Kápitułá 1.
    ¶ 1. Anioł Gábryel vkázáł ſię Zácháryáſzowi oznáymuiąc mu národzenie Iáná Krzćićielá. 26. A Máryey Pánnie národzenie Kryſtuſowo. 39. Ktorá w tenże cżás ſzłá náwiedzáć Elżbietę. 46. Pieśń Máriey. 57. Elżbietá porodźiłá. 68. Zácháryáſz prorokuiąc złożył pieśń.

  1. Gdyż wiele ich podięli ſię wypiſáć ſpráwę tych rzecży ktore miedzy námi były doſtátecżnie vpewnione.
  2. Ták iáko nám podáli ći ktorzy od pocżątku ná nie pátrzyli / y byli ſługámi ſłowá.
  3. Zdáło ſię też y mnie wſzytkiego doſtátecżnie z pocżątku doſzedſzy / porządnie o tym do ćiebie piſáć / o názácniejſzy A Teofile.
      A Ten Theofilus kthoremu Lukáſz thy kſięgi y dźieie Apoſtolſkie przypiſáł / był zácnym Kſiążęćiem / iákich záwżdy máło miewáł kośćioł Boży.

  4. Abyś poznáł práwdę tych rzecży / ktorych ćię z przodku vcżono.
  5. Był zá cżáſow B Herodá onego Krolá Iudſkiego / Kápłán niekthory imieniem Zácháryáſz z rzędu Abie° / á żoná iego byłá z corek Aáronowych / ktorey imię było Elżbietá.
      B Ten Herod był ſyn Antypátrow.

  6. A byli oboie C ſpráwiedliwemi przed Bogiem / chodząc we wſzytkim roſkázániu y vſtáwách páńſkich oprocż nágánieniá.
      C Thá ſpráwiedliwość pochodźiłá z oſobliwey łáſki Bożey.

  7. Y nie mieli potomſtwá / przetho iż Elżbiethá byłá niepłodná / á iuż byli oboie podeſzłymi w lećiech.
  8. Stáło ſię tedy gdy ſpráwowáł vrząd Kápłáńſki D w rzędźie pokoleniá ſwego przed Bogiem /
      D Ten był zwycżáy záchowán miedzy kápłány / iż rzędem w kośćiele ſłużyli / według poſtánowieniá Dáwidowego.

  9. Według zwycżáiu vrzędu kápłáńſkiego / przypádł náń los iż miáł ſpráwowáć kádzenie wſzedſzy do kośćiołá Páńſkiego.
  10. * A wſzytko zgromádzenie ludu było ná dworze modląc ſię cżáſu kádzeniá.
      * W 3.Mo.16.v.13. w 2.Mo.30.v.7.

  11. Y vkázáł ſię mu Anioł Páńſki ſtoiąc po práwey ſtronie ołthárzá kádzeniá.
  12. Zátrwożył ſię tedy Zácháryáſz vjzráwſzy go / y przypádłá náń boiáźń.
  13. Y rzekł do niego Anioł / Nie boy ſię Zácháryáſzu / boć ieſth wyſłucháná modlitwá twoiá / á żoná twá Elżbietá porodźi tobie ſyná / y wzowieſz imię iego Ián.
  14. A będźie tobie ku weſelu y ku rádośći / á rozráduią ſię ich wiele z národzeniá iego.
  15. Abowiem będźie wielkim przed Pánem / á nie będźie pił winá áni ſekár / y będźie nápełnion Duchem świętym ieſzcże z żywothá mátki ſwey.
  16. * A náwroći wiele ſynow Izráelſkich ku Pánu Bogu ich.
      * Mát.11.v.11. Mát.17.v.12.

  17. Bo on poydźie wprzod przed oblicżnośćią iego z duchem y z mocą Eliáſzową / áby obroćił ſercá oycow ku ſynom / á vporne ku roſtropnośći ſpráwiedliwych / iżby zgotowáł Pánu lud przypráwny.
  18. Tedy rzekł Zácháryáſz do Aniołá / Pocżymże wżdy to poznám: bom iá ſtáry / á żoná moiá podeſzłá w lećiech.
  19. Y odpowiedźiáwſzy Anioł rzekł mu / Iáćiem ieſt E Gábryel ktory ſtoię przed Pánem / á poſłán ieſthem ábych mowił do ćiebie / á iżbych ći ty rádośći opowiedźiáł.
      E To ieſt / moc ábo kſięſtwo Boże.

  20. Otoż zámilknieſz áni będźieſz mogł mowić / áż do onego dniá gdy ſię tho ſtánie / dlá tego żeś nie vwierzył ſłowom moim / ktore ſię wypełnią cżáſu ſwoiego.
  21. Y był lud cżekáiąc Zácháryáſzá / á dźiwowáli ſię że ſię ták omieſzkáwáł w kośćiele.
  22. Potym gdy wyſzedł / nie mogł do nich przemowić / y poználi że widzenie widźiáł w Kośćiele / bo im przez znáki vkázowáł / y zoſtáł niemym.
  23. Y ſtáło ſię gdy ſię wypełniły dni vrzędu ie° / wroćił ſię ku domowi ſwemu.
  24. Zátymże po onych dnioch pocżęłá Elżbietá żoná iego / y kryłá ſię przez pięć mieſięcy / mowiąc /
  25. Tákći mi Pán vcżynił w tych cżáſiech gdy ná mię weyzráł / áby odiął moie F poháńbienie miedzy ludźmi.
      F Abowiem ná niepłodne niewiáſty nie náleżáło ono błogoſłáwieńſtwo záſlubione Abráhámowi / o rozmnożeniu potomſtwá.

  26. Potym mieſiącá ſzoſtego poſłán ieſt Anioł Gábryel od Bogá / do miáſtá Gálileyſkie° ktore zwáno Názáret /
  27. Do pánienki zá mąż zmowioney / ktoremu imię było Iozef z domu Dáwidowego / á imię pánienki Máryá.
  28. Wſzedſzy tedy Anioł do niey / rzekł / Bądź pozdrowioná z łáſki vmiłowáná / Pán z tobą ieſt / błogoſłáwionáś ty miedzy niewiáſtámi.
  29. Ale oná vyzráwſzy go / G zátrwożyłá ſię ná ſłowá iego / myſląc iákieby to było pozdrowienie.
      G Tho pochodźiło z nieiákiey vcżćiwośći przećiw Bogu.

  30. Tedy iey rzekł Anioł / Nie boy ſię Máryá / gdyżeś ieſt w łáſce v Bogá.
  31. † Bo oto pocżnieſz w żywoćie y porodźiſz ſyná / ¤ á názowieſz imię iego Iezus.
      † Ezá.7.v.14.
      ¤ Mát.1.v.21.

  32. Tenći będźie wielki / á będźie zwán ſyn Náwyżſzego / y dá mu Pán Bog ſtolicę Dáwidá oycá iego.
  33. ♀ Będźie też krolowáł nád domem Iákobowym ná wieki / á kroleſtwu iego nie będźie końcá.
      ♀ Dáni.7.v.14. Mich.4.v.7.

  34. Zátym Máryá rzekłá do Aniołá / Y iákoż tho má być gdyż iá mężá nie mám vznáć:
  35. Ale Anioł odpowiedźiáwſzy / rzekł iey / Duch święthy prźiydźie w ćię / á moc Náwyżſzego záćmi ćię / á dlá tegoż też to co ſię z ćiebie národźi święte / będźie názwáno ſyn Boży.
  36. A otoć Elżbietá kreẃná twá / y ſámá pocżęłá ſyná w ſtárośći ſwey / á iuż ten ieſt mieſiąc ſzoſty / oney ktorą názywáno niepłodną.
  37. Bo v Bogá nie będźie żádne ſłowo niepodobne.
  38. A ták rzekłá Máryá / Otoż ſłużebnicá Páńſká / Niech ſię ze mną dźieie wedle ſłowá twego / y odſzedł od niej Anioł.
  39. Zátym wſtáwſzy Máriá w onych dnioch / poſzłá w gorną kráinę z kwápieniem do miáſtá Iudſkiego.
  40. A wſzedſzy w dom Zácháryáſzow przywitáłá Elżbietę.
  41. Tám gdy vſłyſzáłá Elżbietá witánie Máryey / ſkocżyło dźiećiątko w żywoćie iey / y nápełnioná ieſt Duchá świętego Elżbietá.
  42. A záwołáłá głoſem wielkim / y rzekłá / Błogoſłáwionáś ty miedzy niewiáſtámi / iż błogoſłáwiony owoc żywotá twego.
  43. Ale ſkądże mnie to / iż przyſzłá mátká Páná mego do mnie:
  44. Abowiem otho iáko doſzedł głos witániá twego do vſzu moich / ſkocżyło z weſelem niemowniątko w żywoćie moim.
  45. A błogoſłáwioná ktorá vwierzyłá / gdyż ſię wykonáią ty rzecży ktore iey powiedźiáno od Páná.
  46. Tedy rzekłá Máryá / Niech żeć wielbi duſzá moiá Páná.
  47. A ráduie ſię duch moy w Bogu zbáwićielu moim.
  48. Gdyż weyzráł ná pokorną ſłużebnicę ſwą / bo oto od tego cżáſu błogoſłáwioną mię powiedáć będą wſzytki wieki.
  49. * Abowiem zácnie ze mną pocżynáł on możny / ktorego ieſt święte imię.
      * Ezái.51.v.9.

  50. A ktorego miłoſierdźie ná wſzytki wieki ieſt gotowe / tym co ſię go boią.
  51. * Mocnyć vcżynek ſpráwił rámieniem ſwem / rozproſzył pyſzne myſlą ſercá ich.
      * Pſál.33.v.10. Ezá.29.v.15.

  52. Stárgnął mocárze z ſtolic / á podnioſł pokorne.
  53. † Zgłodzone nápełnił dobrámi / á bogácże odpráwił prożne.
      † 1.Sám.2.v.6. Pſál.34.v.11.

  54. ¤ Podpárł Izráelá ſługę ſwoiego / áby pámiętáł ná miłoſierdźie.
      ¤ Ezá.41.v.8. y 54.v.5.

  55. ♀ Iáko mowił do oycow náſzych / to ieſt do Abráhámá y iego potomkow ná wieki.
      ♀ W 1.Mo.17.v.16. Pſál.132.v.11.

  56. A ták z nią mieſzkáłá Máryá / iákoby przez trzy mieſiące / á pothym ſię wroćiłá do domu ſwego.
  57. Elżbiećie też wypełnił ſię cżás porodzeniá / y vrodźiłá ſyná.
  58. Co vſłyſzáwſzy ſąſiedźi y kreẃni iey / iż zácnie Pán vżył miłośierdźiá przećiw iey / rádowáli ſię z nią.
  59. A gdy było dniá oſmego / zeſzli ſię áby obrzezáli dźiećiątko / y názywáli go imieniem oycá ie° / Zácháryáſzem.
  60. Ale odpowiedźiáwſzy mátká iego / rzekłá / Nie ták / áleć będźie wezwán Iánem.
  61. Tedy do niey rzekli / Zádnego nie máſz w národźie twym coby go názywáno tym imieniem.
  62. Y vkázowáli przez znáki oycu iego iákoby go chćiáł przezwáć.
  63. A on kázáwſzy ſobie podáć táblicę / nápiſáł mowiąc / Ián ieſt imię iego / y dźiwowáli ſię wſzyſcy.
  64. Zátym ſię wnet otworzyły vſtá iego y ięzyk iego / y mowił błogoſłáwiąc Bogá.
  65. A ták przyſzedł ſtrách ná wſzythki ſąſiády ich / á po wſzytkiey gorney kráinie Iudſkiey rozſłáwione ſą wſzytki ty ſłowá.
  66. Tedy wſzyſcy ktorzy vſłyſzeli / záchowywáli ie w ſercu ſwoiem / mowiąc / Y coż to zá dźiećiątko będźie: A ták H ręká Páńſká byłá z nim.
      H Láſká y moc Páńſká iáſnie ſię w nim okázowáłá.

  67. Zácháryáſz tedy oćiec iego nápełnion ieſt Duchá świętego / y prorokowáł mowiąc /
  68. * Błogoſłáwiony Pán Bog Izráelſki / co náwiedźił y odkupił lud ſwoy.
      * Mát.1.v.21.

  69. † Y podnioſł rog zbáwieniá nám w domu Dáwidá ſłużebniká ſwego.
      † Pſál.132.v.17.

  70. ¤ Iáko powiedáł przez vſtá świętych / ktorzy od wieku byli prorokow ſwoich.
      ¤ Iere.23.v.6.

  71. Iż nás miáł wybáwić od nieprzyiáćioł náſzych / y z ręki wſzytkich ktorzy nás nienáwidzą.
  72. Aby vżył miłośierdźiá nád oycy náſzymi / á roſpomniáł ná teſtáment ſwoy święty.
  73. ♀ Y ná przyśięgę kthorą przyſiągł Abráhámowi oycu náſzemu / że nám to dáć miáł.
      ♀ W 1.Mo.22.v.16. Ierem.31.v.33. Zyd.6.v13.

  74. Iż procż ſtráchu będąc z ręki nieprzyiáćielſkiey wybáwieni / ſłużyćiechmy mu mieli.
  75. * W świętobliwośći y w ſpráwiedliwośći przed nim po wſzythki dni żywotá náſzego.
      * 1.Piotr.4.v.15.

  76. A ty też dźiećiątko Prorokiem náwyżſze° będźieſz názwáne / bo poydźieſz w przod przed oblicżnoſćią Páńſką / ábyś gotowáł drogi iego.
  77. A iżbyś podáł wiádomość zbáwieniá ludowi iego / przez odpuſzcżenie grzechow ich.
  78. Dlá wnętrznośći miłoſierdźiá Bogá náſzego / ktorymi náwiedźił nás I † Látoroſl z wyſokośći.
      I Przyſtoſowálichmy ſię ku onym mieyſcám kthore ſą v Ieremiáſzá y v Zácháryáſzá / kędy prorocy názywáią Kryſtuſá látoroſlą niebieſką / Niektorzy wykłádáią Wſchodem ſłońcá / y rozumieią żeby thák Kryſtus był názywán / iż on ieſt ſłońcem ſpráwiedliwośći / ktore nám z niebá świáthłość podáwá.

      † Mát.4.v.2. Zách.3.v.9.

  79. Aby ſię vkázáłá tym ktorzy w ćiemnoſćiách y w ćieniu śmierći położeni ſą / ku wyproſtowániu nog náſzych ná drogę pokoiu.
  80. A ták dźiećiątko ono podráſtáło / y było vmocnione Duchem / y było ná K puſtyniách / áż do onego dniá kiedy ſię vkázáło przed Izráelem.
      K Ták názywáno tę kráinę w Iudá iż máło byłá ośiádłá / gdźie tám Ián mieſzkáł práwie iáko w puſzcży miedzy onymi ludźmi nicżemnymi.

    Kápitułá 2.
    ¶ 1. Popis wſzytkiego świátá vcżyniony z roſkázániá Auguſtá Ceſárzá. 7. Ieſus národzony przez Anioły opowiedźián páſtyrzom.

  1. Y ſtáło ſię zá onych cżáſow / że wyſzedł dekret od ceſárzá Auguſtá A áby popiſáno wſzytkę źiemię.
      A Ten popis vſtáwił Auguſtus / nie iżby nową dáń mieć chćiáł / ále iżby wiedźiáł páńſtwá / ſkárby / moc / y dochody w opánowániu ſwym.

  2. (A ten pierwſzy popis był zá ſtároſty Syriyſkiego Cyreniuſzá).
  3. A przetoż wſzyſcy ſzli ku popiſowi / káżdy do miáſtá ſwego.
  4. Szedł też y Iozef od Gálileiey z miáſtá Názáret / ku Iudá * do miáſtá Dáwidowe° / ktore zową Bethleem / dlá tego iż był z domu y z národu Dáwidowego.
      * Ián.7.v.42.

  5. Aby był popiſán z Máryą poſlubioną ſobie żoną / ktorá byłá brzemienná.
  6. Y ſtáło ſię gdy tám byli wypełniły ſię dni ktorych porodźić miáłá /
  7. Porodźiłá ſyná ſwoiego pierworodnego / á vwinęłá go w pieluſzki / y położyłá go w żłobie / dlá tego iż im mieyſcá nie było w goſpodźie.
  8. W teyże kráinie byli páſtyrze leżąc ná polách / y nocną ſtráż trzymáiąc nád ſtádem ſwem.
  9. A oto Anioł Páńſki z nágłá k nim przyſzedł / á iáſność Páńſká oświećiłá ie ze wſząd / y lękli ſię wielką boiáźnią.
  10. Tedy im rzekł Anioł / Nie boyćież ſię / ábowiemći oto oznáymuię wám weſele wielkie / ktore będźie wſzytkiemu ludowi.
  11. Iż ſię wám dźiś národźił zbáwićiel / ktory ieſt Kryſtus Pán w mieśćie Dáwidowem.
  12. Y będźiećie ten mieć B znák / znáydźiećie niemowiątko vwinione w pieluſzki / y leżące w żłobie.
      B To mowi áby nie lekce wáżyli vbogiego ſtánu iego.

  13. A wnet z onym Aniołem przyſzło wiele záſtępow niebieſkich / chwáląc Bogá y mowiąc /
  14. Chwáłá ná wyſokośći Bogu / á ná źiemi pokoy / przećiw ludźiám dobrá wolá.
  15. Potym gdy odeſzli Aniołowie od nich do niebá / tedy páſtyrze oni mowili iedni do drugich / Podźmyż iuż áż do Betleem / á oglądáymy tę ſpráwę ktorą nám Pán oznáymił.
  16. A thák ſpieſznie przyſzli / y náleźli Máryą z Iozefem / y niemowiąthko leżące w żłobie.
  17. Y gdy vyzreli / rozſłáwiáli to co im było powiedźiáno o dźiećiątku onem.
  18. A wſzyſcy ktorzy to ſłyſzeli co mowili do nich páſtyrze / dźiwowáli ſię.
  19. Tedy Máryá to wſzytko záchowywáłá / znáſzáiąc to do ſercá ſwego.
  20. Y wroćili ſię páſtyrze wyſłáwiáiąc y chwáląc Bogá / zá to wſzytko co ſłyſzeli y widźieli iáko im powiedáno.
  21. * A gdy przyſzedł dźień oſmy / iżby obrzezáno dźiećiątko / tedy imię iego názwáno ieſt Iezus / ktore było miánowáno od Aniołá pierwey niż ſię w żywoćie pocżęło.
      * W 1.Mo.17.v.23. w 3.Mo.12.v.3. Mát.1.v.21. Ián.7.v.22.

  22. Gdy ſię też wypełniły dni ocżyśćiániá Máryey wedle zákonu Moiżeſzowego / przywiedli go do Ieruzálem / áby go ſtáwili Pánu.
  23. (Iáko było opiſáno w zákonie Páńſkim / † Wſzelki mężcżyzná pierworodny świętym Páńſkim będźie).
      † W 2.Mo.13.v.2. w 4.Mo.8.v.16.

  24. Ktemu áby oddáli ofiárę wedle tego co ieſth powiedźiáno w zákonie Páńſkim / párę ſynogárlic ábo dwoie gołąbiąt.
  25. A oto był niektory w Ieruzálem / ktoremu imię było Symeon / cżłowiek ſpráwiedliwy y bogoboyny / ocżekáwáiąc poćiechy Izráelſkiey / á Duch święty był nád nim.
  26. Y oznáymiono mu to było przez Duchá święthego / że nie miáł oglądáć śmierći / áżby pierwey oglądáł Kryſtuſá onego Páńſkiego.
  27. Ten z nátchnieniá Duchá świętego przyſzedł do kośćiołá / á gdy rodźicy wwiedli dźiećiątko Iezuſá áby záń vcżynili wedle zwycżáiu zákonnego.
  28. Tedy on wźiąwſzy go ná ręce ſwe / błogoſłáwił Bogá mowiąc /
  29. Teráz Pánie odpuſzcżáſz ſługę twego w pokoiu / według ſłowá twego.
  30. Gdyż ocży moie oglądáły zbáwienie twoie.
  31. Kthoreś zgotowáł przed ocżymá wſzytkich národow.
  32. Świátłość ku obiáwieniu pogánom / y chwáłę ludu twe° Izráelſkie°.
  33. A ták oćiec y mátká iego dźiwowáli ſię temu / co powiedźiáno o nim.
  34. Y błogoſłáwił im Symeon / mowiąc do Máryey mátki iego / ¤ Oto then położon ieſt ná vpád y ná powſtánie wielu ich w Izráelu / y ná znák ktoremu ſię ſprzećiwić będą.
      ¤ Ezái.8.v.14. Rzym.9.v.32. 1.Piotr.2.v.8.

  35. (Kthemu y duſzę twą przeniknie miecż) / C áby były obiáwione myſli z wielá ſerc.
      C Tenći ieſt włáſny vrząd Kryſtuſow y náuki iego / á náwięcey gdy przychodźi krzyż / thedy wielá ludźi ſercá bywáią doświádcżone.

  36. Byłá też y Anná prorokini / corká Fánuelowá z pokoleniá Aſer / tá iuż byłá bárzo podeſzłá w lećiech / á ſiedm láth żyłá z mężem od pánieńſtwá ſwego.
  37. Y będąc wdową około ośmidźieſiąt y cżterzech lát / nie odchádzáłá od kośćiołá / á poſzcżąc y modląc ſię ſłużyłá Bogu w nocy y we dnie.
  38. Tá przyſzedſzy tegoż cżáſu / D chwáliłá theż Páná / y powiedáłá o nim wſzytkim kthorzy ocżekáwáli odkupieniá w Ieruzálem.
      D W Greckim ſthoi / wyznáwáłá też Páná.

  39. A ták oni odpráwiwſzy wſzytko wedle zákonu Páńſkiego / wroćili ſię ku Gálileiey do Názáret miáſtá ſwe°.
  40. Y podráſtáło dźiećiątko / á vmocniło ſię w duchu / będąc pełne mądrośći / y łáſká Bożá byłá nád nim.
  41. ♀ Tedy rodźicy iego chodźili ná káżdy rok do Ieruzálem ná święto Wielkonocne.
      ♀ W 5.Mo.16.v.2.

  42. A gdy iuż był we dwunáſćie lećiech / thedy oni ſzli do Ieruzálem / wedle zwycżáiu świętá.
  43. Y gdy ſię dni wypełniły / oni ſię wroćili / á zoſtáło dźiećiątko Iezus w Ieruzálem / o cżym nie wiedźiáł Iozef y mátká iego.
  44. A mniemáiąc żeby był w towárzyſtwie / ſzli w drogę dźień ieden / á ſzukáli go miedzy kreẃnymi y znáiomemi.
  45. A gdy go nie náleźli / wroćili ſię do Ieruzálem ſzukáiąc go.
  46. Potym po trzećiem dniu náleźli go śiedzącego w kośćiele miedzy Doktory / á on ich ſłuchá y pytá ſię ich.
  47. Wſzyſcy tedy ktorzy go ſłucháli / zdumiewáli ſię nád rozumem y nád odpowiedźiámi iego.
  48. A vyzráwſzy go zádźiwili ſię / tedy kniemu rzekłá mátká iego / Synu przecżżeś nám ták vcżynił: oto oćiec twoy y iá fráſując ſię ſzukálichmy ćię.
  49. Ale on rzekł do nich / Coż ieſt żeśćie mię ſzukáli: Záżeśćie nie wiedźieli iż w tych rzecżách ktore ſą oycá mego / potrzebá mnie być:
  50. Lecż oni nie zrozumieli ſłow ktore im mowił.
  51. A ták ſzedſzy z nimi / przyſzedł do Názáret / á był ich poſłuſzen / mátká też iego wſzytko to záchowywáłá w ſercu ſwem.
  52. Iezus też pomnáżáł ſię w mądrośći y we wzrośćie / y w łáſce v Bogá y v ludźi.

    Kápitułá 3.
    ¶ 1. Powołánie y vrząd Iánow. 16. Mnimáią żeby on był Kryſtus. 20. Więźienie iego. 33. Iezus okrzcżon. 34. Látá iego y národ.

  1. Potym piątego náſtego roku zá pánowániá Tyberyuſzá Ceſárzá / zá Poncyuſá Piłátá ſtároſty Iudſkiego / á zá A Herodá B Krolá Gálileyſkiego / á zá Filipá brátá iego Krolá Itureyſkiego / y Tráchonitſkiey źiemice / y zá Lizániáſzá Abileńſkiego krolá.
      A Ten Herod był ſyn y dźiedźic onego wielkiego Herodá.
      B W Greckim ſtoi Tetrárchá.

  2. * Gdy náwyżſzemi Kápłány byli Annás y Káiáfáſz / ſtáło ſię ſłowo Páńſkie do Iáná Zácháryáſzowego ſyná ná puſzcży.
      * Dźiey.4.v.6.

  3. † A ták przyſzedł do wſzytkiey kráiny leżącey nád Iordánem / opowiedáiąc krzeſt vznániá ná odpuſzcżenie grzechow.
      † Mát.3.v.1. Már.1.v.4.

  4. Iáko ieſt nápiſáno w kſięgách powieśći Ezáiáſzá Proroká / ktory ták mowi / ¤ Głos wołáiącego ná puſzcży / Gotuyćież drogę Páńſką / cżyńćież proſte śćieżki iego.
      ¤ Ezá.40.v.3. Ián.1.v.23.

  5. Káżdá doliná będźie nápełnioná / á káżdá gorá y págorek zniżon będźie / á mieyſcá krzywe ſtáną ſię proſtymi / á nierowne drogi rownymi będą.
  6. Y oglądá wſzelkie ćiáło zbáwienie Boże.
  7. Tedy mowił zgromádzeniu ludźi przychodzących áby byli okrzcżeni od niego / ♀ Národowie żmiiow / y ktoż to wám okázáł żebyśćie vćiekáli przed gniewem przyſzłym:
      ♀ Mát.3.v.7.

  8. Przynośćież tedy pożytki godne ku vznániu / á nie pocżynáyćie mowić ſámi v ſiebie / Oycá mámy Abráhámá / ábowiem wám powiedám / Iżby też mogł Bog z tych kámieni wzbudźić dźieći Abráhámowi.
  9. C Aleć iuż y śiekierá do korzeniá drzew przyłożoná ieſt: A przetoż káżde drzewo nie przynoſzące owocu dobre° / bywá wyćięte y w ogień wrzucone.
      C To ieſt / tużći iuż ieſt pomſtá Bożá.

  10. Tedy go pytáł lud / mowiąc / Coż tedy cżynić będźiem:
  11. A on im odpowiedźiáwſzy / rzekł / * D Kto má dwie ſukni / niech podźieli z tym co nie má / á kto má potráwy / niech tákże vcżyni.
      D Nápominá bogácże áby vbogie wſpomágáli wedle ich potrzeby.

      * Iáku.2.v.15. 1.Ián.2.v.17.

  12. Zátym przyſzli y celnicy áby byli krzſcżeni / y rzekli kniemu / Miſtrzu coż mámy cżynić:
  13. Ale im on powiedźiáł / Nic więcey nie wyćiągáyćie iedno to co wám poſtánowiono.
  14. Pytáli go też y żołnierze / mowiąc / A my coz wżdy cżynić mámy: Tedy im odpowiedźiáł / Zádnego nie tłucżćie áni potwárzáyćie / ále mieyćie doſyć ná ſwey zápłáćie.
  15. A gdy ſię lud nádźiewáł / y myſlili wſzyſcy w ſercách ſwych o Iánie ieſliby on był Kryſtus /
  16. Odpowiedźiáł Ián mowiąc wſzytkim / E † Choćiáżći iá wás krzcżę wodą / áleć idźie kthory ieſt możnieyſzy niż iá / ktoremu iá nie ieſtem godźien ábych miáł rozwiązáć rzemień v trzewikow / tenći wás będźie krzćił Duchem świętym y ogniem.
      E Okázuie iż moc krztu w ſámym thylko Kryſtuſie náleży / á iż on tylko był ſzáfárzem y ſługą znáku widomego.

      † Mát.3.v.11. Már.1.v.7. Ián.1.v.26. Dźiey.1.v.5.

  17. ¤ Ktory má łopátę w ręku ſwych / á wychędoży boiſko ſwoie / y zbierze pſzenicę do ſzpiklerzá ſwego / á plewy ſpáli ogniem nieugáſzonym.
      ¤ Mát.3.v.12.

  18. A ták wiele inych rzecży nápomináiąc opowiedáł ludowi.
  19. ♀ Tedy Herod Krol kárán był od niego / dlá Herodyády żony Filipá / brátá iego / y dlá wſzytkich złośći ktore cżynił.
      ♀ Mát.14.v.3. Már.6.v.18.

  20. Przydáł też y to nád wſzythko iż wſádźił Iáná do więźieniá.
  21. * Y ſtáło ſię gdy był krzcżon wſzytek lud / y Iezus był okrzcżon / y modlił ſię / tedy ſię niebo otworzyło.
      * Mát.3.v.13. Már.1.v.9. Ián.1.v.32.

  22. A zſtąpił náń Duch święty w oſobie ćieleſney iáko gołębicá / y ſtháł ſię głos z niebá / mowiąc / Ty ieſtheś on námilſzy Syn moy / w tobieć przeſtáwám.
  23. Tedy Iezus pocżynáł być iákoby we trzech dźieſiąt lát / gdy ieſzcże mnimáno żeby był ſynem Iozefowym / ktory był ſyn Heli.
  24. Ktory był ſyn Mátáth / ktory był ſyn Lewi / ktory był ſyn Melchy / ktory był ſyn Iánná / ktory był ſyn Iozefá.
  25. Ktory był ſyn Mátátyáſzá / ktory był ſyn Amoſá / kthory był ſyn Náumá / ktory był ſyn Eſli / ktory był ſyn Nágge.
  26. Ktory był ſyn Máát / ktory był ſyn Mátátyáſzá / ktory był ſyn Semei / ktory był ſyn Iozefá / kthory był ſyn Iudá.
  27. Ktory był ſyn Ioánná / ktory był ſyn Reſá / kthory był ſyn Zorobábelá / ktory był ſyn Sálátyelá / ktory był ſyn Nery.
  28. Ktory był ſyn Melchy / ktory był ſyn Addy / ktory był ſyn Koſám / ktory był ſyn Elmodám / ktory był ſyn Er.
  29. Ktory był ſyn Ioze / ktory był ſyn Eliezer / ktory był ſyn Iorym / ktory był ſyn Máthá / ktory był ſyn Lewi.
  30. Ktory był ſyn Symeonow / ktory był ſyn Iudá / ktory był ſyn Iozefá / ktory był ſyn Ionámá / ktory był ſyn Eliácym.
  31. Ktory był ſyn Meleá / ktory był ſyn Menán / ktory był ſyn Mátátá / ktory był ſyn Nátháná / ktory był ſyn Dáwidá.
  32. Kthory był ſyn Ieſſe / ktory był ſyn Obed / ktory był ſyn Booz / ktory był ſyn Sálmon / ktory był ſyn Nááſon.
  33. Ktory był ſyn Aminádáb / kthory był ſyn Arám / kthory był ſyn Ezron / ktory był ſyn Fáres / kthory był ſyn Iudá.
  34. Ktory był ſyn Iákob / kthory był ſyn Izááká / kthory był ſyn Abráhámá / ktory był ſyn Tháre / ktory był ſyn Náchorow.
  35. Ktory był ſyn Sáruch / ktory był ſyn Rágáu / kthory był ſyn Fáleg / kthory był ſyn Heber / kthory był ſyn Sále.
  36. Ktory był ſyn Arfáxád / ktory był ſyn Sem / ktory był ſyn Noe / kthory był ſyn Lámechá.
  37. Ktory był ſyn Máthuſálá / ktory był ſyn Enochá / ktory był ſyn Iáred / ktory był ſyn Máháláleel / ktory był ſyn Káinán.
  38. Ktory był ſyn Henos / kthory był ſyn Seth / kthory był ſyn Adámow / ktory był ſyn Boży.

    Kápitułá 4.
    ¶ 1. Iezus po ſwym pośćie y po pokuſách. 16. Cżytá w Názáreth y ćierpi tám przeſládowánie. 13. Opowiádáiąc Ewánielią w Pápernáum vzdráwiá opętánego. 38. Y świekrę Symonowę / á przytym wiele inych. 43. Káże po miáſtecżkách.

  1. * Tedy Iezus będąc pełen Duchá święthego / wroćił ſię od Iordánu / y przywiedźion ieſth od tegoż duchá ná puſzcżą.
      * Mát.4.v.1. Már.1.v.12.

  2. Będąc przez cżterdźieśći dni kuſzon od dyábłá / A áni iádł nic przez ony dni / ále gdy ſię ony ſkońcżyły / po tym łáknął.
      A Ten poſt był dźiwny ku potwierdzeniu Ewánieliey áni ieſt nám dlátego oznáymion żebychmy go mieli náſládowáć ták iáko y inych cudow.

  3. Rzekł mu thedy dyábeł / Ieſliś ieſt Syn Boży / rzecż kámieniowi temu áby ſię ſtáł chlebem.
  4. Ale Iezus odpowiedáiąc mu rzekł / Nápiſáno ieſt / † Iż nie chlebem ſámym żywie cżłowiek / B ále wſzelkiem ſłowem Bożem.
      B To ieſt / poſtánowieniem y opátrznoſćią Bożą.

      † W 5.Mo.8.v.3. Mát.4.v.4.

  5. Záthym gdy go wwiodł dyábeł ná gorę wyſoką / vkázáł mu wſzytki kroleſtwá źiemſkie w iedneyże chwilce.
  6. Y rzekł mu dyábeł / Tę wſzytkę C moc dám tobie / y chwáłę tych kroleſtw / bo mi ieſt podáná / á komu iedno chcę dáwám ią.
      C Obiecuie to cżego dáć nie może áby tym ſnádniey zdrádźił.

  7. A ták będźieſzli ty mnie chwálił / będąć twoie wſzytki.
  8. Ná tho Iezus odpowiedźiáwſzy / rzekł mu / Odeydź precż odemnie ſzátánie / Abowiemći nápiſáno / ¤ Będźieſz Páná Bogá twego chwálił / y iemu ſámemu ſłużył.
      ¤ W 5.Mo.6.v.13. y 10.v.20.

  9. Wiodł go potym do Ieruzálem / á poſtáwił go ná ſzcżytu kośćielnym / y rzekł mu / Ieſliś ieſt Syn Boży / rzuć ſię ſám z tąd ná doł.
  10. ♀ Abowiemći ieſt nápiſáno / Ze Aniołom ſwoim roſkázáł o tobie áby ćię ſtrzegli.
      ♀ Pſál.91.v.11.

  11. A iż ćię ná ręku podnioſą / żebyś kiedy nie obráźił o kámień nogi twoiey.
  12. Thedy Iezus odpowiedźiáwſzy / rzekł mu / Rzecżonoć ieſt / * Nie będźieſz kuſił Páná Bogá twego.
      * W 5.Mo.6.v.16.

  13. A gdy ſię ſkońcżyłá wſzytká pokuſá / odſzedł dyábeł D ná cżás od niego.
      D Abowiemći nás nigdy kuśić nieprzeſtáwá / á wſzákoż nás niekiedy ná cżás zániecháwá / áby ná nás tym ſrodzey wálcżył.

  14. A ták Iezus wroćił ſię z mocą Duchá do Gálileiey / á przyſzłá o nim ſłáwá po wſzytkiey okolicżney kráinie.
  15. Abowiem on vcżył w bożnicách ich / ták iż go wſzyſcy wyſłáwiáli.
  16. † Potym przyſzedł do Názáret gdźie był wychowán / y wſzedł według zwycżáiu ſwego w dźień ſzábátny do bożnice / y powſtáł áby cżytáł.
      † Mát.13.v.54. Már.6.v.1. Ián.4.v.43.

  17. Podáno mu thedy kſięgi Ezáiáſzá Proroká / á gdy ie otworzył / ználázł mieyſce w ktorym było nápiſáno /
  18. ¤ E Duch Páńſki nádemną / dlá tego iż mię pomázáł ábych opowiedáł Ewánielią vbogim / poſłáł mię ábych vzdrowił ſkruſzone ná ſercu / ábych opowiedźiáł więźniom wyzwolenie / á ſlepym nápráwienie wzroku / á żebych złámáne wypuśćił ná wolność.
      E Kryſthus nic nie cżyni mocą ábo zwierzchnoſćią ludzką ále wſzytko zá wolą Bożą / y zá przywiedźieniem Duchá Bożego.

      ¤ Ezá.61.v.1.

  19. Abych opowiedźiáł rok Páńſki wdźięcżny.
  20. Zámknąwſzy pothym kſięgi gdy ie wroćił ſłudze / śiádł / á wſzytcy w bożnicy pilnie ſię mu przypátrowáli ocżymá ſwemi.
  21. Y pocżął do nich mowić / Dźiśći ſię tho piſmo wypełniło cośćie wy ſłyſzeli.
  22. Wſzyſcy tedy dáwáli mu ſwe świádectwo / dźiwuiąc ſię onym ſłowám pełnym wdźięcżnośći / ktore pochodźiły z vſt iego / á mowili / Izáż then nie ieſt ſyn Iozefow:
  23. Zátym rzekł do nich / Iśćie wy mnie rzecżećie tę przypowieść / F Lekárzu vzdrow ſámego śiebie / Wſzytko cochmy ſłyſzeli iż ſię ſtáło w Kápernáum / vcżyńże y tu w oycżyźnie twoiey.
      F To ieſt / okáż rádſzey łáſkę nád tymi kthorzy tobie ſą krwią przypowinowáceni.

  24. ♀ Tedy rzekł / Zápráwdę wám powiedám / Záden Prorok nie ieſt przyiemnym w oycżyznie ſwoiey.
      ♀ Mát.13.v.57. Már.6.v.4.

  25. * Aleć wám w práwdźie powiedám / † H Byłoć wiele wdow zá cżáſow Eliáſzowych w Izráel / gdy było zámknione niebo do trzech lát y ſześći mieſięcy / ták iż ſię był wſzcżął wielki głod po wſzytkiej źiemi.
      H Vkázuie przykłády że Pán Bog cżęſtokorć przekłádá ludźi obce nád włáſne ſwoie.

      * Ián.4.v.44. † 1.Krol.17.v.9. Iákub.5.v.18.

  26. Lecż do żádney z nich nie był poſłán Eliáſz / iedno do Sárepthy miáſtá Sydońſkiego / do niewiáſthy wdowy.
  27. ¤ Byłoć też y wiele trędowátych w Izráelu zá cżáſow Elizeuſzá proroká / á wżdy żáden z nich nie był ocżyśćion / iednoż Náámán Syriycżyk.
      ¤ 2.Krol.5.v.14.

  28. I Tedy wſzyſcy w bożnicy nápełnieni ſą gniewu / to ſłyſząc.
      I Bárzo tho mieli zá złe widząc że im Kryſthus groźił chcąc od nich odiąć dobrodźieyſtwá Boże á wnieść ie ná ine.

  29. Y wſtáwſzy wyrzućili go precż z miáſtá / á wywiedli go ná koniec gory (ná ktorey miáſto ich zbudowáne było) áby go zrzućili.
  30. Ale on przeſzedſzy przez pośrzodek ich / odſzedł precż.
  31. ♀ Y przyſzedł do Kápernáum miáſtá Gálileyſkiego / á thám ie vcżył w ſzábáty.
      ♀ Mát.4.v.13. Már.1.v.21.

  32. * Zdumiewáli ſię thedy ná náukę iego / bo były powáżne ſłowá iego.
      * Mát.7.v.29. Már.1.v.22.

  33. † Y był tám w bożnicy niektory opętány co miáł w ſobie duchá niecżyſtego / kthory záwołáł głoſem wielkim.
      † Már.1.v.23.

  34. Mowiąc / Ach cośći do nás Iezuſie Názáreńſki: Przyſzedłeś ábyś nás wytráćił / znám ćię ktoś ieſt / On Swięty Boży.
  35. Sfukáł go tedy Iezus / mowiąc / Vmilkniſz á wynidź od niego / thedy dyábelſtwo porzućiwſzy go w pośrzodku / wyſzło od niego / á nic mu nie ſzkodźiło.
  36. Y przyſzedł ſtrách ná wſzythki / á mowili iedni do drugich / Coż tho ieſt zá rzecż / iż zwierzchnośćią y mocą roſkázuie duchom niecżyſthym / y wychodzą:
  37. A thák o nim przyſzłá wieść ná wſzytki mieyſcá okolicżney źiemice.
  38. ¤ Potym Iezus wſtáwſzy z bożnice / wſzedł w dom Symonow / á świekrę Symonowę trzymáłá gorącżká wielká / y proſili go zá nią.
      ¤ Mát.8.v.14. Már.1.v.30.

  39. Tedy on ſtoiąc nád nią / ſfukáł gorącżkę / y wnet iey przeſtáłá. Oná tedy nátychmiáſt wſtáwſzy ſłużyłá im.
  40. A gdy ſłońce záchodźiło / wſzyſcy kthorzy mieli niemocne rozlicżnymi chorobámi złożone / przywodźili ie do niego / á on ná ktoregokolwiek z nich ręce włożył / vzdráwiáł ie.
  41. * Ktemu od wielá ich wychodźiły dyábelſtwá / wołáiąc y mowiąc / Tyś ieſt on Kryſthus Syn Boży / lecż on ná nie fukáiąc nie dopuſzcżáł im mowić / żeby wiedźiáły iż on ieſt Kryſtuſem.
      * Már.1.v.34.

  42. A gdy náſtáł dźień ſzedł ná miejſce puſte / á zgromádzenie ludźi ſzukáło go / y przyſzedſzy áż do nie° / zátrzymáwáli go áby nie odchodźił od nich.
  43. Ale on rzekł do nich / Záiſteć też potrzebá ábych y inem miáſtám oznáymowáł kroleſtwo Boże / gdyżem ieſt ná to poſłán.
  44. A ták opowiedáł w bożnicách Gálileyſkich.

    Kápitułá 5.
    ¶ 1. Przez wielki obłow ryb Iezus kſobie przywábiá Piotrá z towárzyſzmi iego. 12. Vzdráwiá trędowátego. 18. Y powietrzem ruſzonego. 27. Wzywá zá ſobą Lewi. 30. Wymáwiá zwolenniki ſwoie iż iedli z grzeſzniki á nie pośćili.

  1. * Stháło ſię pothym gdy wielkość ludźi nálegáłá go dlá ſłuchániá ſłowá Bożego / tedy on ſtánął podle ieźiorá Genezáreth.
      * Mát.4.v.18. Már.1.v.16.

  2. Y vyzráł dwie łodźi ktore były przy ieźierze / á rybitwi wyſzedſzy z nich / płukáli śieći.
  3. A ták wſzedſzy w iednę onych łodźi ktorá byłá Symonowá / proſił go áby málucżko odiecháł od brzegu / á ſiádſzy vcżył ono zgromádzenie z łodźi.
  4. Pothym gdy przeſtáł powiedáć / rzekł do Symoná / Wyiedź ná głębią á zápuśććie śieći wáſze ku łowieniu.
  5. Tedy Symon odpowiedźiáwſzy / rzekł mu / Miſtrzu gdyćiechmy przez wſzytkę noc prácowáli / przedſięſmy nic nie poimáli / A wſzákoż ná roſkázánie twe zápuſzcżę śieć.
      A Tu ná tym mieyſcu okázuie Piotr wielkie poſłuſzeńſthwo nic prácey nie lituiąc.

  6. To gdy vcżynili / zágárnęli bárzo wiele ryb / ták iż ſię rwáłá śieć ich.
  7. Y dáli znáć towárzyſzom co byli w drugiey łodźi / áby przyſzli á rátowáli ie / á ták przyſzli á nápełnili obie łodźi / ták iż ſię áż zánárzáły.
  8. Co gdy vyzráł Symon Piotr / vpádł v kolán Iezuſowi / mowiąc / Wynidź odemnie / boćiem ieſt cżłowiek grzeſzny Pánie.
  9. Abowiem go był ſtrách ogárnął / y wſzytki co przy nim byli / z onego łowieniá ryb ktore zágárnęli.
  10. Tákże Iákubá y Iáná ſyny Zebedeuſzowe ktorzy byli towárzyſze Symonowi: A zátym rzekł Iezus do Symoná / B Nie boy ſię / od thego cżáſu ludźi żywe imáć będźieſz.
      B W tych ſłowiech vkázuie co zá vrząd Apoſtolſki.

  11. A oni wyćiągnąwſzy łodźi ná brzeg / zoſtáwiwſzy wſzytko ſzli zá nim.
  12. † Potym gdy był w mieśćie niektorym / tedy oto był tám cżłek niektory pełny trądu / á vyzráwſzy Iezuſá pádł ná oblicże proſząc go á mowiąc / Pánie ieſliż chceſz możeſz mię ocżyśćić.
      † Mát.8.v.2. Már.1.v.40.

  13. Y śćiągnąwſzy Iezus rękę / tknął go mowiąc / Chcę / bądź ocżyśćion / y nátychmiáſt zſzedł trąd od niego.
  14. Lecż mu on przykázáł żeby tego nikomu nie powiedáł / Ale rzekł / C Idź vkáż ſię ſám kápłánowi / y vcżyń ofiárę zá ocżyśćienie twoie / ¤ iáko roſkázáł Moiżeſz ná przeświádcżenie im.
      C To mowi okázuiąc iż on nie chce nic vbliżyć zákonowi / á iżby im okázáł że żádney wymowki mieć nie będą.

      ¤ 3.Mo.14.v.4.

  15. Y roznáſzáły ſię o nim thym więcey powieśći / á ſchádzáło ſię bárzo wiele ludźi / áby ſłucháli á iżby vzdrowieni byli od niemocy ſwych.
  16. A ták on wſzedſzy mieſzkáł ná puſtyniách y modlił ſię.
  17. Y przydáło ſię dniá niektorego gdy on náucżáł / byli też śiedzący Fáryzeuſzowie y zákonni Doktorowie / ktorzy ſię byli zeſzli ze wſzytkich miáſtecżek Gálileyſkich / z Iudá y z Ieruzálem / á moc Páńſká byłá z nim ku vzdrowieniu ich.
  18. ♀ Tedy oto niektorzy przynieſli ná łożku cżłowieká ktory był ruſzony powietrzem / y ſzukáli kędyby go wnieſć á poſtáwić przed nim / á gdy nie náleźli kthorąby go ſtroną wnieść mieli przed wielkośćią ludu.
      ♀ Mát.9.v.2. Már.2.v.3.

  19. Wſzedſzy ná dom przez dáchowki ſpuśćili go z łożkiem ná pośrzodek przed Iezuſá.
  20. Ktory vyzráwſzy wiárę ich / rzekł do niego / Cżłowiecże odpuſzcżone ſą tobie grzechy twoie.
  21. Tedy pocżęli myſlić Doktorowie y Fáryzeuſzowie / mowiąc / Y coż zácż ieſt ten co mowi bluznierſtwá: y ktoż może odpuśćić grzechy iedno ſám Bog:
  22. Ale Iezus poznáwſzy myſli ich / odpowiedźiáwſzy rzekł do nich / Coż myſlićie w ſercách wáſzych:
  23. * D Y coż łácwiey rzec / Odpuſzcżone ſą tobie grzechy: cżyli rzec / Wſtáń á chodź:
      D Okázuie ten cud kthorym iáwnie Boſtwá ſwego poświádcżá / oznáymuiąc iż má moc odpuſzcżániá grzechow.

      * Mát.9.v.5. Már.2.v.9.

  24. Zebyśćie thedy wiedźieli / iż Syn cżłowiecży má zwierzchnoſć odpuſzcżáć grzechy ná źiemi / (rzekł ruſzonemu powietrzem) / Tobie powiedám / Wſtáń / á wźiąwſzy łożko twoie idź do domu twego.
  25. Tedy on wnet wſtáwſzy przed oblicżnośćią ich / wźiąwſzy to ná cżym leżáł / ſzedł do domu ſwego chwáląc Bogá.
  26. Y zdumieli ſię wſzyſcy / á chwálili Bogá / y byli pełni boiáźni / mowiąc / Záiſtechmy widźieli niedomniemáne rzecży.
  27. Potym wyſzedł / y vyzráł celniká imieniem Lewi śiedzącego ná cle / y rzekł mu / Podź zá mną.
  28. Tedy on wſzytko pozoſtáwiwſzy / wſtáł y ſzedł zá nim.
  29. A vcżynił przeń Lewi w domu ſwoim wielką vcżtę / gdźie było wiele celnikow y inych ktorzy z nim śiedźieli.
  30. A ták oni ktorzy byli z Doktorow y z Fáryzeuſzow / ſzemráli przećiw zwolennikom ie° / mowiąc / Przecżże zcelniki y zgrzeſzniki iádáćie y piiáćie.
  31. Ale Iezus odpowiedźiáwſzy / rzekł do nich / Nie potrzebáć thym ktorzy zdrowi ſą lekárzá / iedno tym ktorzy ſię źle máią.
  32. * E Nie przyſzedłćiem ábych wzywáł ſpráwiedliwe / ále grzeſzniki ku vznániu.
      E To ieſt / tych ktorzy ták o ſobie dźierżą / á nádęći ſą prożną ſpráwiedliwośćią.

      * 1.Tym.1.v.13.

  33. † Ale oni rzekli kniemu / Przecżże Iánowi zwolennicy poſzcżą cżęſto: y modlitwy cżynią / tákże y Fáryzeyſcy: áleć twoi iedzą y piią:
      † Mát.9.v.14. Már.2.v.18.

  34. Tedy on rzekł do nich / Záli możećie vcżynić F żeby ſynowie weſelá mieli pośćić poki z nimi ieſt oblubieniec:
      F Kriſtus nie chce oćiążáć wiernych ſwych przed cżáſem.

  35. Lecż ći prźiydą dni gdy oblubieniec będźie wźięt od nich / á tedyć ná on cżás pośćić będą.
  36. Y powiedźiáł też im podobieńſtwo / Záden płátá ſukná nowego nie przyſzywá do ſzáty ſtárey / bo inácżey ono nowe drze ſtáre / y nie zgádzá ſię nowy płát z ſtárym.
  37. A nie nálewá też żáden winá nowego w ſtáre nácżyniá / bo inácżey / wino nowe rozerwie nácżyniá / y rozleie ſię / á nácżyniá poginą.
  38. Ale nowe wino má być láno w nácżyniá nowe / á ták oboie w cáłe bywáią záchowáne.
  39. G A żádny nápiwſzy ſię winá ſtárego / nie zárázem chce pić nowego / bo mowi / Pożytecżnieyſzeć ieſt ſtáre.
      G Vpominá ie áby ná ſámym vkuſzeniu nie przeſtáwáli / á choćiáżby iákiemu inemu zwycżáiowi przywykli / á wſzákoż áby lepſzego nie gánili.

    Kápitułá 6.
    ¶ 1. Broni ſwych zwolennikow iż w dźień ſzábátu wyrywáli kłoſy. 12. Po długiey cżuynośći ná modlitwie obierá ſwe zwolenniki y dáwá im imioná. 18. Náucżá y vzdráwiá ich wiele. 20. Okázuie kthorzy ſą ſzcżęſliwi y nieſzcżęſliwi. 35. Roſkázuie miłowáć nieprzyiáćioły. 37. Zákázuie ſądźić przed cżáſem / y wiele inych rzecży.

  1. * Stháło ſię po tym iż on A w ſábát wtory po pirwſzym ſzedł przez zbożá y vcżniowie iego wyrywáli kłoſy / y iedli ie trąc ie rękomá.
      A To było wthore święto w roku / á było ono świętho gdy pierworodztwá oddáwáno.

      * Mát.12.v.1. Már.2.v.23.

  2. Tedy niektorzy z Fáryzeuſzow mowili im / Przecżtho cżynićie cżego ſię w świętá cżynić nie godźi:
  3. Ale Iezus odpowiedźiáwſzy / rzekł do nich / † Izáliśćie tego nie cżytháli co vcżynił Dáwid / gdy był łáknącym y z onymi ktorzy z nim byli /
      † 1.Sám.21.v.6.

  4. Iáko wſzedł do domu Bożego / y wźiął chleby pokłádne á iádł / dáwáiąc też y tym ktorzy z nim byli: ¤ ktorych to chlebow nie godźiło ſię iádáć iedno ſámym kápłánom.
      ¤ W 2.Mo.29.v.33. w 3.Mo.8.v.31. y 24.v.9.

  5. Y mowił do nich / B Syn cżłowiecży ieſtći też Pánem Szábátu.
      B To ieſt / má moc odmienić poſtánowieniá ſzábátow / ták iáko y inych Cerymoniy.

  6. ♀ Y ſtáło ſię w drugi ſzábát iż wſzedł do bożnice á vcżył / y był tám niektory co miáł práwą rękę vſchłą.
      ♀ Mát.12.v.9. Már.3.v.1.

  7. Pilnowáli go tedy Doktorowie y Fáryzeuſzowie ieſliby był w ſzábát vzdráwiáł / áby nálezli przycżynę ſkárgi przećiw iemu.
  8. Ale on wiedźiáł myſli ich / y rzekł cżłowiekowi ktory miáł rękę vſchłą / Wſtáń á ſtáń pośrzodku / á ták on wſtáwſzy ſtánął.
  9. Zátym do nich rzekł Iezus / Spytám wás o niektorą rzecż / Słuſzyli w Szábát cżynić dobrze cżyli źle: záchowáćli cżłowieká cży ſtráćić:
  10. A ták poyzráwſzy po wſzytkich / rzekł cżłowiekowi / Wyćiągni rękę twoię / á on ták vcżynił / y wroconá mu ieſt ręká iego ták zdrowá iáko y drugá.
  11. Tedy oni będąc pełni ſzáleńſtwá / rozmáwiáli iedni z drugimi coby vcżynić Iezuſowi.
  12. Y ſtáło ſię tegoż cżáſu odſzedł ná gorę ku modleniu / y nocowáł tám modląc ſię Bogu.
  13. ♀ A gdy był dźień / przyzwáł zwolennikow ſwych / á wybráwſzy z nich C dwánáſćie ktore názwáł D Apoſtoły.
      C To ieſt ná podobieńſtwo dwánáśćie pátryárchow / od kthorych wźiął pocżątek Kośćioł Boży.
      D Tho ieſt poſły / ácż ich był dáwno ná then vrząd náznácżył / ále teráz pocżyná ie rozrządzáć áby byli gotowi ku ſpráwowániu iego.

      ♀ Mát.10.v.1. Már.3.v.13.

  14. Symoná ktorego názwáł Piotrem / y Andrzeiá brátá ie° / Iákubá / Iáná / Filipá / y Bártłomieiá.
  15. Máteuſzá y Tomáſá / Iákubá Alfeuſzowego ſyná / y Symoná ktorego zową Zelotes.
  16. Iudę brátá Iákobowego / y Iudáſzá Iſkáryotá / ktory też był zdráycą.
  17. Potym zſtąpił z nimi / á ſtánął ná rowninie w polu / y pocżet zwolennikow iego y wielkie mnoſtwo ludu ze wſzytkiego Iudy y z Ieruzálem / y z kráin pomorſkich / y z Tyru y z Sydonu / co ſię ſchodźili áby go ſłucháli y byli vzdrowionemi od niemocy ſwych.
  18. Y ktorzy też przykroſći ćierpieli od duchow niecżyſtych / vzdrowieni bywáli.
  19. Owá ſię wſzytká wielkoſć ludźi ſtáráłá iákoby ſię go dotknąć / ábowiem moc wychodźiłá od niego / y vzdráwiáł wſzytki.
  20. * A ták podniożſzy ocżu ſwych ná zwolenniki ſwoie / mowił / E Szcżęſliwi vbodzy / boć wáſze ieſt kroleſtwo Boże.
      E Rozumie o tych ktorzy w nieſzcżęśćiu ſwym ták bywáią złożeni / áby ſię ná wſzem podobáli Bogu.

      * Mát.5.v.2.

  21. † Szcżęſliwi ktorzy teráz łákniećie / bo będźiećie náſyceni / ¤ Szcżęſliwi ktorzy płácżećie teráz / bo ſię śmiáć będźiećie.
      † Ezá.65.v.13.
      ¤ Ezá.61.v.7.

  22. ♀ Szcżęſliwi będźiećie gdy wás nie będą náwidźieć ludźie / y wyłącżą wás á będą wás ſromoćić / á imię wáſze wyrzucáć będą iáko złe / dlá Syná cżłowiecżego.
      ♀ Mát.5.v.11.

  23. Weſelćież ſię dniá onego y rádość okázuyćie / boć otho nágrodá wáſzá ieſt obfitá w niebioſách / tákći theż y Prorokom cżynili oycowie ich.
  24. * F Ale biádá wám bogácżom / bośćie iuż odnieſli poćiechę wáſzę.
      F Rozumie o tych ktorzy zápomniáwſzy żywotá wiecżnego vfáią w bogáctwách ſwych.

      * Amos.6.v.1. Ekkl.1.v.8.

  25. † Biádáż wám ktorzyśćie nápełnieni / ábowiem łáknąć będźiećie / G Biádáż wám ktorzy ſię teráz śmieiećie / bo będźiećie nárzekáć y płákáć.
      G O tych rozumie kthorzy roſkoſzám ćiáłá y roſputnośćiám ſą poddáni.

      † Ezá.65.v.13.

  26. H Biádáż wám gdy ludźie wſzyſcy dobrorzecżyć wám będą / ábowiemći też toż cżynili fáłeſznym prorokom oycowie ich.
      H Chce ſztrofowáć pychę niekthorych co chcą tylko ſobie iednáć życżnośći y łáſkę ludzką áby ie ludźie chwálili.

  27. ¤ Aleć wám powiedám ktorzy ſłucháćie / Miłuyćież nieprzyiáćioły wáſze / cżyńćie dobrze tym kthorzy wás nie náwidzą.
      ¤ Mát.5.v.44.

  28. Dobrorzecżćie tym co wás przeklináią / á modlćie ſię zá thymi ktorzy wás dráżnią.
  29. ♀ Temu I ktory by ćię vderzył po cżeluſći / podáy y drugą / y temu ktoryćby bráł płáſzcż / y ſukniey nie zbrániáy.
      I To ieſt / bądźćie gotowſzemi ku znoſzeniu krzywdy káżdey / á niźlibyśćie ſię mśćić mieli.

      ♀ Mát.5.v.39. 1.Kor.6.v.7.

  30. Káżdemu ktoryby ćię ocż proſił / dáy / á themu co od ćiebie rzecży twe pobierze / nie vpomináy ſię.
  31. Y iáko chcećie áby wám ludźie cżynili / tákże też im y wy cżyńćie.
  32. † Bo ieſliż miłuiećie ty ktorzy wás miłuią / co zá łáſkę mieć będźiećie: K Abowiemći y grzeſznicy miłuią ty od ktorych miłowáni bywáią.
      K Abowiem vmyſł ich nie ieſth dobrowolny / ále dlá pożytku.

      † Mát.7.v.12.

  33. A ieſli dobrze cżynićie tym ktorzy wám dobrze cżynią / coż zá łáſkę mieć będźiećie: ábowiemći y grzeſznicy toż cżynią.
  34. A ieſli pożycżáćie tym od kthorych ſię nádźiewáćie odebráć / coż zá łáſkę mieć będźiećie: ábowiemći y grzeſznicy grzeſznikom pożycżáią / áby rowno odebráli.
  35. ¤ Miłuyćież tedy nieprzyiáćioły wáſze / y cżyńćie im dobrze / y pożycżáyćie nic ſię z tego nie nádźiewáiąc / tedyć będźie wielká nágrodá wáſzá / á będźiećie ſynowie onego Náwyżſzego / ábowiemći on ieſt dobrotliwy przećiw niewdźięcżnikom y złośnikom.
      ¤ W 5.Mo.15.v.8.

  36. ♀ A thák bądźćie miłośierni iáko y oćiec wáſz miłośierny ieſt.
      ♀ Mát.5.v.42.

  37. L Nie ſądźćież á nie będźiećie ſądzeni / nie ſkázuyćie á nie będźiećie ſkázáni / rozwięzuyćie á będźiećie rozwiązáni.
      L Broni ábychmy nie byli ták złośćiwemi y wſzeterznymi / ábychmy ſądźić y ſzácowáć mieli / gdy ſię kto w rzym obłądźi.

  38. * Dáyćież á będźie wám dáno / miárę dobrą / nátłocżoną / potrzęſioną / y opływáiącą dádzą w zánádrzá wáſze / ábowiem tąż miárą ktorą mierzyćie / † tąż wám záſię drudzy odmierzą.
      * Mát.7.v.1.
      † Mát.7.v.2. Már.4.v.24.

  39. Y powiedźiáł im podobieńſtwo / ¤ Izáli może ſlepy ſlepego prowádźić: ázáż nie obádwá w doł wpádną:
      ¤ Mát.15.v.14.

  40. ♀ Nie ieſtći vcżeń nád miſtrzá ſwego / ále ktożkolwiek chce być vcżniem doſkonáłym / má być iáko miſtrz.
      ♀ Mát.10.v.24. Ián.13.v.16. y 15.v.20.

  41. * Ale cżemuż vpátruieſz páźdźiorko w oku brátá twe° / á trámu ktory máſz w oku włáſnym / nie bácżyſz:
      * Mát.7.v.3.

  42. Abo iáko możeſz rzec brátu twemu / Bráćie dáyći wyrzucę páźdźioro ktore ieſt w twym oku / gdyż trámu kthory ieſt w twym oku nie bácżyſz: Pokrythy cżłowiecże M wyrzuć wprzod trám on z oká twego / á tedy przypátrzyſz ſię ábyś wyrzućił páźdźiorko ktore ieſt w oku brátá twe°.
      M Nápominá tego ktory chce kogo káráć / áby ſám pierwey popráwowáł żywotá ſwoiego.

  43. † Abowiemći drzewo dobre nie przynáſzá owocu złego / áni drzewo nápruchniáłe owocu dobrego.
      † Mát.7.v.17.

  44. * Gdyż káżde drzewo z włáſnego owocu poznáwáią / † boć też nie zbieráią z ćierniá fig / áni ze krzá zbieráią groná.
      * Mát.12.v.33.
      † Mát.7.v.16.

  45. N Cżłowiek dobry z dobrego ſkárbu ſercá ſwe° podáwá rzecży dobre / á zły cżłowiek ze złe° ſkárbu ſercá ſwego podáwá złą rzecż / ábowiem z obfitośći ſercá mowią vſtá iego.
      N Okázuie iż imię y tytuły nic nie ſą pożythecżne / ieſli nie okáżemy żechmy ſą od Bogá poſłáni.

  46. ¤ Przecżże mię tedy zowiećie / Pánie Pánie / á tego nie cżynićie co powiedám:
      ¤ Mát.7.v.21. Rzym.2.v.13. Iák.1.v.22.

  47. Ktożkolwiek przychodźi do mnie á ſłuchá ſłow mych / y cżyni im doſyć / okáże wám komu ieſt podobnym.
  48. Podobny ieſt cżłowiekowi dom budującemu / ktory wykopáwſzy y wybráwſzy głęboko zákłádá grunthy ná opoce / á gdy wzbierá powodź otrącá ſię rzeká o on dom / ále go nie może poderwáć / bo ieſt záłożony ná opoce.
  49. Ten záſię ktory ſłuchá á nie cżyni / podobien ieſt cżłowiekowi ktory buduie dom ſwoy ná źiemi bez gruntu / o ktory gdy ſię rzeká otrąći / nátychmiáſt ſię obálił / y ſtáł ſię wielki vpád domu onego.

    Kápitułá 7.
    ¶ 1. Vzdráwiá ſługę Setnikowego. 11. Wſkrzeſzá ſyná wdowie z Náim. 19. Odpráwiá poſły Iánowe y wyſłáwiá go. 31. Háńbi niewiárę Zydowſką. 37. Odpuſzcżá grzech niektorey niewieśćie v Symoná.

  1. * Pothym wſzytkich ſłow ſwoich dokońcżywſzy gdy ſłucháł lud / wſzedł do Kápernáum.
      * Mát.8.v.5.

  2. A niektorego ſetniká ſługá niemocą złożony miáł vmrzeć / ktorego ſobie wielce wáżył.
  3. Ten gdy ſię oſłyſzáł o Iezuśie / poſłáł kniemu ſtárſze Zydowſkie / proſząc go áby przyſzedł á rátowáł ſługę iego.
  4. Oni tedy przyſzli po Iezuſá / y proſili go z pilnośćią / mowiąc / Godná rzecż ábyś mu to okázáł.
  5. Abowiem národ náſz miłuie / A y onżeć nám zbudowáł bożnicę.
      A W thych ſłowiech vkázuie iáką chuć miáł ku práwdźiwey chwále Bożey.

  6. A thák Iezus ſzedł z nimi / ále gdy nie dáleko był od domu / poſłáł do niego on ſetnik przyiáćioły / mowiąc mu / Pánie nie trudźże ſię / ábowiemći iá nie ieſt godźien ábyś wſzedł pod dách moy.
  7. A dlá tegoż y ſám nie mniemáłem ſię być godnym prźiydź do ćiebie / Ale rzecż ſłowem / á ozdrowieieć ſługá moy.
  8. Boćiem też y iá ieſt cżłowiek pod zwierzchnośćią poſtánowiony / máiąc pod ſobą ſłużebne / y mowię temu / Idź / á poydźie / á drugiemu / Prźiydź / y prźiydźie / á ſłudze moiemu / Vcżyń to / y vcżyni.
  9. To vſłyſzáwſzy Iezus / dźiwowáł ſię mu / y obroćiwſzy ſię do zgromádzeniá ludźi ktore ſzło zá nim / rzekł / B Powiedám wám / żećiem áni w Izráelu ták wielkiey wiáry nie ználázł.
      B Iż tu Kryſthus tego nędznego pogániná chwáli / to dlá tego iż on przeſtáwá ná prośćiuchnych ſłowiech Bożych.

  10. Tedy oni co byli poſłáni / wroćiwſzy ſię do domu / náleźli ſługę / kthory chorowáł zdrowego.
  11. Potym dniá drugiego ſzedł do miáſtá kthore zową Náim / á przy nim ſzło wiele zwolennikow iego / y zebránie ludźi wielkie.
  12. A gdy przychodźił ku bránie mieſckiey / tedy oto vmárłego wynoſzono / ktory był iedyny ſyn v mátki ſwey / á ktemu wdowy / y byłá z nią wielkość ludu z miáſtá.
  13. Onę tedy vyzráwſzy Pán / ruſzon ieſt nád nią miłoſierdźiem / y rzekł iey / Nie płácż.
  14. Y przyſtąpiwſzy ſię tknął már (á ći co go nieſli ſtánęli) / y rzekł / C Młodźieniáſzku powiedámći / Wſtáń.
      C Iezus názywá ty rzecży ktore nie ſą tym iákoby iſtotne były / y dáwá żywot vmárłym.

  15. Tedy śiádł on ktory był vmárł y pocżął mowić / á ták go oddáł mátce iego.
  16. Y źiął wſzythki ſtrách / á chwálili Bogá / mowiąc / Zápráwdę Prorok wielki powſtáł miedzy námi / á záiſteć Bog weyzráł ná lud ſwoy.
  17. Y przyſzłá o nim tá powieść po wſzytkim Iudá / y po wſzytkiey źiemicy pogránicżney.
  18. * Oznáymili też y Iánowi zwolennicy iego o tym wſzytkim / á on wezwáwſzy dwu niektorych z zwolennikow ſwoich /
      * Mát.11.v.2.

  19. Poſłáł ie do Iezuſá / mowiąc / Tyżeś ieſt ten ktory prźiydź miáł / cżyli drugiego cżekáć będźiemy:
  20. Gdy tedy przyſzli do niego mężowie oni / rzekli / Ián krzćićiel poſłáł nás do ćiebie / mowiąc / Y tyżeś ieſt ten ktory miáł prźiydź / cżyli drugiego cżekáć będźiemy:
  21. Tedy oneyże godźiny wiele ich vzdrowił od niemocy / od trápieniá / y od duchow złych / á wiele ſlepych wzrokiem dárowáł.
  22. Odpowiedźiáwſzy thedy Iezus / rzekł do nich / Szedſzy opowiedzćie Iánowi cośćie widźieli y ſłyſzeli / iż ſlepi wzrok biorą / chromi chodzą / trędowáći ſą ocżyśćieni / głuſzy ſłyſzą / vmárli powſtháwáią / vbogim Ewángielią opowiedáią.
  23. A ſzcżęſliwy ieſt ten ktorykolwiek nie będźie obráżon we mnie.
  24. Zátym gdy odeſzli poſłowie Iánowi / pocżął o Iánie mowić do zgromádzeniá ludźi / Cżemużeśćie ſię wyſzli dźiwowáć ná puſzcżą: Trzćinie ktorá ſię od wiátru chwieie:
  25. Ale cożeśćie wyſzli widźieć: cżłowieká w miękkie ſzáty oblecżonego: Oto ći ktorzy ſą w odźieniu koſztownym y w roſkoſzách / ſąć w páłácoch Krolewſkich.
  26. Ale cożeśćie wyſzli widźieć: Proroká: á powiedámći też wám że więcſzego niż Proroká.
  27. Tenći ieſt o ktorym piſáno / * Oto poſylám poſłá mego przed oblicżem twoim / kthory zgotuie drogę twoię przed tobą.
      * Málá.3.v.1. Mát.11.v.10. Már.1.v.2.

  28. Abowiem powiedám wám / Miedzy tymi ktorzy ſię rodzą z niewiáſt / żáden nie ieſt więcżſzy Prorok nád Iáná krzćićielá: Lecż ktory námnieyſzym ieſt w Kroleſtwie Bożym / ten więcżſzym ieſt niż on.
  29. Tedy lud wſzytek to ſłyſząc / y celnicy / wyznáwáli ſpráwiedliwego Bogá / kthorzy byli pokrzſzcżeni D krzſtem Iánowym.
      D Ty ſłowá zámykáią w ſobie wſzytkę náukę Iánowę ktorą wſzytkich ludźi wzywáł ku pokućie.

  30. Ale Fáryzeuſzowie y náucżeni w zákonie odrzućili rádę Bożą ſámi przećiw ſobie / kthorzy nie byli pokrzſzcżeni od niego.
  31. † Zátymże rzekł Pán / Y komuż wżdy przyrownám ludźie národu tego: á ku ktorey rzecży wżdy ſą podobni:
      † Mát.11.v.16.

  32. E Podobnić ſą dźiećiom ná rynku śiedzącym / kthore wołáiąc iedny ku drugim mowią / Grálichmy wám ná piſzcżáłkách á nie táńcowáliśćie / nárzekáliſmy wám á nie płákáliśćie.
      E Okázuie złośći ich ták bárzo iáwne / iż o nich dźieći śpiewáią w rynkoch y w vlicách / kthore pioſnki ſámyż ie iáwnymi okázuią.

  33. Abowiem przyſzedł Ián Krzćićiel nie iedząc chlebá áni piiąc winá / á wżdy mowićie / Má dyábelſtwo.
  34. Przyſzedł Syn cżłowiecży F iedząc y piiąc / á też mowićie / Otoż cżłowiek obżercá y opilcá winem / przyiáćiel celnikow y grzeſznikow.
      F Tho ieſt poſpolithym obycżáiem żywąc.

  35. G Aleć ieſt vſpráwiedliwioná mądrość od wſzytkich ſynow ſwoich.
      G To ieſt / pochwáloná y od wſzytkich przyięthá / w cżym okázuie iż odſtąpienie niepobożnych ludźie nie przekáżá wiernym iż trwáią w wierze Ewángeliey.

  36. Tedy go proſił niektory z Fáryzeuſzow áby z nim iádł / á ták wſzedſzy w dom Fáryzeuſzow / śiedźiáł.
  37. A oto niewiáſtá ktorá byłá w mieśćie grzeſznicá / dowiedźiáwſzy ſię iż śiedźiáł w domu Fáryzeuſzowym / przynioſłá ſłoiek álábáſtrowy oleyku.
  38. Y ſtánąwſzy v nog iego z tyłu / płácżąc pocżęłá łzámi pokrápiáć nogi iego / á włoſámi głowy ſwoiey vćieráć / á cáłuiąc nogi iego oleykiem mázáłá.
  39. Co gdy vyzráł Fáryzeuſz on ktory go był wezwáł / rzekł ſám v ſiebie mowiąc / Być ten był prorokiem / wżdyć by znáł ktorá y iáká to ieſt niewiáſtá co ſię go dotyká / bo ieſt grzeſznicá.
  40. Ale Iezus odpowiedźiáwſzy / rzekł do niego / Symon / mámći nieco powiedźieć / A on rzekł / Powiedz Miſtrzu.
  41. Dwá dłużnicy byli winni niektoremu / ieden pięć ſet groſzy / á drugi pięćdźieſiąt.
  42. A gdy mu oni nie mieli cżym płáćić / dárowáł ich thym obudwu: A przetoż powiedz mi / Z tych dwu ktoryż go więcey miłowáć będźie:
  43. Ale Symon odpowiedźiáwſzy / rzekł / Ták mniemám iż ten ktoremu więcey dárowáł / A thedy on rzekł / Dobrześ rozeznáł.
  44. Y obroćiwſzy ſię ku niewieśćie / rzekł Symonowi / Widźiſzże tę niewiáſtę: Wſzedłemći do domu twego á nie dáłeś wody ná nogi moie / á tá otho łzámi pokropiłá nogi moie / y włoſámi głowy ſwey vtárłá.
  45. Nie pocáłowáłeś mię / á tá oto iákożem tu przyſzedł / nie przeſtáłá cáłowáć nog moich.
  46. Nie pomázáłeś oleykiem głowy moiey / á tá oto oleykiem nogi moie nátárłá.
  47. A dlá tegożći powiedám / że iey odpuſzcżono wiele grzechow / H y przetoż wiele vmiłowáłá / ále komuć máło odpuſzcżáią / máło miłuie.
      H Tá wielká miłość byłá pewny znák iż ſię znáłá wiele być winná Kryſthuſowi / dlá odpuſzcżeniá onego thák wielkiego mnoſthwá grzechow.

  48. Rzekł zátym do niey / Odpuſzcżone ſą tobie grzechy.
  49. Y pocżęli niektorzy co ſpołu ſiedźieli mowić miedzy ſobą / Y coż zácż ieſt ten ktory też y grzechy odpuſzcżá:
  50. Ale on rzekł ku niewieśćie / Wiárá twá záchowáłá ćię / Idźże w pokoiu.

    Kápitułá 8.
    ¶ 5. Pod podobieńſtwem náſieniá. 16. Y lámpy zálecá ſłowo ſwe. 21. Okázuie ktorzy ſą práwdźiwi rodźicy iego.

  1. Stáło ſię pothym iż chodźił po wſzytkich mieſćiech y po wſiách káżąc y opowiedáiąc Kroleſtwo Boże / á oni dwánáſćie byli z nim.
  2. Y niektore niewiáſty ktore był vzdrowił od duchow złych y od chorob / iáko Máryá ktorą zwáno Mágdálená * z ktorey ſiedmioro diábelſtwá wyſzło.
      * Már.16.v.9.

  3. A Iohánná theż żoná Chuzego ſpráwce Herodowego / kthemu Zuzánná y inych wiele ktore mu ſłużyły z máiętnoſći ſwoich.
      A Tym okázowáły iż źáwźdy miáły ná pámięći dobrodźieiſtwá od Kryſtuſá wźięte / á iż też były w náuce ſtáłemi.

  4. † A gdy wielkie zgromádzenie ludźi ſchodźiło ſię / y ktorzy byli we wſzytkich mieśćiech ſzły do niego / rzekł przez podobieńſtwo /
      † Mát.13.v.3. Már.4.v.1.

  5. Niektory co ſiáł wyſzedł ſiáć náſieniá ſwego / á gdy ſiáł / pádáło iedno podle drogi y podeptáno ie / á przylećiáwſzy ptácy powietrzni wyiedli ie.
  6. Drugie záś vpádło ná opokę / á wſzedſzy vſchło / ábowiem niemiáło wilgotnoſći.
  7. Drugie też pádło miedzy ćiernie / á gdy wyroſło ćiernie / zágłuſzyło ie.
  8. Drugie záſię pádło ná źiemię dobrą / á vrozſzy przynioſło owoc ſtokrotny / tedy mowiąc to wołáł / Kto vſzy má ku ſłuchániu niech ſłuchá.
  9. Y pytáli go zwolennicy iego mowiąc / Coż wżdy to ieſt zá podobieńſtwo:
  10. Tedy im on rzekł / Wámći dáno znáć táiemnice kroleſtwá Bożego / ále inem tylko przez podobieńſtwá / ¤ áby widząc nie widźieli / á ſłyſząc nie rozumieli.
      ¤ Ezá.6.v.9. Mát.13.v.14. Már.4.v.12. Ián.12.v.40. Dźiei.28.v.26. Rzym.11.v.8.

  11. ♀ Toć tedy ieſt podobieńſtwo / náſienie ieſtći ſłowo Boże.
      ♀ Mát.13.v.18. Már.4.v.15.

  12. A ktorzy podle drogi / ćić ſą ktorzy ſłucháią / potym przychodźi diábeł y wybierá ſłowo z ſercá ich / áby vwierzywſzy nie byli zbáwieni.
  13. Ktorzy záſię ná opokę / ćić ſą ktorzy gdy ſłucháią z weſelem przyimuią ſłowo / áleć ći nie máią korzeniá ktorzy do cżáſu wierząc / cżáſu pokuſy odſtępuią.
  14. Co záſię pádło miedzy ćiernie / ćić ſą ktorzy ſłucháli / y odſzedſzy / od ſtárániá / y od bogáctw / y od roſkoſzy żywotá ſą zágłuſzeni / y nie przynoſzą owocu.
  15. To co też pádło ná źiemię dobrą / ćić ſą kthorzy dobrym á vprzeimym ſercem ſłyſzáne ſłowo trzymáią á owoc przynoſzą przez ćierpliwość.
  16. * B A nie ieſtći żáden ktoryby zápáliwſzy ſwiecę przykrył ią nácżyniem ábo kłádł podloże / ále ią ſtáwiá w lichtárz áby ći ktorzy wchodzą widźieli świátło.
      B Náurzá áby wierni iego przyiąwſzy ráz świátłość iego wſzytkim ią oznáymowáli by nie były w niewdźięcżnoſći obwinowáni.

      * Niżey.12.v.3. Mát.5.v.15.

  17. † Abowiemći niemáſz nic ták táiemnego co by ſię obiáwić nie miáło / áni ták ſkrytego cżego by poznáć nie miáno / áżeby ná iáśnią nie wyſzło.
      † Niżey.12.v.2. Mát.10.v.26. Már.4.v.22.

  18. A przetoż pátrzćie iáko ſłucháćie / ¤ Abowiem ktho kolwiek má / będźie mu przydáno / á kto nie má / też y to co ſię zdá iákoby miáł / będźie od niego odięto.
      ¤ Mát.13.v.12. y 23.v.29. Már.4.v.25. Niżey.19.v.26.

  19. ♀ Przyſzli potym k niemu máthká y bráćiá iego / ále go doydź nie mogli dlá zgromádzeniá ludu.
      ♀ Mát.12.v.46. Már.3.v.32.

  20. Y oznájmiono mu to mowiąc: Mátká twá y bráćiá twoi ſtoią ná dworze chcąc ſię z tobą widźieć.
  21. Ale on odpowiedźiáwſzy rzekł do nich / Mátká moiá y bráćiá moi onić ſą ktorzy ſłowá Bożego ſłucháią y rżynią mu doſyć.
  22. * Y ſtáło ſię potym dniá niektorego iż wſzedł w łodź y zwolennicy iego / tedy rzekł do nich / Przepráwmy ſię do dálſzego brzegu ieźiorá / y wiezli ſię.
      * Mát.8.v.23. Már.4.v.36.

  23. Támże wioząc ſię vſnął / y przyſzedł wiátr z wichrem ná ieźioro / áż ſię przepełniáli á byli w niebeſpiecżeńſtwie.
  24. A thák przyſtąpiwſzy obudźili go mowiąc / Miſtrzu giniemy / á on ſię ocućiwſzy ſfukáł wiátr y wáły wod / zátymże przeſtáły / á było vćiſzenie.
  25. Tedy im rzekł: Y gdźież ieſt wiárá wáſzá: ále oni zlęknąwſzy ſię dźiwowáli ſię mowiąc iedni do drugich / Y coż zácż ieſt ten że wiátrom y wodám roſkázuje á ſłucháią go:
  26. † Potym ſię wieźli do kráiny Gedáreńcżykow / ktorá ieſth ná brzegu przećiw Gálileiey.
      † Mát.8.v.28. Már.5.v.1.

  27. A gdy wyſzedł ná brzeg zábieżáł mu z miáſtá onego mąż niektory co miáł diábelſtwo od wielá cżáſow / áni ſię obłocżył w ſzátę y nie mieſzkáwáł w domu iedno w grobiech.
  28. Ten gdy vyzráł Iezuſá krzycżáł á przypádſzy do nog iego głoſem wielkim mowił / Coż mi do ćiebie Iezuſie ſynu Bogá náwyżſzego: proſzę ćię nie męcż mię.
  29. (Abowiem roſkázowáł duchowi nie cżyſtemu áby wyſzedł od cżłowieká onego / bo go od niemáłego cżáſu trápił / á tákże związány łáńcuchem y pęty był pod ſtráżą / wſzákże połámáwſzy związki pędzon był od diábłá ná puſtynię)
  30. Pytáł go tedy Iezus mowiąc / Ktore ieſt twe imię: á on powiedźiáł Huf / ábowiem wiele diábelſtwá wſtąpiło było weń.
  31. Y prośił go áby im nie roſkázowáł idź C w przepáſći.
      C To ieſt / áby mieli wynidź nie vcżyniwſzy iákiey ſzkody.

  32. A było thám wielkie ſtádo wieprzow páſących ſię po gorze / y proſili go áby im wnie dopuſćił wnidź / y dopuſćił im.
  33. Tedy diábelſthwá wyſzedſzy od cżłowieká onego / weſzły w wieprze / ktorych ſtádo wpádło z gory w ieźioro y potonęło.
  34. A gdy páſtyrze vyzrzeli co ſię ſtáło vćiekli / á przyſzedſzy oznáymili to w mieſćie y po wſiách.
  35. A przetoż wyſzli áby oglądáli co ſię było ſtáło / á przyſzedſzy do Iezuſá náleźli cżłowieká onego od ktorego wyſzło diábelſthwo vbránego y z dobrą pámięćią / ſiedzącego v nog Iezuſowych / y vlękli ſię.
  36. Powiedźieli im tedy ći ktorzy widźieli iáko był ku zdrowiu przywrocon ten ktory był opętány.
  37. A ták go proſił wſzytek lud okolicżnie przyległey źiemicy Gádáreńcżykow áby ſzedł precż od nich / ábowiem byli wielkim ſtráchem źięći / á on też wſiádſzy w łodź wroćił ſię.
  38. Y proſił go on cżłowiek od ktorego wyſzło diábelſthwo áby był przy nim / ále go Iezus odpráwił mowiąc.
  39. D Wroć ſię do domu twego / á opowiedz iáko wielkie rzecży z tobą Pán vcżynił / tákże odſzedł opowiedáiąc po wſzytkim mieſćie iák wielkie rzecży vcżynił z nim Iezus.
      D Abowiem wiedźiáł iż wniebytnoſći ſwey więcey niżby przy nim obecnym był / miáł mu być pożytecżnym.

  40. Potym gdy ſię Iezus wroćił / przyięło go zgromádzenie ludźi / ábowiem go wſzyſcy cżekáli.
  41. * Tedy oto przyſzedł mąż niektory imieniem Iáir / á ten był kſiążę Bożnice / y przypádſzy do nog Iezuſowych proſił go áby wſzedł w dom ie°.
      * Mát.9.v.16. Már.5.v.22.

  42. Abowiem thylko iedyną dźiewkę miáł / ktorá byłá iákoby we dwunáſćie lát / á tá iuż konáłá: Idąc tedy ſćiśnion był od zgromádzeniá ludźi.
  43. Támże niewiáſtá ktorá płynienie krwie ćierpiáłá od lát dwunáſćie / á náłożyłá ná lekárze wſzytko ſwe pożywienie / y nie mogłá być od żádnego zlecżoná.
  44. Przyſtąpiwſzy z tyłu E tknęłá ſię podołká ſzáty iego / á náthychmiáſt ſię záſtánowiło płynienie krwie iey.
      E Nie dlá tego áby iáką nádźieię miáłá w świątoſći ſzáty iego / ále okázuiąc chuć ſerdecżną ku wierze ktorą o nim ſámym miáłá.

  45. Tedy rzekł Iezus / Kthoż ieſt co ſię mnie tknął: á gdy wſzyſcy przeli rzekł Piotr y ći ktorzy z nim byli / Miſtrzu wielkość ludźi ćię śćiſká y thrącá / á ty mowiſz / Ktoż ſię mnie dotknął:
  46. Ale Iezus rzekł / Tknął ći ſię mnie ktoś / bom iá poznáł że moc wyſzłá odemnie.
  47. A gdy vyzráłá niewiáſtá oná iż ſię ſkryć nie mogłá / drżąc przyſzłá / á vpádſzy przed nim oznáymiłá mu przed wſzytkim ludem dlá kthorey ſię go przycżyny tknęłá y iáko nátychmiáſt vzdrowioná byłá.
  48. Thedy iey on powiedźiáł / Corko bądź ſercá dobrego / wiárá twá záchowáłá ćię / idźże z pokoiem.
  49. Niż tego domowił / oto niekthory przyſzedł od kſiążęćiá Bożnice powiedáiąc mu / Vmárłá corká twoiá / nie przykrzże ſię Miſtrzowi.
  50. To vſłyſzáwſzy Iezus odpowiedźiáł mu / Nie boy ſię á wierz iedno / będźieć záchowáná.
  51. Zátym wſzedſzy w dom nie dopuśćił wnidź nikomu iedno Piotrowi Iákubowi y Iánowi / á oycu y mátce dźiewecżki.
  52. A płákáli iey wſzyſcy y nárzekáli / ále on im rzekł / Nie płácżćie / boć nie vmárłá F ále ſpi.
      F Acżći byłá práwdźiwie vmárłá / á wſzákoż iey śmierć ku ſnowi przyrownywá gdyż nátychmiáſth od śmierći iáko ze ſnu wzbudzoná byłá.

  53. Tedy ſię z niego śmiáli wiedząc iż byłá vmárłá.
  54. A ták on wyrzućiwſzy precż wſzytki / á wźiąwſzy ią zá rękę záwołáł mowiąc / Dźiewecżko wſtáń.
  55. Wroćił ſię tedy duch iey / y wſtáłá wnet / á on roſkázáł żeby iei ieść dáno.
  56. Y zdumieli ſię rodźicy iey / á on im też zákázáł áby żádnemu nie powiedáli tego co ſię było ſtáło.

    Kápitułá 9.
    ¶ 1. Rozeſłánie dwunáſćie. 12. O pięćiorgu chlebá y dwu rybách. 19. Rozlicżne mnimániá o Kryſtuſie. 23. O krzyżu y zmártwychwſtániu iego. 28. Przemienienie iego. 49. Oſwobodzenie opętánego. 47. O pokorze. 49. Nie má być bronione opowiedánie Ewánieliiey. 55. Kryſthus ſię ſtárá o zbáwienie Sámárytánow y wſzytkich ludźi.

  1. * Potym wezwáł Iezus dwunáſćie zwolennikow ſwych / á dáł im moc y zwirzchnoſć ná wſzythki dyábelſtwá / y choroby vzdráwiáć.
      * Mát.10.v.1. Már.3.v.13. y 6.v.7.

  2. † A rozeſłáł ie iżby opowiedáli kroleſtwo Boże / y vzdráwiáli niemocne.
      † Mát.10.v.7.

  3. ¤ Tedy rzekł do nich / A Nie bierzćieſz nic ná drogę / áni láſek / áni ſumek / áni chlebá / áni pieniędzy / áni mieyćie dwu ſukień.
      A Abowiem ten vrząd potrzebá im było zwielką pilnoſćią ſpráwowáć / á przetoż chce áby żádney przy ſobie przekáżki niemieli.

      ¤ Már.6.v.8.

  4. A do ktoregokolwiek domu wnidźiećie / támże mieſzkáyćie / y z támtąd nie wychádzáyćie.
  5. ♀ A ktorzyby wás kolwiek nie przyięli / wyſzedſzy z miáſtá onego / też y proch otrząśnićie z nog wáſzych / ku świádectwu przećiw nim.
      ♀ Mát.10.v.14. Már.6.v.11. Dźiey.13.v.51.

  6. Wyſzedſzy tedy obchodźili wſzytki miáſtecżká opowiedájąc Ewánielią / á wſzędźie vzdráwiáiąc.
  7. * Y vſłyſzáł Krol Herod o wſzythkim co ſię dźiáło od niego / y wątpił dlátego że niektorzy powiedáli iżby Ián wſtáł od vmárłych.
      * Mát.14.v.11. Már.6.v.14.

  8. A niektorzy záſię iż ſię Heliáſz vkázáł / á drudzy też iż Prorok niektory z onych ſtárych zmártwych wſtáł.
  9. Tedy rzekł Herod / Iánáćiem iá dáł śćiąć / Lecż ten co wżdy ieſt zácż o ktorym iá tákowe rzecży ſłyſzę: y ſzukáł tego iákoby go widźieć.
  10. † Zátym ſię wroćili Apoſtołowie / y powiedźieli mu cokolwiek cżynili / ¤ Thedy wźiąwſzy ie z ſobą ſzedł oſobno ná mieyſce puſte v miáſtá / ktore zową Bethſáidá.
      † Már.6.v.30.
      ¤ Mát.14.v.13.

  11. Ale gdy to zrozumiáło zgromádzenie ludźi / ſzło zá nim á on ie przyiął / y powiedáł im o kroleſtwie Bożym / á ty ktorzy vzdrowieniá potrzebowáli / vzdráwiáł.
  12. A gdy ſię dźień chylił k wiecżoru / przyſtąpiwſzy oni dwánáſćie / rzekli iemu: Roſpuść to zgromádzenie áby odſzedſzy do miáſtecżek y wśi okolicżnych / tám ſię vdáli á ználeźli coby ieść / bochmy tu ſą ná mieyſcu ſpuſtoſzáłym.
  13. ♀ Ale on rzekł do nich / B Dáyćie wy im co ieść / á oni powiedźieli: Nie mámyć więcey tylko pięćioro chlebá á dwie rybie / wyiąwſzy bychmy ſzli á nákupili co ieść prze ten lud wſzytek.
      B Iezus Pán nigdy ſwych nieopuſzcżá ktorzy go ſłucháią á żywi duſze y ćiáło ich.

      ♀ Mát.4.v.16. Már.6.v.37. Ián.6.v.5.

  14. Abowiem było mężow iákoby pięć tyſięcy / Y rzekł zwolennikom ſwoim / Poſádźćie ie w káżdym rzędźie po pięćidźieſiąt.
  15. Tedy oni ták vcżynili / y ſiedli oni wſzyſcy.
  16. A on wźiąwſzy ono pięćioro chlebá y dwie rybie / poyzráwſzy w niebo / błogoſłáwił im / á łámáł y dáwáł zwolennikom / áby kłádli przed ono zgromádzenie.
  17. A thák iedli oni wſzyſcy y náiedli ſię / y názbieráno co im pozoſtáło okruſzkow koſzow dwánáśćie.
  18. * Y ſtáło ſię gdy on ſám był modląc ſię / á z nim byli zwolennicy / tedy ich pytáł mowiąc / Kimże mię powiedá być ten lud:
      * Mát.16.v.13. Már.8.v.27.

  19. A oni mu odpowiedáiąc rzekli / Iánem Krzćićielem / drudzy záſię Heliáſzem / á drudzy też iż Prorok niektory z onych ſtárych zmártwychwſtáł.
  20. Tedy im on rzekł / A wy kim mię być powiedáćie: A odpowiedźiáwſzy Symon Piotr / rzekł: † Kryſtuſem onym Bożym.
      † Mát.16.v.16. Már.8.v.29.

  21. Ale on im zágroźiwſzy roſkázáł / áby tego żádnemu nie powiedáli.
  22. Mowiąc / ¤ Potrzebáć áby Syn cżłowiecży wiele ćirpiáł / á był wzgárdzon od ſtárſzych y od Kſiążąt Kápłáńſkich y od Doktorow / y áby był zábit / á trzećiego dniá wzbudzon.
      ¤ Mat.16:21. Már.8.v.31.

  23. ♀ Y mowił do wſzytkich / Ieſliż kto chce zá mną idź / niechżeć záprzy ſámego ſiebie / á weźmie krzyż ſwoy ná káżdy dźień / y niech idźie zá mną.
      ♀ Mát.10.v.38.

  24. * Abowiemći kto będźie chćiáł záchowáć duſzę ſwą / ſtráći ią / á ktokolwiek vtráći duſzę ſwą dlá mnie / tenći ią záchowá.
      * Mát.16.v.25. Már.8.v.34.

  25. Bo coż tho podpomoże cżłowieká ieſliby zyſkáł wſzytek świát / á ſámby ſiebie ſtráćił / álbo pozbył ſáme° ſiebie:
  26. † Abowiemći ten ktory ſię záwſtydźi mnie y ſłow moich / tego ſię Syn cżłowiecży wſtydáć będźie / gdy przydźie z chwáłą ſwoią y oycowſką / y świętych Aniołow.
      † Mát.10.v.33. Már.8.v.38. 2.Tym.2.v.12.

  27. ¤ A powiedám wám práwdźiwie / ſą niektorzy z tych co tu ſtoią / ktorzy żádnym ſpoſobem nie vkuſzą śmierći / áż gdy vyzrą kroleſtwo Boże.
      ¤ Mát.16.v.28. Már.9.v.1.

  28. ♀ Y ſtáło ſię po tych ſłowiech iákoby po ośmi dnioch / wźiął z ſobą Piotrá / Iáná / y Iákubá / á wſzedł ná gorę áby ſię modlił.
      ♀ Mát.17.v.1. Már.9.v.2.

  29. A cżáſu modleniá ſtáłá ſię inſzá oſobá oblicżá iego / á vbior iego biáły y lśnący ſię.
  30. A oto dwá mężowie rozmáwiáli z nim / ktorzy byli Moiżeſz y Heliáſz.
  31. Ktorzy będąc widźiáni z chwáłą opowiedáli iego ześćie ktore być miáło / iż miáł być pogrzebion w Ieruzálem.
  32. Ale Piotr y drudzy ktorzy byli z nim / ſnem oćiążeni byli / á gdy ocućili / vyzreli chwáłę ie° / y onych dwu mężow ktorzy z nim ſtáli.
  33. Potym gdy oni odeſzli od niego / rzekł Piotr do Iezuſá: Miſtrzu dobrzećby nám thu być. A przetoż poſtáẃmy trzy námioty / ieden tobie / á ieden Moiżeſzowi / y ieden Heliáſzowi / lecż niewiedźiáł co mowił.
  34. A gdy tego on ieſzcże domáwiáł / powſtáł obłok ktory ie C záćmił / y báli ſię gdy wchodźili w obłok.
      C Abowiem ieſzcże nie mieli z to rozumu áby byli mogli ogárnąć máieſtát iego.

  35. Stáł ſię thedy głos z obłoku mowiąc: Tenći ieſt Syn on moy námilſzy / tegoż ſłucháyćie.
  36. A gdy ſię zſtáł on głos / náleźion ieſt ſám Iezus / á oni też milcżeli / á przez on cżás żádnemu nic nie powiedáli z tych rzecży ktore widźieli.
  37. * Y zſtáło ſię názáiutrz gdy oni zſtępowáli z gory / zábieżáło mu zgromádzenie wielkie.
      * Mát.17.v.14. Már.9.v.17.

  38. A otho niektory záwołáł z onego zgromádzeniá mowiąc / Miſtrzu proſzę ćię weyźry ná ſyná mego / boć tylkoż tego iedynego mám.
  39. A oto go duch chwytá / á z prętká wołá / y rozdźierá go áż do ślin / á záledwie odchodźi od nie° kruſząc go.
  40. Y proſiłćiem zwolennikow twoich áby go wyrzućili / ále nie mogli.
  41. Thedy Iezus odpowiedźiáwſzy rzekł / D O národźie niewierny y przewrotny / y dokądże wżdy będę miedzy wámi / á długo wás ćierpieć będę: Przywiedźże tu ſyná twego.
      D Mowi do thych kthorzy chćieli vmnieyſzyć zwierzchnośći iego / przeto iż zwolennicy iego nie mogli chorego vzdrowić.

  42. A gdy ſię ieſzcże przyſtępowáł / roztárgáło go dyábelſtwo y rozſzárpáło / ále Iezus ſfukáł duchá niecżyſtego / y vzdrowił dźiećię á wroćił ie oycu iego.
  43. Y zdumieli ſię wſzyſcy nád ták zácną mocą Bożą / á gdy ſię wſzyſcy dźiwowáli wſzytkim rzecżám ktore cżynił / rzekł do zwolennikow ſwoich.
  44. † Pokłádáyćież wy w vſzách wáſzych ſłowá ty / ábowiemći tho prźiydźie iż Syn cżłowiecży będźie podán w ręce ludzkie.
      † Mát.17.v.22. Már.9.v.31.

  45. E Ale oni nie rozumieli tey powieśći / y było tho od nich ſkryto że ſię o tym nie cżuli / y báli ſię pytáć go o tey powieśći.
      E Ták v ſiebie rozumieli o Kroleſthwie Kryſtuſowym docżeśnym iżby przydź miáło / że gdy im co o ſwoiey śmierći powiedáł zá ledwie vwierzyć mogli.

  46. ¤ Y weſzłá miedzy nie myſl / ktoby z nich był náwiętſzym.
      ¤ Mát.18.v.1. Már.9.v.34.

  47. Tedy Iezus widząc myſl ſercá ich / wźiął dźiećiątko y poſtáwił ie podle ſiebie.
  48. Zátym rzekł ku nim: Ktożkolwiek prźiymie dźiećiątko to imieniem moim / mnie prźiymuie: A ktokolwiek mię prźiymie / prźiymuie onego ktory mię poſłáł. Abowiem ktoć ieſt námnieyſzym miedzy wſzytkimi wámi / tenći będźie wielkim.
  49. ♀ A odpowiedźiáwſzy Ián rzekł: Miſtrzu widźielichmy niektorego co pod imieniem twym wyrzucáł dyábelſtwá / y pohámowálichmy go / ábowiem nie chodźi zá tobą z námi.
      ♀ Már.9.v.38.

  50. Tedy do niego rzekł Iezus: Nie hámuyćieſz go / bo F ktoć nie ieſt przećiwko nám / zá námić ieſt.
      F Bo vmyſlnie nám niezáſzkádzá y owſzem Bog bywá chwálon zá tákową ſpráwą.

  51. Stáło ſię potym gdy cżás przychodźił że miáł być G wźięt ku gorze / tedy ſię on ſám zmocnił áby ſzedł do Ieruzálem.
      G To ieſt / ná ſwą śmierć przez ktorą miáł być wywyżſzon.

  52. Y wypráwił poſły przed ſobą / ktorzy idąc / weſzli do miáſtecżká Sámárytáńſkiego / áby mu nágotowáli goſpodę.
  53. H Ale go oni nie przyjęli / iż poſtáwę okázowáł idące° do Ieruzálem.
      H Bo też byłá vſtáwicżná nienáwiść miedzy Zydy y miedzy nimi / dlá roznego nábożeńſtwá.

  54. Co gdy vyzreli zwolennicy iego Iákub y Ián / rzekli: Pánie chceſzże iż rzecżemy áby ogień ſtąpił z niebá y popálił ie / * ták iáko theż był y Heliáſz vcżynił:
      * 2.Krol.1.v.12.

  55. Ale Iezus obroćiwſzy ſię ſfukáł ie mowiąc: I Niewiećie iákiego duchá wy ieſteſćie.
      I Sztrofuie ie / iż w tym niebácżnie cżynili będąc chućią ćieleſną ruſzeni / á nie duchem Heliáſzowym.

  56. Abowiemći Syn cżłowiecży nie przyſzedł áby tráćił duſze ludzkie / ále iżby záchowywáł / á thákże ſzli do drugiego miáſtecżká.
  57. † Y przydáło ſię gdy oni ſzli / że niektory cżłowiek w drodze rzekł do niego: Poydę zá tobą gdźie iedno poydźieſz Pánie.
      † Mát.8.v.19.

  58. Ale mu powiedźiáł Iezus: K Liſzkić máją iámy ſwe / y ptáſzkowie powietrzni gniázdká / á Syn cżłowiecży niemá gdźie przykłonić głowy.
      K Nie mámy Kryſtuſá náſládowáć ábychmy ſię zbogáćili ná tym świećie / owſzem ábychmy ku vboſthwu gotowi byli.

  59. Zátym rzekł ku drugiemu / Podź zá mną / á on rzekł: Pánie dopuść mi ábych pirwey ſzedł á pogrzebł oycá me°.
  60. ¤ Ná to mu powiedźiáł Iezus / Dáy pokoy: Niecháy vmárli pogrzebuią vmárłe ſwoie / ále ty ſzedſzy opowiedáy kroleſtwo Boże.
      ¤ Mát.8.v.22.

  61. Tedy potym rzekł drugi: Poydę zá tobą Pánie / ále mi dopuść żebych pirwej ty pożegnáł / ktorzy ſą w domu moim.
  62. Zátym rzekł do niego Iezus: Zádny kthory rękę ſwą przyłożywſzy ku pługowi / obeźrzy ſię ná tho co zá nim ieſt pozád / nie ieſt godny ku kroleſtwu Bożemu.

    Kápitułá 10.
    ¶ 1. Poſtánáwiá y rozſyłá dwánáſćie zwolennikow. 13. Groźi miáſtám Chorázyn / Bethſáidá / y Kápernáum. 20. W cżym mámy pokłádáć weſele náſze. 25. Pytáią go ktorim ſpoſobem miáłby kto otrzymáć żywot wiecżny. 30. Oznáymuie kto ieſt bliźnim náſzym.

  1. Potim náznácżył też Pán drugich ſiedmdźieſiąt / y rozeſłáł ie po dwu przed oblicżnośćią ſwoią do káżdego miáſtá y mieyſcá / kędy iedno ſám przydź miáł.
  2. * Y mowił im: Acżći żniwo wielkie ieſt / ále robotnikow máło / prośćież tedy páná żniwá áby wyſłáł robotniki ná żniwo ſwoie.
      * Mát.9.v.37.

  3. † Idźćieſz / Oto iá wás poſyłám iáko báránki w pośrzodek wilkow.
      † Mát.10.v.16.

  4. Nie nośćieſz mieſzká áni ſumek áni botow / ¤ á żádnego w drodze nie witáyćie.
      ¤ 2.Krol.4:29. Mat.10:10.

  5. ♀ Do ktoregokolwiek domu wnidźiećie / náprzodże mowćie: Pokoy temu domowi.
      ♀ 5.mo.24:14. Mat.10:12. Mar.6:10.

  6. A ieſliby tám był ktory ſyn pokoiu / zoſtánie nád nim pokoy wáſz / á ieſliż nie / wroći ſię do wás.
  7. Támże w tym domu mieſzkáyćie iedząc y pijąc / cożkolwiek przed wás położą. * Abowiemći godźien ieſt náiemnik zápłáty ſwey / á nie przechádzáyćie ſię z domu do domu.
      * 1.Tim.5.v.18.

  8. † Thákże do ktoregokolwiekbyſćie miáſtá weſzli / á przyiętoby wás / iedzćie co wám położą.
      † Mát.10.v.11.

  9. Y vzdráwiáyćie niemocne ktorzyby w nim byli / á powiedáyćie im: Przybliżyło ſię ku wám kroleſtwo Boże.
  10. Do ktoregokolwiek też miáſtá wnidźiećie / á nie przyiętoby wás / wyſzedſzy ná vlice iego moẃćie:
  11. Otoż y proch ktory ſię nás iął z miáſtá wáſzego / oćierámy ná wás / wſzákoż to wiedzćie żeć ſię do wás przybliżyło kroleſtwo Boże.
  12. A powiedámći wám / że Sodomie ná on cżás lżey będźie / niżli miáſtu onemu.
  13. ¤ Biádáż tobie Chorázyn / biádáż tobie Bethſáidá / ábowiem gdyćby w Tyru y Sydonie tákie cudá cżynione były / iákie ſię w tobie dźiáły / vználiby ſię / A ſiedząc w worze y w popiele.
      A Tyć były dwá znáki pokutowániá / ktorych Zydowie poſpolićie vżywáli.

      ¤ Mát.11.v.21.

  14. B A dlá tegoż Tyrowi y Sydonowi lekcey będźie cżáſu ſądu / niżli wám.
      B Im więcey Bog ktory lud obdárzá dobrodźieyſthwy ſwemi / tym záſię więcey kárze niewdźięcżność ich.

  15. Y ty Kápernáum ktoreś ieſt áż do niebá wywyzſzone / áż do piekłá będźieſz zniżone.
  16. ♀ Ktoć wás ſłuchá mnie ſłuchá / á kto wás odrzucá / mnie odrzucá / á kto mnie odrzucá / onego odrzucá ktory mnie poſłáł.
      ♀ Mát.10.v.40. Ián.13.v.20.

  17. A ták oni ſiedmdźieſiąt wroćili ſię z weſelem mowiąc: Pánie y dyábelſthwáć ſię nám poddáią przez imię twoie.
  18. Tedy im on rzekł: C Pátrzáłem gdy ſzátán iáko błyſkáwicá z niebá ſpádáł.
      C Kroleſtwo ſzátánowe opowiedániem Ewánieliey bywá zborzone.

  19. Otoż wám moc dáwám deptáć węże y niedźwiádki / y wſzytkę moc nieprzyiáćielſką / á nic wás nie obráźi.
  20. Ale ſię z te° nie ráduyćie iż ſię wám duchowie poddáią / owſzem ſię weſelćie z tego / żeć imioná wáſze nápiſáne ſą w niebie.
  21. * Tegoż tám cżáſu rozrádowáł ſię Iezus w duchu / y mowił: D Chwálę ćię Oycże / Pánie niebá y źiemie / iżeś to zákrył od mądrych y rozumnych / á obiáwiłeś to niemowniątkom / á tho Oycże iż ſię ták vpodobáło tobie.
      D Sámemu wybrániu Boſkiemu tho przycżytá / iż mędrcy świátá tego w iáſnoſći Ewánieliey záſłnęli / á od wzgárdzonych ieſt przyiętá.

      * Mát.11.v.25.

  22. E Wſzytkoć mnie ieſt podáno od Oycá mego / F á żáden nie zná co zácż ieſt Syn / iedno Oćiec / á co zácż ieſt Oćiec / G iednoż Syn / á komukolwiek będźie chćiáł Syn obiáwić.
      E Vcży iż on ſám ieſt środkiem przez kthory zbáwienie otrzymáwámy / á on ieſth iáko rurą ktorą do nás płynie łáſká Bożá.
      F A przetoż o nim mámy rozumieć wedle głoſu oycowſkiego / á nie wedle rozſądku y zmyſleniá ludzkiego.
      G Kthory ieſt żywym obrázem iego w kthorym on ieſt nám iákoby widomym.

  23. Tedy ſię obroćiwſzy ku zwolennikom / rzekł oſobno: † Szcżęſliweż to ocży ktore widzą to co wy widźićie.
      † Mát.13.v.16.

  24. Bo powiedám wám: Iż wiele Prorokow y Krolow żądáli widźieć co wy widźićie / á nie widźieli / y ſłyſzeć co wy ſłyſzyćie / á wżdy nie ſłyſzeli.
  25. ¤ Tám oto niektory wykłádácż zákonu wſtháwſzy kuſił go mowiąc: Miſtrzu coż cżyniąc otrzymám żywot wiecżny:
      ¤ Mát.22.v.35.

  26. A on mu odpowiedźiáwſzy rzekł: Y coż ieſt nápiſáno w zákonie: iákoż cżytáſz:
  27. On tedy odpowiedźiáwſzy rzekł: * Miłuy Páná Bogá twego ze wſzytkie° ſercá twego / ze wſzytkiey duſze twey / ze wſzytkich śił twoich / ze wſzytkiey myſli twey. † A bliźniego twego iáko ſámego ſiebie.
      * W 5.Mo.6.v.5.
      † W 3.Mo.19.v.18.

  28. Ná tho mu rzekł: Dobrześ powiedźiáł / toż cżyń á będźieſz żył.
  29. Ale on chcąc ſię ſám vſpráwiedliwić / rzekł do Iezuſá: H Y ktoż wżdy ieſt moy bliźni:
      H Abowiem ſię mylili gdy tylko ſámy kreẃne bliźniemi ſwemi názywáli.

  30. To przyiąwſzy Iezus rzekł: Cżłowiek niekthory ſzedł z Ieruzálem do Ierycho / y wpádł miedzy zboyce / ktorzy go złupiwſzy y zrániwſzy / odeſzli ná poły zábitego zoſtáwiwſzy.
  31. Y przydáło ſię że tąż drogą ſzedł niektory I kápłán / á vyzráwſzy go z przećiwká / minął go.
      I Dáwá znáć o ſproſnym okrućieńſtwie kthore ſię miedzy ludem onym okázowáło / á zwłáſzcżá miedzy kápłány y przełożonemi.

  32. Tákże rownie y Lewitá gdy przychodźił ku mieyſcu onemu / á vyzráł go z przećiwká / minął.
  33. A Sámárytán niektory w tęż drogę idąc nádſzedł go / y vyzráwſzy go / ruſzon ieſt miłoſierdźiem.
  34. Y przyſzedſzy záwiązáł rány iego / á náláwſzy oliwy y winá / włożył go ná bydlątko ſwe / y wiodł do goſpody / á miáł o nim prácą.
  35. Tedy názáiutrz odieżdżáiąc / wyiąwſzy dwá K groſzá dáł goſpodárzowi mowiąc mu: Mieyże o nim prácą / á cokolwiek nád to wydáſz / iá wroćiwſzy ſię oddám tobie.
      K Tá myńcá wáżyłá iákoby ſiedm groſzy.

  36. A ták z tych trzech ktoryżći ſię widźi blizſzym być onemu co był wpádł miedzy zbojce:
  37. A on rzekł: Ten ktory vżył miłoſierdźiá przećiw iemu. Rzekł mu thedy Iezus: L Idźże precż á vcżyń tákże.
      L To ieſt / podpomoż tego ktorego bácżyſz niedoſtátecżnego choćiáż ći też nie ieſt znáiomy.

  38. Y zſtáło ſię w drodze / iż on wſzedł do miáſtecżká niektorego / á niewiáſtá niektorá imieniem Mártá przyięłá go w dom ſwoy.
  39. A tháć miáłá ſioſtrę ktorą zwáno Máryá / ktorá też ſiedząc v nog Iezuſowych / ſłucháłá ſłowá iego.
  40. Ale Mártá odrywáłá ſię około cżęſtey poſługi / á ták przyſzedſzy rzekłá: Pánie niemáſz tego ná piecży / iż ſioſtrá moiá opuśćiłá mię / że więc ſámá ſłużę: á przetoż iey powiedz áby mi wżdy co pomágáłá.
  41. A odpowiedźiáwſzy Iezus / rzekł iey: Márto Márto / ſtáráſz ſię y fráſuieſz około wielá rzecży.
  42. Lecż iedney rzecży potrzebá / Máryá dobrąć cżąſtkę obráłá / ktorá od niey odiętá nie będźie.

    Kápitułá 11.
    ¶ 1. Náucżá obycżáiu porządnego modleniá. 14. Vzdráwiá opętáńcá nieme°. 21. Przekłádá zkrewnienie duchowne nád ćieleſne. 29. Fuká ná ty ktorzy cudow żądáią. 34. Chce po nás ſzcżerośći. 42. Złorzecży Fáryzeuſzom. 54. Máią ſtráż nád nim.

  1. Stáło ſię iż ſię modlił ná niektorym mieyſcu / á gdy przeſtáł / rzekli k niemu niekthorzy z zwolennikow ie°: Pánie náucż nás modlić ſię / ták iáko y Ián náucżył zwolennikow ſwoich.
  2. Thedy im rzekł: Gdy ſię modlićie / mowćie: * Oycże náſz ktoriś ieſt w niebioſách / święć ſię imię twoie / Przydź kroleſtwo twoie / Bądź wolá twá iáko w niebie ták y ná źiemi.
      * Mát.6.v.9.

  3. Chlebá náſzego powſzedniego dáy nám ná káżdy dźień.
  4. Y odpuść nám grzechy náſze / boć też y my odpuſzcżámy wſzytkim ktorzy nám ſą winni. Nie wwodźże nás w pokuſzenie / ále nás wybáw od złe°.
  5. A Zátym też rzekł do nich: Y ktoż z wás májąc przyjáćielá / á ſzedſzy do niego o połnocy / rzekłby mu: Przyjáćielu! Pożycż mi trojgá chlebá?
      A Tym podobieńſtwem vpominá nás ábychmy ćierpliwie ocżekáwáli choćiáż nie záráz wyſłucháni bywámy.

  6. Abowiem przyiáćiel moy przyſzedł do mnie z drogi / á niemám cżego przedeń położyć.
  7. A on będąc w domu odpowiedźiáłby mowiąc: Nie vprzykrzáj mi ſię / iużći drzwi zámkniono / á dźiátki moie ſą ná łożu zemną / y nie mogęć wſtáć ábychći dáł.
  8. Powiedámći wám: Choćiáżby też wſtáć niechćiáł áby dáł iemu / przeto że ieſt przyiáćiel iego / wſzákoż dlá B pilney prośby iego wſtánie y dá mu ile potrzebuie.
      B W Greckim ſtoi / niewſthydliwey.

  9. Y iáć też wám powiedám: † Prośćie á będźie wám dáno / ſzukáyćie á náydźiećie / kołácćie á będźie wám otworzono.
      † Mát.7.v.7 y 21.v.22. Már.11.v.24. Ián.14.v.13. Iáku.1.v.6.

  10. Abowiem káżdy ktory prośi / bierze: á ktory ſzuká / znáyduie: á kołácącemu będźie otworzono.
  11. ¤ Záli z wás ktory oćiec gdy go proſi ſyn iego o chleb / podá mu kámień: ábo o rybę / izáli miáſtho ryby podá mu wężá:
      ¤ Mát.7.v.9.

  12. Abo prośiliby o iáie / izáli mu podá niedźwiádká:
  13. A przetoż wy gdyżeſćie ſą źli / vmiećie dáwáć dobre dáry dźiećiám wáſzym. Iákoż dáleko więcey Oćiec wáſz niebieſki dá Duchá ſwięte° tym ktorzy od niego proſzą:
  14. ♀ Tedy wyrzućił dyábelſtwo ktore było nieme / á gdy ono dyábelſtwo wyſzło / przemowił niemy / y dźiwowáło ſię zgromádzenie ludu.
      ♀ Mát.9.v.32.

  15. A niektorzy z nich mowili: * Przez Beelzebulá kſiążę dyábelſkie wyrzucá dyábelſtwá.
      * Mát.9.v.34. Már.3.v.22.

  16. Drudzy záſię kuſząc go / prośili znáku od niego.
  17. Ale on gdyż wiedźiáł myſli ich / rzekł im: † Káżde kroleſtwo rozdwoione przećiwko ſobie / bywá zborzone / á dom miedzy ſobą rozny vpádnie.
      † Mát.12.v.25. Már.3.v.24.

  18. A jeſliżeć y ſzátán rozdwoion ieſt przećiw ſobie: iákoż ſię oſtoi kroleſtwo iego: Abowiem powiedáćie / iż iá przez Beelzebulá wyrzucám dyábelſtwá.
  19. Gdźie więc ieſli iá przez Beelzebulá wyrzucám dyábelſtwá / ſynowie wáſzy przez kogoż wyrzucáją: á dlá tegoż oni będą ſędźmi wáſzymi.
  20. Ale ieſliż iá C pálcem Bożym wyrzucám dyábelſtwá / záiſteć do wás przyſzło kroleſtwo Boże.
      C To ieſt / mocą y możnoſćią Bożą iáko ieſt zwycżáy poſpolity mowy Zydowſkiey.

  21. Gdy ktory mocárz zbroyny ſtrzeże domu ſwego / w pokoiuć ſą májętnośći iego.
  22. Ale gdy mocnieyſzy kto nádeń tárgnąwſzy ſię náń zwyćięży go / odeymuie wſzytkę ie° broń w ktorey vfáł / á łupy iego roźdźieli.
  23. Ktoryć nie ieſt ze mną / ieſtći przećiwko mnie / á ktory nie zbierá ze mną / rozpráſzá.
  24. ¤ Gdyć duch niecżyſty wychodźi od ktorego cżłowieká / chodźić po mieyſcách oſchłych ſzukáiąc odpocżynku / á gdy nie znáyduie / mowi: Wrocę ſię do domu mego ſkądem wyſzedł.
      ¤ Mát.12.v.43.

  25. A ták przyſzedſzy znáyduie gi vmiećiony y wychędożony.
  26. Tedy ſzedſzy / bierze z ſobą D ſiedḿ inych duchow gorſzych niż ſám ieſt / ktorzy wſzedſzy mieſzkáią thám / ♀ y ſtáwá ſię ſtán poſledni cżłowieká onego gorſzy á niż pirwſzy.
      D Kłádźie tu pewną licżbę zá niepewną.

      ♀ Zyd.6.v.4. 2.Pio.2.v.20.

  27. A ták gdy to mowił / krzyknęłá wynioſłym głoſem niektorá niewiáſtá z zgromádzeniá / mowiąc mu: Błogoſłáwiony żywot kthory ćię noſił / y pierśi ktoreś ſáł.
  28. Ale on rzekł: E Y owſzem błogoſłáwieni ći ktorzy ſłucháią ſłowá Bożego / y ſtrzegą go.
      E Sztrofuie tę niewiáſtę z tego iż opuſzcżáłá przednieyſzą chwáłę ktorá Kryſtuſowi bywá oddáná / to ieſt iż nás wielkim błogoſłáwieńſtwem obdárzá gdy ſię nám przez ſłowo ſwoie obiáwiá.

  29. * A gdy ſię niemáło ludu zeſzło około niego / pocżął mowić: Ten národ ieſt złośćiwy / żądá znákow / áleć im znák nie będźie dán / † tylkoż znák on Ionáſzá Proroká.
      * Mát.12.v.39.
      † Ion.2.v.1.

  30. Abowiem iáko Ionáſz był ná znák Niniwitom / thákżeć będźie y Syn cżłowiecży národowi temu.
  31. ¤ Krolowá od południá wſtánie ná ſąd z mężmi národu tego / y oſądźi ie dlá tego / iż przyſzłá od końcżyn źiemię áby ſłucháłá mądrośći Sálomonowey / á otoć ná mieyſcu tym więtſzy ieſt niż Sálomon.
      ¤ 1.Krol.10.v.1. 2.Kron.9.v.1.

  32. ♀ Ludźie Niniwitſcy powſtáną ná ſąd z národem tym / y oſądzą ie dlá tego / iż ſię vználi ná Ionáſzowe opowiedánie / A oto więtſzy niż Ionáſz ieſt ná tym miejſcu.
      ♀ Ion.3.v.5.

  33. * A żádenći świece zápáloney nie kłádźie do mieyſcá ſkrytego / áni pod korzec / ále do lichtárzá / áby ći ktorzy wchodzą widźieli świátło.
      * Mát.5.v.15. Már.4.v.21.

  34. † Świátłość ćiáłá ieſt oko / á przetoż gdyby oko twe było proſte / y wſzytkoć ćiáło twe świetne będźie. Ale gdy będźie złe / też y ćiáło twe ćiemne będźie.
      † Mát.6.v.22.

  35. Obácżáyże tedy ieſliż świátło ktore máſz w ſobie ieſt ćiemnoſćią.
  36. Ieſliż tedy ćiáło twe wſzytko świetne będźie / niemáiąc iákiey cżąſtki záćmioney / thákći wſzytko świetne będźie / iáko gdy świecá bláſkiem ſwoim oświecá ćię.
  37. Tedy gdy ieſzcże domáwiáł / niektory Fáryzeuſz prośił go áby był ná obiedźie v niego / wſzedſzy thedy / ſiádł.
  38. ¤ A widząc Fáryzeuſz dźiwowáł ſię / że ſię pirwey nie vmył przed obiádem.
      ¤ Már.7.v.3.

  39. ♀ Rzekł thedy Pán k niemu: Acżći wy Fáryzeuſzowie zwirzchu kubek y miſę vmywáćie / lecż v wás wewnątrz pełno ieſt drápieſtwá y złośći.
      ♀ Mát.23.v.25.

  40. Száleni izáż ten ktory vcżynił to co ieſt zwirzchu / nie vcżynił też tego co ieſt y wewnątrz:
  41. F A przetoż tho co w nich ieſt dáyćie zá iáłmużnę / á otoć wám wſzytki rzecży będą cżyſtemi.
      F To ieſth / wſzytkich thych rzecży ktorych hoynie vżywáćie máiąc w kubkoch y ná miſách ſzcżodrobliwie vbozſzym vżycżáyćie.

  42. Ale biádá wám Fáryzeuſzowie / ktorzy dáwáćie dźieſięćinę z miętki y z ruty / y z káżdey iárzyny / á opuſzcżáćie ſąd y miłoſć Bożą. G Ano wám to było trzebá cżynić / á onych nie opuſzcżáć.
      G Niechćiáł nic vbliżyć y námnieyſzemu roſkázániu / bo chce áby rádſzey głownieyſzemi á niż temi potocżnemi ludźie ſię zábáwiáli.

  43. * Biádáż wám Fáryzeuſzowie / H ktorzy miłuiećie pirwſze záſiádániá w zebrániu / y witániá ná rynkách.
      H Sztrofuie ich hárde pożądliwoſći.

      * Mát.23.v.6.

  44. † Biádá wám Doktorowie y Fáryzeuſzowie pokryći / I Abowiem ieſteśćie iáko groby ktorych niewidáć / co o nich niewiedzą ći ktorzy nád nimi chodzą.
      I Abowiem niezárázem ſię złość ich okázowáłá.

      † Mát.23.v.27.

  45. Odpowiedźiáwſzy tedy niektory z zákonnych wykłádácżow / rzekł mu: Miſtrzu gdy to powiedáſz / tedy nám też cżyniſz krzywdę.
  46. Ale on rzekł: Biádáż też y wám zákonnym wykłádácżom / ¤ Abowiem oćiążáćie ludźi brzemiony trudnemi k noſzeniu / á ſámi ſię y iednym ſwym pálcem nie tkniećie brzemieniá.
      ¤ Mát.23.v.4. Dźiei.15.v.10.

  47. Biádáż wám: Bo buduiećie groby Prorokom / á oycowie wáſzy pomordowáli ie.
  48. K Záiſteć świádectwem wáſzym poświádcżáćie vcżynki oycow wáſzych / ábowiemći ie oni pomordowáli / á wy záſię buduiećie groby ich.
      K Okázuiećie ſię iżeśćie ſą ták pokrytemi iáko y oycowie wáſzy / bo zmyſláćie iákobyśćie Bogá chwálić mieli / á wy go ná then cżás háńbićie.

  49. A dlá tegoż theż Mądrość Bożá rzekłá: Poſyłám do nich Proroki y Apoſtoły / á z nich iedny pomorduią / drugie wypędzą.
  50. Aby od národu tego vpomináno ſię krwie wſzytkich Prorokow / ktorá ieſt wyláná od záłożeniá fundámentow świátá.
  51. ♀ Od krwie Abelowey áż do krwie Zácháriáſzowey / ktory zginął miedzy ołtárzem y kośćiołem. Zápráwdęć wám powiedám / będąć ſię iey vpomináć od národu tego.
      ♀ W 1.Mo.4.v.8. 2.Kron.24.v.22.

  52. Biádáż wám zákonnym wykłádácżom / Abowiemeſćie L odjęli klucż poznániá / ſámiżeſćie nie weſzli / á tych ktorzy wnidź chćieli / hámowáliſćie.
      L To ieſt / ſzcżyrey náuki y zrozumieniá piſm.

  53. A ták gdy to k nim mowił / pocżęli Doktorowie y Fáryzeuſzowie bárzo iemu dokucżáć / á przyłudźić go ku rozmowám o wielu rzecżách.
  54. Cżyháiąc náń / á chćiwie niecżego łowiąc z vſt iego / áby go w cżym oſkárżyli.

    Kápitułá 12.
    ¶ 1. Nápominá ku vſtrzeżeniu pokryctwá. 4. Niemámy ſię ludźi báć iedno ſámego bogá. 8. Swobodnie mámy wyznáwáć Bogá. 10. Niemámy bluźnić Duchá S. 15. Mámy ſię ſtrzedz łákomſtwá y zbytecżnego ſtárániá w tym ninieyſzym żywoćie. 35. Mámy być cżuynymi zgodę miłuiąc.

  1. * Pod tymże cżáſem gdy ſię bárzo wiele ludźi zebráło do nie° / że iedni drugie podeptháwáli / pocżął mowić do zwolennikow ſwoich: Náprzodże ſię ſtrzeżćie od kwáſu Fáryzeyſkie° / ktory ieſt pokryctwo.
      * Mát.16.v.6. Már.8.v.15.

  2. † Abowiemći niemáſz nic ſkrytego coby ſię obiáwić nie miáło / áni thák táiemnego coby ku wiádomośći przydź nie miáło.
      † Mát.10.v.26. Már.4.v.22.

  3. A przetoż to coſćie w ćiemnośćiách mowili / ná iáśni ſłyſzeć będźie / á coſćie w vcho mowili w zámknieniu / ná domoch będźie opowiedźiáno.
  4. ¤ A ták wám mowię przyiáćiołom moim: Nie boyćieſz ſię tych ktorzy zábijáią ćiáło / á potym coby dáley mieli cżynić / nie máią.
      ¤ Mát.10.v.28.

  5. Ale wám okáżę kogo ſię báć máćie / boyćie ſię one° ktory gdy zábije / má ieſzcże zwirzchność wrzućić do piekłá / á toć wám powiedám / te° ſię boyćie.
  6. ♀ Izáli piąći wroblikow nie przedáią zá dwá A pieniądzá: á wſzákoż y iednego z nich Bog nie zápominá.
      A W Greckim ſtoi Aſſáryon / ktorá myńcá byłá Rzymſká y wáżiłá cżwártą cżęść toru. Erázmus Rotherodám w wykłádźie ſwym położył dwá drobne Aſſy iákoby lekką cenę znáć dáiąc.

      ♀ Mát.10.v.29.

  7. A owſzemći włoſy ná głowie wáſzey wſzytki ſą zlicżone / á przetoż ſię nie boyćie / zácnieyſzyſćie wy ſą niż wiele wroblikow.
  8. * A toć wám powiedám: Wſzelki ktory mnie wyzná przed ludźmi / tego y Syn cżłowiecży wyzná przed Anioły Bożemi.
      * Mát.10.v.32. Már.8.v.38. 1.Tym.2.v.12.

  9. Ale ktory ſię mnie záprzy przed ludźmi / będźie záprzán przed Anioły Bożemi.
  10. † A kthożkolwiek co rzecże przećiw Synowi cżłowiecżemu / będźie mu odpuſzcżono. Ale temu ktory by bluźnił przećiw Duchowi świętemu / nie będźie odpuſzcżono.
      † Mát.12.v.31. Már.3.v.28.

  11. ¤ Gdy wás tedy będą wodźić do bożnic / do vrzędow / y do zwirzchnośći / nie ſtáráyćieſz ſię iáko y cobyſćie odpowiedźieć / ábo mowić mieli.
      ¤ Mát.10.v.19. Már.13.v.11.

  12. Abowiemći Duch S. náucży wás ná ten cżás co wám będźie potrzebá mowić.
  13. Záthym niektory z zebrániá rzekł do niego: Miſtrzu rzecż brátu memu áby ſię zemną podźielił dźiedźictwem.
  14. Ale on mu odpowiedźiáł / O cżłowiecże / y kthoż mię poſtánowił ſędźią ábo dźielcżym nád wámi:
  15. A thák rzekł do nich: Bácżćieſz á ſtrzeżćie ſię łákomſtwá / ábowiemći nie káżdego żywot w tym náleży / ktory má doſyć máiętnośći.
  16. Y powiedźiáł im podobieńſtwo tymi ſłowy: Niektoremu bogátemu cżłowiekowi zrobiło ſię obfićie ná grunćie iego.
  17. Tedy thák myſlił ſám w ſobie mowiąc: Coż będę cżynił / gdyż niemám dokądbich zebráć miáł vrodzáie moie:
  18. Y mowił: Ták vcżynię / pokáżę gumná moie á ine pobuduię / á tám zbiorę wſzythki vrodzáie moie y dobrá moie.
  19. * Y powiem duſzy ſwoiey: B Duſzo máſz wiele dobrá záchowánego ná wiele láth / odpocżyńże / iedz / piy / á bądź weſołá.
      B Háńbi niewiárę ludzką / ktorzy ná dálſze cżáſy wiele zbieráią.

      * Ekkle.11.v.9.

  20. Ale mu Bog powiedźiáł: O ſzálony / teyći oto nocy duſze vpomináć ſię będą od ćiebie / to thedy coś nágotowáł / cżyieſz będźie:
  21. Tákći ieſt ten ktory ſobie ſkárbi / á nie ieſt w Bogu bogátym.
  22. † Tedy rzekł do zwolennikow ſwoich / dlá tegoć wám ták powiedám / nie ſtáráyćież ſię o żywot wáſz cobyſćie ieść mieli / áni o ćiele w cobyſćie ſię oblec mieli.
      † Pſálm.56.v.23. Mát.6.v.25. 1.Piotr.5.v.7.

  23. Więtſzáć ieſth duſzá niż pożywienie / á ćiáło niżli ſzátá.
  24. Przypátrzćieſz ſię żeć Krucy nie ſieią áni żną / y nie máią ſpiżárniey áni gumien / á wżdy ie Bog kármi / Azáżeſćie wy nie ſą zácnieyſzy niż ptácy:
  25. Y ktoż z wás pilnym ſwym ſtárániem myſląc może ieden łokieć przyłożyć nád wzroſt ſwoy:
  26. Ieſliż tedy tego co námnieyſze ieſt nie możećie / cżemuż ſię o inych pilnie ſtáráćie:
  27. C Obácżáyćieſz iáko roſtą lilie / nie ſprácuiąć ſię áni przędą / á powiedám wám / że y Sálomon we wſzytkiey ſwey chwále nie był ták vbránym / iáko iedno z tych.
      C Łáſká Páńſká ktorá ſię obiáśniá w źiołkách y w kwiátkách má być przekłádáná nád wſzythki ochędoſtwá świátá tego.

  28. A ieſliżeć źiołko kthore dźiś ieſt ná polu / á iutro będźie w piec wrzucone / thák Bog przyobłocży / iákoż dáley wás máło vfáiących:
  29. A przetoż wy nie pytáyćie ſię cobyſćie ieść ábo pić mieli / áni o thym D myſlćie.
      D W Greckim ſtoi nie myſlćie wyſoko ábo nie wątpćie.

  30. Abowiemći o thym wſzythkim E ludźie te° świátá ſię pytáią / áleć Oćiec wáſz zná że wy te° potrzebuiećie.
      E To ieſt / niewierni kthorzy ſię ná Bogá nie oglądáią.

  31. Rádſzey tedy ſzukáyćie kroleſthwá Bożego / á tyć wſzytki ine rzecży przydáne wám będą.
  32. Nie boyże ſię ty málucżkie ſtádko / ábowiemći ſię vpodobáło Oycu wáſzemu dáć wám kroleſtwo.
  33. Poprzedáyćieſz máiętnośći wáſze á dáyćie iáłmużnę / ¤ gothuyćie ſobie mieſzki ktore nie zwiotſzeią / y ſkárb w niebie ktory nigdy nie vſtánie / áni go złodźiey doydźie / áni mol zepſuie.
      ¤ Mát.6.v.20.

  34. Abowiemći gdźie ieſt ſkárb wáſz / támći y ſerce wáſze będźie.
  35. ♀ Niechżeć będą przepáſáne biodrá wáſze / y pochodnie zápálone.
      ♀ 1.Piotr.1.v.12.

  36. A wy bądźćie podobni ludźiám ktorzy cżekáią páná ſwego F kiedyby ſię wroćił z weſelá / iż gdyby przyſzedł á zákołátáł we drzwi / áby mu wneth otworzono.
      F To ieſt / bądźćie gothowi ku oney ſpráwie ktorą ná wás Pán wkłádá / ábyśćie temu doſyć cżynili.

  37. Szcżęſliwiſz to ſą oni ſłudzy / ktore gdy prźiydźie pán znáydźie cżuiące. Zápráwdę powiedám wám / iż ſię przepáſze á roſkáże im ſięść / y wyſzedſzy będźie im ſłużył.
  38. Y ieſliby też przyſzedł o wtorey ábo o trzećiey ſtráży / á ták ie ználázł / ſzcżęſliwiſz to ſą ſłudzy oni.
  39. * A ták tho wiedzćie / gdyćby wiedźiáł goſpodárz ktorey godźiny miáłby przydź złodźiey / cżułćiby / á nie dopuśćiłby podkopáć domu ſwego.
      * Mát.24.v.44. Ziáw.16.v.15.

  40. A dlá thegoż y wy bądźćie gotowi / bo ktorey ſię godźiny nie domnimáćie / Syn cżłowiecży prźiydźie.
  41. Záthym rzekł Piotr k niemu: Pánie á do náſże mowiſz to podobieńſtwo / cżyli do wſzytkich:
  42. A Pán powiedźiáł: Y kthoryż ieſt wierny á roſtropny ſzáfárz / ktorego pán poſtánowi nád cżeládźią ſwoią / áby im wcżás rozdáł obrok:
  43. Szcżęſliwyć ieſt ten ſługá / ktorego gdy prźiydźie pán znáydźie thák cżuiącego.
  44. Zápráwdęć wám powiedám / żeć nád wſzytką ſwoią máiętnoſćią poſtánowi go.
  45. Lecż ieſliby rzekł on ſługá: Nierychłoć przychodźi pán moy / y pocżąłby bić ſługi y ſłużebnice / y ieść / pić á opijáć ſię.
  46. Przydźieć pán ſługi one° w dźień w ktory ſię nienádźiewá / á w godźinę ktorey niewie / y wyłącży go / á w pocżet niewiernych położy.
  47. On záſię ſługá ktory wiedźiáł wolą páná ſwego / á nie ſpráwowáł ſię ták / áni cżynił wedle iego woley / wielce będźie kárán.
  48. Ale ktory z niewiádomośći záſłużył G káránie / mniey będźie kárán / Komuć tedy więcey dáno / więcey ſię mu też vpomináć będą / á v kogo więcey ſchowáią / więcey theż będą chćieć od niego.
      G Z tąd ſię okázuie że y proſtá niewiádomość kárániá vydź niemoże.

  49. Przyſzedłćiem ábych puśćił H ogień ná źiemię / I y cżegoż chcę ieſliż iuż ieſt zápálon:
      H Ewánieliá ieſt iáko ogień gwáłtowny bo cżyni dźiwną odmiánę po wſzytkim świećie.
      I To ieſt ieſliż iuż ſą rozruchy ná źiemi.

  50. Aleć mám być K krztem okrzcżon / y iákom ieſt vćiśnion áż ſię tho dokońcży:
      K Przyrownywá śmierć ſwoię ku krztowi.

  51. * Mniemáćież ábych przyſzedł dáwáć pokoy ná źiemię: nie / owſzemći wám powiedám żeć roznicę.
      * Mát.10.v.34.

  52. Abowiem od tego cżáſu będźie ich pięć w iednym domu roznych / trzey przećiwko dwiemá / á dwá przećiwko trzem.
  53. Roznym będźie oćiec od ſyná / á ſyn od oycá / Mátká przećiw dźiewce / dźiewká przećiw mátce / Swiekrá przećiw niewieſtce / niewiáſtká przećiw świekrze ſwey.
  54. † Mowił też y do zgromádzeniá / Gdy widźiećie obłok wſchodzący od záchodu / wnet powiedáćie / Przychodźić deſzcż / y ták ſię ſtáwá.
      † Mát.16.v.2.

  55. A gdy powienie wiátr od południá / powiedáćie iż będą gorącá / y bywá ták.
  56. Pokryći ludźie / oblicżność niebá y źiemie rozeznáć vmiećie / coż ſię dźieie iż tego cżáſu nie rozeznáwáćie:
  57. Przecżże y ſámi z ſiebie nie poſądzáćie co ieſt ſpráwiedliwego:
  58. ¤ L Gdy tedy idźieſz z twym przećiwnikiem przed vrząd / ſtáráyże ſię w drodze iákobyś wolen był od niego / áby ćię nie poćiągnął przed ſędźiego / á ſędźiá żeby ćię nie podáł opráwcy / á opráwcá żeby ćię nie wrzućił do więźieniá.
      L Nápominá ábychmy ſię wnet iednnáli z náſzym przećiwnikiem / okázuiąc iż tho ieſt rzecż świętá potrzebná y pożytecżná miedzy ludźmi.

      ¤ Mát.5.v.26.

  59. Powiedámći / nie wynidźieſz ſtámtąd / áż też y oſtátni drobny pieniądz wroćiſz.

    Kápitułá 13.
    ¶ 1. Dlá okrućieńſtwá Piłátowego y obáleniá wieże Syloe / Iezus nápominá ku vznániu. 11. Iezus vzdráwiá niewiáſtę ſkurcżoną. 15. Vcży dobrze cżynić w dźień święty. 19. Ku cżemu ieſt podobne Kroleſtwo Niebieſkie. 23. Gdy Go pytáno o pocżćie zbáwionych / nápominá ku dobrym ſpráwám poki cżás ieſt. 31. Stárániá Herodowe lekce wáży. 34. Groźi miáſtu Ierozolimſkiemu.

  1. Przyſzli theż thám niektorzy ná ten cżás oznáymuiąc mu o Gálileycżykoch A kthorych kreẃ mieſzáł Piłáth z ofiárámi ich.
      A To ieſt / gdy oni ofiáry ſpráwowáli tedy ie zábiiáł / á kreẃ ich ze krwią onych bydląt ktore rzezáli ku ofiárám mieſzáł.

  2. Ale Iezus odpowiedźiáwſzy rzekł im / Y mniemáćieſz że ći Gálileycżycy nád wſzythki ine Gálileycżyki grzeſznieyſzymi byli / iż thákowe rzecży ćierpieli:
  3. Koniecżnie nie / á powiedám wám B ieſliż ſię nie vznáćie / wſzyſcy tákże zginiećie.
      B Vcży ie áby ſię ſámi rádſzey vználi á niźliby ine potępiáć mieli.

  4. Albo tákże y ośmnáſćie onych / ná ktore ſię obáliłá wieżá C Syloe / y pobiłá ie / tákże mnimáćie żeby winnieyſzymi byli nád ine ludźi / ktorzy mięſzkáią w Ieruzálem:
      C Iż byłá zbudowáná nád rzeką Syloe w Ieruzálem.

  5. Iśćie nie / á powiedámći wám / y owſzem ieſliż ſię nie vznáćie / wſzyſcy tákże zginiećie.
  6. Powiedźiáł potym tho podobieńſtwo / Miáł niektory cżłowiek figowe drzewo wſádzone w winnicy ſwoiey / á przyſzedſzy ſzukáł ná nim owocu / y nie nálázł.
  7. D Tedy rzekł ku winárzowi / Oto od trzech lát iáko chodzę ſzukáiąc owocu ná thym drzewie figowym / á nic nie náyduię / wytniſz ie / bo coż po tym iż prożno źiemię nieużythecżną cżyni:
      D Tym podobieńſtwem okázuie oſobliwą ćierpliwość Bożą / iż długo folguie y ćierpi nędznym grzeſznikom / ocżekáwáiąc vznániá ich / lecż oná folgá nic im nie ieſt pomocná ieſliż by ſię zátwárdzáli.

  8. Ale on mu odpowiedźiáwſzy rzekł / Pánie zoſtáwże ie ieſzcże ná ten rok / áż ie okopám y podſypę gnoiem.
  9. A ieſliż podá owoc / zoſtánie: á nie podáli / thedy ie potym wytnieſz.
  10. Potym vcżył w niektorey bożnicy w Szábáth.
  11. Tám otho byłá niewiáſtá / ktorá miáłá E duchá niemocy od ośmináſćie lát / á byłá ſkurcżoná / thák iż ſię rozkurcżyć nie mogłá.
      E To ieſt / niemoc niezwyrzáyná y nieulerzoná / ktorą od diábłá vtrápioną byłá.

  12. Tę gdy vyzráł Iezus záwołáwſzy ná nię rzekł iey / Niewiáſto vzdrowionáś ieſt od niemocy ſwoiey.
  13. Tedy ná nię ręce włożył á nátychmiáſt ieſt roſproſtowáná / y chwáliłá Bogá.
  14. Ale odpowiedźiáwſzy kſiążę Bożnice gniewáiąc ſię że Iezus w Sábbát vzdráwiáł / rzekł do zgromádzeniá / Sąć ſześć dni w ktore trzebá robić / wty tedy dni przychodźćie y będźiećie vzdrowieni / ále nie w dźień Sobotni.
  15. Ná to iemu Pán odpowiedźiáł mowiąc / Pokrythy cżłowiecże / ázáż káżdy z wás w Sábbát nie odwięzuie wołu ſwego ábo oſlice ſwey od żłobu á nie wiedźie nápáwáć:
  16. A tey oto corki Abráhámowey ktorą był związáł Szátán przez ośmnáſćie lát / záli nie potrzebá było od zwiąſki tey rozwięzáć w dźień Sábbátni:
  17. To gdy powiedźiáł záwſtydáli ſię wſzyſcy ći ktorzy ſię mu záſtáwowáli / ále wſzytko zgromádzenie rádowálo ſię ze wſzythkich chwálebnych ſpráw ktore ſię dźiáły od niego.
  18. * Zátymże rzekł Iezus / Ku komuż podobne ieſt kroleſtwo Boże / á ku ktorey ie rzecży przypodobnię:
      * Mát.13.v.31. Már.4.v.30.

  19. F Podobneć ieſt źiárnu gorcżycżnemu / ktore wźiąwſzy cżłek wrzućił do ogrodá ſwego / á vrozſzy bywá z niego drzewo wielkie y ptáſzkowie powietrzni cżynią ſobie gniázdká ná gáłązkách iego.
      F Temi podobieńſtwy okázuie / iáko roſćie Kroleſtwo Boże nád ludźkie mniemániá.

  20. Y rzekł po wtore: Ku cżemuż ieſzcże przypodobnię Kroleſtwo Boże:
  21. Podobneć ieſt kwáſowi ktory wźiąwſzy niewiáſtá do trzech miár mąki zámieśi ták iż wſzytká zákwáśnieie.
  22. † Tedy chodźił po wſzythkich mieſćiech y po wśiách / á vcżył idąc wdrogę do Ieruzálem.
      † Mát.9.v.35. Már.6.v.6.

  23. Y rzekł mu niektory / Pánie / Izáli máło tych ſą ktorzy máią być zbáwieni: ále on rzekł ku nim.
  24. ¤ Stáráyćie ſię ábyśćie weſzli ćiáſną fortką / bo powiedám ći wám żeć ich wiele będą wnidź chćieli ále nie będą mogli.
      ¤ Máth.7.v.13.

  25. Gdyć wſtánie goſpodárz y zámknie drzwi / á pocżniećie ſtháć ná dworze kołácąc we drzwi á mowiąc / Pánie Pánie othworz nám / A on wám odpowie mowiąc / Niewiemći z kąd wy ieſteſćie.
  26. Tedy pocżniećie mowić / G Iádálichmy przed thobą y piiáli y vcżyłeś ná vlicách náſzych.
      G To mowi iż Zydowie ſwym niedbálſtwem tráćili zbáwienie kthore im było dáne dobrowolnie.

  27. ♀ Aleć on rzecże / Powiádámći wám żeć nie wiem z kąd wy ieſteſćie / odſtąpćież odemnie wſzytcy kthorzy broićie złoſći.
      ♀ Mát.7.v.23. Pſál.6.v.9.

  28. Thám będźie płácż y zgrzytánie zębow / gdy vyzryćie Abráhámá / Izááká y Iákobá / y wſzytki proroki w Kroleſtwie Bożym z kąd wás precż wypędzą.
  29. H Tedy ſię ich wiele zeydźie od wſchodu y od záchodu ſłońcá / od połnocy y od południá / á będą ſiedźieć w Kroleſtwie Bożym.
      H Rozumie o národźiech pogáńſkich.

  30. * I A otoż ſą oſtátecżnemi ktorzy będą pierwſzemi / á ſą pierwſzemi ktorzy będą oſtátecżnemi.
      I Temi ſłowy chce złożyć prożną chwáłę Zydowſką ktorzy ſię chlubili że ie ſobie Bog obráł zá lud oſobliwy.

      * Mát.19.v.30. Már.10.v.31.

  31. Tegoż dniá przyſzli niektorzy Fáryzeuſzowie mowiąc mu / Wynidź á idź z tąd precż / bo ćię Herod chce zábić.
  32. Tedy im powiedźiáł / Idźćież á mowćie tey liſzcże / Otoć będę wyrzucáł diábelſtwo / y będę vzdráwiáł dźiś y iutro á trzećiego dniá będę dokonán.
  33. A wſzákoż potrzebá mi dźiś y iutro y trzećiego dniá idź w drogę / ábowiem ſię nie przydáwá áby prorok miáł zginąć oprocż w Ieruzálem.
  34. † O Ieruzálem Ieruzálem kthore zábiiáſz proroki / á kámienuieſz thy ktorzy ſą do ćiebie poſłáni / ilekroćżem chćiáł zebráć dźiátki twe ták iáko kokoſz kurcżątká pod ſkrzydłá ſwoie / á niechćieliſćie:
      † Mát.23.v.37.

  35. ¤ K Otoż wám ieſt zoſtáwion dom wáſz opuſthoſzony / á zápráwdęć wám powiedám że mię nie vyzryćie áż gdy przyidźie cżás kiedy rzecżećie / Błogoſłáwiony ktory przyſzedł w imię Páńſkie.
      K Oznáymuie im vpádek koſćiołá y wſzytkiego porządku ich.

      ¤ Mát.23.v.38.

    Kápitułá 14.
    ¶ 1. Vzdráwiá ſpuchłego. 7. Nápominá ku pokorze. 12. Y ku przyimowániu vbogich. 19. A wpodobieńſtwie wielkiey vcżty nápominá ábychmy go ſzcżyrze náſládowáli / gdy nás wzywá.

  1. Y ſtáło ſię gdy on przyſzedł do domu kſiążęćiá niektorego Fáryzeyſkiego w Sábbát / iż by tám iádł / thedy go oni podſtrzegáli:
  2. A oto cżłowiek niektory ſpuchły był przed nim.
  3. Thedy Iezus odpowiedźiáwſzy rzekł do zákonnych wykłádácżow y do Fáryzeuſzow / Godźili ſię vzdráwiáć w Sábbát:
  4. Ale oni milcżeli / Tedy go vzdrowił y puſćił.
  5. A odpowiedźiáwſzy rzekł im / Gdyby oſieł ábo woł ktorego z wás wpádł w ſtudnią / záli go nie nátychmiáſt wyćiągnie w dźień Sobotni:
  6. Y nie mogli mu nic odpowiedźieć przećiwko temu.
  7. Zátym przytocżył podobieńſtwo ná ty ktorzy byli wezwáni / bácżąc iáko pierwſze záſiádániá obieráli mowiąc do nich /
  8. Gdy będźieſz od kogo wezwán ná weſele / nie ſiádáyże ná pierwſzym miejſcu / by kiedy zácnieyſzy kto niż ty nie był wezwán od niego.
  9. A tedy przyſzedſzy ten ktory ćiebie y onego wezwáł / rzekłby tobie / Poſtęp mu mieyſcá / á ták byś ze wſthydem muſiáł otrzymáć poſlednieyſze mieyſce.
  10. * Ale gdy będźieſz wezwán / idźże ſiedźieć ná poſlednim mieyſcu / á gdy przyidźie ten ktory ćię wezwáł rzecże tobie / Przyiáćielu wſtąp wyżſzey / á tedyć tobie będźie cżeść przed wſzytkiemi ktorzy z tobą ſiedzą.
      * Przypo.25.v.7.

  11. † Abowiemći wſzelki co ſię wynoſi zniżon będźie / á kto ſię vniżá wywyżſzon będźie.
      † Mát.23.v.12.

  12. ¤ A Zátym rzekł ku onemu ktory go był wezwáł / Gdy ſpráwuieſz obiád ábo wiecżerzą / nie wzywáyże przyiáćioł twoich áni bráćiey twey / áni kreẃnych twych / áni ſąſiád bogátych / żeby ćię też záſię wzáiem nie wezwáli y oddáli to tobie.
      A Sztrofuie ty ktorzy chcą áby ſię im dobrodźieyſtwo ich ſowićie nágrádzáły.

      ¤ Przypo.3.v.9. Iob.4.v.7.

  13. Ale gdy ſpráwuieſz vcżtę wzowże vbogich vłomnych chromych y ſlepych.
  14. A będźieſz ſzcżęſliwym iż nie będą mogli oddáć tobie / ábowiem ći będźie oddáno przy zmárthwychwſtániu ſpráwiedliwych.
  15. To ſłyſząc niektory z tych kthorzy ſpołu ſiedźieli rzekł iemu / Szcżęſliwyć ten ieſt ktory ie chleb w Kroleſtwie Bożym.
  16. ♀ Ale mu on powiedźiáł / B Cżłowiek niekthory ſpráwił wiecżerzą wielką / y wezwáł ich wiele.
      B Kárze żydy z ich niewdźięcżnoſći iż wzgárdźili potráwą niebieſką / tho ieſth iż niechćieli przyiąć zbáwienney Ewánieliey pokármu ku żywotowi wiecżnemu ożywiáiącego choćiáż z dáwná do tego wzywáni byli.

      ♀ Mát.22.v.2. Ziáw.16.v.5.

  17. Y gdy byłá godźiná wiecżerzey poſłáł ſługę ſwego / áby powiedźiáł wezwánym / Podźćież / boć iuż wſzytko gotowo.
  18. Lecż ſię wſzyſcy iednáko wymáwiáć pocżęli / pierwſzy mu rzekł: Kupiłem rolą y mám potrzebę idź á oglądáć ią / proſzę ćię miey mię zá wymowionego.
  19. A drugi rzekł / Kupiłem pięć pár wołow / y idę ich doświádcżáć / proſzę ćię miey mię zá wymowionego.
  20. Drugi záſię rzekł / Zonem poiął / y dlá tegoż przydź nie mogę.
  21. A gdy ſię ſługá od nich wroćił oznáymił to Pánu ſwemu / Tedy ſię goſpodárz rozgniewáwſzy rzekł ſłudze ſwemu / Idź rychło ná vlice y ná przecżnice mieſckie / á vbogie / vłomne / chrome / y ſlepe tu przywiedź.
  22. Y rzekł ſługá / Pánie ſtáło ſię iákoś roſkázáł / y ieſzcżeć mieyſce zoſtáło.
  23. Rzekł tedy Pán ſłudze / C Idź ná drogi y miedzy opłothki / D á pądź / niech idą áby był nápełnion dom moi.
      C Tu ſię okázuie powołánie pogánow.
      D Pán Bog rádſzey zbierá ty śmieći świátá tego niżli by miáł nie wdźięcżnikow wzywáć ná gody ſwoie.

  24. Abowiemći wám powiedám żeć żáden z onych mężow ktorzy ſą wezwáni nie vkuſi wiecżerzey moiey.
  25. Szło tedy przy nim wielkie zgromádzenie / á obroćiwſzy ſię rzekł do nich /
  26. Ieſliż kto idźie do mnie / á nie má w nienáwiśći oycá ſwego y máthki ſwey / żony y dźieći / bráćiey y ſioſtr / y co też więcey / duſze ſwoiey / then ći nie może być moim zwolennikiem.
  27. * Kto kolwiek theż nie nośi krzyżá ſwego á idźie zá mną / nie może być mym zwolennikiem.
      * Mát.10.v.38. Már.8.v.34.

  28. E Bo ktoż z wás ieſt / ktory gdy by chćiáł budowáć wieżę / záſz nie pierwey ſiedząc ráchuie nákłád ieſliby mu doſtátcżył ku dokonániu:
      E Vcży nás gdy chcemy być wyznáwcámi Ewánieliiey iż pirwey ná to ſię rozmyſlić mámy cżego od nás potrzebuie / á nie mámy ſię w to płocho y bez rozmyśłu dobrego wdáwáć.

  29. Aby gdyby záłożył fundámenty á dokońcżyć nie mogł / ći ktorzy widzą nie pocżęli ſzydźić z niego.
  30. Mowiąc / Cżłowiek ten pocżął budowáć á nie mogł dokonáć.
  31. Abo ktory ieſt krol coby wyiecháwſzy chćiáł zwieść bitwę z drugim krolem / nie pierwey ſiádł rádząc ſię ieſliż może z dźieſiąćią tyſięcy záćiągnąć onemu ktory z dwiemádźieſty tyſięcy iedźie przećiw niemu:
  32. Y owſzem poki on ieſzcże ieſt dáleko / wyſyłá z poſelſtwem / proſząc oto coby było ku pokoiowi.
  33. Tákże tedy ktory kolwiek z wás nie wyrzekł ſię wſzytkich ſwych máiętnoſći / tenći nie może być moim zwolennikiem.
  34. * Dobráć ieſt ſol / lecż ieſli ſol ſmák ſtráći / cżymże ią nápráwią:
      * Mát.5.v.13. Már.9.v.50.

  35. Gdyż ſię áni ná źiemię áni w gnoy nie godźi / ále bywá precż wyrzuconá: A ták kto má vſzy ku ſłuchániu / niecháy ſłuchá.

    Kápitułá 15.
    ¶ 1. Fáryzeuſzowie ſzemrzą iż prźiymuie grzeſzniki. 4. Ktore nápomináł ku pokućie przez podobieńſtwo owiec y drágm ſtráconych. 11. Y przez podobieńſtwo ſyná vtrátnego.

  1. Potym ſię do niego ſchodźili wſzyſcy celnicy y grzeſznicy áby go ſłucháli.
  2. Y ſzemráli Fáryzeuſzowie y Doktorowie / mowiąc / Ten prźiymuie grzeſzniki y iádá z nimi.
  3. A Ale on to podobieńſtwo mowił do nich / rzekąc.
      A Vcży nás iáko ſię ſtáráć mámy ábychmy błądzące ná drogę práwdy náwroćili.

  4. * Ktoryſz ieſt z wás cżłowiek coby máiąc ſto owiec ſtráćił iednę z nich / Izáli nie opuſzcżá onych dźiewiąćidźieſiąt y dźiewiąći ná puſzcży / á ſzedſzy nie ſzuká oney ktorá zginęłá / áż ią znáydźie:
      * Mát.18.v.12.

  5. A ználázſzy ią / kłádźie ná rámioná ſwe ráduiąc ſię.
  6. Y przyſzedſzy do domu wzywá przyiáćioł y ſąſiád / mowiąc im / Ráduyćie ſię ſpołu ze mną / ábowiemćiem nálázł owiecżkę moię ktorá byłá zginęłá.
  7. Powiedámći wám / żeć też tákże będźie rádoſć w niebie nád iednym grzeſznikiem pokuthuiącym / więcey niż nád B dźiewiąćiądźieſiąt y dźiewiąćią ſpráwiedliwych ktorzy nie potrzebują vznániá.
      B To ieſt / ći ktorzy ſię ſámi zá ſpráwiedliwe máiąc / grzechow ſwoich nie chcą vznáć.

  8. Abo niewiáſtá ktoráby miáłá dźieśięć C drágm / ieſliżby ſtráćiłá drágmę iednę / záli nie zápálá świece y nie vmiátá domu: á nie ſzuká z pilnośćią áżby ználázłá:
      C Drágmá ieſt monetá ktorá w ſobie má trzy groſze.

  9. A gdyć znáydźie / wzywá przyiáćiołek y ſąśiádek ſwych / mowiąc / Ráduyćie ſię ſpołu zemną / ábowiemćiem nálázłá drágmę com ią byłá ſtráćiłá.
  10. Powiedámći wám / Tákowáć rádość będźie przed Anioły Bożymi / nád iednym grzeſznikiem pokuthuiącym.
  11. Nád to rzekł / Cżłowiek niektory miáł dwu ſynu.
  12. Z ktorych młodſzy rzekł oycu / Dáy mi cżęść máiętnośći mnie náleżącey / á tákże on rozdźielił im máiętność.
  13. Po málucżkim thedy cżáſie gdy wſzytko zebráł on młodſzy ſyn / odiecháł bárzo w dálekie kráiny / y roſproſzył máiętnoſć ſwą żywąc roſpuſtnie.
  14. A gdy wſzytko potráwił / ſtháł ſię głod wielki w kráinie oney / ták iż onemu pocżęto nie ſtáwáć żywnośći.
  15. A ták ſzedſzy przyſtáł do iednego z mieſzcżán oney kráiny / ktory go poſłáł ná pole ſwe áby páſł wieprze.
  16. Y żądáł iákoby nátkáł brzuch ſwoy łuſzcżynámi kthorych nie doiádáły wieprze / ále mu ich nikt nie dáł.
  17. Potym kſobie przyſzedſzy / rzekł / Iáko wiele náiemnikow oycá mego máią doſyć chlebá / á iá oto od głodu ginę:
  18. Ale wſtáwſzy poydę do oycá mego / y rzekę iemu / Oycże zgrzeſzyłem przećiw niebu y przed tobą.
  19. Y iużem dáley nie ieſt godźien ozywáć ſię ſynem twoim: Vcżyńże mię iednym z náiemnikow twoich.
  20. Tedy wſtáwſzy ſzedł do oycá ſwego / á gdy ieſzcże był opodál / D vyzráł go oćiec ie° á ruſzony miłoſierdźiem / wybieżáwſzy pádł ná ſzyi iego y cáłowáł go.
      D Pán Bog nás vprzedzá łáſką ſwą gdy ſię my do niego mámy wolą náwroćić.

  21. Y rzekł mu ſyn / E Oycże / zgrzeſzyłem przećiw niebu y przed tobą / á nie ieſthem dáley godźien ozywáć ſię ſynem twoim.
      E Okázuie iáką cżłowiek wiernie pokuthuiący má ſkruchę y żáłość zá grzechy / á z iákim ſię ſercem ſtháwi przed Pánem Bogiem.

  22. Rzekł thedy oćiec do ſług ſwoich / Przynieśćie onę oſobliwą ſzáthę y oblecżćie go / podáyćież pierśćień ná rękę iego / y trzewiki ná nogi.
  23. A przywiodſzy tłuſte ćielę zárzeźćie / ábychmy iedli y weſelili ſię.
  24. Abowiemći ten moy ſyn vmárł był y ożył / zginął y ználázł ſię / á tákże pocżęli być weſeli.
  25. F Ná then cżás ſtárſzy ſyn iego był ná polu / ktory gdy przyſzedł á był bliſko domu / vſłyſzáł śpiewánie y gránie.
      F Tu ſztrofuie zázdrość y nieludzkość niektorych co zá złe máią gdy Pán Bog grzeſzne w łáſkę przyimuie.

  26. A wezwáwſzy iednego z ſłużebnikow pytáł / coby to było.
  27. Tedy on mu powiedźiáł / Brát twoy przyſzedł / y zárznął oćiec twoy ono ćielę tłuſte iż ſię mu zdrow wroćił.
  28. Rozgniewáł ſię thedy á nie chćiáł wnidź / ále oćiec iego wyſzedſzy / prośił go.
  29. Wſzákże on odpowiedźiáwſzy rzekł oycu / Oto przez thák wiele lát ſłużę tobie / á nigdym nie przeſtąpił roſkázániá twego / á wżdyś mi nigdy nie dáł koźlęćiá iżbych ſię weſelił z przyiáćioły moimi.
  30. A teráz gdy ſyn twoy ktory pożárł wſzytkę ſwą máiętność z wſzetecżnicámi / przyſzedł / zárznąłeś przeń ono tłuſte ćielę.
  31. Ná to mu on powiedźiáł / Synu tyś záwżdy ieſt ze mną / á wſzytki dobrá moie ſąć twoie.
  32. Aleć było potrzebá rádowáć ſię y weſelić / iż ten brát twoy ktory był vmárł / ożył / á ktory był zginął / náleźion ieſt.

    Kápitułá 16.
    ¶ 1. Nápominá ku roſtropnośći y ku ſzcżodrobliwośći. 13. Strofuie łákomſtwo. 15. Y pokrytość Fáryzeuſow. 16. Vkázuie wiárę y vtwierdzenie zákonu. 18. Swięthobliwość máłżeńſtwá. 19. O Bogácżu y o Lázárzu.

  1. Pothym rzekł do zwolennikow ſwych / A Był niektory bogáty cżłowiek / kthory miáł ſzáfárzá / á ten był przed nim oſkárżon / iákoby rozpráſzáć miáł dobrá iego.
      A Ten ieſt cel podobieńſtwá thego ábychmy ſię litoſćiwie obchodźili z bliźnemi náſzemi ieſliż chcemy áby nám też był Bog miłoſćiw gdy ſtániemy przed ſądem iego.

  2. A ták on wezwáwſzy go / rzekł mu / Coż to o tobie ſłyſzę: oddáy licżbę ſzáfárſtwá twego / ábowiem iuż więcey nie możeſz być ſzáfárzem.
  3. Tedy rzekł on ſzáfárz ſám v śiebie / Coż cżynić będę / gdyż pán moy odeymuie mi ſzáfárſtwo: kopáć nie mogę / á żebráć ſię wſtydzę.
  4. Lecż wiem co vcżynię / iż gdy będę złożon z ſzáfárſtwá / prźiymą mię wżdy do domow ſwoich niektorzy.
  5. A ták przyzwáwſzy wſzytkich dłużnikow páná ſwego / rzekł pierwſzemu / Ják wieleś winien pánu memu:
  6. A on powiedźiáł / Sto bátow oliwy. Tedy mu on rzekł / Weźmi táblice twe / y śiádſzy nátychmiáſt nápiſz pięćdźieſiąt.
  7. Zátym drugiemu rzekł / A ty iákoś wiele winien: thedy on rzekł / Sto korcy pſzenice / ále mu on powiedźiáł / Weźmiſz táblice twe / á nápiſz ośḿdźieſiąt.
  8. Y pochwálił pán ſzáfárzá złoſćiwego iż roſtropnie vcżynił: B A dlá tegoż ſynowie tego świátá roſtropnieyſzy ſą nád ſyny świátłośći w rodzáiu ſwoim.
      B Wymiátuie nám przed ocży náſz niedowćip.

  9. A iáć wám powiedám / Cżyńćie ſobie przyiáćioły z pieniędzy C złośćiwych / áby gdy vſtániećie przyięli wás do wiecżnych przybytkow.
      C Ták poſpolićie cżytáią / dlá tego iż pieniądze y bogácthwá nás ku złemu pobudzáią. Choćiáż y tho ſłowo złoſćiwy wedle Zydowſkiego ięzyká znácży fráſuiący ábo też tym przezwyſkiem bogáctwá ſą názwáne / iż poſpolićie kto ieſt bogáty ábo ſám ieſt zły / ábo dźiedźicem złe° cżłowieká. Możem też rozumieć to ſłowo złoſćiwie miáſtho omylne y nietrwáłe / bo nie mogą ſię tu rozumieć pieniądze zdrádą nábyte. Ná oſtáthek możeſz rozumieć pieniądze złoſćiwe / to ieſt ktorych przed tym zle vżywáł ten ſzáfárz ábo łákomſtwem ábo zbytkiem iákim.

  10. Kto wierny ieſt w rzecżách námnieyſzych / tenći y w wielkich wierny ieſt / á kto w námnieyſzych ieſt złoſćiwym / też y w więcżſzych ieſt złośćiwym.
  11. Ieſliżeśćie tedy w złośćiwych pieniądzách wiernymi nie byli / práwdźiwych ktoż wám wierzyć będźie:
  12. A ieſliżeśćie w cudzym wiernymi nie byli / co wáſze ieſt ktoż wám dá:
  13. * Żáden ſługá dwiemá pánom ſłużyć nie może / bo ábo iednego będźie miáł w nienáwiśći / á drugiego miłowáć będźie / ábo ku iednemu przyſtánie á drugiego wzgárdźi: Nie możećie Bogu ſłużyć y pieniądzám.
      * Mát.6.v.24.

  14. Tego też y D Fáryzeuſzowie ſłucháli ktorzy byli łákomi / á wſzákoż ſzydźili z niego.
      D Abowiem oni mniemáli że ludźie bogáći byli nád ine náſzcżeſliwſzemi.

  15. Tedy im on rzekł / Wy ieſteśćie ktorzy ſámi śiebie vſpráwiedliwiáćie przed ludźmi / ále Bog zná ſercá wáſze / ábowiem to co ieſt v ludźi wynioſłego / obrzydłe ieſt przed Bogiem.
  16. † Zákon y Prorocy áż do Iáná / od tego cżáſu Kroleſtwo Boże opowiedáią / E á káżdy ſię do niego wrywá gwáłtem.
      E Okázuie wielką á zápálcżywą miłość tych ktorzy miłuią Ewánielią.

      † Mát.11.v.12.

  17. ¤ Aleć łácwiey niebu y źiemi przeminąć / á niż iedney kreſce zákonu vpáſć.
      ¤ Mát.5.v.18.

  18. ♀ Ktożkolwiek opuſzcżá żonę ſwą á drugą poymuie / then cudzołoży / á ktokolwiek od mężá opuſzcżoną poymie / też cudzołoży.
      ♀ Mát.5.v.32. y.19.v.9. 1.Kor.7.v.11.

  19. Był niektory cżłowiek bogáty / á obłocżył ſię w ſzárłát y w ćienkie lniáne odźienie / y ná káżdy dźień hoynie vżywáł.
  20. A był też niektory żebrák imieniem Lázárz / kthory był wyrzucon przed śień iego owrzedźiáły.
  21. Chcąc być náſycon z odrobin ktore pádáły z ſtołu bogácżowego / lecż pśi przychodząc lizáli rány iego.
  22. Y przydáło ſię że vmárł żebrák / á nieśion był od Aniołow ná F łono Abráhámowe: Potym vmárł y bogácż / á pogrzebion ieſt.
      F Zywoth wiecżnie błogoſłáwiony znácży nám przez Abráhámowo łono ktory ieſt oycem wiernych / iákoby wſzythki wierne do ſiebie przyimowáł / gdy ſchodzą z thego świátá.

  23. A będąc w piekle podnioſł ocżu ſwoich gdy był w mękách / y vyzráł Abráámá z dáleká á Lázárzá ná łonie ie°.
  24. Tedy záwołáł / mowiąc / Oycże Abráhámie zmiłuy ſię nádemną / á poſzli Łázárzá áby omocżył koniec pálcá ſwego w wodźie á ochłodźił ięzyk moy / boćiem vtrápion w thym płomieniu.
  25. Ale Abráhám powiedźiáł / F Synu / roſpomni żeś bráł dobrá twe zá żywothá twego / á Łázárz też niewcżáſy / á ták on teráz vżywá poćiechy á tyś záſię ieſt męcżon.
      F Zowie go ſynem ále iákoby śmiejąc ſię áby go ták z iego prożnego mnimániá złożył / że on będąc pothępionym przedſię názywá Abráhámá oycem ſwym / gdyż on nie ieſth iedno oycem wierzących.

  26. A nád tho wſzytko miedzy námi y wámi odchłáń wielká poſtánowioná ieſt / iż ći ktorzyby z tąd chćieli przeydź do wás / nie mogą / áni z thámtąd przeydź owdźie.
  27. Ale on rzekł / Proſzę ćię tedy Oycże ábyś go poſłáł do domu oycá mego.
  28. Abowiem mám pięć bráćiey / áby im tego poświádcżył / iżby theż oni nie przyſzli ná to mieyſce męki.
  29. Lecż mu powiedźiáł Abráhám / Máiąć Moiżeſzá y Proroki / niechże ich ſłucháią.
  30. Ale on rzekł / Nie Oycże Abráhámie / Ale gdyby ktho z vmárłych ſzedł do nich / wżdy ſię vznáią.
  31. Tedy mu powiedźiáł Abráhám / Ieſliżeć Moiżeſzá y Prorokow nie poſłucháią / tedyć y żádnemu choćby z mártwych ocućił / nie vwierzą.

    Kápitułá 17.
    ¶ 1. O vſtrzeżeniu zgorſzeniá / á iż odpuſzcżáć mámy. 5. Modlitwá y pomnożenie wiáry y moc iey. 7. Ludźie ſą ſłudzy nieużytecżni. 12. Dźieśięć trędowáthych vzdrowieni. 20. O przyśćiu Kroleſtwá Kryſtuſowego.

  1. * Pothym mowił do ſwych zwolennikow / Nie możeć być áby zgorſzeniá nie miáły prźiydź / ále biádá themu / przez ktorego przychodzą.
      * Mát.18.v.7. Már.9.v.42.

  2. Lepiey áby mu był záłożon kámień młyńſki około ſzyie á był wrzucon w morze / niżliby miáł zgorſzyć iednego z tych málucżkich.
  3. Strzeżćież ſię. A ieſliżby zgrzeſzył przećiw tobie brát twoy / kárz go ſłowy / á ieſliżby ſię vznáł / odpuść mu.
  4. † A choćiáżby śiedḿ kroć zgrzeſzył przećiw thobie / y śiedḿ kroć przez dźień náwroćił ſię k thobie / mowiąc / Vznáłem ſię / odpuść mu.
      † Mát.18.v.21.

  5. Tedy rzekli Apoſtołowie Pánu / Przymnoż nám wiáry.
  6. ¤ Ale im Pán powiedźiáł / Ieſlibyſćie mieli ták wiele wiáry A iáko źiárno gorcżycżne / á rzeklibyśćie temu B Sykáminowi / Wyrwi ſię z korzeniá á wſádź ſię w morzu / thedyćby wám było poſłuſzne.
      A To ieſt / ſzcżerą y práwie doſkonáłą.
      B To drzewo rodźi figi płonne.

      ¤ Mát.17.v.10.

  7. Y ktoż z wás ieſt coby miáł ſługę orzącego y páſącego: ktory gdyby ſię z polá wroćił / náthychmiáſtby mu rzekł / Chodź á śiądź.
  8. C Azáż mu rádſzey nie rzecże / Nágothuy cobych wiecżerzáł / á przepáſáwſzy ſię ſłuż mi áż ſię náiem y nápiię / á potym też ty iedz y piy:
      C Tymi ſłowy vcży iż nie doſyć ná tym że vżywámy do cżáſu vrzędu ſwego / ále potrzebá trwáć áż do końcá.

  9. Záli dźiękuie ſłudze onemu kthory cżyni to co mu roſkázáno: Nie widźimi ſię.
  10. Tákże y wy gdy vcżynićie wſzytko co wám ieſt roſkázáno / mowćie / Słudzy nieużytecżni ieſtechmy / bo to cochmy byli winni vcżynilichmy.
  11. Y ſtáło ſię gdy ſzedł do Ieruzálem / iż on przechodźił przez poſrzodek Sámáryiey y Gálileiey /
  12. A gdy wchodźił do niektorego miáſtecżká / tedy zábieżeli mu dźieſięć mężow trędowátych / kthorzy ſtánęli z dáleká.
  13. Y krzyknęli głoſem / mowiąc / Iezuſie Miſtrzu zmiłuy ſię nád námi.
  14. ♀ A on ie vyzráwſzy / rzekł do nich / Odſzedſzy okáżćie ſię kápłánom / y ſtáło ſię że gdy ſzli w drogę ocżyſćieni ſą.
      ♀ W 3.Mo.14.v.2.

  15. Ale ieden z nich gdy vyzráł że był vzdrowion / wroćił ſię chwáląc Bogá głoſem wielkim.
  16. Y pádł ná oblicże ſwe v nog iego / cżyniąc iemu dźięki / á tenże był Sámárytán.
  17. A ták Iezus odpowiedźiáwſzy rzekł / Záż nie dźieſięć onych ocżyſćieni ſą: A oni dźiewięć gdźież ſą:
  18. Nie náleźieni ſą ktorzyby ſię wroćili áby dáli Bogu chwáłę / iednoż ten cudzoźiemiec.
  19. Rzekł mu tedy / Wſtáń á idź / wiárá twá wybáwiłá ćię.
  20. Pytáli go potym Fáryzeuſzowie / gdyby miáło prźiydź Kroleſtwo Boże. A on im odpowiedźiáwſzy / rzekł / Nie prźiydźieć Kroleſtwo D Boże ták iákoby ie obácżyć miáno.
      D Bo nie záleży w thych rzecżách zwierzchownych.

  21. Anić rzeką / Otoć tu / ábo tám oto ieſt / ábowiem oto Kroleſtwo Boże E miedzy wámi ieſt.
      E To ieſt / przez ſłowo kthore wiárą przyimuiemy.

  22. Zátym rzekł do zwolennikow / Prźiydźieć cżás gdy będźiećie żądáli oglądáć ieden z onych dni Syná cżłowiecżego / á nie oglądáćie.
  23. * Y będąć wám mowić / Otoż tu / otoż tám / ále nie chodźćie áni idźćie zá nimi.
      * Mát.24.v.23. Már.13.v.21.

  24. Abowiem iáko błyſkáwicá błyſkáiąc ſię od iedney ſtrony ktorá ieſt pod niebem / do drugiey ſtrony ktorá ieſt pod niebem roźiáśniá ſię. Tákżeć będźie y Syn cżłowiecży w dźień ſwoy.
  25. Lecż potrzebá pierwey áby wiele vćierpiáł / y był wzgárdzon od národu tego.
  26. * F Y ták iáko ſię ſtáło zá cżáſow Noego / tákżeć będźie y zá cżáſow Syná cżłowiecżego.
      F Abowiem thám ná ten cżás ludźie wzgárdzáli ſąd Boży / choćiáż go im iáwnie Noe opowiedáł.

      * W 1.Mo.7.v.5. Mát.24.v.38. 1.Piotr.3.v.20.

  27. Iedli / pili / żony poymowáli / y zá mąż wydáwáli / áż do onego dniá w ktory wſzedł Noe do Archy / y przyſzedł potop á wytráćił wſzytki.
  28. † Thákżeć rownie iáko ſię dźiáło zá cżáſow Lotowych / iedli / pili / kupowáli / przedáwáli / ſádźili y budowáli.
      † W 1.Mo.19.v.24.

  29. A tegoż dniá gdy wyſzedł Loth z Sodomy / ſpádł iák deżcż ogień z ſiárką z niebá / á wytráćił wſzytki.
  30. Wedle tychżeć rzecży będźie y on dźień w ktory Syn cżłowiecży ſię obiáwi.
  31. G Onego to dniá ieſliżby kto był ná domu / á nácżynie iego w domu / niecháyżeć nie ſchodźi áby ie bráć miáł / á ktoby też był ná polu / niechżeć ſię tákże nie wrácá do tego co názád pozoſtáwił.
      G Muſiemy zápomnieć wſzythkich náſzych rzecży ábychmy thym lepiey wezwánie náſze niebieſkie rozmyſláli.

  32. ¤ Przypomnićież ſobie żonę Lotowę.
      ¤ W 1.Mo.19.v.26.

  33. ♀ Ktożkolwiek będźie ſię ſtáráł iákoby záchowáć duſzę ſwą / ſtráći ią / H á ktokolwiek ią ſtráći zgotuie iey żywot.
      H Smierć tá docżeſná przynáſzá nám żywot wiecżny.

      ♀ Wyżſzey.9.v.24. y 16.v.25. Mát.10.v.39. Már.8.v.35. Ián.12.v.25.

  34. Powiedámći wám / Oney nocy będą dwá ná łożu iednym / iednego wezmą á drugiego zoſtáwią.
  35. I Dwie będą mleć ſpołu / iednęć wezmą á drugą zoſtáwią.
      I To mowi ábychmy rozumieli iż żádná zwiąſká áni powinowáctwo nie má nás odłącżáć od powołániá náſzego.

  36. Będąć dwá ná polu / á ieden będźie wźięt / drugi zoſtáwion będźie.
  37. * Tedy mu oni dáwſzy odpowiedź / rzekli / Gdźież Pánie: Ale on im rzekł / K Gdźieć będźie ćiáło / thám ſię zbiorą y orłowie.
      K Nic nie záwádźi wiernym áby nie mieli być złącżeni z Kryſtuſem głową ſwą / ábowiem zgromádzą ſię do niego iák orłowie ábo ſępowie około śćierwu.

      * Mát.24.v.28.

    Kápitułá 18.
    ¶ 1. Przykłádem wdowinem. 9. Y Celnikowem / vcży iákim ſię ſpoſobem modlić potrzebá. 15. Biorąc przycżynę od málucżkich dźiátecżek ktore mu przynoſzono / nápominá ie ku pokorze.

  1. * Y powiedźiáł im też podobieńſtwo ktemuż náleżące / iż ſię záwżdy modlić potrzebá á nie leniwieć.
      * Rzym.12.v.12. 1.Teſá.5.v.17.

  2. Mowiąc / Był ſędźiá w niektorym mieśćie / ktory ſię Bogá nie báł / áni ſię żádnego wſtydáł.
  3. A w tymże też mieśćie byłá wdowá niekthorá / co do niego przyſzłá / mowiąc / Vcżyń mię wolną od przećiwniká mego.
  4. Lecż on niechćiáł przez niemáły cżás / Potym mowił ſám v ſiebie / Acżći ſię Bogá nie boię / áni ſię żádnego wſtydzę.
  5. Wſzákoż iż mi ſię vprzykrzá tá wdowá / vcżynię ią wolną / áby mi ná oſtátek przyſzedſzy więcey nie dokucżáłá.
  6. Rzekł thedy Pán / Słucháyćież co mowi ten złośćiwy ſędźiá.
  7. A coż Bog / záli nie vwolni wybránych ſwoich wołáiących do śiebie we dnie y w nocy: A choćiáżby też gniewu ſwego przewłácżáł nád nimi.
      A To ieſt / choćiáż ſię zdá iákoby nierychło ſię mśćił krzywdy ich.

  8. Powiedámći wám żeć ie wolnymi vcżyni w rychle / A wſzákoż Syn cżłowiecży gdy prźiydźie / á záż znáydźie wiárę ná źiemi:
  9. Zátym rzekł do niektorych wiele o ſobie trzymáiących iákoby byli ſpráwiedliwemi / á ktorzy ſobie ine zá nic mieli / to podobieńſtwo.
  10. Dwoie ludźi zſtąpiło do kośćiołá áby ſię modlili / ieden Fáryzeuſz á drugi celnik.
  11. B Y ſtánąwſzy Fáryzeuſz ták ſię ſám v śiebie modlił / Boże cżynię thobie dźięki / żem nie ieſt iáko ini ludźie drápieżni / nieſpráwiedliwi / y cudzołożni / ábo iák też y ten celnik.
      B W tych tu ſłowiech dáwá znáć o hárdoſći iego / bo ták to ieſt poſpolitá iż kto mniemá żeby ſtáł / potrzebá ſię ſtrzedz by nie vpádł.

  12. Poſzcżę dwá kroć w tegodniu / dáwám dźieſięćinę ze wſzytkie° co mám.
  13. C Celnik záſię ſtánąwſzy z dáleká / niechćiáł podnieść y ocżu ſwych w niebo / ále tłukł pierśi ſwe / mowiąc / Boże bądź miłośćiw mnie grzeſznemu.
      C Tyć ſą znáki ſercá pokorne° y bárdzo vniżonego.

  14. Y powiedám to wám / Zeć ten odſzedł vſpráwiedliwionym do domu ſwego więcey niżli on / † ábowiem ktokolwiek ſię podwyżſzá / będźie vniżon / á kto ſię vniżá / będźie podwyzſzon.
      † Wyżſzey.14.v.11. Mát.23.v.12.

  15. ¤ Przynoſzono też kniemu dźiátecżki áby ſię ich dotykáł / co gdy widźieli zwolennicy / fukáli ná nie.
      ¤ Mát.19.v.13. Már.10.v.13.

  16. Ale Iezus wezwáwſzy dźiátecżek / powiedźiáł / Dopuśććie dźiátecżkám prźiydź do mnie / á nie hámuyćie ich / D ábowiemći tákowych ieſt Kroleſtwo Boże.
      D Okázuie w iákiey niewinnoſći máią ludźie przydź ku Kroleſtwu Bożemu áby ie otrzymáli.

  17. Zápráwdęć wám powiedám / Ktożkolwiek nie prźiymie Kroleſtwá Bożego iáko dźiećiątko / żádnym ſpoſobem nie wnidźie do niego.
  18. Tedy go pytáło niektore Kſiążę / mowiąc / Miſtrzu dobry coż cżyniąc otrzymám żywot wiecżny:
  19. * Y powiedźiáł mu Iezus / Przecżże mię powiedáſz E być dobrym: Zádenći nie ieſt dobrym / iednoż ieden / to ieſt Bog.
      E Bo iż cżęſto kroć ludźie tego ſłowá zle vżywáią / á ták Kryſtus okázuie iż go nikt dobrym vznáć nie może áż by pierwey Bogá vznáł.

      * Mát.19.v.16. Már.10.v.17.

  20. Znáſzże roſkázániá: † Nie cudzołoż / nie zábiiáy / nie krádń / nie powiedáy świádectwá fáłſzywego / cżći oycá twego y mátkę twą.
      † W 2.Mo.20.v.14.

  21. Tedy on rzekł / Tegom wſzytkiego przeſtrzegáł od młodośći moiey.
  22. Co Iezus vſłyſzáwſzy powiedźiáł iemu / Iedneyżeć rzecży ieſzcże nie doſtáwá / Wſzytko co máſz poprzedáy / á podźiel miedzy vbogie / á będźieſz miáł ſkárb w niebie / przydźże / á chodź zá mną.
  23. Lecż on to vſłyſzáwſzy / F bárzo ſię zátroſkáł / bowiem był bárzo bogátym.
      F Niemiło ludźiám świátá tego / idź zá Pánem Bogiem żeby mieli bogácthwá ſwe porzućić.

  24. A gdy go Iezus vyzráł ták bárzo záſmuconego / rzekł / Iákoż trudno temu co má pieniądze wnidź to Kroleſtwá Bożego:
  25. Abowiemći łácwiey ieſt wielbłądowi prześć przez vcho igielne / niż wnidź bogácżowi do Kroleſtwá Bożego.
  26. Ci tedy ktorzy to ſłyſzeli / rzekli / Y ktoryż może być zbáwion:
  27. Ku temu on powiedźiáł / To co ieſt niepodobno v ludźi / podobno ieſt v Bogá.
  28. ¤ Zátym rzekł Piotr / Oto my opuśćilichmy wſzytko / á ſzliſmy zá tobą.
      ¤ Mát.19.v.27. Már.10.v.28.

  29. Tedy im on powiedźiáł / Zápráwdę wám powiedám / Záden nie ieſt ktoryby opuśćić miáł dom ábo rodźice / ábo bráćią / ábo żonę / ábo dźieći / dlá Kroleſtwá Bożego.
  30. Kthoryby nie miáł wźiąć dáleko więcey tego cżáſu / á w przyſzłym wieku żywot wiecżny.
  31. ♀ Wźiąwſzy potym z ſobą Iezus onych dwunáśćie / rzekł im / Oto wſtępuiem do Ieruzálem / á wykonáią ſię Synowi cżłowiecżemu piſmá ony ktore ſą przez Proroki nápiſáne.
      ♀ Mát.20.v.17. Már.10.v.32.

  32. Bo będźie podán pogánom y nágráwán / y ſpotwárzon y vplwán.
  33. A vbicżowáwſzy go / zámorduią gi / áleć dniá trzećiego powſtánie.
  34. G Ale oni tego nic nie zrozumieli / á były ty ſłowá zákrythe od nich / áni wiedźieli co powiedźiáno.
      G Dáwá znáć iż poki ſię my párámy ſpráwámi świátá tego / poty o Kroleſthwie Bożym práwie rozumieć niemożemy.

  35. * Y ſtáło ſię gdy przychodźił ku Ierychu / ſlepy niektory śiedźiáł wedle drogi żebrząc.
      * Mát.20.v.29. Már.10.v.46.

  36. A gdy vſłyſzáł iż przechodźiło zgromádzenie ludźi / pytáł coby to było.
  37. Y powiedźiáno mu że przeſzedł Iezus Názáreńſki.
  38. Tedy on wołáł / mowiąc / Jezuśie ſynu Dáwidow zmiłuj ſię nádemną.
  39. Lecż ći co ſzli wprzod fukáli go áby milcżáł / Ale on tym więcej wołáł / Iezuſie Synu Dáwidow zmiłuy ſię nádemną.
  40. A ták Iezus ſthánąwſzy roſkázáł go przywieść do śiebie / á gdy był bliſko / pytáł go.
  41. Mowiąc / Coż chceſz ábychći vcżynił: A on powiedźiáł / Pánie ábych wźiął wzrok.
  42. Y rzekł Iezus / Weźmiſz wzrok / wiárá twá záchowáłá ćię.
  43. A przetoż nátychmiáſt wźiął wzrok / y ſzedł zá nim chwáląc Bogá: Co gdy też lud wſzytek widźiáł / dáwáł chwáłę Bogu.

    Kápitułá 19.
    ¶ 5. Zácheuſz wezwán. 12. Podobieńſtwo grzywien. 28. Iezus wieżdzá do Ieruzálem. 41. Z płácżem opowiedá vpád iego. 45. Wygániá kupce. 47. Stáráią ſię o iego śmierć.

  1. Wſzedſzy potym Iezus do Ierycho / przechádzáł ſię po nim.
  2. A oto niektory imieniem Zácheuſz / kthory był przednieyſzym nád celniki / á był bogáty.
  3. Stáráł ſię áby widźiáł ktory wżdy ieſt Iezus / ále nie mogł przed zgromádzeniem / bo był máłego wzroſtu.
  4. A ták wprzod bieżáwſzy / wſtąpił ná Sykomor áby go vyzráł / bowiem támtędy idź miáł.
  5. Ale gdy przyſzedł ku onemu mieyſcu / poyzráwſzy ku gorze Iezus vyzráł go y rzekł ku niemu / Zácheuſzu zſtąp rychło / ábowiem dźiś potrzebá mi zoſtáć w domu twym.
  6. Tedy on wnet zſtąpił / á przyiął go ráduiąc ſię.
  7. Co gdy widźieli wſzyſcy / ſzemráli mowiąc / Iż tám wſzedł á vdáł ſię do cżłowieká w grzechu żywiącego.
  8. Y ſtánąwſzy Zácheuſz / rzekł ku Pánu / Oto Pánie połowicę dobr mych dáwám vbogim / á ieſliżem co komu z krzywdą wydárł / wrácám w cżwornáſob.
  9. Y rzekł mu Iezus / Dźiśći ſię zbáwienie ſtáło domowi twemu / dláte° żeś y ſám ieſt A ſynem Abráhámowym.
      A Abowiem Zácheus wiárą y vznániem okázáł ſię być ſynem práwdźiwym Abráhámowym / Záiſteć oná łáſká przyſpoſobieniá ktorą wźiął ieſt świádectwem zbáwieniá kthore ieſt podáne domowi iego.

  10. † Bo przyſzedł Syn cżłowiecży áby ſzukáł á záchowáł to co było zginęło.
      † Mát.18.v.12.

  11. To gdy oni ſłyſzeli / przydáwſzy dáley powiedźiáł podobieńſtwo / dláte° że był bliſko Ieruzálem / á iż mniemáli że ſię wnet kroleſtwo Boże okázáć miáło.
  12. A przetoz rzekł / * Cżłowiek niektory B rodu zácnego / iecháł w dáleką kráinę doſtháwáć ſobie kroleſtwá / á potym ſię wroćił.
      B Tym podobieńſtwē vcży / iż ieſzcże wiele było prácowáć potrzebá niżby było poſtánowione Kroleſtwo iego.

      * Mát.25.v.14.

  13. Y przyzwáwſzy dźieſiąći ſłużebnikow ſwych / dáł im dźieſięć grzywien / á rzekł do nich / C Kupcżćież pokąd iá nie prźiydę.
      C Bog niechce áby dáry iego miáły być w nás prożnuiące y owſzem áby z nich godne pożytki roſły.

  14. A mieſzcżánie iego mieli go w nienáwiśći / y wypráwili zá nim poſelſtwo / mowiąc / Niechcemy áby then krolowáł nád námi.
  15. Potym gdy ſię wroćił D doſtáwſzy kroleſtwá / thedy roſkázáł do ſiebie wezwáć onych ſług ktorym był dáł pieniądze / áby ſię dowiedźiáł coby ktory ná kupi zyſkáł.
      D Ná tym mieyſcu okázuie ſię drugie przyſćie Páná náſzego ktore má być z inſzą chwáłą y możnoſćią niż ſię dźiś okáżuie.

  16. A pierwſzy przyſzedſzy rzekł / Grzywná twá dźieſięć grzywien zyſkáłá.
  17. Tedy mu on rzekł / Dobrze ſługo dobry / bo gdyżeś był ná ták mále wiernym / mieyże zwierzchność nád dźieſiąćią miáſt.
  18. Przyſzedł y drugi rzekąc / Pánie grzywná twá pięć grzywien przycżyniłá.
  19. A on też rzekł iemu / Y thy też bądź nád dźieſiąćią miáſt.
  20. Drugi potym przyſzedł / mowiąc / Pánie oto grzywná twá kthorąm miáł záchowáną w chuſtce.
  21. Bom ſię báł / wiedząc żeś ieſt cżłowiek ſrogi / y bierzeſz cżegoś nie położył / á żnieſz cżegoś nie śiáł.
  22. Tedy on rzekł / Z vſt twych ćię ſądzę E ſługo zły / wiedźiáłeś żem iá ieſt cżłowiek ſrogi / biorąc cżegom nie położył / á żnąc cżegom nie śiáł.
      E Náucżá ty ktorzy lekce wáżą dáry Boże á żywą w wielkim niedbálſthwie że ći żádney wymowki nie będą mieć.

  23. Przecżżeś tedy nie dáł pieniędzy moich ná bánk / á iá przyſzedſzy wźiąłbych ie był z lichwą:
  24. Y rzekł tym ktorzy tuż ſtáli / Weźmićie od niego grzywnę / á dáyćie ią temu ktory má ich dźieśięć.
  25. Ale mu oni rzekli / Pánie máć dźieſięć grzywien.
  26. † A on im záſię rzekł / Powiedámći wám / Iż F wſzelkiemu ktory má / będźie dáno / á od tego ktory nie má / y to co má / wezmą mu.
      F Ten ktory dáry Bożemi pilnie ſzáfowáć będźie tedy tym doſtátecżnieyſzy będźie / ále then ktory oprocż pożytku będźie / odeymą mu wſzytko.

      † Mát.13.v.12. y 25.v.29. Már.4.v.25. Wyżſzey.8.v.18.

  27. Ktemu ieſzcże y nieprzyiáćioly moie kthorzy nie chćieli ábych krolowáł nád nimi / przywiedźćie tu á pomorduyćie przedemną.
  28. A ták to rzekſzy / ſzedł wprzod idąc do Ieruzálem.
  29. Y ſtáło ſię gdy był bliſko Betfáge y Bethániey v gory ktorą zową Oliwną / poſłáł dwu z zwolennikow ſwych.
  30. Mowiąc / Idźćie do wśi ktorá ieſt przećiw wám / do ktorej wſzedſzy náydźiećie oſlę vwiązáne / ná ktorym żáden cżłek nigdy nie śiedźiáł / odwiązáwſzy przywiedźćież ie.
  31. A ieſliżby wás ktho ſpytáł / Przecż odwięzuiećie: tákże mu powiedzćie / Iż tego Pánu potrzebá.
  32. A ták ſzedſzy ći ktorzy byli poſłáni / ználeźli ták iáko im powiedźiáł.
  33. Gdy tedy rozwięzowáli oſlę / rzekli pánowie iego do nich / Przecż odwięzuiećie oſlę:
  34. Ale im oni powiedźieli / Iż tego Pánu potrzebá.
  35. ¤ Y wiedli ie do Iezuſá / á námiotáwſzy ſzát ſwych ná ono oſlę / wſádźili ná nie Iezuſá.
      ¤ Ián.12.v.14.

  36. A ták gdy iecháł / pośćiełáli ſzáty ſwe ná drodze.
  37. Y gdy był bliſko iuż ná końcu Gory Oliwney / pocżęłá wſzythká wielkość zwolennikow weſeląc ſię chwálić Bogá głoſem wielkim / ze wſzytkich cudow ktore widźieli.
  38. Mowiąc / Błogoſłáwiony on Krol ktory idźie w imię Páńſkie / G pokoy ná niebie / á chwáłá ná wyſokośći.
      G W tych ſłowiech dáwá znáć iż iuż Bog vbłágán był w gniewie ſwym przećiw národowi ludźkiemu.

  39. Tedy niektorzy Fáryzeuſzowie z onego zgromádzeniá rzekli do niego / Miſtrzu pofukáj zwolenniki twoie.
  40. Ale on odpowiedź dáwſzy / rzekł im / Powiedám to wám / Ieſliżećby ći milcżeli / wnet kámienie wołáć będą.
  41. A gdy był bliſko vyzráwſzy miáſto zápłákáł nád nim.
  42. Mowiąc / O gdybyżeś ty znáło / ábo tylko to dniá twego / co ieſt ku H pokoiowi twemu / áleć to zákryto ieſt od ocżu twoich.
      H To ieſt / zbáwienie ktore tobie ieſt poſtánowione ku wiecżnemu ſzcżeſćiu twemu.

  43. Abowiem ten cżás ná ćię prźiydźie / kiedy ćię obtocżą nieprzyiáćiele twoi wáłem / y śćiſną ćię zewſząd.
  44. A położą ćię rowną z źiemią / y ſyny twe w tobie / ♀ áni zoſtáwią kámieniá ná kámieniu / dlá tego iżeś nie poznáło onego cżáſu náwiedzeniá twego.
      ♀ Mát.24.v.2. Már.13.v.2. Niżey.21.v.6.

  45. Zátym wſzedſzy do Kośćiołá pocżął wyrzucáć ty ktorzy przedáwáli w nim y kupowáli.
  46. Mowiąc im / Nápiſánoć ieſt / * Dom moy dom modlitwy ieſt / † á wyśćie z niego vcżynili iáſkinią zboycow.
      * Ezá.56.v.7. Mát.21.v.13. Már.11.v.17.
      † Iere.7.v.11.

  47. Y vcżył vſtáwicżnie w Kośćiele / lecż Kſiążętá Kápłáńſkie / Doktorowie / y przednieyſzy z ludu / ſzukáli tego iákoby go ſtráćić.
  48. Ale nie mogli ználeść coby mieli cżynić / ábowiem wſzytek lud poſpolity ná tym przeſtáwáł gdy co ſłyſzáł od niego.

    Kápitułá 20.
    ¶ 1. Iezuſá gdy pytáno o zwierzchność iego / odpor dáwá nieprzyiáćiołom pytáiąc ich o krzśćie Iánowym.

  1. * Y ſtáło ſię niektorego dniá z onych / gdy vcżył lud w koſćiele y opowiedáł Ewánielią / nádeſzły Kſiążęthá kápłáńſkie y Doktorowie z ſtárſzymi.
      * Mát.21.v.23. Már.11.v.27.

  2. A rzekli do niego tymi ſłowy / Powiedz nám ktorą mocą to cżyniſz / ábo ktho ieſt ten ktoryć dáł zwierzchność ototę?
  3. Thedy Iezus odpowiedáiąc rzekł do nich / Spythám wás y iá o rzecż niektorą / iedno mi powiedzćie.
  4. A Krzeſt Iánow byłli z niebá cżyli z ludźi:
      A W tym ſłowie krztu zámyká wſzytek vrząd / powołánie / y poſługę Iánowę.

  5. A ták oni myſlili v śiebie / mowiąc / Ieſliż powiemy z niebá / tedyć rzecże / A przecżżeśćie mu nie wierzyli:
  6. Ieſliż záſię rzecżemy / Ze ieſt z ludźi / thedy wſzytek lud vkámionuie nás / Bo tho zá rzecż pewną máią / iż Ián był prorokiem.
  7. Odpowiedźieli tedy / Ze nie wiedźieli ſkąd był.
  8. A Iezus im powiedźiáł / Anićteż iá wám powiem ktorą mocą to cżynię.
  9. Y pocżął do ludu powiedáć to podobieńſtwo / † Cżłowiek niektory ſádźił B winnicę / y C náiął ią orácżom / á ſám odiecháł precż ná niemáły cżás.
      B Lud on Zydowſki był iáko ſzcżep Boży.
      C Bog lud ſwoy porucżył ku rządzeniu ſpráwcám y káplánom.

      † Ezá.5.v.1. Iere.2.v.21. Mát.21.v.33. Már.12.v.1.

  10. Gdy potym cżás przyſzedł / poſłáł do onych orácżow D ſługę áby mu pożytki z winnice oddáli / ktorzy vbiwſzy go odeſłáli z niſzcżym.
      D Bog náprzod wzbudźił Proroki.

  11. Tedy on przedſię poſłáł ſługę drugiego / lecż też oni y tego vbiwſzy y zeſromoćiwſzy odeſłáli z niſzcżym.
  12. Zátym on ieſzcże poſłáł trzećiego / ále oni y tego zrániwſzy wyrzućili.
  13. A ták Pán oney winnice rzekł / Coż mám cżynić: Poſlę ſyná mego miłego / ſnádź gdy go vyzrą / wſthydáć ſię go będą.
  14. Ale gdy one° vyzreli orácże / rozmowili miedzy ſobą w ten ſpoſob / Tenći ieſt dźiedźic / podźćież á zábiymy go / áby náſze było dźiedźictwo.
  15. Wyrzućiwſzy go tedy z winnice zámordowáli: A przetoż coż im vcżyni Pán oney winnice:
  16. Prźiydźieć á potráći orácże ty á dá winnicę inym. Tho gdy oni ſłyſzeli / rzekli / Boże tego nie dáy.
  17. Lecż on poyzráwſzy ná nie / rzekł / Y coż wżdy ono ieſt nápiſáno / ¤ Kámień ktory odrzućili buduiący / then ſię ſtáł głową węgielną:
      ¤ Pſálm.118.v.22. Ezá.8.v.14. Dźiej.4.v.11. Rzym.9.v.32. 1.Piotr.2.v.8.

  18. Wſzelki ktoryć vpádnie ná ten kámień / ſtłucże ſię / á ná kogo záſię vpádnie / pokruſzy go.
  19. Tedy Kſiążętá kápłáńſkie y Doktorowie chćieli ſię náń rzućić rękomá tegoż tám cżáſu / iedno iż ſię ludu báli / ábowiem poználi iż ná nie przytácżáł to podobieńſtwo.
  20. A ták cżyháiąc náń poſłáli ſzpiegi / ktorzyby ſię zmyſláli być ſpráwiedliwemi / áby podchwytáli ſłowá iego / chcąc go podáć pod zwierzchność y moc ſtárośćie.
  21. Ktorzy go pytáli / mowiąc / Miſtrzu wiemy że dobrze powiedáſz y vcżyſz / áni ſobie wáżyſz oſoby / owſzem drogi Bożey w práwdźie náucżáſz.
  22. E Słuſzyli nám dáć podátek Ceſárzowi / cżyli nie:
      E Abowiem on lud poſpolithy mniemiáł to być rzecż nie ſłuſzná niewiernemu kſiążęćiu dáwáć to co byli oddáwáć zwykli Bogu w koſćiele iego.

  23. Lecż on obácżywſzy chytrość ich / rzekł ku nim / Cżemuż mię kuśićie:
  24. Vkáżćie mi pieniądz / cżiy má ná ſobie obráz y nápis: y odpowiedźiáwſzy mu rzekli / Ceſárſki.
  25. Zátym powiedźiáł im / F Oddáyćież tedy co ieſt Ceſárſkiego Ceſárzowi / á co ieſt Bożego Bogu.
      F Práwo włáſnie kſiążętám náleżące nic niewádźi temu cochmy Pánu Bogu oddáwáć powinni.

  26. A ták nie mogli podchwyćić ſłow iego przed ludem / á zdźiwiwſzy ſię odpowiedźi iego / milcżeli.
  27. ♀ Potym przyſzli niektorzy z Sáduceuſzow / (ktorzy powiedáią iż nie máſz zmártwychwſtániá) y pytáli go.
      ♀ Mát.22.v.23. Már.12.v.18.

  28. Mowiąc / Miſtrzu Moiżeſz nám nápiſáł / * Ieſliżby cźiy brát vmárł máiąc żonę / á zſzedłby przez dźiátek / áby brát iego wźiął onę żonę / á wzbudźił potomſtwo brátu ſwemu.
      * 5.Mo.25.v.5.

  29. Było tedy ſiedḿ bráćiey / z ktorych pierwſzy poiąwſzy żonę / vmárł bez dźiátek.
  30. Po nim ią wźiął wtory / lecż y ten vmárł nie máiąc dźiátek.
  31. Potym ią wźiął trzeći / owá ták y oni śiedḿ / á nie zoſtáwiwſzy dźiátek pomárli.
  32. Po wſzytkich też vmárłá y niewiáſtá.
  33. A ták przy zmártwychwſtániu cżyiá to z nich będźie żoná: ábowiem śiedḿ mieli ią zá żonę.
  34. Tedy odpowiedźiáwſzy rzekł im Iezus / Ludźie tego wieku poymuią żony / y G zá mąż wydáwáią.
      G Abo bywáią wydáne zá mąż / tho ieſt biáłe głowy.

  35. Aleć ći ktorzy tego godni będą áby wieku onego doſtąpili / y powſtániá od vmárłych / áni żon poymuią / áni zá mąż idą.
  36. H Ani iuż więcey vmieráć mogą / ábowiem rowni ſą Aniołom / á ſą ſynmi Bożymi / gdyż ſą ſynowie zmártwychwſtániá.
      H Abowiem iż będą nieśmiertelnemi / thedy im też iuż więcey máłżeńſtwá nie będźie potrzebá ktore nie dlácżego nie było poſtánowione iedno áby národ ludźki byl rozmnáżán y záchowán.

  37. A iż vmárli wſtáć máią: * Teżći to y Moiżeſz oznáymił v krzá / gdy powiedá być Páná Bogiem Abráhámowym / y Bogiem Izáákowym / y Bogiem Iákobowym.
      * 2.Mo.3.v.6.

  38. I Nie ieſtći tedy Bog vmárłych / ále żywych / bowiem iemu wſzyſcy żywą.
      I To ieſt / nie tych ieſt Bogiem ktorych práwie niemáſz ále tych ktorzy ſą y wiecżnie żywą / ábowiemći Bogu żywą ktorzy cżáſu ſwego z mártwychwſtáć máią.

  39. Niektorzy tedy z Doktorow odpowiedáiąc / rzekli / Miſtrzu dobrześ powiedźiáł.
  40. A thákże go dáley ni ocż nie śmieli pytáć.
  41. † Nádto rzekł do nich / Iákoż wżdy powiedáią żeby Kryſtus był ſyn Dáwidow.
      † Mát.22.v.42. Már.12.v.35.

  42. ¤ A ſám Dáwid powiedá w kſięgách Pſálmow / Rzekł Pán Pánu moiemu / Siądź ná práwicy moiey.
      ¤ Pſálm.110.v.1.

  43. Aż położę nieprzyiáćioły twe podnożkiem nog twoich:
  44. A ták Dáwid názywá go Pánem: K Y iákoż ieſt tedy ſynem iego:
      K Abowiemći ſyn nie ieſt pánem oycu / A przetoż Kryſtus z tych ſłow okázuie iż ieſth więcżſzym niż tylko cżłowiekiem.

  45. A przetoż gdźie wſzytek lud ſłyſzáł / rzekł zwolennikom ſwoim /
  46. ♀ Przeſtrzegáyćież ſię Doktorow / ktorzy chcą chodźić w ſzátách ſzerokich / y miłuią witániá ná rynkoch / á pierwſze ſtholice w zgromádzeniu / y pirwſze záſiádániá przy wiecżerzách.
      ♀ Mát.23.v.6. Már.12.v.38. Wyżſzey.11.v.43.

  47. Ktorzy do ſzcżątká pożyráią domy wdow / á rzkomo ſię długiemi modlitwámi báwią. A ćić odnoſzą ćiężſzy ſąd.

    Kápitułá 21.
    ¶ 1. Okáżuie zácność dáru wdowy vbogiey. 8. Co má być przed iego przyśćiem. 36. Iáko ſię z pilnośćią mámy gotowáć ktemu. 37. Vſtáwicżne ćwicżenie Páná Kryſtuſowe.

  1. * Potym weyzráwſzy widźiáł bogácże oddáwáiące dáry ſwe do ſkárbu.
      * Már.12.v.41.

  2. Widźiáł też y niektorą wdowę vbogą kłádącą tám dwá drobne pieniądze.
  3. Y rzekł / Práwdźiwieć wám powiedám / Wdowá tá vbogá więcey niż ći wſzyſcy włożyłá.
  4. A Abowiem wſzyſcy ći z tego co im zbywáło kłádli / by thym dárowáli Bogá / Ale tá z niedoſtátku ſwego / wſzytko pożywienie ktore miáłá włożyłá.
      A Bog iáłmużny nie ſzácuie z doſtátku ábo z wielkoſći ále z iákiego ſercá y vmyſłu pochodźi.

  5. * Y gdy niektorzy powiedáli o koſćiele iż był pięknym kámieniem y dáry ochędożony / rzekł im.
      * Mát.24.v.1. Már.13.v.1.

  6. ¤ A ná toż pátrzáćie: prźiydąć cżáſy w ktore nie będźie zoſtháwion kámień ná kámieniu / ktory by nie był rozwálon.
      ¤ Wyż.19.v.43.

  7. Tedy go pytáli / mowiąc / Miſtrzu á kiedyż to wżdy będźie: y ktory znák prźiydź má kiedy ſię to ſtánie:
  8. ♀ Ale on powiedźiáł / B Bácżćież żebyśćie nie byli zwiedźieni / boć wiele ich prźiydźie w imię moie / mowiąc / Iáćiem ieſt Kryſtus / á cżáſći ſię on przybliżá / nie chodźćież tedy zá nimi.
      B Odpowiedá im ná to cżego by im więcey pothrzebá byłá / á nie náto ocż go oni pytáią.

      ♀ Efes.5.v.6. 2.Tes.2.v.3.

  9. A gdy też vſłyſzyćie wálki y nieſnáſki / nie trwożćież ſię / Abowiemći potrzebá áby tho wprzod było / áleć nie wnet koniec.
  10. Zátym rzekł ku nim / Powſtánieć národ przećiw národowi / y kroleſtwo przećiw kroleſtwu.
  11. A będą wielkie trzęśieniá źiemie ná káżdzych mieyſcách / y głod / y powietrzá á ſtráchy y znáki wielkie z niebá będą.
  12. * Aleć przed wſzytkiem tym rzucą ſię ná wás rękomá ſwemi / y będą wás przeſládowáć / podáwáiąc do bożnic y do więźieniá / á wodząc przed Krole y przed ſtároſty / dlá imieniá me°.
      * Mát.24.v.8 Már.13.v.9.

  13. C A tyć rzecży wám będą ná świádectwo.
      C Przeſládowániá y thrápieniá ſą świádectwá nápewnieyſze Ewánieliey.

  14. A przetoż mieyćie to w ſercách wáſzych / ábyśćie nie myſlili cżymby ſię bronić.
  15. Abowiemći wám dám vſtá y mądroſć ktorey nie będą mogli odeprzeć áni ſię ſprzećiwić wſzyſcy kthorzy ſię wám D záſtáwowáć będą.
      D Choćiáż z iákim wſzetecżeńſtwem z przećiwni wám będą wſzákoż práwdá záwżdy zwyćiężcą zoſtánie.

  16. Będźiećie też wydáni od rodźicow / od bráćiey / y od kreẃnych / y od przyiáćioł / á niektore z wás o śmierć przypráwią.
  17. Y będźiećie przemierzłymi v wſzytkich dlá imieniá mego.
  18. Aleć y włos z głowy wáſzey nie zginie.
  19. * E Przez wáſzę ćierpliwość odźierżáwáyćie duſze wáſze.
      E Zywot wáſz w krzyżu y w pośrod káżdego niebeśpiecżeńſtwá y śmierći záchowáćie.

      * Mát.10.v.22.

  20. † A gdy vyzryćie Ieruzálem woyſkámi obtocżone / tedy poznáyćie żeć bliſkie ieſt ſpuſtoſzenie iego.
      † Mát.24.v.15. Dáni.9.v.27. Már.13.v.14.

  21. Thedy ći co ſą w Iudá / niech zućiekáią ná gory / á ktorzy ſą w pośrzod ie° / niech wynidą / á ći co ſą ná polách / niecháy nie wchodzą do nie°.
  22. Abowiemći ſą ty dni pomſty / áby ſię wypełniło wſzytko co ieſt nápiſáno.
  23. Biádá tedy będźie brzemiennym / y dźiáthecżkám zſącym w onych cżáśiech / ábowiem będźie śćiſk wielki w tey źiemi / á gniew w ludu tym.
  24. Y polęgą od miecżá / á będą odwiedźieni do więźieniá miedzy wſzythki národy / y będźie Ieruzálem podeptáne od pogánow / F áż ſię też wypełnią cżáſy ich.
      F To ieſt / złość ich áby też y oni ſpołu byli káráni.

  25. * Tedyć będą znáki ná ſłońcu / mieſiącu / y gwiázdách / á ná źiemi vćiśnienie národow / gdy nie ſtánie rády / á gdy záſzumi morze y wáły.
      * Ezá.13.v.10. Ezech.32.v.7. Mát.24.v.29. Már.13.v.24.

  26. Thák iż ſię ludźie z duſzę wylękną / przed ſtráchem y ocżekáwániem nieſzcżęśćiá przychodzącego ná okrąg źiemie / Abowiem mocy niebieſkie chwiáć ſię będą.
  27. A tedyć vyzrą Syná cżłowiecżego przychodzącego w obłoku z mocą y chwáłą wielką.
  28. To gdy ſię dźiáć pocżnie / poglądáyćież á podnośćie głowy wáſze / iżći ſię iuż przybliżá odkupienie wáſze.
  29. Y powiedźiáł im też to podobieńſtwo / Poyzryćież ná figowe drzewo y ná wſzytki drzewá.
  30. Gdy iuż wypuſzcżáią liſtki / thedy wy ſámi z śiebie poznáwáćie żeć iuż bliſko láto.
  31. Tákże y wy gdy vyzryćie iż ſię to będźie dźiáło / poznáwáyćie żeć bliſko ieſt Kroleſtwo Boże.
  32. Zápráwdęć wám powiedám / Zádnymći ſpoſobem nie przeminie then wiek áżby ſię to wſzytko ſtáło.
  33. Nieboć y źiemiá przeminie / ále ſłowá moie żádnym ſpoſobem nie przeminą.
  34. Bądźćież tedy tego pilni ſámi v śiebie / † áby kiedy nie były oćiążone ſercá wáſze obżárſtwem y opilſtwem / y ſtárániem tego żywotá / żećby ná wás z prędká nie przyſzedł dźień on.
      † Rzym.13.v.13.

  35. Abowiemći iáko śidło przypádnie ná wſzytki kthorzy mieſzkáią po wſzytkiey źiemi.
  36. A przetoż cżuyćie modląc ſię ná káżdy cżás / áby wás miáno godnemi / ktorzybyśćie vſzli tego wſzytkiego co prźiydź má / á iżbyśćie ſthánęli przed Synem cżłowiecżym.
  37. A ták we dnie vcżył w kośćiele / á w nocy wyſzedſzy przemieſzkáwáł ná gorze ktorą zową oliwną.
  38. Ale wſzytek lud rániucżko ſię ſchodźił do niego áby go w kośćiele ſłucháł.

    Kápitułá 22.
    ¶ 1. Zbuntowánie przećiw Kryſtuſowi. 7. Obchod Wielkiei nocy. 19. Y święthey Wiecżerzey. 24. Nápominánie do zwolennikow.

  1. * A było bliſko święto A Przáſnikow / ktore zową Wielkánoc.
      A Dlá tego ták to święto názywáno iż onego dniá żádnych nie iedli zákwáſzonych chlebow.

      * Mát.26.v.2. Már.14.v.1.

  2. Y ſzukáły tego Kſiążętá Kápłáńſkie y Doktorowie iákoby go zábić / ále ſię ludu poſpolite° báli.
  3. † Wſzedł tedy ſzátán w Iudáſzá / ktorego zwáno Iſkáryotem / z licżby dwunáśćie.
      † Mát.26.v.14. Már.14.v.10.

  4. B Ktory ſzedſzy zmowił ſię z Kſiążęty kápłáńſkimi / y z przełożonymi / iákoby go im wydáć miáł.
      B Tá przycżyná okázáłá ſię im ku poimániu Kryſtuſá / bo oni ználezli byli inákſzą rádę.

  5. Kthorzy temu byli rádźi / y obiecáli dáć iemu pieniądze.
  6. Zá co im on przyrzekł / y ſzukáł cżáſu iákoby go im wydáł C przez ludu poſpolitego.
      C Abo bez rozruchu y zámieſzániá.

  7. ¤ Záthym przyſzedł dźień Przáſnikow / w ktory było potrzebá obchodźić Wielkánoc.
      ¤ Mát.26.v.17. Már.14.v.13.

  8. Poſłáł thedy Piotrá y Iáná / mowiąc / Szedſzy zgotuyćie nám Wielkánoc ábychmy iey pożywáli.
  9. A oni iemu rzekli / Gdźież chceſz ábychmy ią nágotowáli:
  10. Ale on rzekł do nich / Otho gdy wy wnidźiećie do miáſtá / záydźie wám niektory nioſąc dzbán wody / Idźćież zá nim do domu w ktory wnidźie.
  11. A powiedzćie goſpodárzowi domu onego / Kázáłći Miſtrz powiedźieć / Gdźież ieſt goſpodá kędyby miáł pożywáć Wielkieynocy z Zwolenniki ſwemi:
  12. Tedyć on wám vkáże Sálę wielką obitą / támże nágotuyćie Wielkánoc.
  13. A ták ſzedſzy wſzytko to náleźli iáko im powiedźiáł / y zgotowáli Wielkánoc.
  14. ♀ Potym gdy on cżás poſtánowiony przyſzedł / tedy śiádł / y dwánáſćie Apoſtołow z nim.
      ♀ Mát.26.v.20. Már.14.v.18.

  15. Y rzekł do nich / Z chućiąm żądáł pożywáć tey Wielkieynocy z wámi / przed tym niż iá ćierpieć będę.
  16. A powiedám wám / Ze iuż więcey nie będę tego D vżywáł / áżby ſię wypełniło w Kroleſtwie Bożym.
      D Opowiedá iż ſię to má dźiáć ná oſtátku / á iż iuż obycżáiem ćieleſnym niemiáł tu żyć zniemi.

  17. Y wźiąwſzy kubek á vcżyniwſzy dźięki / rzekł / Weźmićie tho á podźielćie miedzy ſię.
  18. * Abowiem wám tho powiedám / Zeć nie będę pił z owocu winnego áż prźiydźie Kroleſtwo Boże.
      * Mát.26.v.26. Már.14.v.22. 1.Kor.11.v.24.

  19. Y wźiąwſzy chleb gdy vcżynił dźięki / łámáł y dáł im / mowiąc / E To ieſt ćiáło ktore ſię zá wás dáwá / to cżyńćie ná wſpominánie moie.
      E Chlebći ieſt práwdźiwy znák y pewne świádectwo iż ćiáło Páná Iezuſowe ieſt nám oddáne zá pokárm duſzám náſzym / thákże wino ku świádectwu krwie ktorá ieſth nápoiem náſzym ku ochłodzeniu y wiecżnemu obżywieniu náſzemu.

  20. Tákże im theż dáł y kubek gdy odwiecżerzáł / mowiąc / Ten kubek ieſtći on F teſtáment nowy przez kreẃ moię / ktorá ſię zá wás wylewá.
      F To ieſt znák nowego przymierzá ktore ieſt potwierdzone krwią Kryſtuſową.

  21. † Wſzákoż oto ręká zdrádzáiącego mię ze mną ieſt ná ſtole.
      † Mát.26.v.21. Már.14.v.19. Ián.13.v.18.

  22. Acżći Syn cżłowiecży ¤ iáko ieſt poſtánowiono / idźie / wſzákoż biádá cżłowiekowi onemu przez ktorego má być zdrádzon.
      ¤ Pſálm.41.v.10.

  23. Thedy oni pocżęli ſię miedzy ſobą ſpołu pytáć ktoryby to z nich był coby to vcżynić miáł.
  24. Wſzcżął ſię też miedzy nimi poſwárek ktoby miáł być więcżſzym z nich.
  25. Ale im on powiedźiáł / Krolowie národow pánuiąć nád nimi / A ktorzy nád nimi moc máią / zową ſię dobrodźieymi.
  26. ♀ Lecżći wy nie ták / owſzem / ktory ieſt miedzy wámi náwięcżſzym / ten niech będźie námnieyſźim / á ktory ieſt przednieyſzym / niech będźie iáko ten co ſłuży.
      ♀ Mát.20.v.25. Már.10.v.42.

  27. Abowiem ktoż ieſt więcżſzy: tenli co śiedźi / cży ten co ſłuży: Izáli nie then ktory śiedźi: Alećiem iá ieſt w pośrzodku wás iáko ten co ſłuży.
  28. A wy ieſteśćie ktorzyśćie trwáli przy mnie w pokuſách moich.
  29. A przeto iáko mi odkázáł oćiec moy kroleſtwo / ták iá też wám odkázuię.
  30. * Abyśćie G iedli y pili ná ſtole mym w kroleſtwie mym / y śiedźieli ná ſtolicách ſądząc dwoienáśćie pokolenie Izráelſkie.
      G Tyć ſą podobieńſtwá ktoremi im okázuie iż oni będą vcżeſnicy chwáły iego / ábowiem mámy wierzyć że áni ieść / áni pić nie będźiem w oney nieśmiertelney chwále.

      * Mát.19.v.28.

  31. Zátym też rzekł Pán / Symon / Symon / oto ſzátán pożądáł pilnie H áby wás odwiewáł iáko pſzenicę.
      H To ieſt / áby wedle myſli ſwey obchodźił ſię z wámi y roſproſzył wás.

  32. Alem iá proſił zá tobą áby I nie vſtáłá wiárá twá / á przetoż y ty niekiedy náwroćiwſzy ſię / potwierdzáy bráćią twą.
      I Acż ſię byłá záchwiáłá wiárá iego wſzákoż do końcá nie vpádłá.

  33. Tedy on rzekł / Pánie z tobą ieſtem gotow idź y do więźieniá y ná śmierć.
  34. Lecż mu on powiedźiáł / Pietrze powiedámći / ¤ nie zápoie dźiś kur áż ſię trzykroć záprzyſz że mię nie znáſz.
      ¤ Mát.26.v.34. i 26.v.74. Már.14.v.30. i 14.v.68. Luk.22.v.57. Ián.18.v.17. 18.v.27. i 13.v.38.

  35. Zátym rzekł do nich / Ná ten cżás gdym wás poſyłáł bez mieſzká / bez ſumek / y bez trzewikow / Záli wám cżego nie doſtáwáło: Tedy rzekli / Nic.
  36. A ták im powiedźiáł / Terázći iuż ieſli kto má mieſzek / niechże go K weźmie / tákże y ſumki / á kto nie má / niech L przedá płáſzcż ſwoy y kupi miecż.
      K Abo przedá.
      L Tymi ſłowy dáwá znáć iż ná nie wielkie przeſládowánie przydź miáło.

  37. Abowiemći wám powiedám / ♀ Ieſzcże potrzebá áby ſię we mnie wypełniło ono piſmo: Y policżon ieſt miedzy złośniki / boć ty rzecży co o mnie ſą nápiſáne / koniec ſwoy máią.
      ♀ Ezá.53.v.12.

  38. Thedy oni rzekli / Pánie oto tu M dwá miecże / A on im powiedźiáł / Doſyć ieſt.
      M Tu ſię okázuie wielká proſtothá Apoſtołow iż oni mnimáią żeby ſię docżeśną bronią obronić mogli gdy tu opowiedá o duchowney woynie.

  39. * Y wyſzedſzy iáko był zwykł / ſzedł ná gorę oliwną / á zá nim też ſzli zwolennicy iego.
      * Mát.26.v.36. Már.14.v.32. Ián.18.v.1.

  40. † A gdy przyſzedł ná ono mieyſce / rzekł im / Modlćież ſię ábyſćie nie przyſzli w pokuſzenie.
      † Már.14.v.38.

  41. On thedy odſzedł od nich iákoby mogł rzućić kámieniem / á klęknąwſzy ná koláná modlił ſię.
  42. Mowiąc / Oycże ieſliż chceſz przenieś odemnie N ten kubek / á wſzákoż nie wolá moiá / lecż ſię twá niecháy ſtánie.
      N Tho ieſt / oddál ten krzyż odemnie.

  43. Vkázáł ſię mu thedy Anioł z niebá poſiláiąc go.
  44. Ale będąc w vtrápieniu złożony / tym pilniey ſię modlił / á pot iego był iáko krople krwie pádáiące ná źiemię.
  45. A gdy wſtáł od modlitwy / przyſzedł do ſwych zwolennikow / y nálázł ie ſpiące przed fráſunkiem.
  46. Y rzekł do nich / Przecżże ſpićie: Wſtháńćież á modlćie ſię / byśćie nie przyſzli ná pokuſzenie.
  47. ¤ Tego gdy ieſzcże domáwiáł / oto wielkość ludźi y ten ktorego zwáno Iudáſz ieden ze dwunáſćie przed nimi ſzedł / á przyſtąpił ſię ku Iezuſowi áby go pocáłowáł.
      ¤ Mát.26.v.47. Már.14.v.43. Ián.18.v.3.

  48. Rzekł mu Iezus / Iudáſzu pocáłowániem zdrádzáſz Syná cżłowiecże°:
  49. A widząc ći ktorzy przy nim byli co ſię dźiáć miáło / rzekli do niego / Pánie mámyli bić miecżem:
  50. Tedy niektory z nich vderzył ſługę Kſiążęćiá kápłáńſkiego / y vćiął mu vcho práwe.
  51. Ale Iezus odpowiedźiáwſzy / rzekł / Zániecháyćież ná ten cżás / y tknąwſzy vchá iego / vzdrowił go.
  52. Záthym rzekł Iezus do onych Kſiążąt Kápłáńſkich y przełożonych Kośćiołá / y do ſtárſzych ktorzy byli kniemu przyſzli / Wyſzliśćie iáko ná zboycę z miecżmi y z kiymi:
  53. Gdyżem vſtáwicżnie bywáł z wámi w kośćiele á nie śćiągnęliśćie rąk ná mię / Ale thá oto ieſt oná godźiná wáſzá / y O moc ćiemnośći.
      O Bo ná ten cżás Bog popuſćił był wodze ſzátánowi y onym kthorzy byli ſługámi iego / á dáł mu moc áby cżynił doſyć pożądliwoſći ſwoiey.

  54. * Wiedli go tedy poimáwſzy / y przyprowádźili go w dom náwyżſzego kápłáná / á Piotr zá nim ſzedł z dáleká.
      * Mát.26.v.57. Már.14.v.53. Ián.18.v.13.

  55. Y roſpáliwſzy ogień w pośrzod dworu / śiedli ſpołu / gdźie też y Piotr śiádł między nimi.
  56. Tám gdy go vyzráłá niektorá ſłużebnicá v ogniá śiedzącego / pilnie ſię mu przypátruiąc / rzekłá / Y thenći z nim był.
  57. Ale ſię go on záprzáł / mowiąc / Niewiáſto nie známći go.
  58. Pothym málucżko vyzráwſzy go drugi / rzekł / Y ty ieſteś z onych: Ale Piotr rzekł / Cżłowiecże nie ieſtćiem.
  59. A gdy było iákoby w godźinie / tedy drugi z nich twierdźił thák / mowiąc / Zápráwdę y ten z nim był / bo ieſt y Gálileycżyk.
  60. Ale Piotr powiedźiáł / Cżłowiecże / áni wiem co mowiſz / y náthychmiáſt poki ieſzcże tego domáwiáł / zápiáł kur.
  61. † Tedy Pán obroćiwſzy ſię weyzráł ná Piotrá / á roſpomniáł Piotr ná ſłowo Páńſkie iáko mu był powiedźiáł / iż przedthym niż kur miáł zápiáć / trzy kroć ſię mnie záprzyſz.
      † Mát.26.v.34. Ián.13.v.38.

  62. Y wyſzedſzy Piotr precż / gorzko płákáł.
  63. ¤ Ci tedy ktorzy ſpołu trzymáli Iezuſá / nágráwáli go biiąc go.
      ¤ Mát.26.v.67. Már.14.v.65.

  64. A záſłoniwſzy go / bili oblicże iego / pytáiąc go á mowiąc / P Gádáyże kto ieſt ten ktory ćię vderzył:
      P Náśmiewáią ſię z niego przeto iż go wſzyſcy zá Proroká mieli.

  65. Y wiele inych rzecży ſromocąc go mowili náń.
  66. ♀ Potym gdy dźień náſtáł / zeſzli ſię ſtárſzy z ludu / y Kſiążętá kápłáńſkie / y Doktorowie / á przywiedli go przed zgromádzenie ſwe.
      ♀ Mát.27.v.1. Már.15.v.1.

  67. Mowiąc / Powiedzże nám ieſliżeś ty ieſt Kryſtus. Ale on powiedźiáł / Choćiáżćibych iá wám y powiedźiáł / thedy wy żádnym ſpoſobem wierzyć nie będźiećie.
  68. A ieſlibych też wás ocż pytáł / żádnym ſpoſobem mi nie odpowiećie / áni mię opuśćićie.
  69. A thák od tegoć cżáſu będźie Syn cżłowiecży śiedźiáł ná práwicy mocy Bożey.
  70. Zátymże oni rzekli / A więceś ty ieſt Syn Boży: A on rzekł do nich / Wy powiedáćie żem ieſt.
  71. Oni tedy rzekli / Y coż ieſzcże potrzebuiem świádectwá: otoſmy iuż ſámi ſłyſzeli z vſt iego.

    Kápitułá 23.
    ¶ O męce y vkrzyżowániu Kryſtuſowem / y o dwu zboycách / ná oſtátek o pogrzebie Kryſtuſowym.

  1. Tedy * wſtáwſzy wſzythká oná wielkość / wiodłá go do A Piłátá.
      A Ten był Rzymiánin ſpráwcá Zydowſki / á on ſądźił ſpráwy ktore ſzły o gárdło.

      * Mát.27.v.2. Már.15.v.1. Ián.18.v.28.

  2. Y pocżęli náń ſkárżyć mowiąc Otochmy ználeźli iż then wzburzá lud / † á nie káże dáń dáwáć Ceſárzowi / powiedáiąc że on ieſt Kryſthus Krol.
      † Mát.22.v.21. Már.12.v.17.

  3. ¤ Y pytáł go Piłát / mowiąc / A tyżeś ieſt on Krol Zydowſki: ná co mu on odpowiedźiáwſzy / rzekł / Ty powiedáſz.
      ¤ Mát.27.v.11. Már.15.v.2. Ián.18.v.33.

  4. A thák Piłát rzekł do Kſiążąt y do ludu poſpolitego / Zádnego iá przewinieniá nie náyduię w tym cżłowieku.
  5. Lecż oni ſię tym więcey dopieráli / mowiąc / Burzy lud vcżąc po wſzytkim Iudá / pocżąwſzy od Gálileiey áż dotąd.
  6. Y vſłyſzáwſzy Piłát że wſpomináli Gálileą / pytáł go ieſliby był Gálileycżyk.
  7. A gdy zrozumiáł iż náleżáł pod zwierzchność Herodowę / odeſłáł go do B Herodá / ktory też y ſám w Ieruzálem był przez ony dni.
      B To vcżynił cżęſćią dlá tego iżby ſám był wolen od tego / á cżęſćią áby ſię záchowáł Herodowi.

  8. Y vyzráwſzy Herod Iezuſá / rádowáł ſię bárzo / bo go prágnął widźieć od niemáłego cżáſu / dlá tego iż wiele o nim ſłycháł / y nádźiewáł ſię że miáł widźieć iáki znák przezeń vcżyniony.
  9. Pytáł go tedy wielem ſłow / C ále on iemu nic nie odpowiedáł.
      C Abowiem przed nim niechćiáł okázowáć ſwey niewinnoſći / áni cżynić doſyć wſzetecżnemu pytániu onego okrutniká.

  10. A Kſiążęthá kápłáńſkie y Doktorowie ſtáli / bárzo mocnie ſkárżąc ſię náń.
  11. A tákże Herod z ſwym pocżtem zá nic go ſobie nie miáł / y náſzydźiwſzy ſię z niego / dáł go oblec w ſzáthy D świetne / á odeſłáł go do Piłátá.
      D Tá ſzátá bywáłá dáwáná ná znák nieiákiey zácnoſći lecż Kryſthuſowi ná pośmiech byłá dáná.

  12. Y zſtáli ſię ſobie przyiáćioły Piłát z Herodem onegoż tho dniá / bo byli przed thym nieprzyiáćielmi miedzy ſobą.
  13. Thedy Piłát wezwáwſzy kſobie Kſiążąt kápłáńſkich / przełożonych / y ludu poſpolitego.
  14. * Rzekł do nich / Podáliśćie mi cżłowieká thego iákoby lud burzyć miáł / á oto iá pytáiąc ſię o nim przed wámi / żádnego przewinieniá w tym cżłowieku nie náyduię / w thym w cżym wy go winuiećie.
      * Mát.27.v.23. Már.15.v.14. Ián.18.v.38.

  15. Ktemu áni Herod / E bowiem go odeſłáł do nás / otho nie vcżynił nic dlá cżegoby był śmierći godźien.
      E Poſpolićie cżytáią bom wás do niego odſyłáł.

  16. A przetoż go ſkáráwſzy wypuſzcżę.
  17. F Y potrzebá bywáło że im ná święto wypuſzcżáł iednego.
      F Według wolnoſći Zydom od Rzymiánow nádánych.

  18. Ale wſzytek lud wołáł ſpołu / mowiąc / Dáy ſtráćić thego á puść nám Bárábáſzá.
  19. Ktory był dlá nieiákiego roztyrku w mieśćie vcżynionego / y dlá morderſtwá wrzucon do więźieniá.
  20. Ale Piłát mowił do nich powtore / żeby im był puśćił Iezuſá.
  21. Lecż tym bárźiey wołáli / mowiąc / Vkrzyżuy / vkrzyżuy go.
  22. A on po trzećie rzekł do nich / Y coż wżdy on złego vcżynił: G Zádnegom przewinieniá ná śmierć w nim nie nálázł / á thák go ſkáráwſzy puſzcżę wolno.
      G Ten ſám ſędźiá wyrokiem ſwym cżyni go wolnym / w cżym ſię thu okázuie niewinność Iezuſowá.

  23. Ale ſię oni dopieráli / proſząc głoſem wielkim áby był vkrzyżowán / y tym ſię więcey głoſy ich y Kſiążąt kápłáńſkich wzmágáły.
  24. Tedy Piłát przyſądźił áby ták było iáko żądáli.
  25. Y wypuśćił onego ktory był dlá roztyrku y mordu podán do więźieniá o ktorego prośili / á Iezuſá podáł ná wolą ich.
  26. Gdy go thedy wiedli / poimáwſzy Symoná nieiákiego Cyreneycżyká / ktory ze wśi ſzedł / włożyli náń krzyż áby go nioſł zá Iezuſem.
  27. † Y ſzło zá nim bárzo wiele ludu y niewiáſt / ktore go płákáły / y żáłowáły.
      † Mát.26.v.32. Már.15.v.21.

  28. Tedy ſię Iezus obroćiwſzy do nich / rzekł / Corki Ierozolimſkie nie nádemną płácżćie / ále nád ſámy ſobą y nád dźiátkámi wáſzemi.
  29. Abowiemći oto prźiydą dni w ktorych będą mowić / Szcżęſliweſz ſą niepłodne / y ktorych żywoty nie rodźiły / áni pierśi mleká dáwáły.
  30. Tedyć pocżną mowić gorám / ¤ Vpádnićie ná nás / á págorkám / Okriyćie nás.
      ¤ Ezá.2.v.19. Oze.10.v.8. Ziá.6.v.16. y 9.v.6.

  31. ♀ Abowiem ieſlić to ná ſurowym drzewie cżynią / A coż ná ſuchem będźie:
      ♀ 1.Piotr.4.v.17.

  32. Wiedźiono też z nim y drugich dwu złocżyńcow áby ie z nim ſtrácono.
  33. * A ták gdy przyſzli ná mieyſce ktore zową Trupich głow / thám go vkrzyżowáli z onymi złocżyńcámi / iednego po práwey á drugiego po lewey ſtronie.
      * Mát.27.v.33. Már.14.v.22. Ián.19.v.17.

  34. Y mowił Iezus / Oycże odpuść im / boć nie wiedzą co cżynią: A rozdźieliwſzy ſzáty iego / puśćili o nie los.
  35. Stáł tedy lud dźiwuiąc ſię / A kſiążętá kápłáńſkie śmieſzki ſobie z niego ſtroili y z nimi / mowiąc / Ine wybáwiáł / niechże ſię y ſám wybáwi / ieſliżeć then ieſt on Kryſthus Boży wybrány.
  36. Thákże y ſłużebni ſzydźili z niego przychodząc / á podáwáli mu pić H oceth.
      H Zmieſzány był ten ocet z mirrhą y z żołćią áby go rychley vmorzyli.

  37. Mowiąc / Ieſliżeś ty ieſt Krol Zydowſki / wybáwże ſię ſám.
  38. Był też nád nim nápis wypiſány / I Greckiemi / Rzymſkiemi / y Zydowſkimi literámi / Tenći ieſt on Krol Zydowſki.
      I Aby to było iáwno wſzytkim národom.

  39. Thámże ieden z onych złocżyńcow co byli obieſzeni / ſromoćił go / mowiąc / Ieſliżeś ty ieſt on Kryſtus / wybáwże y ſámego śiebie y nás.
  40. Ale odpowiedźiáwſzy drugi / fukáł go mowiąc / Y nie boiſzże ſię ty Bogá / gdyżeś ieſt w tymże ſkázániu:
  41. A iśćie my ſpráwiedliwie / bo godne bierzem zá ſwe ſpráwy káránie / Aleć ten nic złego nie vcżynił.
  42. Záthymże rzekł do Iezuſá / Pánie pomni ná mię gdy prźiydźieſz do kroleſtwá twego.
  43. Thedy mu powiedźiáł Iezus / Zápráwdę powiedám thobie / Dźiś ze mną będźieſz w Ráiu.
  44. A było iákoby o ſzoſtey godźinie / że ſię ſtáły ćiemnośći po wſzytkiey K źiemi / áż do dźiewiątey godźiny.
      K W Zydoſthwie y po inych kráinách okolicżnych.

  45. Y záćmiło ſię ſłońce / á záſłoná kośćielná rozdárłá ſię w pośrzodku.
  46. † Záwołáł tedy Iezus głoſem wielkim / á rzekł / Oycże w ręce twe podáwám duchá moiego / A tho rzekſzy ſkonáł.
      † Pſálm.30.v.6.

  47. To gdy vyzráł Setnik co ſię dźiáło / chwálił Bogá mowiąc: Zápráwdęć to był cżłowiek ſpráwiedliwy.
  48. Tákże lud wſzytek ktory ſię był ſpołu zſzedł dźiwowáć temu / widząc to co ſię ſtáło / bił ſię w pierśi / y náwrácáł ſię.
  49. A wſzyſcy iego znáiomi z dáleká ſtáli / y niewiáſty ktore były ſpołu zá nim przyſzły od Gálileiey / przypátruiąc ſię temu.
  50. * Tedy oto mąż niektory imieniem Iozef Senátor / á dobry y ſpráwiedliwy cżłowiek.
      * Mát.27.v.57. Már.15.v.42. Ián.19.v.38.

  51. Ktory nie zezwáláł ná rádę y ná vcżynek ich / á był z Arymátyey miáſtá Iudſkiego / ktory też ſám ocżekáwáł kroleſtwá Bożego.
  52. Ten przyſzedſzy do Piłátá / prośił go o ćiáło Iezuſowe.
  53. Y źiąwſzy ie vwinął w prześćierádło / á położył w grobie ktory był z kámieniá wyćioſány / w ktorym ieſzcże nigdy żáden nie był położon.
  54. A był dźień Przygothowániá ná święto / y dźień Szábáthu náſtáwáł.
  55. Szły theż zá nim niewiáſty ktore były z nim przyſzły z Gálileiey / áby widźiáły grob / y iáko było położono ćiáło iego.
  56. A ták wroćiwſzy ſię nágotowáły wonnych rzecży y oleykow / ále w Szábáth według roſkázániá zániecháły tego.

    Kápitułá 24.
    ¶ 1. Kryſtus będąc zmártwych wzbudzony / vkázáł ſię dwiemá niewiáſtám. 13. Y dwiemá zwolennikom w drogę idącym. 36. Potym wſzythkim zwolennikom ſwoim. 45. Náucżá ie. 51. Wźięt ieſt do niebá. 52. Chwálą go.

  1. * Tedy dniá pirwſzego tego dniá onego bárzo rániucżko przyſzły do grobu / nioſąc ony rzecży wonne ktore były nágotowáły / y były też niektore z nimi.
      * Már.16.v.1. Ián.20.v.1.

  2. Y ználázły kámień odwálony od grobu.
  3. A wſzedſzy nie nálázły ćiáłá Páná Iezuſowego.
  4. Y ſtáło ſię gdy będąc zátrwożone w tey rzecży wątpiły / oto dwá mężowie ſtánęli przy nich / będąc oblecżeni w ſzáty błyſzcżące ſię.
  5. A gdy ſię ony lękły á ſchyliły twárz ku źiemi / rzekli do nich: Przecżże miedzy vmárłymi ſzukáćie tego ktory ieſt żyw:
  6. Niemáſzći go thu / áleć wſtáł / ¤ wſpomnićież ſobie iáko wám powiedáł / gdy ieſzcże był w Gálileiey.
      ¤ Mát.17.v.23. Már.9.v.31. Wyżſzey.9.v.22.

  7. Mowiąc: Potrzebáć áby Syn cżłowiecży był wydán w ręce ludźi grzeſznych / áżeby był vkrzyżowán / á trzećie° záſię dniá áby zmártwychwſtáł.
  8. Tedy ony ſobie wſpomniáły ná ſłowá iego.
  9. Y wroćiwſzy ſię od grobu / oznáymiły to wſzytko onym iedennáśćiom / y inym wſzytkim.
  10. A byłáć Máryá Mágdálená / y Iohánná / y Máryá Iákubowá mátká / y ine z nimi / ktore to powiedáły Apoſtołom.
  11. Ale ſię im zdáły iákoby błázeńſkie ſłowá ich / y niewierzyli im /
  12. ♀ Wſzákoż Piotr wſtáwſzy bieżáł ku grobowi / á gdy w wnątrz weyzráł / obácżył thylko ſámy prześćierádłá leżące / y odſzedł dźiwuiąc ſię ſám v ſiebie tey ſpráwie.
      ♀ Ián.20.v.6.

  13. * A oto dwá z nich tegoż dniá ſzli do miáſtecżká ktore było ná ſześćidźieſiąt ſtáián od Ieruzálem / á zwáno ie Emmáus.
      * Már.16.v.12.

  14. A Y rozmáwiáli z ſobą o tym wſzytkim co ſię było przydáło.
      A Z tąd ſię okázuie iż w nich ieſzcże byłá wiárá ále bárzo mdłá.

  15. A gdy ták rozmáwiáli y ſpołu ſię pytáli / tedy Iezus przybliżywſzy ſię ſzedł poſpołu z nimi.
  16. Ale ocży ich były zátrzymáne áby go nie poználi.
  17. Tedy rzekł do nich: Coż to ſą zá rozmowy ktore idąc máćie miedzy ſobą / á przecżżeśćie ſmętney twárzy:
  18. Y odpowiedáiąc mu ieden ktoremu było imię Kleophás / rzekł: Y ty ſám przemieſzkáwáſz w Ieruzálem / á nie wieſz co ſię w nim przez ty dni dźiáło:
  19. Y rzekł im: A coż to: A oni rzekli iemu: O Iezuſie Názáreńſkim ktory był Prorok mocny w ſpráwách y w ſłowiech / przed Bogiem y wſzytkim ludem.
  20. A iáko go kſiążętá Kápłáńſkie y vrząd náſz wydáli pod ſkázánie ná śmierć / y vkrzyżowáli go.
  21. B A mychmy ſię nádźiewáli iż to on był ktory miáł odkupić Izráel / á temu wſzytkiemu iuż tho dźiś trzeći dźień wychodźi / iáko ſię to ſtáło.
      B Ieſzcże nie rozumieli onego práwdźiwego wybáwieniá kthore nám przynioſł Kryſtus Pán.

  22. Lecż y niewiáſty niektore z náſzych przeſtráſzyły nás / ktore rániucżko były v grobu.
  23. Y nie ználázſzy ćiáłá iego / przyſzły powiedáiąc iż widzenie Anielſkie widźiáły / kthorzy powiedźieli iżby żyw był.
  24. A ták niektorzy co z námi byli chodźili do grobu / y ták ználeźli iáko niewiáſthy powiedáły / ále ſámego nie widźieli.
  25. Thedy on rzekł do nich: O głupi á nierychłego ſercá ku wierzeniu temu wſzytkiemu co powiedźieli Prorocy.
  26. Izáli tego nie było potrzebá ćirpieć Kryſtuſowi / y wnidź do chwáły ſwoiey:
  27. A pocżąwſzy od Moiżeſzá y wſzytkich Prorokow / wykłádáł im we wſzytkich piſmiech / co C o nim nápiſáno było.
      C Abowiem Kryſtus ieſth ſkońcżeniem zákonu y Prorokow.

  28. A gdy byli bliſko miáſtecżká do ktorego ſzli / tedy on ták D zmyſláł iákoby miáł dáley idź.
      D Ták iáko Kryſtus záwśćiągnął był ocżu ich áby go nie wnet poználi / ták też chćiáł áby to obácżyli iż chce dáley idź / áni vżywáł żádnego zmyſlániá / ále ie ták trźimáł ná ſłowie áż przyſzedł cżás że ſię im oznáymił.

  29. Ale go oni przynućili mowiąc: Zoſtáń z námi / boć iuż ieſt tuż k wiecżoru y ſchodźi dźień. A tákże wſzedł áby zoſtáł z nimi.
  30. Y zſtáło ſię gdy on ſiedźiáł z nimi / wźiąwſzy chleb E błogoſłáwił / á złámáwſzy dáł im.
      E To ieſth / dźięki cżynił wedle zwycżáiu ſwego ktory miewáł przed obiádem.

  31. Otworzyły ſię thedy ocży ich / y poználi go / ále on zniknął od ich oblicżnośći.
  32. Y mowili miedzy ſobą: Izáli ſerce náſze nie páłáło w nás gdy mowił z námi w drodze / y gdy nám otwiráł piſmá:
  33. A ták tegoż cżáſu wſtáwſzy wroćili ſię do Ieruzálem / y ználeźli zgromádzonych iedennáśćie / y ony ktorzy z nimi byli.
  34. Powiedáiąc im: Wſtáłći Pán práwdźiwie / y vkázáł ſię Symonowi.
  35. Powiedźieli im też co ſię dźiáło w drodze / y iáko od nich był poznán w łámániu chlebá.
  36. * O tym gdy oni mowili / tedy Iezus ſtánął w pośrod ich / y rzekł im: Pokoy wám.
      * Már.16.v.14. Ián.20.v.19.

  37. Zlęknąwſzy ſię tedy y ſtrwożywſzy mnimáli iż duchá widźieli.
  38. Ale on rzekł do nich: Przecżżeśćie ſię zátrwożyli / á co zá myſli nádchodzą ſercá wáſze:
  39. Oglądáyćie ręce moie y nogi moie / bomći iá ſám ieſt / dothknićie ſię mnie á obácżćie / boć duch nie má ćiáłá áni kośći / iáko widźićie że iá mám.
  40. Y rzekſzy to / vkázáł im ręce y nogi.
  41. Lecż gdy ieſzcże oni nie wierzyli przed rádoſćią / á iż ſię dźiwowáli / rzekł im: Máćie wżdy tu co ieść:
  42. Y dáli mu puł ryby piecżoney / y ſztukę pláſtru miodu.
  43. Co on wźiąwſzy iádł przed nimi.
  44. Zátym rzekł do nich: Tyć ſą ſłowá ktorem mowił do wás / pokim ieſzcże był z wámi / iż było potrzebá wypełnić ſię wſzytkiemu co nápiſáno ieſt w zákonie Moiżeſzowym / w Prorocech / y w Pſálmiech o mnie.
  45. Otworzył tedy ſmyſł ich iż zrozumieli piſmá / y rzekł do nich:
  46. Tákći ieſt nápiſáno / y thák było potrzebá Kryſtuſowi ćirpieć / y wſtáć od vmárłych dniá trzećiego.
  47. † Aby w imię iego było opowiedáno vznánie y odpuſzcżenie grzechow v wſzythkich národow / pocżąwſzy od Ieruzálem.
      † Pſálm.19.v.9.

  48. A wy ieſteśćie świádkowie tego.
  49. ¤ Y othoć iá poſlę obietnicę Oycá mego ná wás. Mieſzkáyćież wy tedy w mieśćie Ieruzálem / áż będźiećie oblecżeni F mocą z wyſokośći.
      F To ieſt / dáry duchá ſwiętego ktory im był żeſłán w dźień Swiątecżny.

      ¤ Ián.15.v.26. Dźiey.1.v.4.

  50. Zátymże ie wiodł precż áż ku Bethániey / á podniozſzy ręce ſwe / błogoſłáwił im.
  51. ♀ Y zſtáło ſię gdy im błogoſłáwił / rozſtáł ſię z nimi / á był nieſion w zgorę do niebá.
      ♀ Már.16.v.19. Dźiei.1.v.9.

  52. Oni tedy dáwſzy mu chwáłę / wroćili ſię do Ieruzálem z weſelem wielkim.
  53. Y byli záwżdy w kośćiele chwáląc y błogoſłáwiąc Bogá. Amen.
Spis Kapituł, Indeks Kſiąg