákow ná iákiem drzewie ábo ná źiemi / w ktoremby ábo ptáſzętá ábo iáycá były / ná ktorych ptáſzętách ábo iáycách ſiedźiáłáby mátká / B nie bierzże máćierze z dźiećmi.
      B Práwdáć ieſt / iż cżłowiekowi ieſth w moc podáne wſzytko ſtworzenie / ále áby nád niem okrućieńſtwá nie vżywáł / Iáko by to było gdyby kto chćiáł ieden rodzáy wytráćić wźiąwſzy máć z dźiećmi.

  7. Ale wypuſćiwſzy mátkę pozbieráy dźieći / ieſli chceſz być ſie dobrze dźiáło / á iżbyś długo żył.
  8. Gdy też dom nowy zbuduieſz / C tedy dách twoy obwiedźieſz błánki / ábyś nie pomázáł krwią domu twego / ieſliby z niego kto ſpádł.
      C Bo thám ná on cżás były dáchy płáſkie á niepochodźiſte / iáko ſie to znácży v.Mát.w.10.v.27.

  9. D Ná winnicy twey nie ſiey náſieniá rozmáite° / ábyś poſpołu nie E ofiárowáł pożytku zboż twoich ktoreś ſiáł / y pożytkow z winnice.
      D Tá vſtáwá ſiániá / orániá / y vbiorow zoſtháwioná nám zá náukę ieſt / iż Bog má w obmierżeniu wſzelákie pomieſzánie / gdyż chce áby porządek w rzecżách przyrodzonych záchowán był.
      E W żydowſkim / Nie plugáwił / to ieſt ábyć pierworodztw pomieſzánych nie ofiárowáł.

  10. Wołu z oſłem ku orániu nie ſprzągáy.
  11. Száty też z rożnych rzecży / z wełny ze lnu / tkáney nie obłocż.
  12. * Przypráwiſz ſobie brámy do cżterech kráiow ſzáty twey / ktorą ſie odźiewáſz.
      * W 4.Mo.15.v.38.

  13. Gdyby kto żonę poiął / á po złącżeniu z nią obmierźił ią ſobie.
  14. Y zpothwárzyłby ią / á náruſzył ſłáwy iey / y ſmiáłby rzec / Gdym ią poiął / po złącżeniu z nią nie ználázłem iey pánną.
  15. Thedy Oćiec y Mátká oney dźiewecżki máią wźiąć F znáki pánieńſtwá iey / y przynioſą ie ná mieyſce ſądowe / przed ſtárſze miáſtá onego.
      F Ty znáki były poſćiel / ábo chuſthy biáłe / ná kthorey pierwſzey nocy byłá z mężem ſwem / á ty chowáno poſpolićie dlá tey przycżyny o ktorey tu vſtáwá ieſt tá poſtánowioná ku pohámowániu niektorych ludźi wſzetecżnych / ktorzy doſtáwſzy dźiewecżki / zárázem ią wzgárdzáć á porzućić chćieli.

  16. Y rzecże do nich oćiec oney dźiewki / Dáłem corkę ſwą w máłżeńſtwo mężowi temu / á on ią má w nienáwiſći.
  17. Y zpotwárzáł ią / powiedáiąc iákoby nie nálázł znáku pánieńſthwá iey / ále oto znák ieſt pánieńſtwá corki moiey / Thedy ony chuſty okáżą przed ſtárſzymi miáſtá onego.
  18. A ták ſtárſzy miáſtá te° / wźiąwſzy mężá onego / dádzą go bicżmi ſiec.
  19. Y wezmą z niego winę ſto ſrebrnikow ktore oddádzą oycu oney dźiewki / ábowiem pánienki Izráelſkiey náruſzył ſłáwy / y niecháy iuż má onę zá máłżonkę ſobie / ktorej opuſćić niemoże do kąd iedno żyw będźie.
  20. Ale ieſliż rzecż práwdźiwá będźie á nie ználázłyby ſie znáki pánieńſtwá przy oney dźiewce.
  21. Tedy máią wieſć dźiewkę thę do drzwi domu oycá iey / á mieſzcżánie miáſtá onego vkámionuią ią áż do śmierći / ábowiem ſie niecnoty dopuſćiłá w Izráelu / nierządnie ſie záchowáiąc w domu oycá ſwego / á ták tę áńbę wygłádźiſz z pośrzod ſiebie.
  22. † Ieſliby kto ználeźion był ná nierządnym vcżynku z cżyią żoną / tedy obá ſpołē vmrzeć máią / ták mąż ktory niewiáſtę zelżył iáko y ſámá niewiáſtá / A thák ono złe odeymieſz z pośrzod ſiebie.
      † W 3.Mo.20.v.10.

  23. Ieſliby też kto Pánienkę zá mąż zmowioną w mieſćie potkáwſzy zgwáłćił.
  24. Tedy oboie wywiodſzy przed brámę mieſcką vkámionuyćie áż do ſmierći / Pánienkę przetho / iż nie wołáłá gwáłthu w mieſćie / á Mężá przeto iż cudzą żonę zgwáłćił / A ták to złe odeymieſz zpośzrod ſiebie.
  25. Ale kiedy by Pánienkę zá mąż zmowioną / potkáwſzy ná polu ktho zgwáłćił y zelżył / tedy tylko on Mąż vmrzeć má.
  26. Ale Pánience nic nie vcżyniſz / bo nie ieſt winná śmierći / gdyż to nie ieſt inſzá rzecż / iedno iákoby ktho powſtáwſzy przećiw drugiemu zámordowáł go.
  27. Abowiem ią ználázł ná polu / á Pánienki zrękowáney gdy wołáłá / nie był nikt ktoby rátowáł.
  28. A gdyby też kto Pánienkę zá mąż nie zmowioną gdźie ználáwſzy zgwáłćił y zelżył / á iżby ie záſtáno.
  29. ¤ Tedy on mąż ktory iey gwáłt vcżynił / má dáć iey oycu śrebrnikow pięćdźieſiąt / y poymie ią ſobie zá żonę / przeto iż ią zelżył / á iuż mu ſie iey nigdy porzućić nie godźi.
      ¤ W 2.Mo.22.v.16.

  30. Żáden niech mácochy ſwey nie poymuie / á niecháy G podołká oycá ſwego nie odkrywá.
      G Tu przez podołek rozumie żonę / ktorá włáſnie może być názwáná podołkiem ſzáty mężá ſwego / A tho z ſtrony ráthunku ktorym podpomágá mężá / o procż ktorey mąż zdáłby ſie iáko obnáżony.

    Kápitułá 23.
    ¶ 1. Kogo mieli przypuſzcżáć do Koſćiołá Bożego. 7. A kogo nie mieli przypuſzcżáć. 10. O ſplugáwionych w woyſzcże płynieniem náſieniá. 15. O zbiegłem ſłudze. 17. O nierządnych biáłych głowách y mężcżyznách. 19. Lichfá ſłuſzná y nie ſłuſzná. 21. Sluby. 24. O winnicy y żniwie bliźniego.

  1. A Niecháy nie wchodzą do zgromádzeniá Páńſkiego przepukły áni trzebieniec.
      A To co tu powiedá nie wchodźić do Páńſkiego zgromádzeniá tedy to znácży nie vżywáć práwá y ſpołecżnoſći w rzecży poſpolitey / á zwłáſzcżá máłżeńſtwá / y przełożeńſtwá.

  2. Nie pocżćiwego łozá ſyn nie má być przypuſzcżon do zgromádzeniá Páńſkiego / B áni dźieſiąte pokolenie iego.
      B To ieſt nigdy.

  3. C Ammonitá áni Moábcżyk nie má być prźiymowán do zgromádzeniá Páńſkiego / áni dźieſiąte iego potomſthwo má być przypuſzcżone do zebrániá Páńſkiego áż ná wieki.
      C Tu tylko o mężcżyznách / á nie o niewiáſtách powiedá / ábowiem Rut przyięthá byłá do tey ſpołecżnoſći / gdy ią wźiął zá żonę Boos.

  4. D Abowiem wám nie chćieli vżycżyć áni chlebá áni wody w drodze oney gdyſćie ſzli z Egiptu / * kthemu iż náięli przećiwko wám Báláámá ſyná Beorowego z Petor w Mezopotámiey / kthory wás miáł przeklináć.
      D Słuſznie im tho Pán ná ocży wyrzucá / iż gdym był łácżny nie dáliſćie mi ieść / á dlá thegoż ie wyłącżá z towárzyſthwá ludu ſwoiego.

      * W 4.Mo.22.v.5.

  5. Acż niechćiáł Pán Bog thwoy ſłucháć Báláámá / ále iego przeklinánie obroćił tobie w błogoſłáwieńſtwo / iż ćię miłowáł Pán Bog twoy.
  6. Niebędźieſz iem nigdy życżył pokoiu y nic dobrego pokiś żyw ná wieki.
  7. Idumeycżykiem ſie brzydźić nie będźieſz / ábowiem ieſt brát twoy / tákże y Egiptcyániná nie obmierźiſz ſobie / ábowiemeś był goſćiem w źiemi iego.
  8. Synowie z trzećiego ich potomſtwá w ſpołecżnoſć ludu Páńſkiego przypuſzcżeni będą.
  9. Gdy ruſzyſz woynę przećiw nieprzyiáćiołom / tedy ſie káżdey rzecży nieſłuſzney ſtrzedz máſz.
  10. Ieſliby kto miedzy wámi był niecżyſtem z iákiey nocney przygody / tedy wynidź má zá oboz á nie má ſie tám wrácáć.
  11. Aż ſie w wiecżor omyie wodą / á iáko záydźie ſłońce wnidźie do obozu.
  12. Będźiećie też mieć mieſce iedno zá obozem / kędy będźiećie chodźić ná potrzebę przyrodzoną.
  13. E Y będźieſz miáł rydlik miedzy inem nácżyniem ſwoiem / á pierwey niż vſiędźieſz / wykopáſz dolek w ktorym zágrzebieſz plugáſtwá ſwoie.
      E Tu mámy náukę iáko ſie Pán brzydźi plugáſthwem á niecżyſtoſćią duſzną / á iáko on ſám ieſt cżyſtym y świętym / ták ſie theż przed nim nikt oſtáć nie może / iedno áż będźie cżyſtym á ſwiętym.

  14. Abowiem Pán Bog twoy ieſt w oboźie twoiem / áby ćię bronił á tobie poddáł nieprzyiáćioły twoie / á przetoż námioty twe niecháy będą ſwięte / by ſie nie odwroćił od ćiebie ieſliby co ſproſnego około ćiebie obácżył.
  15. Sługi ktoryby do ćiebie od páná ſwego vćiekł / F nie wydáwáy pánu iego.
      F To ſie wykłádá o ſłudze poſtronnego národu / ktory ſie vćieká do koſćiołá Páńſkiego / w ktorym ſie okázuie beſpiecżná vćiecżká tym ktorzy ſą w niewolſthwie cżártowſkim / gdy przyięći będą do koſćiołá onego.

  16. Ale niecháy v ćiebie mieſzká ná ktorym ſie mu mieyſcu podobáć będźie / w ktorymkolwiek miáſtecżku wáſzem / á nie cżyń mu przykroſći.
  17. Niecháy miedzy corkámi Izráelſkimi żádney niewiáſty nierządney niebędźie / áni miedzy Izráelcżyki niecżyſtego ſproſniká.
  18. Náymu nierządney niewiáſty / áni kupná G pśiego nie wnoś do koſćiołá Páná Bogá twego zá iákim kolwiek ſlubem / ábowiem tymi obiemá rzecżámi brzydźi ſie Pán Bog twoy.
      G Kupno pſie ták rownie pocżythá / iáko náiem niewiáſty nierządney ábowiem pies ieſt beſtyá niecżyſtá / okrutná y nie powśćiągliwá w niecżyſtoćie / á przetoż Pán Bog nic ſobie niecżyſthego przynoſić niekázáł.

  19. H Brátu twemu nie dáy pieniędzy ná lichwę / áni pożywieniá / áni żádney rzecży kthorą ná lichwę dáwáią.
      H Przez to ſłowo Brátá rozumiemy ty ktorzy ſą przyłącżeni w przymierze Páńſkie / ktore z onym ludem vcżynione było / w cżym obácżyć káżdy może ſnádnie / ieſliż ſłuſznie Krzeſćiáni ná lichwę dáwáć máią.

  20. I Cudzoźiemcowi ná lichwę dáwáć możeſz / ále z bráthá twego lichwy nie bierz / ábyć błogoſłáwił Pán Bog twoy we wſzytkich twoich ſpráwách / w źiemi tey do ktorey idźieſz ábyś ią opánowáł.
      I To miáło mieyſce / pokąd ieſzcże byłá w ſwey mocy miedzy thym ludem ich rzecż poſpolitá / ták koſćielná iáko y ſwietſká gdźie ſie im godźiło cudzoźiemce ćiſnąć niewolſtwem trápić y ſrodze ſie obchodźić z nimi / ábowiem ſie to ták Pánu Bogu podobáło / ále tego dźiś nikth ſłuſznie náprzykłád bráć nie może / áby ſie thák ſpráwowáć miáł / chybá żeby miáł roſkázánie Páńſkie.

  21. † Ieſlibyś co poſlubił Pánu Bogu twemu / thedy nie máſz odwłocżyć ábyś tego oddáć nie miáł / ábowiemći ſie tego Pán Bog twoy vpomináć będźie / á nie vydźieſz kárániá.
      † Ekle.5.v.3.

  22. A ieſliż ſlubowáć nie będźieſz / nie zoſtánieſz winien.
  23. To co obiecuieſz ſtháráy ſie ábyś wypełnił / ták iákoś poſlubił dobrowolnie Pánu Bogu twemu / y vſtyś ſwemi tego potwierdźił.
  24. Ieſli do cżyiey winnice wnidźieſz tedy ſie náiedz iágod do woley ſwej / ále ich nie zbieráy do nácżyniá ſwego.
  25. ¤ Tákże ieſli wnidźieſz miedzy zboże cudze / tedy możeſz nárwáć kłoſow ręką twą / ále ſierpá nie zápuſzcżáy w cudze żniwo.
      ¤ Mát.12.v.1.

    Kápitułá 24.
    ¶ 1. Zákon około rozwodu. 5. Nowożeniá wolny od woyny. 6. O záſtáwách. 7. Káránie złodźieyſtwá. 8. Iáko ſie ſtrzedz trądu. 10. Záſtáwá vbogiemu má być wroconá. 14. Náiem robothnikowi má być płácon. 16. Nikt zá cudzy wyſtępek kárániá ćierpieć nie powinien. 17. Spráwiedliwoſć má być cżynioná gośćiom y ſierotkám / y wdowám. 19. Y iáko ſie im godźi dobrze cżynić.

  1. * Gdyby kto żonę poiął / á iuż z nią mieſzkáł / ieſliby ſie trefiło żeby ſie mu nie podobáłá dlá cżegoż kolwiek coby w niey ználázł ſproſnego / tedy iey niecháy nápiſze liſt rozwodny / y niech go iey dá w ręce / A á puſći ią z domu ſwego.
      A To práwo około rozwodu iedno tylko do cżáſu dopuſzcżono było / dlá ludu tego ktory był poddán zákonnem Ceremoniám dlá krewkoſći á zátwárdźiáłoſći iego / Iáko też dopuſzcżáią nieiákiey wolnoſći młodſzym ktorzy ſą w groźie / Ale to ludźiám krzeſćiáńſkim nie przyſłuſzy / kthorzy wybáwieni ſą z Cerymonii zákonnych / á ktorzy máią zákon piſány ná tháblicách ſerdecżnych / á bywáią odnowieni przez Duchá przyſpoſobienie.

      * Mát.5.v.31. y 19.v.7. Már.10.v.4.

  2. A ieſliżby ſie iey przydáło wyſzedſzy z domu iego iść zá drugie° mężá.
  3. Y miáłby ią theż on drugi mąż w nienáwiſći / á tákże iey nápiſáł liſt rozwodny / á dáł iey w ręce / y wypráwił ią z domu ſwe° / Abo ieſliby też vmárł on wtory mąż ktory ią poiął.
  4. Tedy ſie nie godźi onemu pierwſzemu mężowi co ſie z nią rozwiodł powtore iey poymowáć gdyż ieſt zelżoná / ábowiem tho ieſt rzecż przemierzłá przed Pánem / á thákże nie będźieſz plugáwił źiemie ktorą tobie Pán Bog twoy w dźiedźictwo dáwá.
  5. Gdyby ſie też kto nowo ożenił wolen ieſth od woyny / y żádnem vrzędem poſpolitem niemoże być obwiązán á má być wolny w domu ſwym przes cáły rok / weſeląc ſie z żoną ktorą poiął.
  6. Kámieniá ſpodniego y zwierzchniego od żárn nie prźiymuy w záſtáwie / boć to ieſt iákoby też kto duſzę ſwą záſtáwić miáł.
  7. Ieſliby kto był ználeźion coby vkrádł ktorego z bráćiey ſwey / z národu Izráelſkiego / á hándlowáł iem y przedáł go / thedy złodźiey on niecháy vmrze / á ták odeymieſz to złe z pośrzodku ſiebie.
  8. Strzeż ſie pilnie trądu / y bądź tego pilen coć roſkázuią Kápłáni Lewitowie / ták iákom iá iem roſkázáł / á bácż iákobyś themu doſyć cżynił.
  9. † Wſpámiętáy co vcżynił Pán Bog twoy Máriey ná drodze gdyſćie ſzli z Egiptu.
      † W.4.Mo.12.v.10.

  10. Ieſliż cżego drugiemu pożycżyſz / tedy nie wchodź do domu iego bráć záſtáwy od niego.
  11. B Ale zoſtáń ná dworze / áż ći on kthoremuś cżego pożycżáł wynieſie fánt ſwoy do ćiebie.
      B Godźi ſie vpomionąć pożycżánego / ále ſie ćieſzkoſći cżynić nie godźi.

  12. A ieſliż ieſt vbogi on / tedy nie poydźieſz ſpáć áż wroćiſz fánt iego.
  13. Y owſzem mu oddáć máſz záſtáwę iego w záchod ſłońcá / áby on leżąc pod odźieniem ſwoiem dobrorzecżył tobie / á tá rzecż będźie tobie pocżytáná ku ſpráwiedliwoſći przed Pánem Bogiem twoiem.
  14. ¤ Nie podeydźieſz w náymie náiemniká vbogiego y nie doſtátecżnego choćiáż będźie z bráćiey twey / choćiáż cudzoźiemiec ktory mieſzká w źiemi twey y miedzy bránámi twemi.
      ¤ W.3.Mo.19.v.13.

  15. Zápłáć mu náiem iego ná káżdy dźień pierwey niż ſłońce záydźie / ábowiem vbożuchny ieſt / á thym ſię tylko żywi / by ſnádź nie wołáł ku Pánu vſkárżáiąc ſie ná ćię / á ty byś z tego grzech miáł.
  16. ♀ Rodźicy zá dźiátki á dźiátki zá rodźice vmieráć nie máią / ále káżdy zá ſwe przewinienie má vmrzeć.
      ♀ 4.Krol.14.v.6. 2.Kron.25.v.4. Ezech.18.v.20.

  17. Nie będźieſz wywrácáł ſpráwiedliwoſći cudzoźiemcowi / ábo ſierotce / áni od wdowy C ſzáty w záſtáwie bráć będźieſz.
      C Pod tym ſłowē ſzáty mámy wſzytko rozumieć / co iedno náleży ku pożywieniu.

  18. Y owſzem pámiętáy żeś theż był ſługą w Egiptćie / á iż ćię z támtąd wybáwił Pán Bog twoy / á dlá tey przycżyny tákże ſie iá thobie ſpráwowáć roſkázuię.
  19. * Ieſli będźieſz ſpráwowáł żniwo ná grunćie twoiem / á pozoſtáwiłbyś ſnopcżek ná polu / nie wrácáy ſie ábyś gi bráć miáł / áleć to zoſthánie dlá goſćiá / dlá ſieroty / y dlá wdowy áby tobie Pán Bog twoy wſzythki twe práce ſzcżęſćił.
      * W.3.Mo.23.v.22.

  20. Tákże gdy oliwy twe zbieráć będźieſz / tedy nie wſzythkiego otrząſáy z gáłęźi / ále to pozoſtáwiſz dlá goſćiá / ſierotki y wdowy.
  21. Gdy theż będźieſz zbieráł groná z winnice twoiey / tedy nie wſzytkiego zbieráć máſz / ále pozoſtáwiſz nieco goſćiowi / ſierotce y wdowie.
  22. Bo pámiętáy ná to żeś też był ſługą w Egiptćie / á przetoż iá thobie tákże cżynić roſkázuię.

    Kápitułá 25.
    ¶ 1. Vrząd ſędźiow przećiw iákimkolwiek złocżyńcom. 5. Vſtáwá o wzbudzeniu potomſtwá brátniego. Káránie niewiáſty názbyt wſzetecżney. 13. Gwichty y miáry áby były ſpráwiedliwe. 17. O wygłádzeniu Amálekitow.

  1. Ieſliby ſie ſpor zácżął miedzy ſtronámi iákiemi / á przyſzliby do ſądu / á ſędźiowie to rozſądźili / niewinnego wolnym vcżyniwſzy / á przećiw winnemu ſkázáwſzy.
  2. Tedy ſędźiá ieſliż winowáycá záſłużył bićie / roſkáże go położyć przed ſobą / y bić wedle przewinieniá pod licżbą.
  3. * A nic więcey iedno cżterdźieśći kroć vderzyć go máią / bo gdyby ſnádź więcey nád to káránie przydáno / mogłby przyſć ku ſromotnemu zelżeniu brát twoy przed ocżymá twemi.
      * 2.Kor.11.v.24.

  4. A Nie záwięzuy vſt wołowi wybiiáiącemu zboże.
      A O tym pátrz doſtátecżnie wykłádu. 1.Kor.9.v.9. y 1.do Timo.5.v.18.

  5. * Ieſliby ieden z bráćiey ſpołu mieſzkáiących vmárł przez potomká / tedy żoná vmárłe° nie má idź B zá obcego mężá / ále dźiewierz iey má wnidź do niey C y poiąć ią ſobie zá máłżonkę / y z powinowáćić ſie z nią.
      B To ieſth z onego pokoleniá.
      C To máłżeńſtwo dlá tego było vſtáwiono / áby imię pokoleniá álbo domu ktorego nie zginęło / á iż by nie było zámieſzkánie ná potomne cżáſy miedzy rozdźiáły dźiedźictwá domu onego.

      * Mát.22.v.24. Már.12.v.19. Luk.20.v.28.

  6. A pierworodny ſyn iey będźie ſie ozywáł potomkiem brátá zmárłego / áby imię iego nie zginęło w Izráelu.
  7. A ieſliż on cżłowiek iątrewki ſwey nie będźie chćiáł poiąć / tedy iątreẃ má idź D ná mieyſce ſądowe do ſtárſzych. † Y okáże że dźiewierz iey nie chce wzbudźić imieniá bráthá ſwego w Izráelu / á iż iey w máłżeńſtwo wźiąć nie chce.
      D W żydowſkiem ſtoi Do Brány / iáko ſie też to cżęſto kroć w tym wykłádźie przypominá / ábowiem ſądy bywáły w bránách odpráwowáne / áby ſię okázáło iż miáſto ono nie było bez ſpráwiedliwoſći onym ktorzy do niego przychádzáli.

      † Rut.4.v.7.

  8. Tedy go ſtárſzy miáſtá onego przypozwáć máią / y nápomioną go / ktory ieſliby ſie wzbrániáł á powiedźiáł że iey wźiąć niechce.
  9. Tám iątreẃ iego przyſtąpi ſie kniemu tuż przed ſtárſzymi / á zzuie trzewik z nogi ie° / y plunie mu w twárz mowiąc / Thákći ſie ſtánie mężowi ktory niechce wzbudźić potomſtwá brátu ſwemu.
  10. E Y będą w Izráelu názywáć imię iego / Dom cżłowieká boſsey nogi.
      E Ten zákon trwáł áż do więżięniá Bábilońſkiego / w ktorym poginęły domy y dźiedźictwá.

  11. Ieſliby ſie zwádá wſzcżęłá miedzy dwiemá / á przybieżáłáby żoná iednego z nich ná rátunek mężowi ſwemu przećiw onemu ktoryby go bił / á ſćiągnąwſzy rękę ſwą / vchwyćiłá by go zá męzki cżłonek.
  12. Tedy iey vtni rękę oprocż wſzego miłoſierdźiá.
  13. W worku twem roznych gwichtow mieć nie będźieſz / żeby miáły być iedny więcżſze drugie mnieyſze.
  14. Nie będźieſz theż miáł w domu ſwem dwojákiej F Efá / iednej mnieyſzey á drugiey więcżſzey.
      F Efá byłá miárá iáko korzec.

  15. Ale miey cáłą y ſpráwiedliwą wágę / tákże cáłe y ſpráwiedliwe Efá / ábyś długo żył w źiemi ktorą tobie dáwá Pán Bog twoy.
  16. Abowiem ktokolwiek to cżyni / tedy ten ieſt mierźiony przed Pánem Bogiem twoiem / iáko y káżdy co niepráwoſć cżyni.
  17. ¤ Przywiedź też ſobie ná pámięć coć vcżynił Amálek w drodze kiedyś wyſzedł z Egiptu.
      ¤ W 2.Mo.17.v.8.

  18. Iákoć záiecháł drogę / á ty co byli po zád y nie ták mocni pobił / ná ten cżás gdy ſie ſprácowáwſzy vſtháwáł / y nie báł ſie Bogá.
  19. A przetoż gdy ćię iuż poſtánowi w pokoiu Pán Bog twoy / od wſzech okolicżnych nieprzyiáćioł / w źiemi ktorą tobie Pán Bog twoy podáwá w dźiedźictwo ábyś ią poſiádł / tedy pámiątkę Amálekowę wygłádźiſz z źiemie / á ſtrzeż ábyś nie zápámiętywáł tego.

    Kápitułá 26.
    ¶ 1. Ofiárá pierworodnych zboż. 5. Przypominánie niewolſtwá y wybáwieniá z Egiptu. 9. Y oſiádłość w źiemi Chánáneyſkiey. 12. Dźieſięćiny roku trzećiego. 16. Poſłuſzeńſtwo powinne Pánu.

  1. Gdy wnidźieſz do tey źiemie ktorą tobie w dźiedźictwo podáwá Pán twoy / á poſiędźieſz ią y mieſzkáć w niey będźieſz.
  2. Tedy nábierzeſz ze wſzytkich pierwſzych zboż ktorycheś názbieráł z źiemie kthorąć dáł Pán Bog twoy / á nákłádźieſz ich w koſz / y poydźieſz do mieyſcá ktore ſobie obierze Pán Bog twoy ku mieſzkániu imieniowi ſwemu.
  3. Y przyſzedłſzy do Kápłáná ktory tám ná ten cżás będźie / moẃ ták do niego / Oto dźiś wyznáwám Pánu Bogu twemu / żem przyſzedł do źiemie ktorą záprzyſiągł Pán przodkom náſzym / że ią nám dáć miáł.
  4. Tedy kápłán wźiąwſzy koſz z rąk twych / poſtáwi go przed ołtárzem Páná Bogá twego.
  5. A támże ty przed Pánem Bogiē twem ták mowić będźieſz. A Oćiec moy był Syryicżyk ktory dlá niedoſtátku záſzedł do Egyptu / y thám był goſćiem w málucżkim pocżćie / á támże ſie rozmnożył w wielki / możny á niezlicżony národ.
      A Iákoby ták rzec chćiáł / Nie wźielichmy od oycow ſwych bogácthw tych / ále od Bogá náſzego / ábowiem Iákob oćiec náſz ktory w Syriej mieſzkáł bárzo tám był w wielkiem niedoſtátku / ták iż Lábánowi ſłużyć muſiáł / Tenże y w źiemi Chánáneyſkiey będąc potym w niedoſtáthku záſzedł do Egiptu cżáſu głodu / A toć ſie do tego wſzytko ćiągnie / iż tu chce okázáć Moiżeſz że Pán Bog nic inego po nás nie chce zá ſwe ktore nám podáwá dobrodźieyſthwá iedno ábychmy w nich dobroć iego poznáwáli á dźiękowáli iemu.

  6. Potym gdy nám ćięſzkoſći cżynili Egyptcyánie / trápiąc nás wkłádáiąc ná nás ſrogie niewolſtwo.
  7. Tedychmy wołáli do Páná Bogá oycow náſzych / ktory ſłyſząc głos náſz / á bácżąc nędzę / prácą / y vćiſnienie náſze /
  8. Wywiodł nás z Egyptu możną ręką / y rámieniem wyćiągnionym z wielkim ſtráchem / okázuiąc znáki y cudá.
  9. Y przywiodł nás ná to mieyſce á podál nám tę źiemię / źiemię opływáiącą mlekiem y miodem.
  10. A dlá tegoż oto iá thu przynioſłē pierworodne z zboż źiemie tey / ktorąś ty mnie dáł o moy Pánie. Poſtáwiſz tedy przed Pánem Bogiem thwoim / á będźieſz ſie kłániáł przed nim.
  11. I będźieſz ſie weſelił ze wſzytkich dobr / ktore tobie y domowi thwoiemu dáł Pán Bog twoy / ſpołu z Lewitą twem y z goſćiem ktory mieſzká z tobą.
  12. A gdy iuż oddáſz dźieſiąthą cżęſć zboż twoich roku trzećiego / kthory ieſt rokiem B dźieſięćin / á podźieliſz ie Lewitom / goſćiowi / ſierotce y wdowie / á oni v ćiebie będą vżywáć áż do ſytoſći.
      B Abowiem thego roku zwycżáy był / iż vbogiem dáwáno dźieſięćiny.

  13. Tedy ty rzecżeſz ták przed Pánem Bogiem twoim / C Rzecż ſwiętą wynioſłē z domu ſwego / á dáłem to Lewićie / goſćiowi / ſierotce / y wdowie * według roſkázániá twe° / Nie przeſthąpiłem przykázániá twe° / ánim go przepomniáł.
      C To ieſt dźieſięćiny.

      * Wyżſzey.14.v.27.

  14. D W trápieniu ſwem nicem nie vżywáł z tego / á nie odłącżyłem ſobie nic ná rzecż nie ſłuſzną / nie náłożyłem nic ná pogrzeb / álem był poſłuſznym Pánu Bogu memu / y vcżyniłem to wſzytko coś mi roſkázáł.
      D W żádney przygodźie ktorá iedno ná mie przypádłá / nicem z te° vżywáć niechćiáł co ná ćie náleżáło.

  15. † Weyzryſz z święte° mieſzkániá twego z niebá / á błogoſłáẃ ludowi twemu Izráelſkiemu y źiemi tey kthorąś nám dáł iákoś záprzyſiągł przodkom náſzym / źiemi opływáiącey mlekem y miodem.
      † Ezáiáſz.63.v.15.

  16. Dźiś Pán Bog twoy / roſkázuie thobie / ábyś thym práwám y vſtáwám doſyć cżynił / á ſtáráł ſie ábyś ie ze wſzytkiego ſercá / y ze wſzythkiey duſze twey wypełnił.
  17. Vwielbiłeś dźiś Páná vznáwáiąc go być Bogiem ſwoim / á iż chodźiſz drogámi iego / á chowáſz vſtáwy przykázániá / y práwá iego / y ieſteś poſłuſzny głoſu iego.
  18. Pán ćie też dźiś wywyzſzył / ¤ opowiedáiąc ćie być ludem ſwem oſobliwym thák iákoć to obiecáł / ábyś ſtrzegł wſzytkiego przykázániá iego.
      ¤ Wyż.7.v.6. y 14.v.2.

  19. Aby ćię też podnioſł nád wſzytki ine národy ktore ſtworzył / w chwále / w ſłáwie / y w zácnoſći / á żebyś ty był ludem ſwięthym Pánu Bogu twemu / ták iákoć to obiecáł.

    Kápitułá 27.
    ¶ 1. Mámy być poſłuſzni Pánu. 2. Ná wyſtáwionych kámiennych ſłupiech áby zákon był nápiſány. 5. Iáki Ołtárz Pánu miáł być poſtáwion. 12. Błogoſłáwieńſtwá ná gorze Gáryzym. 13. A przeklęctwá ná gorze Hebál.

  1. Tedy Moiżeſz z ſtárſzymi ludu Izráelſkiego roſkázáł ludowi tymi ſłowy / Záchowywáyćie káżde przykázánie kthore iá wám dźiś roſkázuię.
  2. A ná on cżás gdy ſie przepráwiſz zá Iordán do źiemie ktorą tobie dáwá Pán Bog twoy / wyſtáwiſz kámienie wielkie / á potynkuieſz ie wápnem.
  3. Y nápiſzeſz ná nich wſzytki ſłowá zákonu tego iáko ſkoro przeydźieſz ábyś wćiągnął w źiemię ktorą tobie dáwá Pán Bog twoy / źiemię obfituiącą w mleko y w miod / iáko to thobie obiecáł Pán Bog oycow twoich.
  4. Gdy ſie thedy przepráwićie przez Iordán / tedy wyſtáwićie ty kámienie kthore wám dźiś roſkázuię ná gorze Hebál / potynkowáwſzy ie wápnem.
  5. Támże poſtáwiſz A ołtárz kámienny Pánu Bogu twemu / nie ćieſząc go żádnem żelázem.
      A O tem ołthárzu kámiennem ktory nie był ćioſány żelázem pátrz w kſięgách Ioz. 8.v.30.

  6. Zbuduieſz Ołtárz ten Pánu Bogu z kámieniá nie ćioſánego / á ná niem iemu ofiáry pálone ſpráwowáć będźieſz.
  7. Będźieſz też ſpráwowáł y ofiáry ſpokoyne / y będźieſz tám iádł weſeląc ſie przed Pánem Bogiem twoim.
  8. Y nápiſzeſz ná tym kámieniu cżyſćie á znácżnie wſzytki ſłowá zákonu tego.
  9. Thedy Moiżeſz ſpołu z Kápłány Lewitámi do wſzech Izráelitow vcżynił rzecż tymi ſłowy: Słucháy á poymuy to o Izráelu / tyś ſie dźiś ſtáł ludem Pánu Bogu twemu.
  10. Bądźże thedy poſłuſznym głoſu Páná Bogá thwego / á cżyń doſyć roſkázániu y vſtáwom iego / ktore iá dźiś roſkázuię tobie.
  11. A ták roſkázáł dniá onego Moiżeſz ludowi tymi ſłowy.
  12. Gdy ſie przepráwićie przez Iordán / tedy ći będą ſtáć ná gorze B Gáryzym / áby błogoſłáwili ludowi Simeon / Lewi / Iudá / Izáſchár / Iozef y Beniámin.
      B Gáryzym ieſth Gorá wyſoká w Sámáryei / ná ktorey wierzchu gdy co mowiono / tedy ſłycháć było w Sychem.

  13. A ći będą ſtháć ku przeklinániu ná gorze C Hebál / tho ieſt Ruben / Gád / Aſer / Zábulon / Dán y Neftáli.
      C Hebál ieſth gorá tuż przećiw Gáryzym / teyże wyſokoſći iáko y oná / z ktorey káżdego ſłycháć było kiedy kto co mowił ná wierzchu Gáryzym.

  14. Tedy Lewitowie ty ſłowá głoſem wielkim do wſzech Izráelitow mowić będą.
  15. † Przeklęty ktory ſobie cżyni obráz ryty / álbo lity / ktory ieſt obrzydłoſćią przed Pánem / robotá rąk rzemieſnikowych / y poſtháwi go ná mieyſcu ſkrytym / Tedy rzecże wſzytek lud / Amen.
      † Dán.9.v.11.

  16. Przeklęty ktory złorzecży Oycu ſwemu / y Mátce ſwey. A rzecże lud wſzytek / Amen.
  17. Przeklęty ktory przenoſi gránice bliźniego ſwego. A rzecże lud wſzytek / Amen.
  18. Przeklęty ktory zwiedźie ſlepego z drogi. A rzecże lud wſzytek / Amē.
  19. Przeklęty kthory wywrácá ſpráwiedliwoſć goſćiowi / ſieroćie y wdowie. A rzecże lud wſzytek / Amen.
  20. Przeklęty kthory z mácochą ſwą nierządny vcżynek popełni / ábowiem odkrył podołek oycá ſwego. A rzecże lud wſzytek / Amen.
  21. Przeklęty kthoryby ſie nierządnie złącżáł z iákimkolwiek bydlęćiem. A rzecże lud wſzytek / Amen.
  22. Przeklęty ktoryby nierządny vcżynek popełnił z ſioſtrą ſwą z Oycá ſwego ábo Mátki ſwey corką. A odpowie wſzytek lud / Amen.
  23. Przeklęty ktoryby popełnił nierządny vcżynek z świekrą ſwą. A rzecże lud wſzytek / Amen.
  24. Przeklęty ktoryby kogo zbił zdrádą. A rzecże lud wſzytek / Amen.
  25. Przeklęty ktory będźie bráł dáry áby zábił cżłowieká niewinnego. A rzecże lud wſzytek / Amen.
  26. ¤ Przeklęty ktory nie trwá ſtátecżnie przy ſłowiech Zákonu thego / cżyniąc im doſyć. A rzecże lud wſzytek / Amen.
      ¤ Gál.3.v.10.

    Kápitułá 28.
    ¶ 1. Obietnice / y błogoſłáwieńſtwá tym ktorzy ſtrzegą zákonu. 15. A przeklęctwá ná przeſtępce.

  1. * Ieſliż głoſu Páná Bogá twe° poſłuſzen będźieſz á ie° wſzytkiego przykázániá kthore iá dźiś tobie roſkázuię / ſtrzegąc pilnie cżynić ie będźieſz / tedy on też ćiebie nád wſzytki národy źiemſkie wywyzſzy.
      * W.3.Mo.26.v.3.

  2. A przypádną ná ćie / y wypełnią ſie nád tobą wſzytki ty błogoſłáwieńſtwá / ieſli będźieſz poſłuſznym głoſu Páná Bogá twego.
  3. Szcżęſliwym będźieſz w mieſćie y ſzcżęſliwym ná polu.
  4. Szcżęſliwy będźie owoc żywotá twoiego / pożytki źiemie twey / y przypłodek bydłá thwego / przypłodek krowy y owiec twoich.
  5. Szcżęſliwe będą koſze y dźieże twoie.
  6. Szcżęſliwym będźieſz przychodząc / y ſzcżęſliwym odchodząc.
  7. A poráźi przed thobą Pán Bog nieprzyiáćioły twoie ktorzy ſie tárgną ná ćie / ták iż co iedną drogą przećiw tobie przyćiągną / tedy A ſiedmią drog przed tobą vćiekáć będą.
      A To ſie wſzythko zá cżáſu Iozuego wypełniło.

  8. Pán zbogáći ſpiżárnią thwoię / y wſzythki práce rąk twoich będźie błogoſłáwił / w źiemi tey ktorą Pán Bog twoy dá tobie.
  9. Pán Bog twoy poſtánowi ćie ſobie ludem ſwiętym / iákoć to záprzyſiągł / ieſli tylko przykázániá iego záchowywáć będźieſz / á poydźieſz drogámi iego.
  10. Y oglądáią wſzytki národy źiemie iż ſie wy B ozywáćie imieniem Páńſkiem / á będą ſie wás lękáć.
      B To ieſt / iżeś thy ieſt ludem / kthoremu Bog ieſt miłoſćiw.

  11. A Pán Bog twoy zbogáći ćie w dobrách / w owocu żywotá twego / w przypłodkách bydłá twego / y w vżytkoch źiemſkich / w źiemi tey ktorą záprzyſiągł Pán Bog oycom twoim / iż ią tobie dáć má.
  12. Otworzy thobie Pán Bog niebo ſkárb ſwoy nálepſzy / á puſći deſzcż ná źiemię twą cżáſu ſwego / y będźie ſzcżęſćił wſzytki ſpráwy twoie / thy wielu národom vżycżáć będźieſz / á ni od kogo pożycżáć nie będźieſz.
  13. Y vcżyni ćie Pán C przednieyſźim á nie poſlednieyſzym / y będźieſz wyżſzy á nie niżſzy / byś iedno poſłuſznym był przykázániu Páná Bogá twego kthore iá dźiś roſkázuię tobie / ábyś ie záchowywáł y wedle niego ſie ſpráwowáł.
      C W żydowſkim ſtoi / Głową á nie Ogonem.

  14. Nie vchyláiąc ſie áni ná práwo áni ná lewo od żádney z tych rzecży / ktore dźiś roſkázuię tobie / nie chodząc zá bogi cudzemi / ábyś ie chwálić miáł.
  15. † Ale ieſliż poſłuſznym nie będźieſz głoſowi Páná Bogá twego / áni záchowywáć będźieſz wſzego roſkázániá y vſtáw iego ktore iá dźiś roſkázuię tobie: tedy wſzytki ty przeklęctwá przypádną ná ćię á ogárną ćię.
      † W 3.Mo.26.v.14. Láment.2.v.17. Málá.2.v.2.

  16. Nie ſzcżęſliwym będźieſz w mieſćie / nie ſzcżęſliwym ná polu.
  17. Koſz twoy y dźieżá twoiá przeklęte będą.
  18. Nie ſzcżęſny owoc żywotá twego / y vżytki źiemie twey / przypłodki krow y owiec twoich.
  19. Będźieſz przeklętym wchodząc y wychodząc.
  20. Puſći ná ćię Pán przeklęctwo / trfogę / y zginienie we wſzytkiē co pocżnieſz / áż ćie zgłádźi á z ſtrzáſkiē do gruntu ſtráći / dlá złoſći wynáláſkow twych prze ktoreś mie odſtąpił.
  21. Záráźi ćie Pán powietrzem / áż ćię wykorzeni z źiemie do kthorey idźieſz ábyś ią opánowáł.
  22. Przepuſći ná ćię Pán ſuchoty / źimnicę / gorąckę / ſuſzą / miecż / wiátry ſzkodliwe / rdze / á będźie ćie ták trápił áż zginieſz.
  23. ¤ D Y niebo ktore nád thobą będźie ſtánie ſie miedźiáne / á źiemiá ktorá pod tobą będźie ſtánie ſie żelázná.
      D To ieſt niebędźie dzdzá / áni źiemie oráć będą.

      ¤ W 3.Mo.26.v.19.

  24. Spráwi to Pán / iż miáſto dżdżá ſpádnie proch y popioł ná twoię źiemię / ktory z niebá przyidźie ná ćię / áż wniwecż obrocon będźieſz.
  25. Poráźi ćie Pán przed nieprzyiáćioły twemi / thák iż co iedną drogą przyćiągnieſz przećiwko im / to záſię ſiedmią drog vćiekáć będźieſz / á będźieſz roſproſzon po wſzytkich kroleſtwách źiemie.
  26. Y będą pokármem trupy wáſze ptáſtwu powietrznemu y źwierzętom źiemſkiem / ták iż nikt nie będźie coby ie odpłoſzyć miáł.
  27. Y dopuſći ná ćię Pán wrzod Egiptſki / wrzody ná záſobnicy / y kroſty / á świerzb nieulecżony.
  28. Záráźi ćię Pán ſzáleńſtwem / ſlepotą / y zmámieniem ſercá.
  29. E Ták iż w południe będźieſz mácáł iáko ſlepy w ćiemnośćiách / á drogi twe nie będąć ſie ſzcżęſćić / záwżdy będźieſz trápion y łupion / á nikt nie będźie coby ćię odiąć miáł.
      E Toć ſie nie o ſlepoćie ocżu / ále o ſlepoćie ſerdecżney rozumie.

  30. Poymieſz ſobie żonę á iny z nią ſpáć będźie / zbuduieſz dom á mieſzkáć w nim nie będźieſz / náſádźiſz winnicę á nie będźieſz iey zbieráł.
  31. Wołu twego zábiią przed twymi ocżymá á ty go ieſć nie będźieſz / Oſłá twego będą wydźieráć przed tobą á nie wrocąć go / Owce twoie zábierze nieprzyiáćiel / á nikt mu ich bronić nie będźie.
  32. Synowie twoi y corki twoie będą podáne národom poſtronnem / ná co pátrzáć będźieſz ocżymá ſwemi / ktoreć dlá nich ná káżdy dźień od żálu vſtáwáć będą / y nie będźieſz ſobie mogł nic w tym pomoc.
  33. Vżytkow źiemie twey y wſzytkiey twej práce vżywáć będźie národ ktorego ty nie znáſz / á nic inego iedno vſtáwicżnie vtrápion y łupion będźieſz.
  34. A pátrząc ná to ocżymá ſwemi / práwie oſzáleieſz.
  35. Záráźi ćie Pán wrzodem iádowitym nieulecżonym w kolánách y w goleniách / od podeſzwy áż do wierzchu głowy.
  36. Záwiedźie ćie Pán y Krolá ktorego nád ſobą poſtánowiſz / do národu ktoregoś thy z przodki twoiemi nie znáł / gdźie thám będźieſz ſłużył bogom cudzym / drzewiánym y kámiennym.
  37. Y będźieſz w podźiw / á ni o kim gádká ábo báśń nie będźie / iedno o thobie miedzy onym ludem wſzytkim kędy ćie zápędźi Pán.
  38. ♀ Będźieſz wiele ſiáł ná polu / á máło zbierzeſz / bo to poie ſzáráńcżá.
      ♀ Mich.6.v.15. Agge.1.v.6.

  39. Náſádźiſz y opráwiſz winnicę / ále z niey winá pić nie będźieſz / áni z niey zbieráć będźieſz / bo ią robácy źiedzą.
  40. Będźieſz miáł doſyć oliw po wſzytkich gránicách twoich / á wżdy ſie z nich oliwą nie námáżeſz / ábowiem ich owoc zginie.
  41. Národźiſz ſynow y corek ále nie będą twoie / bo poydą w niewolą.
  42. Wſzytki twe drzewá / y vrodzáie twey źiemie / robáctwo popſuie.
  43. Cudzoźiemcy ktorzy z tobą mieſzkáią / záwżdy nád thobą będą mieć gorę / á ty bárzo niſko przed nimi vſtępowáć muſiſz.
  44. Oni wás zákłádáć będą / bo wy im nie będźiećie mieć cżego pożycżáć / F oni będą przednieyſzy á wy poſlednieyſzy.
      F O tym iáko máſz rozumieć w żydowſkim / pátrz wyżſzey w.13.wierſzu.

  45. A ták thy wſzytki przeklęctwá ſtáną ſie nád tobą / á będą ćie dogániáć áż do vpádku / Abowiemeś nie chćiáł być poſłuſznym głoſu Páná Bogá twego / ániś chowáł przykázániá / y vſtáw iego kthore on roſkázáł tobie.
  46. A prźiydźie tho ták ná ćie / iáko y ná pothomſtwo thwoie / áby był znák y przykłád z ćiebie ná wieki.
  47. Abowiemeś nie ſłużył Pánu Bogu twemu z ochotnem á z wdźięcżnem ſercem / máiąc obfitoſć wſzytkich rzecży.
  48. A przetoż nieprzyiáćielowi ktorego ná ćie Pán przepuſći w głodźie / w prágnieniu / w nágoſći / y w niedoſtátku wſzythkich rzecży ſłużyć będźieſz / y włoży ná twą ſzyię iárzmo żelázne / áż ćie práwie zniſzcży.
  49. Poruſzy Pán przećiw tobie G národ dáleki / áż od oſtátecżnych gránic źiemie / ktory przyleći iáko orzeł / á národ ktorego ty ięzyká nie zrozumieſz.
      G To ieſt Rzymiány / o ktorych Báláám y Dániel Prorokowáł.

  50. Národ ſrogi / ktory áni ſtárſzych ſzánowáć / áni dźiátek litowáć będźie.
  51. On y przypłodki bydłá twego / y vrodzáie źiemie twey wytráwi / ták iż ćię zniſzcży / A nie zoſtáwić áni zbożá / áni winá / áni oliwy / áni przypłodku bydłá thák wielkiego iáko y máłego áż ćię do gruntu ſkáźi.
  52. Y oblęże ćie w káżdym mieſćie twoim / áż wſzytki mury około nich wyſokie y mocne w ktorych vfáſz po wſzech gránicách twoich poborzy / á ták ćie onym oblężeniem po wſzythkich miáſthách w źiemi ktorąć dáł Pán Bog twoy vćiſnie.
  53. H Iż będźieſz iádł płod żywotá twego / ćiáło ſynow y corek twoich tobie dánych od Páná Bogá twego / w onym ſrogiem oblężeniu y vćiſnieniu od nieprzyiáćielá twego.
      H To ſie wypełniło / gdy Rzymiánie oblegáli byli Ieruzálem zá cżáſu Weſpázyáná / iáko o tym piſze Iozefus / co ſie też dźiáło y przed thym w Sámáryiey zá ſzáſu Elizeuſzá Proroká. 2.Kro.6.

  54. Ten ktory miedzy wámi ieſt kochánek y roſkoſznik / thák záyzreć będźie bráthu ſwemu y włáſney żenie ſwey / y inem dźiećiom ſwem ktore pozoſtáwi.
  55. Ze żádnev z nich nie vdźieli mięſá ſynow ſwych ktore ieść będźie / bo mu go więc y ſámemu nie zoſthánie w ták wielkiē oblężeniu y vtrápieniu ktoremćie obtocży á vćiſnie nieprzyiáćiel we wſzytkich miáſtách twoich.
  56. Thá kthorá też miedzy wámi kochánká y pieſzcżotná byłá / á kthorá záledwie nogą źiemie doſtępowáłá / dlá roſkoſzy y pieſzcżoty ſwoiey / záyzreć będźie mężowi ſwemu włáſnemu / ſynowi / y corce ſwey.
  57. Niemowiątku ktore wychodźi z żywotá iey z łożyſkiem / y dźiátkom ktorych národźi / ábowiem będźie ie ieſć potáiemnie w onym thák wielkim niedoſtátku / wſzytkich rzecży w oblężeniu y vtrápieniu ták ſrogiē ktorym ćie ſćiſnie nieprzyiáćiel twoy w miáſtách twoich.
  58. Bo ieſliż ſie ſtáráć nie będźieſz / ábyś cżynił doſyć wſzytkim thym ſłowom kthore ſą w tych kſięgách nápiſáne / y nie będźieſz ſie báł thego imieniá ták możnego y ſtráſznego / to ieſt Páná Bogá twego.
  59. Thedy dźiwnemi plágámi ćiebie y potomſtwo twoie náwiedźi Pán á kárániem ſrogiem y długiem y niemocámi ćięſzkiemi y długo trwáiącemi.
  60. Y obroći ná ćię wſzytki choroby Egyptſkie / ony ktore thobie ná poſtrách były / iż ſie ćiebie chwycą.
  61. Nád to ieſli iáká chorobá ábo plágá nie ieſt nápiſáná w kſięgách zákonu tego / tedy y tę przywiedźie ná ćię Pán twoy / áż zginieſz.
  62. Ták iż choćiáſćie ſie pirwey rownáli wielkoſći licżby gwiázd niebieſkich / tedy wás bárzo málucżko zoſtánie / gdyżeśćie poſłuſznymi nie byli głoſu Páná Bogá wáſzego.
  63. A iáko ſie Pán kocháł cżyniąc wám dobrze / á rozmnáżáiąc wás / ták ſie záś kocháć będźie trácąc á wygłádzáiąc wás / y będźiećie wykorzenieni z źiemie / do ktorey idźiećie ábyſćie ią opánowáli.
  64. Y roſproſzy ćie Pán Bog miedzy wſzytki národy źiemie / od iednego końcá iey áż do drugiego / támże bogom cudzem tobie y oycom twoim nieznáiomym / drzewiánem / y kámiennem będźieſz ſłużył.
  65. A nie wytchnieſz tám ſobie miedzy onemi národy / áni będźieſz miáł gdźie ſpokoynie poſtáwić ſtopy nogi twey / A támże ćie Pán náwiedźi tákim ztrwożeniem ſercá / zemdleniē ocżu / y z fráſowániem vmyſłu.
  66. Iż więc żywot twoy będźie iáko záwieſzony przed tobą / á przydą ná ćie ſtráchy w nocy y we dnie / ták iż vſtáwicżnie wątpiſz o ſwoim zdrowiu.
  67. A będźieſz ſobie żądáł z záránku wiecżorá / á z wiecżorá záránku przed ſtráchem ktorym ſie zátrwoży ſerce twoie / y przed onymi rzecżámi ktore oglądáſz ocżymá ſwemi.
  68. A ktemu zánieſie wás Pán w okręćiech do I Egyptu / thąż drogą o ktoreiē wám powiedźiáł żeſćie iey iuż oględáć nie mieli / y rádźibyſćie ſie tám záprzedáli nieprzyiáćiołom ſwoim zá ſługi y zá ſłużebnice / ále nie będźie ktoby wás kupił.
      I Iozefus piſze / iż ſie to nád Zydy ſtáło / gdy Weſpázyánus zburzył Ieruzálem.

    Kápitułá 29.
    ¶ 2. y 12. Kroćiuchnem przypominániem dobrodźieſtw Bożych y przymierzá. 9. Nápominá lud ku záchowániu zákonu. 18. Pán nie má być ku gniewu wzruſzon. 20. y 27. Abychmy mogli vydź pomſty od niego. 29. Táiemnice Páńſkie máią być oznáymowáne wiernem iego.

  1. Tyć ſą námowy przymierzá / ktore Pán roſkázáł przes Moiżeſzá ſtánowić z Izráelity w źiemi Moábſkiey / nád ono przymierze ktore z nimi ſtánowił w Oreb.
  2. A przetoż Moiżeſz zezwáwſzy wſzego ludu Izráelſkiego / mowił do nich thymi ſłowy: * A Widźieliſćie iáko wiele Pán cżynił przed ocżymá wáſzemi w źiemi Egyptſkiey przećiw Fáráonowi / przećiw wſzytkim ſłużebnikom / y przećiw wſzytkiey źiemi iego.
      A Abowiem ći ktorzy byli we dwudźieſtu lát wychodząc z Egiptu / ieſzcże byli niektorzy pozoſtáli nie pomárli ná puſzcży / y przetoż widźieli ty rzecży.

      * W 2.Mo.19.v.4.

  3. Ony wielkie pokuſy / dźiwy y cudá / ná coſćie wy páthrzáli ocżymá ſwemi.
  4. A wżdy wám ieſzcże áż do thąd B nie dáł Pán ſercá ku zrozumieniu / oni ocżu ku obácżeniu / áni vſzu ku ſłyſzeniu.
      B Tu ſie okázuie przewrotność przyrodzeniá náſzego / zá zwiedźieniem wężá ſtárego / Abowiem nie ſą żádne cudá tákowe / áni ſłowo Boże / áni obietnice / nád to áni żádne pogrożki kthore by mogły przywieść cżłowieká ku poznániu tego co mu ieſt nápożytecżnieyſzego / Ieſli nie będźie dźiwnym ſpoſobem odmienion / á odrodzon przez Duchá Swiethego / á dlá thegoż opowiedá Moiżeſz / iż lud ten ták był zátwárdźionym / y záſlepionym ná puſzcży / gdyż im nie dáł Pán ſercá ku vznániu.

  5. † Iá otho widźiáłem wás przez cżterdźieſći lát po puſzcży / gdźie áni ſzáty wáſze zwiotſzáły / áni boty wáſze ná nogách pobotwiáły.
      † Wyżſzey.8.v.2.

  6. Nie iedliſćie chlebá ániſćie pili winá áni Sekár / iżbyſćie byli zrozumieli że on ieſt Pán Bog wáſz.
  7. Y gdyſćie tu ná to mieyſce przyſzli / ¤ Sehon krol z Eſebon / y Og krol Báſán ruſzyli ſie z woyſki przećiwko wám / y poráźilichmy ie.
      ¤ Wyżſzey.3.v.1. W 4.Mo.21.v.23.

  8. Tedy wźiąwſzy źiemię ich / oddálichmy w dźiedźictwo Rubenitom y Gádytom / y połowicy pokoleniá Mánáſseſowego.
  9. A dlá thegoż ſie ſtáráyćie ábyſćie ſtáli przy námowách przymierzá tego / á cżyńćie iem doſyć / áby to wſzytko co ſpráwowáć będźiećie wám ſie ſzcżęſćiło.
  10. Oto wy dźiś wſzyſcy ſtoićie przed Pánem Bogiem wáſzym / wſzyſcy hetmáni z káżdego pokoleniá / ſtárſzy wáſzy / y przełożeni wáſzy / á nád to wſzyſcy mężowie Izráelſcy.
  11. Przytym dźiátecżki wáſze / żony wáſze / y goſćie ktorzy w oboźie mieſzkáią z wámi / y ći wſzyſcy kthorzy drwá rąbáią y wodę noſzą.
  12. Abyſćie weſzli w przymierze ktore Pán Bog wáſz dźiś z wámi ſtánowi pod przyſięgą ſwoią.
  13. A iżby wás dźiś ſobie vcżynił ludem ſwem / á on áby był Bogiem wáſzym / ták iáko to wám záſlubił á záprzyſiągł oycom wáſzym / Abráhámowi / Izáákowi y Iákobowi.
  14. Nie tylkoć tedy z wámi ſámemi ſtánowię przymierze to y tę przyſięgę.
  15. Ale też y z tymi ktorzy dźiś ſą thu oblicżnie z námi przed Pánem Bogiem náſzym / y ktorzy tu ieſzcże nie ſą dźiś z námi.
  16. Abowiem wy wiećie iákochmy w źiemi Egiptſkiey mieſzkáli / y iákoſmy przeſzli przed pośrzodek národow / kędyśćie / ſzli w drogę.
  17. Y widźieliſćie ich obrzydłoſći / y báłwány ich drzewniáne / kámienne / śrebrne / złote / kthore oni máią.
  18. Niecháy że ſie też miedzy wámi nie znáyduie żáden mąż / ábo niewiáſtá / ábo dom / ábo pokolenie / ktoregoby ſie dźiś myſl odchylić miáłá od Páná Bogá náſzego / á iżby ſie miáł iąć chwálić bogow onych národow / by ſnádź miedzy wámi nie był iáki korzeń rodzący C żołć y piołun.
      C To ieſt / ćięſzkie á ſproſne grzechy / ktore ſie rozumieią przez ty przezwiſká żolći y piołunu / co ſą bárzo iádowithey gorzkoſći / A thákoweć ſą rownie ćięſzkie grzechy / iáko Báłwochwálſtwo y wzgárdzenie chwáły Bożey / kthore Páná Bogá ku gorzkiemu rozgniewániu wzruſzáią.

  19. Ktory vſłyſzáwſzy ſłowá D przyſięgi tey / przedſięby ſobie dobrze tuſzył w ſercu ſwoiem / á mowiłby / Będźie ſie mnie dobrze wodźiło choćiáżbych też żył wedle ſwey myſli / E y chćiáłby ták zágáſić prágnienie piiáńſtwem.
      D Niektorzy wykłádáią / Przeklęctwá thwego / ná kthore ſie wſzyſcy przyſięgą obowiązáli / przyimuiąc ie od Páná.
      E Zgáſić prágnienie piiáńſtwem / tu ſie rozumie cżynić ſobie wolną drogę ku niepowćiągliwym pożądliwoſćiám.

  20. Ale Pán nie odpuſći mu thego / owſzem ſie przećiw tákiemu zápáli w gniewie y w popędliwośći ſwoiey ták iż náń przypádną wſzythki ty przeklęctwá / ktore ſą w thych kſięgách nápiſáne y wygłádźi Pán imię iego z źiemie.
  21. A ná iego zginienie wyłącży go Pán ze wſzytkiego pokoleniá Izráelſkiego / ták iáko obmáwiáią wſzytki przeklęctwá ſpiſáne w kſięgách zákonu tego.
  22. A rzecże národ potomny / tho ieſt dźieći wáſze ktore od wás pozoſtáną / y cudzoźiemcy ktorzy z dálekich ſtron prźiydą / gdy obácżą vćiſki źiemie tey y niedoſtátki iey / ktore Pán dopuſćił ná nie.
  23. Widząc ią ták zeprzáłą od ſiárki y od ſoli / że ná niey ſiáć nie będą / áni też rodźić będźie / y żádná tráwá nie zroſćie ná niey / ♀ Iákie ieſt ſpuſthoſzenie Sodomy / Gomory / Adámy / y Seboim / ktore Pán Bog w gniewie y w popędliwoſći ſwey poborzył.
      ♀ W 1.Mo.19.v.24.

  24. * Tedy ſie pytáć będą wſzyſcy národowie / Przecżże ták Pán z tą źiemią vcżynił: á co ieſt zá przycżyná thák wielkiego rozgniewániá.
      * 1 Krol.9.v.8. Iere.22.v.8.

  25. Tedy im powiedzą / Iż odſtąpili od przymierzá Páná Bogá oycow ſwych / kthore był wźiął z nimi gdy ie wywodźił z źiemie Egipthſkiey.
  26. Abowiem náſládowáli ſłużby bogow cudzych y chwálili ie / ktorych oni nie ználi / áni bráli od żádnego z nich dobrodźieyſtwá.
  27. A przetoż Pán zápálił ſie w gniewie przećiw tey źiemi / áby ią trápił wſzythkiemi przeklęctwy ſpiſánemi w tych kſięgách.
  28. A ták w gniewie / w popędliwoſći / y w ſrogoſći wielkiey wykorzenił ie z źiemie they / á wyrzućił ie do drugiey / ták iáko ſie to teráz okázuie.
  29. F Táiemnice Páná Bogá náſzego nám ſą obiáwione y potomſtwu náſzemu ná wieki / ábychmy cżynili doſyć wſzytkim ſłowom zákonu tego.
      F Niektorzy thák wykłádáią / Pánu náleży káráć táiemne grzechy / á nám ſłuſzá y dźiedźicom náſzym káráć iáwne y poſpolite / ábychmy ták poſłuſzni byli wſzytkiemu roſkázániu zákonu tego.

    Kápitułá 30.
    ¶ 1. Odpuſzcżenie grzechow y miłoſierdźie Boże pokutuiącym obiecáne. 6. Ktory ſám obrzezuie ſercá. 11. A ktorego roſkázániá ſą łácne. 19. Zywotá y ſmierći przełożenie.

  1. Gdy thedy wſzytko tho ták ſzcżęſćie iáko y nieſzcżęśćie ktorem wám opowiedźiáł / przypádnie ná ćie / á przywiedźieſz ie ſobie ná pámięć / gdźieżkolwiek będźieſz miedzy iákim národem / tedy ćie wypędźi Pán Bog twoy.
  2. * I náwroćiſz ſie do Páná Bogá twego / á głoſu iego ſłucháć będźieſz we wſzytkim tym / iáko iá dźiś thobie roſkázuię ty y dźiátki twoie / ze wſzytkiego ſercá / y ze wſzytkiey duſze twoiey.
      * Pſál.106.v.45.

  3. A Tedy Pán Bog twoy wywiedźie ćię z więźieniá twego / á będźie miłoſćiw thobie / y zgromádźi ćie znowu ze wſzytkich národow / do ktorych Pán Bog ćiebie roſproſzył.
      A Tu ieſt Prorocthwo o przywiedźieniu Zydow do Kryſtuſá po onym iáko y iego y cżłonki iego przeſládowáli á odrzućili / A tu też potrzebá obácżáć / iáko ſie záwżdy złącżá odpuſzcżenie grzechow / z vznániem á przeſtániē od nich.

  4. A choć byś był áż do oſtátecżnych gránic źiemie roſproſzon / tedy ćie z thámtąd Pán Bog twoy zbierze y wywiedźie.
  5. † A przyprowádźi B w oſiádłoſć źiemie ktorą trzymáli oycowie twoi / gdźie ćię więcżſzemi dobrodźieyſthwy / y więcżſzem rozmnożeniem obdárzy niż przodki twoie.
      B Pod thym imieniem tey źiemie / iáko pod podobieńſthwem zámykáią ſie wſzyſtki błogoſłáwieńſtwá Boſkie y duchowne ktore Kryſtus zgothowáł wybránym ſwoim.

      † 2.Má.1.v.29. y 2.v.18.

  6. A Pán Bog twoy C obrzeże ſerce twe / y ſerce potomſtwá twego / żebyś miłowáł Páná Bogá thwego / ze wſzytkiego ſercá y ze wſzythkiey mysli thwey / ábyś długo żyw był.
      C Tho obrzezánie ſercá nic inego nie ieſt / iedno przyſpoſobienie Duchá Swiętego ktory ieſt dán wybránym thym / co ſą przez wiárę z Kryſthuſem złącżeni / ábowiem oni Duchem tym odrodzeni wołáią / Abbá Oycże / Ale ten oto národ ieſzcże był thego prźiſpoſobieniá nie doſthąpił / á wſzákoſz áż przy ſkońcżeniu ſwiátá doſtąpić iey miáł / iáko o tem ſwiádſzy Páweł do Rzymiánow.11. Ieſzcże też tu przytym mieyſcu tego opuſzcżáć nie mámy / co thu powiedá / iż przeto ſercá obrzezáne być máią / ábychmy miłowáli / bo tho być niemoże / ábychmy go miłowáć mieli y iemu ſłużyć / ieſliż złych pożądliwoſći ſerdecżnych nie obrzeżemy.

  7. Potym wſzytki przeklęctwá Pán Bog thwoy przepuſći ná nieprzyiáćioły twoie / y ná ty ktorzy ćie nienáwidzą / á ktorzy ćie przeſládowáli.
  8. Náwroćże ſie thedy / á bądź poſłuſzny głoſu Páńſkiego / y cżyń wſzytki przykázániá ktore iá dźiś roſkázuię tobie.
  9. A Pán Bog twoy dáć hoyne ſzcżęſćie do wſzytkich ſpráw ktore iedno rozecżnieſz / rozmnáżáiąc ćie w owocu żywotá twego / w przypłodkoch bydłá twego / y w vżythkoch źiemie twey / ábowiem Pán obroći ſie ku tobie á kocháć ſie w tobie będźie / cżyniąc ći dobrze iáko ſie kocháł w oycoch twoich.
  10. Będźieſzli iedno poſłuſznym głoſu Páná Bogá twego záchowywáiąc przykázániá y vſtháwy iego / ktore ſą nápiſáne w kſięgách zákonu tego / náwrácáiąc ſie do Páná Bogá twego / ze wſzythkiego ſercá y ze wſzytkiey twey duſze.
  11. Abowiem roſkázánie to / ktore iá dźiś thobie oznáymuię / nie ieſthći przed tobą zákryte / áni z dáleká położone.
  12. A nie ieſth w niebie / iżebyś rzec miáł / Kthoż má z nás wſtąpić do niebá / á z thámtąd ie má wźiąć dlá nás / ábyſmy go ſłucháli / y pełnili ie.
  13. Anić theż ieſth zá morzem / żebyś miáł rzec / Ktoż z nás má przeyſć zá morze / á nám ie przynieſć / ábyſmy go ſłucháli y pełnili ie.
  14. Aleć ieſt bárzo bliſko wás to ſłowo w vſtách wáſzych y D w ſercu / ábyſćie mu poſłuſznymi byli.
      D Z thąd możemy wiedźieć / iż Moiżeſz rozumiáł wſzytkę náukę Bożą / ktorą w ſobie zámyká Ewángeliá / Abowiem zákon nie może przez wiárę dáną Ewángeliey / prze kthorą z ſerc kámiennych ſercá ćieleſne ſie zſtháwáią y miękkie bywáią á przychylámy ſie ku iego poſłuſzeńſthwu / Bo ácżkolwiek y zákon położon ieſt thuż przed ocżymá náſzemi / á wſzákoſz z przyrodzeniá ſwego nic nám pożytku nie cżyni / á zdá ſie iákoby od nás był precż dáleko / á to nic inego nie ſpráwuie iedno przewrotność náſzá á wrodzoná krewkość. A dlá tegoż málucżko wyżſzey przypominá o obrzezániu ſercá / kthorem bywámy obdárzeni przez wiárę y przez Ewángelią / iż wżdy możem być poſłuſzni zákonowi / A tákżeć oto tym ſpoſobem ſłowá zákonu tego ſą w ſercu náſzym.

  15. Oto bácż / żećiem dźiś przełożył żywot y ſzcżęſćie / ſmierć y nieſzcżęſćie.
  16. Abowiem dźiś roſkázáłem ći miłowáć Páná Bogá thwego / y chodźić drogámi iego / y ſtrzedz przykázániá / vſtáw y práw iego / ábyś żył y rozmnáżáł ſie / á Pán Bog twoj ábyć błogoſłáwił w źiemi do kthorey idźieſz / ábyś ią opánowáł.
  17. Ale ieſli ſerce twe odſtąpi / á poſłuſznym nie będźie / y owſzem ſie záwiodwſzy będźieſz ſie kłániáł bogom cudzym / á chwálił ie.
  18. Tedy iá wám to dźiś opowiedā / że pewnie poginiećie / á nie przedłuży ſie wám wieku wáſzego w źiemi do kthorey przepráwiwſzy ſie przes Iordán poydźiećie ábyſćie ią opánowáli.
  19. E Oſwiádcżám ſie dźiś przećiw wám niebem y źiemią / żećiem wám przełożył żywot y ſmierć / błogoſłáwieńſtwo y przeklęctwo: A przetoż obieráy ſobie żywot / ábyś ty y z potomſtwē twoiem żyw zoſtáł.
      E Then ſpoſob oſwiádſzániá bárzo ieſt wielkiei wági ku wyrzucániu ná ocży ludźiom ich krnąbrnoſći y złoſći / iż ſtworzeniá kthore nie cżuią wzruſzone bywáią dlá złoſći ludzkich to ieſt niebo y źiemiá / á ludźie tym więcey tępieią y záthwárdzáią ſie / niechcąc ſłucháć áni rozumieć rzecży Boſkich / Bo ſie niebo wzruſzá / gdy thák bywá zámknione iż dzdzá nieſpuſzcżá by theż wiec miedźiánym być miáło / Tákże y źiemiá wzruſzoná bywá / iż nic nie rodźi by więc żálázną być miáłá / Ieſt też ieſzcże od nás y drugi wywod wyżſzey o tym námieniony w Kápi.4.v.26. Przecż niebo y źiemiá ná ſwiádectwo wzywáne bywáią.

  20. Miłuiąc Páná Bogá twego / á będąc poſłuſznym głoſu iego / á mocnie trwáiąc przy nim. Abowiem on ieſt żywot twoy y przedłużenie dni twoich / ábyś mieſzkáł ná źiemi ktorą Pán záprzyſiągł oycom twoim / Abráhámowi / Izáákowi / y Iákobowi / iż im ią dáć miáł.

    Kápitułá 31.
    ¶ 2. Moiżeſz ſmierći bliſki będąc. 7.y.14. Poſtánáwiá Iozue° Hetmánem ludu onego. 9. Podáwá zákon pod ſtráż Lewithom. 11. Roſkázuiąc áby go wiernie náucżáli. 15.y.29. Opowiedá ich báłwochwálſtwá przyſzłe / á zátym nátychmiáſt pomſty Páńſkie. 25. Kſięgi zákonu ſchowáno do ſkrzynie.

  1. Przyſzedwſzy thedy Moiżeſz / opowiedáł wſzytki ty ſłowá do wſzego ludu Izráelſkiego.
  2. Ták mowiąc / Dźiś mi iuż dochodźi ſto y dwádźieſćiá lát / y iuż ſie dáley żádnemi ſpráwámi páráć nie mogę á też mi Pán powiedźiáł / * Nie przeydźieſz zá ten Iordán.
      * Wyżſzey.3.v.26. Niżey.34.v.1.

  3. Pán Bog twoy ſám przed thobą poydźie / á on ći ieſt ktory wygłádźi národy ty przed oblicżnoſćią twoią iż weźmieſz dźiedźicżnie oſiádłoſći ich / A ten oto Iozue poydźie przed tobą / iákoć to Pán obiecáł.
  4. Y vcżyni ták Pán z niemi † / iáko vcżynił z Sehonem y Ogiem Krolmi Amoreyſkimi / y z kroleſtwy ich ktore wykorzenił.
      † W.4.Mo.21.v.24.

  5. A gdy ie wám Pán dá pod moc wáſzę / vcżynićie iem wedle roſkázániá ktorem wám opowiedźiáł.
  6. ¤ Bądźćieſz thedy ſtáłymi á ſercá dobrego / nieboyćie ſie ich / áni ſie trfożćie przed nimi / Abowiem Pán Bog wáſz idźie z wámi / y nie zoſthánie wás áni wás opuſći.
      ¤ Wyżſzey.7.v.21.

  7. Tedy Moiżeſz przyzwáwſzy Iozuego przed oblicżnoſćią wſzego ludu Izráelſkiego rzekł k niemu / Bądź ſtáłym á ſercá dobrego / ábowiem ty wnidźieſz z ludem tym do źiemie oney / kthorą Pán záprzyſiągł oycom ich / że im ią dáć miáł / á ty ią miedzy nie podźieliſz.
  8. Pán ieſt ſám ktory idźie przed tobą / á onći ieſt ktory będźie przy tobie / on ćie nie zoſtáwi áni opuſći / A przetoż ſie nie boy áni ſobie káź ſercá.
  9. Tedy Moiżeſz ſpiſáł then zákon / á oddáł Kápłánom ſynom Lewi / kthorzy noſili Skrzynię przymierzá Páńſkiego / y wſzytkim ſtárſzym Izráelſkim.
  10. Przytym Moiżeſz roſkázáł im w thy ſłowá / Przy dokońcżeniu roku Siodmego / cżáſu obchodu Swiętá odpuſzcżániá / w Swięto kucżek.
  11. Gdźie ſie wſzythek lud Izráelſki zeydźie áby ſie okázáł przed Pánem Bogiem thwoim / ná mieyſcu ktore obierze ſobie / thedy cżytáć będźieſz zákon ten przed wſzemi Izráelcżyki / gdźieby wſzyſcy ſłyſzeli.
  12. Y roſkáżeſz ſie zeydź ludowi thák mężom iáko y niewiáſtom / málucżkim / y goſćiom ktorzy z tobą mieſzkáią / áby ſłucháli y vcżyli ſie báć Páná Bogá náſze° / y ſtáráć ſie áby cżynili doſyć wſzytkim ſłowom zákonu te°.
  13. Tákże y ſynowie ich ktorzy go nie vmieią / niech ſłucháią á vcżą ſie báć Páná Bogá náſzego / pokąd iedno będźiećie żyć w źiemi / do ktorey idźiećie przepráwiwſzy ſie zá Iordán ábyſćie ią poſiedli.
  14. Potym rzekł Pán Moiżeſzowi / Oto iuż bliſki ieſt dźień twey ſmierći / przyzowże tedy Iozue° á ſtáńćie w Przybytku zgromádzeniá / ábych mu roſkázáł: Záthymże przyſzedł Moiżeſz y Iozue / á ſtánęli w Przybytku zgromádzeniá.
  15. Tedy ſie vkázáł Pán w Przybytku pod ſłupem obłokowem / á ſtánął on obłokowy Słup nád drzwiámi Przybytku zgromádzeniá.
  16. Y rzekł Pán do Moiżeſzá / Oto ty záśnieſz z oycy ſwoiemi / á lud then prźiydźie ktemu iż ſie ſcudzołoży z bogi cudzymi w oney źiemi do kthorey idźie / y odſtąpi mie / á złámie przymierze ktorem z nim poſtánowił.
  17. A przetoż onego cżáſu zápáli ſie náń gniew moy / á opuſzcżę gi / y zákryię od niego oblicże ſwe / áby był podán ná łup / á wiele złego y vtrápieniá náń przypádnie / ták iż rzecże dniá onego / A záſz nie dlá thego iż Bogá mego zemną nie máſz podkáły mie nieſzcżęſćiá ty.
  18. Ale iá cżáſu onego zákryię oblicże ſwe dlá złoſći ich ktorych ſie dopuſćili / odſtępuiąc do bogow cudzych.
  19. A ták teráz nápiſzćie ſobie thę A pieśń / á náucżćie iey ſynow Izráelſkich / B y podáyćie ią do vſt ich / áby oto tá pioſnká byłá mnie ſwiádectwem przećiw ſynom Izráelſkim.
      A Pioſnká tá ieſt w tym niżſzem. 32.Kápitulum.
      B To ieſt / Stáráyćie ſie áby ią pámiętáli y ſpiewáli vſty.

  20. Abowiē ie przywiodę do źiemie ktorąm záprzyſiągł przodkom ich / obfithuiącey mlekem y miodem / A oni gdy iedząc / będą náſyceni y vtyią / odwrocą ſie á poydą zá bogi cudzymi y będą ie chwálić / á obruſzą mię ku gniewu łámiąc przymierze moie.
  21. Lecż gdy wiele złego y vthrápieniá przypádnie ná nie / thedy tá pieśń będźie świádcżyć przećiwko niem / ábowiem nie wynidźie z pámięći y z vſt potomſtwá ich / gdyż iá znám myſl ſercá ich / y to co dźiś cżynią / choćiáżem ich nie w wiodł ieſzcże do źiemie ktorąm im záprzyſiągł.
  22. A ták Moiżeſz onegoż dniá nápiſáł tę pieśń y náucżył iey ſynow Izráelſkich.
  23. Potym roſkázáł Pán Iozuemu ſynowi Nunowemu / Bądźże ſtáłym á ſercá dobrego / ábowiem ty wy wiedźieſz lud do źiemie ktorąm im dáć przyſiągł / A iá będę z tobą.
  24. A gdy ſpiſáł Moiżeſz ſłowá Zákonu tego w kſięgi y dokońcżył ich.
  25. Tedy roſkázáł Lewithom ktorzy noſili Skrzynię przymierzá Páńſkiego thák mowiąc.
  26. Weźmićie Kſięgi Zákonu tego / y włożćie przy iedney ſthronie do Skrzynie przymierzá Páná Bogá wáſzego / áby tám były ku ſwiádectwu przećiwko wám.
  27. Abowiem iá znám vpor thwoy y zátwárdźiáłoſć ſzyie twey / bo oto poki ieſzcże ieſtem żyw z wámi / tedyſćie Pánu przećiwnemi / á coż po śmierći moiej dáleko więcey te° będźie.
  28. Roſkáżćieſz ſie zeydź do mnie wſzytkim ſtárſzym z káżdego pokoleniá wáſzego / y przełożonym wáſzym / áby ſłucháli wſzythkich tych ſłow ktore do nich mowić będę / á iżbych ſie oświádcżył niebem y źiemią przećiw nim.
  29. Abowiemem tego pewien / iż po śmierći mey popſuiećie ſie práwie / á odſtąpićie z drogi ktorąm iá wám roſkázáł / á ná oſtátek źle będźie z wámi / przeto iżeſćie ſie złoſći tákowey dopuſćili przed ocżymá Páńſkimi / poruſzáiąc go ku gniewu ſpráwámi rąk wáſzych.
  30. A thák Moiżeſz ſłowá tey pieśni opowiedáł kędy ſłyſzáło wſzytko zgromádzenie Izráelſkie áż do końcá.

    Kápitułá 32.
    ¶ 1.Pieśń Moiżeſzowá. 4. Zámyká w ſobie ſpráwy y dobrodźieiſtwá Boże przećiw Izráelitom. 15. Vpor y niewdźięcżnoſć ich. 20. Kárániá zá to przeſzłe y przyſzłe. 46. Roſkázuie im ſrodze áby ty ſłowá záchowywáli. 49. Ziemiá obiecáná Moiżeſzowi z dáleká tylko ieſt vkázáná.

  1. Słucháyćieſz niebá te° co iá mowić będę / y źiemiá niech ſłuchá ſłow vſt moich.
  2. A Náuká moiá niech popłynie iáko deſzcż / á ſłowo moie vpádnie iáko roſá / iáko drobniuchny deſcż ná źiołá / á iáko gwáłtowny deſcż ná tráwę.
      A Dáy Boże áby náuká moiá prozná nie byłá / y owſzem áby pokropiłá ſercá ludu tego / iáko roſá y deſzcż pokrápiá źiemię ku rodzeniu vżytkow.

  3. Abowiem będę wzywáł imieniá Páná Bogá / przywłáſzcżáyćieſz wielmożnoſć Bogu náſzemu.
  4. B Wſzechnámocnieyſzego doſkonáłe ſą ſpráwy / á wſzytki drogi iego ſą ſpráwiedliwe / Bog ieſt práwdźiwy / á nie máſz w nim złoſći / ſpráwiedliwym ieſt y práwym.
      B W żydowſkim ſtoi Skáły.

  5. Národ zły á przewrotny / ktorzy nie ſą ſyny iego / C pokáźili ſie iemu / ku zháńbieniu ſwoiemu.
      C Tho ieſt niewiárą ſwą / zápomniáwſzy ná przymierze / kthore wźięli z Pánem.

  6. Y tákże oddáwáſz Pánu ſzálony á bezrozumny národźie: Izáli nie on ieſt oycem twoim / ktory ćie ſobie doſtáł: Izáż nie on twoim ſtworzyćielem y ſpráwcą:
  7. D Wſpomni ná dáwne cżáſy / obácż látá onych pirwſzych wiekow / ſpytáy ſie oycá twego / ktoryć oznáymi / y ſtárſzych twych kthorzyć opowiedzą.
      D To mowi / áby okázáł niewdźięcżność ich práwie ná oko / przypomináiąc Páńſkie dobrodźieyſtwá / ták im iáko y oycom ich dáne.

  8. E Gdy náwyzſzy rozdźielił dźiedźictwá národom / á oddźieláł národ ludzki F rozmierzył národom gránice wedle pocżthu Synow Izráelſkich.

      E To ieſt po potopie / gdy miedzy ludźi rozdźielił orzmáite mieſzkániá ná źiemi. F Od tegoć cżáſu poſtáwił iuż Pán áby ty ſiedm národow Amoreyſcy / Heteyſcy y ini ták wiele otrzymáli źiemie / iáko by iey mogło być doſyć dlá ludu Izráelſkiego / á iż by tám oni byli iáko ſtrożowie / á podſkárbiowie źiemie oney / kthorą by potem oddáli ludowi iego.

  9. Abowiem dźiáłem Páńſkim ieſt lud iego / á Iákob ieſt G ſznur pomiáry dźiedźictwá iego.
      G Abowiem iż ná on cżás dźiedźictwá ſznurem bywáły rozmierzáne / A ták tym imieniem ſznurá názywá on dźiáł ktory ſobie obráł / tho ieſt lud miedzy wſzemi národy przebrány.

  10. Ználáſł go w źiemi ſpuſtoſzáłey á w okrutney puſzcży gdźie nie było nic ſłycháć / H iedno huk / á wodźił go y tu y owdźie / y náucżáł go / ſtrzegąc go práwie iáko zrzenice oká ſwego.
      H Tho ieſt iż tám nic nie mieſzkáło / iedno zwierzętá.

  11. Iáko orzeł wpráwuie orlętá ſwoie látáiąc nád nimi / y rozſzerzáiąc ſkrzydłá ſwe bierze ie ná ſie / á noſi ie ná ſobie.
  12. Tákżeć też Pán ſám prowádźił ie / á żáden obcy bog nie był z nimi.
  13. I Ponioſł go ná wyſokie mieyſcá źiemie / áby vżywáł owocow polnych / K á iżby ſáł miod z ſkáły / á oliwę z opoki twárdey.
      I Tho ieſth ná źiemię Chánáneyſką / ktorá leży wyżſzey niż Egipt / y puſzcżá Arábſká.
      K W tych ſłowiech vkázuie / iż źiemiá thá pełná ieſt gor ná ktorey ſą mnoſtwá pcżoł / y drew oliwnych.

  14. A iżby iádł máſło od krow y mleko od owiec / tłuſtoſć báránow y ſkopow ſytych y kozłow / ſpołu z cżyſtą mąką pſzenicżną / á pił wino práwie ná wybor.
  15. L A ten ktory miáł być ſpráwiedliwym / ſkoro ſie náiádł wierzgáł / roſtył / y rozetkáł ſie / y oćiężáł od tłuſtoſći / y tákże odſthąpił ſtworzyćielá ſwego / á nizácż ſobie nie miáł opoki zbáwienie ſwoiego.
      L Cżłowiek záwżdy ieſt tákowym w ſwey náthurze ſkáżoney. Bo im więcey dobr ćieleſnych od Páná bierze / tym ſie więcey odchylá od niego y ieſt przećiwnym iemu / gdyżby ná ten cżás miáł ſie tym więcey pobudzáć ku chwále iego.

  16. Wzruſzyli go ku gniewu przez cudze bogi / á rozdráznili go przez obrzydłoſći ſwoie.
  17. Spráwowáli ofiáry dyábłom á nie Bogu / bogom kthorych nie ználi / nowotnym ktorzy nie dáwno náſtáli / á ktorych ſie nie báli przodkowie wáſzy.
  18. Zápomniáłeś wſzech námocnieyſzego ktory ćie práwie vrodźił / á nie pámiętáłeś ná Bogá ſtworzyćielá ſwego.
  19. Co widząc Pán / wzruſzył ſie ku gniewu ná ſyny y ná corki ſwe.
  20. Y rzekł ták / Zákryię od nich oblicże moie / á obácżę iáki będźie koniec ich / ábowiem ſą národem przewrotnym á ſyny zdrádliwymi.
  21. * Oni mie wzruſzyli ku zápálcżywoſći przez tego ktory nie ieſth bogiem / á pobudźili mie ku zágniewániu przez ſwoie nikcżemnoſći / M ktore iá też záſię wzruſzę ku zázdroſći / przez one° ktory nie ieſt ludem / rozdráżnię ie przez národ bezrozumny.
      M Abowiem ſie to wypełniło przy powołániu pogánow / iáko ſwiádcży Páweł do Rźi.10.Káp.

      * Iere.15.v.14. Rzym.10.v.19.

  22. N Abowiem ſie roſpálił ogień w gniewie moim / á przepáli áż do przepáſći źiemie / y wytráwi źiemię z vżytki iey / gory rozżárzy áż do gruntu.
      N Ták lud ten pomſtą ſwą popędzá do vpáſći / iż żádnego mieyſcá nie vydźie gdźieby ſie kolwiek iedno chćiáł ſkryć.

  23. Zgromádzę ná nie nieſzcżęſćie / á wypuſzcżę ná nie ſtrzáły ſwe wſzytki.
  24. Zniſzcżeią od głodu / á będą ſpáleni gorącżkámi / y nágłą śmierćią wyginą / będą ie kąſáć ſrogie źwierzętá / á puſzcżę ná nie iád gádźin źiemſkich.
  25. Ná ſtronie od miecżá poginą / á w łożnicách ich ſtrách przypádnie / ták ná młodźieńce iáko y ná pánienki / ná ſące dźiátecżki y ná oſiwiáłe.
  26. Y vmyſliłem pewnie roſproſzyć ie thák dáleko iżbych wytráćił miedzy ludźmi pámiątkę ich.
  27. Bych ſie był nie rozmyſlił ná złoſć nieprzyiáćioł ich / ktorzyby ſnádź chćieli o ſobie rozumieć á powiedáć / Wſzytko ſie ſtáło możnoſćią ręki náſzey á nie od Páná.
  28. Abowiem ieſt národ bezrozumny / á żádnego bácżeniá nie má.
  29. O gdźieżby ći chćieli być ták bácżnymi áby temu zrozumieli / á koniec ich iáki być má áby vwáżáli.
  30. Y iákoż ieden mogł by vgániáć tyſiąc / á dwá pędźić przed ſobą dźieſięć tyſięcy / ieſliżby im ich ♀ nie podáł Bog ich / á nie przypárł ſám Pán.
      ♀ Abo przedáł / iáko ſtoi w Zydowſkim.

  31. Abowiem bogowie ich nie ſąć podobni Bogu náſzemu / iáko ſámi zeznáć mogą nieprzyiáćiele náſzy.
  32. Abowiem ich máćice winne ſą P z máćic Sodomſkich / y z polá Gomorſkiego / kthorych iágody ſą żołći pełne / á groná zgorzkłe.
      P To ieſt náſláduią Sodomſkich grzechow y Gomorſkich ábowiem lud ten miáł być máćicą wyborną y płodną przynoſząc owoce dobre / ále ſie ſtáł máćicą złą / podáiąc z ſibie gorzkie y nikcżemne owoce co ſie oto w thych ſłowiech znácży / gdźie wſpominá iágody żołći pełne / y groná zgorzkłe / y wino iádem żmiie záráżone.

  33. A ktorych wino ieſt iád ſmokow / á záráźliwá żołć zmiie.
  34. A toć iſćie v ſiebie chowám y zápiecżętowáno to ieſt w ſkárbie moim.
  35. † Moiáć ieſt pomſthá y nágrodá / cżáſu ſwego poſliźnie ſie nogá ich / ábowiem tuż ieſt dźień vtrápieniá ich á nieſzcżęſćie ich prętko prźipádá ná nie.
      † Rzym.12.v.19. Zyd.10.v.30.

  36. Q Abowiem Pán będźie ſie opiekáł ludem ſwoim / á przykłoni ſerce do ſług ſwoich / gdy obácży iż vſtáwá moc ich / á práwie ſą ſćiſnieni y opuſzcżeni.
      Q Tu ná tym mieſcu obácżyć mámy iż gdy iuż Pán okázáł ſądy y pomſty ſwe nád ſwem domem / tedy potym miáło prźiydź zmiłowánie y poćiechá wiernem.

  37. A ná ten cżás rzekną / Gdźież ſą bogowie ich ktorych możnoſći vfáli:
  38. I kthorych ſie tłuſtemi ofiárámi kármili / y opiiáli winem ofiárowánem / niechże wſtáną á rátuią wás / á niecháy będą obroną wáſzą.
  39. Poznáyćieſz mie iuż / iżem iá ſám ieſth Bog / á nád mię inego niemáſz. ¤ Iá ieſtem ktory zábiiám y ku żywothu przywrácám / ktory ránię y vzdrowię / á żáden z ręki mey nie wydrze.
      ¤ 1.Sámu.2.v.6.

  40. Iá podniozſzy rękę ku niebu ták mowię / Zywę ná wieki.
  41. Ieſli náoſtrzę miecż ſwoy / á wezmę ſąd w rękę / tedy ſie pomſzcżę nád nieprzyiáćioły ſwemi / y odwetuię tym / ktorzy mie nienáwidzą.
  42. Ták iż ſwe R ſtrzáły opoię we krwi / á miecż ſwoy okármię mięſem zábitych y poymánych / gdy ſie pocżnę mſćić nád nieprzyiáćioły ſwemi.
      R Tymi ſłowy nám znáć dáwá pomſtę ſwą / ktorá miáłá przyſć okruthná y krwią opływáiącá.

  43. S O národowie wychwáláyćie lud iego / ábowiem ſie pomſći krwie ſług ſwoich / á vcżyniwſzy doſyć ſwemu nád nieprzyiáćioły ſwemi zmiłuie ſie nád źiemią ſwą y nád ludem ſwoim.
      S Tu Moiżeſz ná tym mieyſcu mowi / Wy národowie kthorzyſćie ſą ludem iego / ácż to niektorzy przycżytháią ku powołániu pogánow.

  44. A ták Moiżeſz z Hozeáſzem ſynem Nunowym przyſzedł do ludu / á wſzytki ſłowá tey pieſni opowiedźiáł gdźie ſłyſzeli wſzytcy Izráelcżycy.
  45. Ktorych dokońcżywſzy / ták ie nápomináł Moiżeſz.
  46. Vwáżáyćie w myſlách ſwych wſzythki ſłowá / kthoremi ſie dźiś oſwiádcżám przećiwko wám / á ktore wy theż dźiećiom ſwym roſkázowáć będźiećie / áby ſie ſtáráli iákoby ſłowám zákonu tego doſyć cżynili.
  47. Abowiemći tá T rzecż nieprożno wám ieſt podáná / gdyż to ieſt żywot wáſz / á przez thę rzecż długo żyć będźiećie ná źiemi / do kthorey idźiećie przepráwuiąc ſie przez Iordán ábyſćie ią poſiedli.
      T Tu w tym ſłowie (rzecż) zámyká wſzytkę ſwą náukę ktorey ich náucżáł á iem ią opowiedáł.

  48. * Potym tegoż dniá mowił Pán do Moiżeſzá tymi ſłowy.
      * W.4.Mo.27.v.12.

  49. Wnidź ná tę gorę Abárym / gorę Nebo / ktorá ieſth w źiemi Moábſkiey / przećiw Ierichu / á oglądáy źiemię Chánáneiſką / kthorą iá podáwám w oſiádłość Izráelitom.
  50. I vmrzeſz ná tey gorze ná kthorą wnidźieſz / á będźieſz przyłącżon do ſwych / † ták iáko y Aáron brát twoy vmárł ná gorze Hor / á przyłącżon ieſt do ſwych.
      † W.4.Mo.20.v.28. y 33.v.38.

  51. ¤ Abowiemeſćie przećiwko mnie wyſtąpili w poſrzod Izráelitow v wod poſwárku w Kádes ná puſzcży Syn nie vcżćiwſzy mię miedzy Izráelcżyki.
      ¤ W.4.Mo.20.v.10. y 27.v.14.

  52. Abowiem źiemię kthorą iá dáć mám ſynom Izráelſkim / oglądáſz z przećiwiá / ále do niey nie wnidźieſz.

    Kápitułá 33.
    ¶ 1. Moiżeſz pirwey niż vmárł / błogoſłáwił ludowi. 27. Opowiedáiąc im tho co ná nie przypáść miáło.

  1. A toć ieſth błogoſłáwieńſtwo / ktorym Moiżeſz mąż Boży błogoſłáwił ſynom Izráelſkim przed ſmierćią ſwą.
  2. Y rzekł thák A Przyſzedł Pán do Synái / á w B Seir okázáł ſie im / y obiáſnił ſie z gory C Fárán / á przyſzedł dlá D ſwiętych záſtępow / máiąc w ſwey práwicy Zákon oddány w ogniu dlá nich.
      A Dlá tego tho powiedá áby okázáł známienithe przyſćie Páńſkie / do źiemie obiecáney gdy thám w wiodł lud ſwoy / á tu pocżyná od gory Synái.
      B Tá gorá ieſt kędy Pán od Moiżeſzá mowił / gdy mu roſkázowáł ſpráwić wężá miedźiánego.
      C Tám theż Pán mowił do Moiżeſzá gdy puſćił mnoſtwá przepiorek.
      D Niekthorzy to mieyſce wykłádáią / Iż przyſzedł z dźieſiąćią tyſiąc záſtępow ſwiętych / y tu przyłącżáią mieſcá Páwłá S. do Gálá. Ká.3.v.19. Iż zákon ſpráwion ieſt przez Anioły / A niektorzy lud Zydowſki názywáią záſtępy ſwiętemi / iż do nich ſám Pán Bog zſtępowáć rácżył.

  3. On ći miłuie lud y wſzyſcy ſwięći iego ſą w ręku twych / onić vpádáią przed nogámi twemi / áby mogli co poiąć z ſłow twoich.
  4. Podáł nám Moiżeſz zákon zá dźiedźictwo zebrániu Iákobowemu.
  5. Onći był iáko E Krolem miedzy ſpráwiedliwemi / gdy ſie zgromádźili zácnieyſzy z ludu / ſpołu ze wſzytkim pokoleniem Izráelſkiem.
      E To ſie rozumieć má o Kryſthuſie Krolu wſzech národow / ktorego święći ſą w ręku Oycá iego.

  6. Niech żywie Ruben á nie vmierá / ále niecháy będźie w máłym pocżćie.
  7. Potym rzekł do Iudy / O Pánie Boże wyſłucháy głos pokoleniá Iudá / á przeprowádź go do ludu ſwego / doſyć ći má mocy z ſię / gdy ty iemu pomágáć będźieſz ná nieprzyiáćioły iego.
  8. Potym rzekł do F Lewi / Twoie Tummim y Vrym ſą onego / mężá twego świętego / ktoregoś kuſił w Máſsá / á ktory nárzekáł v wod Poſwárku.
      F Z tego mieyſcá obácżáć mámy / iż Aáron był ſpráwiedliwym ſędźią / ktory nie miáł ná tho względu áby miáł folgowáć oycu / mátce / Bráćiey / y ſynom przećiw práwdźie y ſpráwiedliwoſći.

  9. Ktory ſie záprzáł oycá y mátki / áni chćiáł znáć bráćiey / áni ſynow ſwych ábowiem oni ſtrzegą ſłow twych / y pilnuią przymierzá twego.
  10. Będą vcżyć Iákobá Sądow twoich / á Izráelá zákonu twego / będą tobie kádźić wdźięcżnemi wonnoſćiámi / y pálić ofiáry ná ołtárzu twoim.
  11. Rozmnożże o Pánie w nim dobrodźieyſtwá thwoie / á błogoſłáẃ ſpráwám rąk iego / zetrzy biodrá nieprzyiáćioł iego / y tych ktorzy go nienáwidzą / áby powſtáć nie mogli.
  12. A do Beniámin ták rzekł / G Námilſzy Páńſki będźie przeſpiecżnym mieſzkáł v niego / gdyż go záwżdy bronić bedźie / gdy będźie mieſzkáł miedzy rámiony iego.
      G W tym okázuie iż Koſćioł Páńſki miáł być zbudowán y poſtáwion w dźiedźictwie Beniáminowym.

  13. Przythym do Iozefá thák rzekł / Fortunná ieſth źiemiá iego z dáru Páńſkiego / ná kthorą vpádá ſłodkoſć roſy niebieſkiey / y dlá źrzodł z źiemie wynikáiących.
  14. I dlá ſmáku owocow od ſłońcá doyzráłych / á dlá ſłodkoſći owocow od mieſiącá doſtáłych.
  15. I dlá roſkoſznych vżytkow rodzących ſie ná wierzchoch gor ſtárodáwnych / y págorkow ktore były od pocżątku.
  16. Tákże dlá roſkoſzy źiemię y pełnoſći iey / á dlá życżnoſći onego kthory był widźián † we krzu / tákowe błogoſłáwieńſtwo zſtąpi ná głowę Iozefá / y ná wierzch głowy H Názáreycżyká miedzy bráćią ſwoią.
      H Abowiem Iozef wezwán ieſth Názáreycżykiem / bo był odłącżon od bráćiey ſwoiey.

      † W.2.Mo.3.v.2.

  17. I Ochędogá iego ieſt iáko pirworodny od wołu / á rogi iego iáko rogi iednorożcowe / tymi zbodźie národy áż do oſtátnich gránic źiemie / A tyć ſą dźieſięć tyſięcy Efráimitow / á tyſiące Mánáſseſytow.
      I Tu w tych ſłowiech ieſt nádobne podobieńſtwo / iż przyrownáwá potomſtwo Iozefowe mocy Iednorożcowey / názywáiąc go dwiemá rogi / ktore známionuią dwoie pokolenie kthore z niego wyſzło / A przez tego Cielcá pierworodnego známienuie Iozuego / ktory wyſzedł z tego pokoleniá.

  18. Potym rzekł ku Zábulonowi / Weſel ſie Zábulon w K wyſćiu ſwem / á ty Izáſchár w námiećiech ſwoich.
      K Tu znáć dáwá iż Zábulon miáł mieć ſzcżęſćie wſzędy miedzy poſtronnemi / gdyby wyſzedł gdźie z źiemie ſwey / A niektorzy to rozumieią / Gdyby wyſzedł ná woynę opowiedáiąc iż Izáſchár miáł ſie kocháć w pokoiu.

  19. Wzową ná gorę ludu / á tám będą ofiáry ſpráwiedliwoſći cżynić / zbogácą ſie w kupiách morſkich / á z źiemie piáſcżyſtey złoto kopáć będą.
  20. Przytym mowił do Gád: Błogoſłáwiony ten ktory rozmnoży Gád / będźie mieſzkáł iáko lew / á vchwyći rámię y głowę.
  21. Then choć ſie w to náprzod opátrzył iż tám L dźiáł Vſtáwce Práw ieſt położony / iednák przydźie z kſiążęty ludu / á vcżyni ſpráwiedliwoſć Páńſką y ſądy iego z Izráelem.
      L Przez then dźiáł vſtháwce Práw ktory tu przypominá / dáwá znáć iż then dźiáł práwie Kſiążęcy miáł być.

  22. Nád to rzekł ku Dán / Iáko lwiątko ieſt Dán wyſkákuiące z Bázán.
  23. Potym powiedźiáł o Neftálimie / Neftáli ieſt ſyt życżnoſćią / á nápełnion błogoſłáwieńſthwem Páńſkiem / opánuie południe y záchod.
  24. Ktemu rzekł do Aſer / Aſer będźie ſzcżęſliwy w ſyny / y będźie wdźięcżnym v bráćiey ſwey / á nogę ſwą omocży w oliwie.
  25. M Płoty twe będą żelázne y miedźiáne / á moc twoiá zrowná ſie z N láty twemi.
      M W tey źiemi opowiedá iż miáły być rudy y kruſzce żelázne y miedźiáne / z ktorych dochodow miáſt opráwowáne być miáły.
      N Przecż tu Symeonowe pokolenie ieſt opuſzcżone / iż o tym nic pewnego nie mámy / przetoſmy theż nic o thym z domyſłu ſwego piſáć niechćieli.

  26. Żáden nie ieſt rowny Bogu Izráelſkiemu / ktory ſiedźi ná niebie ku rátunku twemu / á wielmożnoſć iego ieſt ná obłokoch.
  27. Bog wiecżny ieſth mieſzkániem twoiem / á wiecżnemći będźie podpárćiem rámiony ſwemi / wypędźi przed tobą nieprzyiáćielá / á roſkáżeć go potrzeć.
  28. ¤ A ták Izráel beſpiecżnie z oſobná mieſzkáć będźie / á Iákob obroći ocży ſwe do źiemie w zbożá y w winá obfituiące / bo theż y niebá iego wypuſzcżą roſę.
      ¤ Ieremi.23.v.6. y 33.v.16.

  29. Błogoſłáwionyżeś ty o Izráelu / y ktoryſz lud zrowná z thobą áby od Páná záchowán był / ktory ieſt tárcżą rátunku twego / á miecżem zácnoſći twoiey. Nieprzyiáćiele twoi tobie poddáni będą / á wyſokoſć ich podepceſz.

    Kápitułá 34.
    ¶ 1. Moiżeſz vyzráwſzy źiemię Chánáneyſką vmárł y pochowán. 6. Nie wiedzą o iego grobie. 9. Iozue zoſtáwá ná mieyſcu iego. 10. Zácnoſć Moiżeſzowá.

  1. Tedy Moiżeſz z polá Moábſkiego wſzedł ná gorę Nebo áż ná wierzch Fáſgá / ktorá ieſt przećiwko Ierichu / * y vkázáł mu Pán wſzytkę źiemię od Gáláád áż do Dán.
      * Wyżſzey.3.v.17.

  2. Y wſzytkę źiemię Neftálimá / przy thym wſzythek powiát Efráimá y Mánáſseſá / tákże y wſzytkę źiemię Iudá / áż do A oſtátecżnego Morzá.
      A To ieſth Morze Záchodnie / ktore zową Mediterráneum.

  3. Y ſtronę Południową z rowninámi Ierychá / ktore miáſto oſádzone ieſt pálmámi áż do Segor.
  4. Tedy mu rzekł Pán / Táć ieſt źiemiá † ktorąm iá záprzyſiągł Abráhámowi / Izáákowi / y Iákobowi żem ią oddáć miáł potomſtwu ich / Otoć ią vkázuię ábyś ią oglądáł ocżymá ſwemi / ále do niey nie poydźieſz.
      † W.1.Mo.12.v.7. y 13.v.15. y 15.v.18. y 26.v.4.

  5. A ták Moiżeſz ſługá Páńſki vmárł thám w źiemi Moábſkiey według ſłowá Páńſkiego.
  6. Y pochowán ieſt w dolinie źiemie Moábſkiey przećiw Betfegor / B á żáden cżłowiek áż do tego cżáſu nie wie o iego grobie.
      B Wiádomoſć grobu tego zákrythá ieſt od ludźi / iżby nie mieli przycżyny á drogi ku báłwochwálſthwu / gdyż rzecż pewná żeby ſie thám byli do niego vćiekáli.

  7. Vmárł we ſtu y dwudźieſtu lát po národzeniu ſwoim / á ieſzcże był nie zſzedł ná wzroku / áni ſtráćił cżerſtwoſći.
  8. Y płákáli ſynowie Izráelſcy Moiżeſzá przez trzydźieſći dni ná polách Moábſkich / A gdy ſie dokońcżyły dni żáłoby y płácżu Moiżeſzowego.
  9. Tedy Iozue ſyn Nunow nápełnion był Duchem mądroſći / ábowiem náń był Moiżeſz C włożył ręce ſwe y byli go poſłuſzni Izráelcżycy / á cżynili temu doſyć co Pán roſkázáł Moiżeſzowi.
      C Aby okázáł iż ieſt poświęcon / y obrán od Páná ná on vrząd kthory Moiżeſz ſpráwowáł áby thoż brzemię noſił ná ſobie / A o thym wkłádániu rąk pátrz w.2.Moi.29.v.10.

  10. Y nie był potym żáden miedzy ſyny Izráelſkimi rowny prorok Moiżeſzowi / ktorego by Pán ták znáł oko ná oko.
  11. We wſzytkich cudách y známionách / dlá ktorych go był Pán poſłáł do źiemie Egiptſkiey / áby ie okázowáł przed Fáráonem / przed ſłużebniki iego / y przed wſzytką źiemią iego.
  12. Y we wſzytkiey ręce możney / á we wſźitkich dźiwoch wielkich ktore cżynił Moiżeſz przed ocżymá wſzytkich Izráelitow.
Spis Kapituł, Indeks Kſiąg