Kapituła 1.
    ¶ 1. Krolowie za ktorych sprawował Ezaiasz vrząd proroctwa swego. 2. Ezaiasz hańbi niewdzięczność y vpor w Zydziech. 9. Nasienie Kościoła zachowane miłosierdziem Bożym. 11. Bog odrzuca Cerimonie y obchody zwierzchowne ktore oprocz wiary bywaią. 16. Szczyre a prawdziwe zakonu zachowanie. 19. W czym prawdziwa szczęsliwość zależy. 21. Ezaiasz z płaczē narzeka na grzechy Ierozolimskie a groźi sądem Bożym, ciesząc wierne a obiecuiąc im naprawę kościoła. 28. Okazuie iaki ma być koniec wiernych y pokrytych ludzi.

  1. A Widzenie Ezaiasza syna Amosowego, ktore widział nad Iudą y nad Ieruzalem B za czasu Ozyasza, Ioatana, Achasa, y Ezechiasza krolow Iudskich.
      A To iest obiawienie abo proroctwo ktore bywało oznaymowane przez wiarę albo przez sen.
      B Co za czasy były za panowania tych Krolow y co się w nich działo, o tym napisano w.2.Księ. Krole. 14.kap. aż do 21. A w 2.Księ. Kroniki w 25.kap. aż do 33.

  2. Posłuchaycie C nieba, y ty ziemio nakłoń vcha, abowiem Pan Bog mowi, Synym wychował y wywyższył, a oni się mnie odpornymi stali.
      C Obraca rzecz swą ku stworzeniu ktore nie czuie iakoby miało być sposobnieysze ku słuchaniu, a posłusznieysza słowu iego niż ludzie ku ich więcszey zelżywosci.

  3. D Woł zna gospodarza swego, a osieł iaśli pana swego, ale Izrael nie poznał, lud moy nie zrozumiał.
      D To iest, w niemych zwierzętach wdzięczność więcsza iest niż w tych co się mianuią ludem Bożym.

  4. Biada narodowi grzeszącemu, ludowi ociążonemu złością, nasieniu nieslachetnemu, synom skażonym: Opuścili Pana, wzywali ku gniewu Świętego Izraelskiego, y cofnęli się nazad.
  5. E Y przeczże iuż was mam więcey karać, gdyż wy przydacie przewrotnosci: F każda głowa (sprawiona iest) ku niemocy, a każde serce mdłe iest.
      E Oznaymuie im iż są niezleczeni, a iż im nic karanie niepomoże, gdyż nie przestaią zle czynić.
      F Rozumie przez głowę y przez serce książęta y przełożone nad ludem.

  6. Od G pięty nożney aż do wierzchu głowy niemasz w nim nic całego, iedno H rana, siność, a zagniły raz ktore nie były, ani lekarstwem leczone, ani oleiem zmiękczane.
      G To iest, od namnieyszego aż do nawiętszego.
      H Tymi podobieństwy okazuie, iż złosci ludu onego nie mogły być zleczone co iaśnie w 5.v. oznaymuie.

  7. * Wasza ziemia iest pustynią, miasta wasze popalone są, krainę waszę przed oblicznością waszą cudzoźiemcy pożyraią, a iest spustoszona iako zburzeniem nieprzyiacielskiem.
      * Niżey.5.v.5.

  8. I Y będzie opuszczona corka Syońska iako buda na winnicy, a iako kucza na ogrodzie ogorczanym, y iako miasto do gruntu zborzone.
      I Zburzenie co miało być nad Ieruzalem.

  9. + By był Pan zastępow nie zostawił nam pozostałych trochy, # iako Sodoma bylibychmy, a stalibysmy się Gomorze podobnymi.
      + Rzym.9.v.25.
      # W 1.Mo.19.v.24.

  10. K Słuchaycie słowa Pańskiego Książęta Sodomy, poymicie w vszy swe zakon Boga waszego ludzie Gomorry.
      K Vkazuie iż nie są lepszy od Sodomczykow, a iż osobne iest miłosierdzie Boże że ich maluczka liczba zostanie.

  11. o Y co mnie po wielkości ofiar waszych: Mowi Pan, Iużem iest syt palonych ofiar baranow, y tłustości bydła tłustego, y krwie cielcow, ani iagniąt, ani kozłow L nie chcę.
      L Bog chce abychmy my czyniąc dosyć roskazaniu iego, mieli czyste serca y prawdziwą chuć pochodzącą z wiary, Bo inaczey iesliby to było, vczynki nasze przed nim obrzydłe, a owszem y ty ktore on sam roskazał. A tać iest przyczyna przecz tu odrzuca chwałę tę ktorą mu czynił lud iego.

      o Ierem.6.v.20. Amos.5.v.22.

  12. Gdyście przychodzili abyście się okazowali przedemną, ktoż tego żądał z rąk waszych, abyście deptali sieni moie:
  13. Nie ofiaruycie iuż daley ofiary prożney, kadzenie iest v mnie obrzydzeniem, nie mogę wycierpieć czasow odnowienia Miesiącow waszych, sobot waszych, y świąt vroczystych, ani zgromadzenia, abowiem to iest złość.
  14. M Pierwszych dniow Miesiącow waszych, y vroczystych świąt waszych nienawidzi dusza moia, są mnie obrzydłe, a vstałem cierpiąc ie.
      M Ofiary wasze na nowie Miesiąca.

  15. Y gdy rościągniecie ręce swe, zakryię oczy od was, także gdy będziecie przedłużać modlitwy swoie, nie wysłucham, N abowiem * ręce wasze są krwią napełnione.
      N Mieli serce przewrotne y okrutne, a iż Bog doświadcza serca, tak sobie vważa vczynek serdeczny, iako ręką vczyniony.

      * 1.Piotr.3.v.11.

  16. + O Vmyicież się a czystymi bądźcie, odłożcie złość vczynkow waszych od oczu moich, przestańcie źle czynić.
      O Przekłada Cerymonią zakonną vmywania, a pod nią vkazuie vmycie duchowne.

      + Niżey.59.v.3.

  17. Vczcie się dobrze czynić, szukaycie sądu, podnieście vciśnionego, brońcie przy sądzie sierotki, zastawiaycie się za wdowę.
  18. Prziydźcież teraz, a vczyńmy przą miedzy sobą: Mowi Pan, Iesli będą grzechy wasze iako czerwony iedwab, iako śnieg P zbieleią, a będąli czerwone iako czerwiec, iako bawełna białymi się staną.
      P W tych słowiech rozumie iż ie Pan oczyści od wszego ich plugastwa.

  19. Zezwolicieli a mnie posłuchacie, dobra ziemskiego vżywiecie.
  20. Ale iesli pogardzicie a spornymi będziecie, od miecza poginiecie, bo to vsta Pańskie mowiły.
  21. Iako się Q zniewierzyło miasto wierne (ktore było) pełne sądu: w nim sprawiedliwość mieszkała, a teraz mężoboyce.
      Q Acz było Panu wiarę poslubiło, a wszakoż chwaliło bogi cudze.

  22. Srebro twoie R obrocone iest w żużelicę, a wino twe zmieszane iest z wodą.
      R To iest, co było w tobie czyste, to zepsowane iest.

  23. Książęta twoi przewrotni, a towarzysze złodziei, wszyscy miłuią dary a idą za naymem, # sierotce nie czynią sprawiedliwosci, a krzywda wdowy nie przychodzi przed nie.
      # W 2.Mo.22.v.22. Ierem.5.v.28. Zach.7.v.10.

  24. A dla tego oto mowi Pan Bog zastępow możny Izraelski, Hey S pociechę wezmę nad sprzeciwniki moimi, a wezmę pomstę z nieprzyiacioł moich.
      S To iest rozraduie się kiedy się pomszczę nad wami, gdyżeście są mnie odporni a nieprzyiacioły memi.

  25. Y T obrocę na cię rękę moię, a V wypalę aż do czysta żużelice twoie, y odpędzę wszytek ołow twoy.
      T Aby niewierni ktorzy są miedzy tym ludem, nie byli vstraszeni przegrażaniem takim, przydawa pociechy dla nich.
      V Oczyścię cię: Tuć się znaczy iż to iest sprawa Boża nawracać serca, kędy oto obaczyć możem obietnicę o zachowaniu kościoła iego.

  26. A przywrocę wszytki sędzie twoie iako y pierwey byli, a radę twą iaka z początku była, potym cię zwać będą miastem sprawiedliwości, a miasto wierne.
  27. Syon y więźniowie iego w sądzie a w sprawiedliwosci wyzwoleni będą.
  28. Przewrotni a grzesznicy społu starci będą, a ci co opuscili Pana zniszczeią.
  29. Abowiem się zawstydzą za X drzewa ktorychescie pożądali a ze sromoceni będziecie Y dla ogrodow ktoreście sobie wybrali.
      X To iest, obrazy abo bałwany.
      Y Rozumie gaie poświęcone gdzie ofiary czynili.

  30. Abowiem staniecie się iako drzewo z ktorego liście opadło, a iako ogrod w ktorym wody niemasz.
  31. Y będzie Z mocarz iako zgrzebi, a ten ktory gi vczynił iako iskra, a obadwa społu ogniem popaleni będą, y nie będzie ten ktory by gi vgasił.
      Z To iest, fałeszny bog w ktorym moc swą pokładaią.

    Kapituła 2.
    ¶ 1. Ezaiasz Prorokuie o naprawieniu kościoła a o powołaniu poganow. 3. Wierne vczą w kościele. 4. Krystus iest sprawcą kościoła y kroluie w nim, pożytek nauki Ewanieliey. 6. Ezaiasz opowieda odrzucenie Zydowskie vkazuiąc przyczynę tego. 10. Cięszkie obwieszczenie sądu Bożego. 11. Bog gdy złośniki karze vwielbion bywa. 12. Okazuie się Pan wszem pysznym nieprzyiacielem, Napomina Zydy aby się zarzekli wszytkiego vfania w ludziach.

  1. Słowo ktore widział Ezaiasz syn Amosow nad Iudą y nad Ieruzalem.
  2. * Stanie się iż w ony A ostateczne dni będzie przygotowana B gora domu Pańskiego na wierzchu gor, y wywyższy się nad pagorki, a zbieżą się do niey wszyscy narodowie.
      A To się rozumieć ma o Krolestwie Krystusowym.
      B To iest, Syon ktorą sobie Pan obrał, aby tam był czcion y chwalon. Ta gora wywyższona będzie, abowiē się na niey okaże y obiaśni Pańska chwała, a to za czasow Krystusa Pana, y gdy będzie opowiedane słowo iego.

      * Mich.4.v.1 i 2.

  3. A poydzie wiele ludu mowiąc, Podźcie a wstąpmy na gorę Pańską do domu Boga Iakobowego, bo nas nauczy drog swoich y będziemy chodzić ścieszkami iego, abowiem z Syonu wynidzie C zakon, a słowo Pańskie z Ieruzalem.
      C To słowo zakon zamyka w sobie wszytkę zbawienną naukę, a to co tu powieda wypełniło się kiedy poczęto opowiedać Ewanyelią, bo naprzod Krystus począł vczyć w Ieruzalem, a z tamtąd nauka iego rozniesiona iest na wszytek świat.

  4. D Sądzić będzie miedzy narody, a będzie karał wiele ludzi, E y przekuią miecze swe na lemiesze, a włocznie swe na sierpy, narod przeciw narodowi nie podniesie miecza swego, a iuż daley w rzeczach woiennych nie będą się ćwiczyć.
      D To iest, Bog, w ktorego imieniu rozumie Krystusa.
      E Vkazuie prawdziwy pokoy, ktory Ewanyelia miedzy ludzi przynieść miała.

  5. O domie Iakobow przyidzi, a chodźmy w światłosci Pańskiey.
  6. F Abowiem za pewne opusciłeś lud twoy dom Iakobow, gdyż są pełni (bałwochwalstwa) iako ludzie na wschod słońca, Y są wieszczkowie iako Filistyni, G a w syniech cudzych się kochali.
      F Prorok obraca rzecz swą ku Bogu, vskarżaiąc się iż małą ma nadzieię o onych ludziach.
      G Pomieszali się byli z postronymi narody, a nic od nich nie byli roznymi.

  7. Y napełniona iest ziemia iego srebra y złota, H a końca niemasz skarbow iego, I napełniona iest ziemia iego końmi, a końca niemasz wozow iego.
      H Vkazuie ich łakomstwo.
      I To było przeciw przykazaniu Bożemu.

  8. Napełniona też iest ziemia iego bałwany, a sprawam rąk swoich kłaniali się ktore poczyniły palce ich.
  9. Y nakłonił się im człowiek, a vpokorzył się mąż, K a ty im za to nie odpuscisz.
      K To iest, nie są godni tego aby im miał Bog odpuścić.

  10. Wnidź L w skałę a skryi się w prochu przed strachem Pańskim, y przed chwałą maiestatu iego.
      L To iest, skriy się do iaskiń, w czym tu dawa znać wielkie niebeśpieczeństwo, w ktorym był on lud dla gniewu Bożego.

  11. Oczy wyniosłe człowiecze vniżone będą, a będzie złożone wywyższenie ludzkie, a wywyższon będzie sam Pan dnia onego.
  12. Abowiem dzień Pana zastępow przyidzie na wszelkiego pysznego, a na wyniosłego, y na każdego wywyższonego, a dla tegoż poniżon będzie.
  13. Y nad wszytki M Cedry Libanu wysokie a podniosłe, y nad wszytki dęby Basan.
      M Przez Cedry Libańskie y dęby Basan, rozumie ludzi mysli wysokich y nadęte.

  14. A nad wszytki gory wysokie, y nad wszytki pagorki podniosłe.
  15. Nad każdą wieżę wysoką, y nad każdy mur obronny.
  16. Y nad wszytki okręty N Tarsu, a nad ich wszytko nakosztownieysze budowanie.
      N Patrzay o Tarsys w.1.księ.Krol. w.10.v.22.

  17. Y będzie zrzucone wyniesienie człowiecze, a złożone będzie wywyższenie ludu, y wywyższon będzie Pan sam dnia onego.
  18. A bałwany ich do szczątka pokruszone będą.
  19. * Y wnidą do iaskiń opocznych, a do iam podziemnych przed strachem Pańskim, a przed chwałą maiestatu iego gdy powstanie aby potarł ziemię.
      * Luk.23.v.30. Oze.10.v.8. Ziaw.6.v.16. y w 9.v.6.

  20. Dnia onego porzuci człowiek bałwany swe śrebrne y bałwany złote ktore są iemu vczynione aby się kłaniał obrazom O kretow y niedoperzow.
      O Na mieyscu kędy mieszkaią kretowie.

  21. Y aby wszedł w rospadliny opoczne a w maclochy skał przed strachem Pańskim, a przed chwałą maiestatu iego gdy powstanie aby potarł ziemię.
  22. P Przestańcież tedy bać się człowieka, ktorego dech iest w nozdrzach iego, abowiem za coż on wżdy stoi:
      P Iakoby rzekł, Odeimuycie tę prożną nadzieię ktorą macie w ludziach, ktorzy nic inego ie są iedno lekki oddech a niczemny wiatr.

    Kapituła 3.
    ¶ 1. Pan groźi miastu Ieruzalem że mu odiąć chce wszytko cokolwiek by było potrzebnego ku zachowaniu iego. 4. Zli Krolowie bywaią od Boga vstawieni ku skaraniu za grzechy ludzkie. 5. Stan rzeczy pospolitey zle postanowioney. 8. Prorok vkazuie przyczynę vtrapienia Ierozolimskiego. 10. Napomina sprawiedliwego aby zawisnął na opatrznosci Bożey. 12. Winuie gnusność ludu iż nie vznawaią sądu Bożego. 13. Pan iest sędzią świata ktory groźi książętom Ierozolimskim. 16. Pogrożki przeciwko pysze a zbytkowi białych głow.

  1. Abowiem oto panuiący, Pan zastępow A odeymie od Ieruzalem y od Iudy podparcie y pomoc, a wszytkę moc chleba y wszytkę moc wody.
      A To dla tego mowi, iż oni vfali w mocach swych y w dostatkoch swych.

  2. Mocarza y walecznika, sędziego y Proroka, wieszczka y starca.
  3. Rotmistrza nad piąciądziesiąt, a męża poważnego y radnego, y mądrego rzemieśnika, a rostropnego wymowcę.
  4. Y dam im B dzieci za książęta, a niewieściuchowie panować im będą.
      B To iest, ludzi takowe w ktorych ani rady ani żadney mocy nie będzie.

  5. A lud gwałtu vżywać będzie ieden przeciw drugiemu, y każdy przeciw bliźniemu swemu, a dziecię obruszy się przeciwko staremu, a nikczemnik przeciwko zacnemu.
  6. Abowiem vłapi się każdy brata swego z domu oyca swoiego (y powie) Masz szatę, bądźże Książęciem naszym a ratuy vpadku naszego.
  7. Tedy on przysięże mowiąc, C Nie iestem ten cobych mogł ratować, abowiem w domu moim, ani chleba, ani szaty niemasz, a przetoż nie vstawiaycie mię książęciem nad ludem.
      C Vkazuie iż tak vpadły stan rzeczy pospolitey będzie, że się nikt nie obierze coby go mogł y vmiał ratować.

  8. Zapewne vpada Ieruzalem a Iuda się wali, abowiem ięzyk ich y sprawy ich są przeciwko Panu, pobudzaiąc ku gniewu oczy majestatu iego.
  9. D Postawa oblicza ich wyda świadectwo przeciwko im, obiawili grzech swoy iako Sodoma, a nie zataili go, bieda duszy ich, abowiem to nieszczęscie sami wewlekli na się.
      D To iest, okażą się iakimi są.

  10. E Rzeczcież, Dobrze będzie sprawiedliwemu, bo będzie pożywał owocu vczynkow swoich.
      E To iest, mieycie za rzecz pewną.

  11. Bieda niepobożnemu na złe, abowiem odniesie zapłatę rąk swoich.
  12. Poborce ludu moiego są dzieci, a niewiasty panuią nad nimi: O ludzie moi, wodzowie twoi zwodzą cię, a psuią tobie drogę ktorą masz chodzić.
  13. F Powstał Pan aby sądził, a vsiadł aby rozsądzał narody.
      F Tu groźi przełożonym y sprawcom ktorzy lud zwodzą.

  14. Pan przyidzie na sąd przeciwko starszym ludu swego, y przeciwko Książętom iego, abowiem wy spustoszyliscie G winnicę, a łup vbogiego iest w domoch waszych.
      G Przez winnicę rozumie lud y Kościoł Boży.

  15. Przeczże wy depcecie lud moy, a policzkuiecie vbogie, mowi Pan Bog zastępow.
  16. H A Pan rzekł, iż cory Syońskie wyniosły się, a chodziły I podnosząc szyie swe K a pomrugawaiąc oczyma, y chodziły L podrygaiąc, a trzewiczkami skrzypaiąc.
      H Groźi ludowi dla pychy y dla zbytecznych vbiorow niewieścich ktore ie przywodziły ku rospustnościam.
      I Okazuie tu pychę serca ich.
      K Przez takowe oczy rozumie niewstydliwą wszeteczność.
      L To był znak sprosney nierządności.

  17. Obłysi Pan głowę corek Syońskich, a Pan obnaży sromoty ich.
  18. Dnia onego odeymie Pan M ochędostwa, trzewikow, czepczykow, y noszenia.
      M W tym wyliczaniu tych stroiow okazuie iaka iest chuć y serce w białych głowach, ktore się stroią, bryżuią y maluią, nie pomniąc nic na swoy poczciwy stan y na powinność swoię.

  19. N Kołnierze, manuelle y zatyczki.
      N Drudzy wykładaią słoyki z wonnościami.

  20. Bieretki, podwiązeczki, łańcuszki, przedniczki, y zaprawki.
  21. Pierzścionki, y tkanki.
  22. Szaty odmienne, płaszcze, tkanice, y waceczki.
  23. Zwierciadła, rantuchy rąbeczki y letniki.
  24. A na mieysce wdzięczney wonnosci będzie smrod, a miasto pasa będzie rospasanie, miasto zaprawek będzie obłysienie, y na mieysce kitliczka będzie wor, a na mieysce rumienidła ogorzelina.
  25. O Tedy mężowie twoi polęgą od miecza, a moc twoia na walce.
      O To opowieda dla złości y rospustności onych niewiast, prze ktore będą mężowie karani że im na to pozwalali.

  26. A brany iey żałować y narzekać będą, y opusciałą na ziemi siedzieć będzie.

    Kapituła 4.
    ¶ 1. Ezaiasz okazuie iaki będzie vpad a spustoszenie Ierozolimskie ktore wyższey wymienił. 2. Przydawa pociechę dla wiernych, a vkazuie iakie będzie Krolestwo Krystusowe w kościele iego.

  1. A A dnia onego siedmi niewiast vchwycą się męża iednego mowiąc, B My będziemy ieść chleb nasz, y samy sobie szaty sprawować będziemy, iedno abychmy się ozywali imieniem twoim, a C zdeymi z nas pohańbienie nasze.
      A To Kapitułum ma być z trzeciem złączone, abowiem o iedneyże się rzeczy toczy iako y pierwsze.
      B To iest, my się samy żywić będziem oprocz wszelakiey twey pracey, a to mowi okazuiąc spustoszenie wielkie, ktore na ten czas będzie tak, iż wiele niewiast rady się poddadzą w posłuszeństwo męża iednego.
      C To iest, żeby nas więcey nie sromocono że przez męża żywiemy.

  2. D Czasu onego E latorośl Pańska będzie wielmożna a chwalebna, a owoc z źiemie wywyższony y sliczny tym ktorzy pozostali w Izraelu.
      D Ku pogrożkam przydawa pociechę.
      E Rozumie łaskę Pańską y obfite miłosierdzie iego.

  3. Y zstanie się że ten F ktory zostanie w Syonie y w Ieruzalem, będzie zwan święty, y każdy ktory iest napisan miedzy żywiące będzie w Ieruzalem.
      F Dawa znać o kosciele Pańskim ktorego on będzie bronił na wieki.

  4. Tedy omyie Pan smrod corek Syońskich, a oczysci G krwie Ierozolimskie z sposrzodku iego duchem sądu, y duchem zapalenia.
      G Przez krewi rozumie grzechy y plugastwa.

  5. H Stworzy też Pan nad wszytkim mieyscem gory Syońskiey, y nad wszytkim zgromadzeniem iey, obłok we dnie, a dym y iasność ognia pałaiącego w nocy, a obroni wszytkiey chwały.
      H To się ściąga ku obłokowi y słupowi ognistemu, ktory był dan ludowi na on czas na puszczy gdy wyszli z Egiptu, A tu znaczy vstawiczną pracą y staranie, ktore Pan ma o kościele wiernych swoich.

  6. Y będzie zasłoną we dnie od vpalenia, a zakryciem y vcieczką przed wichrem y dżdżem.

    Kapituła 5.
    ¶ 1. Prorok gdy pod podobieństwem macice wypisuie stan ludu Izraelskiego pobudza gi ku pokucie. 2. Staranie Pańskie około ludu swego. 5. Odrzucenie Zydow. 8. Mowi przeciwko łakomstwu nie nasyconemu w ludzioch. 11.y.12. Przeciw obżerstwu y opilstwu. 13. Przyczyna więźienia Izraelskiego. 17. Pociecha dla wiernych. 18. Pogrozki przeciw naśmiewcom a wzgardzaiącym sądy Boże. 20. Przeciwko tym ktorzy sobie pochlebuią w grzechoch, a zdadzą się v sibie być namędrszymi. 23. Przeciwko zkażcom a przewrotnikom sprawiedliwości. 26. Zburzenie miasta Ieruzalem przez Assyriany.

  1. Teraz zaśpiewam A namilszemu moiemu piosnkę iego * o winnicy iego, B Namilszy moy miał winnicę na pagorku płodnym.
      A Proroki y Apostoły święte nazywa wszędy Pismo przyiacioły oblubieńcowemi, z kąd maią przyczynę iż przeciw iemu zapalczywą miłością bywaią wzruszeni.
      B Pan iest prawdziwym oblubieńcem.

      * Iere.2.v.21. Mat.21.v.33. Mar.12.v.1. Luk.20.v.9.

  2. Y ogrodził ią, y wybrał z niey kamienie, a nasadził ią macicami wybornymi, Zbudował wieżę w pośrod iey, y postawił tam prasę, a czekał aby wydała iagody, ale ona zrodziła płone wino.
  3. Nuż iusz teraz wy mieszczanie z Ieruzalem y mężowie z Iudy, rossądźcie miedzy mną a winnicą moią.
  4. Coż daley czynić było winnicy moiey czegobych ia iey był nie vczynił: Przeczżem czekał aby wydała iagody, a ona zrodziła płone wino:
  5. A teraz okażę wam co vczynię winnicy moiey, rozbiorę płot iey a będzie popasiona, Ia rozerwę ogrodzenie iey, a ona podeptana będzie.
  6. Y tak ią zpustoszę, że daley iusz nie będzie oprawowana ani okopywana, oset a ciernie będą rość w niey, y roskażę obłokom aby więcey dżdżem iey nie pokrapiały.
  7. Dom Izraelski iest winnicą Pana zastępow, a lud Iudski są szczep iego naroskosznieyszy, y oczekawał od nich prawości, ali vcisnienie, oczekawał sprawiedliwości, ali narzekanie.
  8. Biada tym ktorzy przyłączaią dom ku domowi, a przyczyniaią rolą ku roley, aż y mieysca nie C stawa, Y będzieciesz wy sami mieszkać na ziemi:
      C Tak iż vbogi nie może mieć mieysca miedzy nimi.

  9. Iużci to iest w vszoch Pana zastępow, tak iż wiele domow wielkich y zacnych zpustoszeią, a będą przez obywatelow.
  10. Abowiem dziesięć zagonow winnice, tylko ieden D Bat wina vczynią, a E Homer nasienia, tylko ieden F Efa vrodzi.
      D Ten Bat iest miara, o ktorey w 1.Krol.7.v.26.
      E O tym Homer patrzay w 2.Mo. ka.16.v.16.
      F O tym też Efa, patrz w 3.Mo. ka.5.v.11.

  11. Biada wam ktorzy wstawacie rano ku nasladowaniu piiaństwa, y tym ktorzy na niem do wieczora trwaią aż ie rospali wino.
  12. Arfa, lutnia, bęben, piszczałka, y wino są na biesiadach ich, a nie oglądaią się na sprawę Pańską, y nie baczą na sprawy rąk iego.
  13. A dla tegoż zawiedzion iest do więźienia lud moy, iż nie miał vmieiętności, a szlachetni iego głodem są vciśnieni, y pospolstwo iego schnęło od pragnienia.
  14. Przetoż rozwarło G piekło duszę swoię, a otworzyło przez miary paszczękę swoię, a tam szlachcicy iego zstąpili y pospolstwo iego, bogacze iego, y ci co się w nim weselili.
      G To iest, otworzą się groby aby pożarły ony ktorzy od głodu y od pragnienia pozdychaią.

  15. Y będzie poniżon człowiek, a mąż vtulać się musi, y oczy podniosłych zniżone będą.
  16. Ale Pan zastępow będzie wywyższon w sądzie, a Bog swięty poswięci się w sprawiedliwości.
  17. H A barankowie paść się będą według zwyczaiu swego, a przychodniowie I pustyń tłuszczow pożywać będą.
      H Pan Bog będzie zachowywał y pasł trzodę swoię, to iest koscioł swoy chociaż na wierne swe dopuści vtrapienie.
      I Tu rozumie o źiemi Chananeiskiey, w ktorey byli ludzie bogaci a odporni Panu, ktorych oni ziemię posiedli byli.

  18. Biada onym ktorzy ciągną złość iako K powrozmi prożnosci, a grzech iako łańcuchem wozowym.
      K Powrozy y łańcuch znaczą ospałe sumienie, gdy się człowiek vdawa bespiecznie za wszelaką złością.

  19. Ktorzy powiedaią, niech się L pośpieszy, a sprawa iego niech rychło przyidzie, abychmy ią iedno oglądali, niech się przybliży, a rada swiętego Izraelskiego niech prziydzie, żebychmy ią poznali.
      L Oznaymuie słowa niepobożnych, ktore zwykli mawiać przeciw tym ktorzy im przyszły sąd Pański opowiedaią.

  20. Biada onym ktorzy nazywaią złe dobrym, a dobre złym, ktorzy kładą ciemność za światłości, a światłość za ciemności, ktorzy pokładaią gorzkość na mieysce słodkości, a słodkość na mieysce gorzkości.
  21. + Biada onym ktorzy sami v siebie widzą się być mądrymi, a sami w siebie rostropnymi.
      + Przyp.3.v.7. Rzym.12.v.16.

  22. Biada onym ktorzy są mocni M ku piciu wina, a ludziom trwałym ku nalewaniu Sekar.
      M Ktorzy się kochaią w opilstwie y chłubią się z niego.

  23. Ktorzy vsprawiedliwiaią niesprawiedliwego za dary, a sprawiedliwość sprawiedliwych odeymuią od nich.
  24. A przetoż iako płomień ogniowy trawi ścierń, a płomień zżyra mierzwę, tak korzeń ich stanie się iako prochno, a latorośl ich zniszczeie iako proch, abowiem odrzucili zakon Pana zastępow, a zgardzili słowo swiętego Izraelskiego.
  25. A tak gniew Pański zapalił się przeciw ludowi swemu, a wyciągnąwszy rękę swą vderzył nań, y zadrżały gory, a trupy ich rostargane są w posrzod vlic ich, a przedsię w tym wszytkim nie vstał gniew iego, owszem ieszcze wyciągniona iest ręka iego.
  26. Podniesie chorągiewi w narodoch dalekich, a świstaniem przyzowie lud z skończyn ziemie, y oto przyidzie rychło a prętko.
  27. Żaden miedzy nimi nie będzie spracowany, ani ktoryby się potknąć miał, ani drzemiący, ani ospały, a pas na biodrach iego nie rozepnie się, y rzemyk v trzewika iego nie rozwiąże się.
  28. Strzały N iego są ostre, a wszytki łuki iego będą wyciągnione, kopyta koni iego zdadzą się iako krzemień, a koła iego iako wicher.
      N To iest, ludu onego ktory Pan przyzowie do ziemie ich.

  29. Ryk iego iako lwi, a ryczeć będzie iako szczenięta lwie, y będzie mruczał chwytaiąc łup swoy, porwie gi a nie będzie coby gi wydarł.
  30. Zahuczy nad niem dnia onego iako Morze, a gdy patrzać będziemy na ziemię, oto ciemności będą vtrapienia, a światło zaćmi się na O niebie iego.
      O To iest, w źiemi Iudskiey.

    Kapituła 6.
    ¶ 1. Prorok wypisuie widzenie ktorym iest vtwierdzon w vrzędzie wezwania swego. 9. Posłanie iego do Zydow ku oznaymieniu zaslepienia a odrzucenia ich. 13. Przepowieda naprawę koscioła.

  1. Roku tego ktorego vmarł Krol Ozyasz, widziałem Pana siedzącego na stolicy wysokiey a podniesioney, a podołki iego A napełniły Kościoł.
      A Promienie ktore wyniknęły od niego.

  2. A Serafim stali nad nim, y każdy z nich miał sześć skrzydeł, dwiema zakrywali twarz swoię, a dwiema okrywali nogi swoie, a zasię B dwiema latali.
      B Skrzydła ktore zakrywaią twarz znaczą, iż Aniołowie sami nie mogą patrzyć na iasność Bożą. A skrzydła ktore okrywaią nogi, dawaią znać, iż my na tym świecie nie możem widzieć iasności chwały Bożey, ktora się w tych Aniołoch święci. Ty zasię ktorymi lataią, daią znać o ich prędkim posłuszeństwie ktore czynią roskazaniu Bożemu.

  3. Y wołał ieden do drugiego mowiąc, * Swięty, Swięty, Swięty Pan Bog zastępow, wszytka ziemia napełniona iest chwały iego.
      * Ziaw.4.v.8.

  4. A odrzwia y podwoie wzruszyły się dla głosu wołaiących, a dom napełnion iest dymem.
  5. Tedym rzekł, Biada mnie zginąłem, albowiem człowiek iestem C pomazanych warg, a mieszkam w pośrzod ludu ktory ma pomazane wargi, a wszakoż oczy moie widziały Krola Pana zastępow.
      C Przeto iż on był poświęcił a poslubił Panu vsta swe na vrząd prorocki, widząc niedostatek swoy ku służbie Pana takiego, tedy się tak na to vskarża.

  6. A ieden Serafim przyleciał ku mnie, maiąc w ręce swey wągl rospalony, ktory z ołtarza wźiął kleszczykami.
  7. Y dotknął im vst moich a rzekł, Otom dotknął tym warg twoich, aby odięta była złość twoia, y aby oczyscion był grzech twoy.
  8. Potymem słyszał głos Pana mowiącego, Kogoż poslę, a kto będzie posłem od nas: tedym rzekł D Otom ia, posli mnie.
      D Tym sposobem mamy oddawać nasze posłuszeństwo Panu, gdy znamy żechmy od niego są oczyścionymi.

  9. Y rzekł, Idź a mowi ludowi temu, E + Słuchaycie a nie rozumieycie, widząc patrzaycie a nie vznawaycie.
      E Iakoby rzekł, Choć prożno będziesz nauczał lud ten, a wszakoż idż a czyń dosyć posłuszeństwu.

      + Ierem.5.v.6. Mat.13.v.14. Mar.4.v.12. Luk.8.v.10. Ian.12.v.40. Dźiei.28.v.26. Rzym.11.v.8.

  10. F Zatucz serce ludu tego, a zatkay vszy ich, G y zaslep oczy ich, aby snadź nie widział oczyma swemi, a iżby nie słyszał vszyma swemi, a żeby nie zrozumiał sercem swem, też żeby się nie nawrocił aby był vzdrowion.
      F Oznaymuie iż on lud tym więcey miał być zatwardzony, Abowiem z przyrodzenia to ma serce człowiecze zatwardzonym być ku nauce zbawienney iako glina od słońca, a wszakżeci ktorzy vczą nie maią dla tey przyczyny vstawać.
      G Iako chorem oczom przykre iest słońce iż w nie patrzyć nie mogą, także rozumowi ludzkiemu prawdziwa światłoć słowa Bożego iest przykra.

  11. Y rzekłem, Pokądże Panie: A on rzekł, Aż miasta opustoszeią a będą przez obywatelow, y domy przez ludzi, a źiemia zostanie pusta.
  12. A Pan precz wyrzuci ludzi, y będzie wielkie spustoszenie w źiemi.
  13. A wszakoż ieszcze zostanie H dziesiąta część ktora zaś będzie obnażona I iako lipa y dąb gdy z nich opadnie liscie, iednak zostanie w nich czerstwość, także będzie czerstwosć w nasieniu świętym.
      H To się ściąga na dziesięć Krolow, ktorzy byli od Ozyasza aż do zborzenia Ierozolimskiego, a aż do tak małego pocztu ktorego tylko dziesiąta część została.
      I Dawa znać, iż nie wszyscy do końca poginąć mieli.

    Kapituła 7.
    ¶ 1. Ieruzalem oblężone od Razyna Krola Syriyskiego y od Faceasza Krola Izraelskiego. 3. Ezaiasz posłan iest do Achasa krola Iudskiego aby go cieszył. 8. Przepowieda skończenie Krolestwa Izraelskiego. 10. Pan chce vtwierdzić obietnicę Achasowi znamieniem, ktorego się on wzbrania. 14. Proroctwo o narodzeniu Krystusowym. 17. Przyciągnienie Assyryanow y Egiptcyanow do Iudy, a przyszłe wielkie zburzenie.

  1. * Stało się czasu Achasa Syna Ioatamowego syna Ozyaszowego krola Iudskiego, iż Razyn Syriyski Krol, y Faceasz syn Romeliasza Krola Izraelskiego ciągnęli ku Ieruzalem aby ie woiowali ale go nie mogli dobyć.
      * 2.Krol.16.v.5.

  2. Y oznaymiono iest domowi Dawidowemu, iż Syrya spiknęła się z Efraimem, a serce iego, y serce ludu iego zatrząsnęło się nie inaczey iedno iako drzewa leśne gdy się trzęsą od wiatru.
  3. Tedy rzekł Pan do Ezaiasza, Wynidź teraz przeciw Achasowi ty y Sear Iasub syn twoy v kończyn rury stawu wyższego, a na drodze pola Knapowego.
  4. A powiedz mu, Staray się abyś był dobrey mysli: Nie lękay się a niechay się nie boi serce twe tych dwu ostatkow A głowien kurzących się, to iest zapalczywosci gniewu Razyna z Syryany y syna Romeliasowego.
      A Ci dwa Krolowie zdali się sobie być iako ogień ku popaleniu wszytkich ziemi na świecie, Ale ie tu nazywa głowniami, okazuiąc ich wielką niczemność.

  5. Przetoż iż Syria weszła w złą radę przeciw tobie z Efraimem a z synem Romeliaszowē a tak mowią.
  6. Wtargniemy do Iudskiey ziemie a wzbudziemy ią, Roztargniemy ią żeby była nasza, a postawimy w pośrod iey krola, syna B Tabealowego.
      B Tenci był głownym nieprzyiacielem domu Dawidowego.

  7. Oto tak mowi Pan Bog, Nie źyści się to, ani tak będzie.
  8. Abowiem głowa Syriey będzie Damaszek, a głowa Damaszku Razyn, a po sześcidziesiąt y piąci lat przestanie C Efraim być ludem.
      C To iest, Syrya y Efraim zniszczeią, acz to niektorzy tylko o samym Efraimie rozumieią.

  9. Ale Samaria będzie głową Efraima, a syn Romeliaszow będzie głową Samariey, Iesliż temu wierzyć nie będziecie, zaiste się nie oprzecie.
  10. A ktemu mowił Pan do Achasa tymi słowy.
  11. Proś sobie znamienia od Pana Boga twego, żąday go abo na mieyscu głębokiem, abo na mieyscu wysokiem wzgorę.
  12. Y rzekł Achas, Nie będę żądał, ani będę D kusił Pana.
      D Toć iest Boga kusić nie wierzyć słowu iego oprocz iakiego zwierzchownego znaku, chybaby go sam on obiecał nam: A w ten czas mamy poznawać dobroć iego, iż on chce podeprzeć mdłość naszey wiary onym znamieniem.

  13. Tedy E rzekł, Słuchay teraz domie Dawidow, Mało się to wam zda przykrzyć się ludziom, aż ieszcze przykrzycie się y Bogu moiemu.
      E To iest Prorok.

  14. A dla tegoż F Pan da wam znamię, Oto Panna pocznie a porodzi syna, a * wzowiesz imię iego G Emmanuel.
      F Iakoby rzekł, Aczeście wy nie są godni żebych was ia miał wybawić, ale ia dla moiey obietnice, y dla tego ktoregom ia obiecał posłać Mesyasza, to vczynię.
      G To iest, Bog z nami, a to nie może należeć ni na kogo inego, iedno tylko na Krystusa samego.

      * Mat.1.v.23. Luk.1.v.31.

  15. Masło y miod H ieść będzie, aby vmiał I chronić się złego, a obierać dobre.
      H Tymi słowy dawa znać, iż Krystus miał być człowiekiem prawdziwym.
      I Aż prziydzie ku latom że będzie złe y dobre rozumiał.

  16. Owszem pirwey niż będzie K dziecię vmiało chronić się złego a obierać dobre, ziemia ktorą się ty brzydzisz, będzie spustoszona dla dwu krolow swoich.
      K To słowo dziecię na tym miescu nie znaczy Krystusa, ale wszytki dzieci w obec, to iest, pirwey niż ty dzieci ktore się teraz zrodziły dorostą, tedy ziemia ktorą się brzydzisz, to iest Syrya y Samaria będą spustoszone.

  17. Przywiedzie na cię Pan, a na lud twoy y na dom oyca twoiego, dni ktore nieprzychadzały od onych czasow kiedy odstąpił Efraim od Iudy (to iest) Krola Assyriyskiego.
  18. Y stanie się dnia onego zaświśnie Pan na L muchę ktora iest w kończynach rzek Egiptskich, y na M Pczołę ktora iest w krainie Assyriyskiey.
      L Przez muchę rozumie Egiptcyany, abowiem dla gorącości krain onych, bywa tam mnostwo much.
      M Przez Pczoły zasię rozumie Assyryany, ktorzy maią obfitość miodu.

  19. Ty wszytki przyidą a osiędą na dolinach pustych, w maclochach opocznych, y na wszytkich N cierniach, a na wszytkich krzach.
      N To iest, na wszytkich wsiach y mieyscach.

  20. + Czasu onego ogoli Pan O głowę brzytwą naiemną y włosy na nogach, a omknie brodę przez ty ktorzy są z onę stronę rzeki (Eufrates) przez Krola Assyriyskiego.
      O Dawa znać iż Pan pokarze wszytki tak zacnieysze iako y podleysze.

      + 2.Krol.19.v.35.

  21. A stanie się dnia onego że P kto będzie chował krowę y dwie owcy.
      P Rozumie o bogaczoch ktorzy przed tym mieli dostatek wielki dobytkow, że na ten czas mieli prziydź w vbostwo wielkie.

  22. Dla Q obfitosci mleka ktore wydadzą będzie iadł masło, Abowiem ktory pozostanie w źiemi będzie iadł masło a miod.
      Q Opowieda iż tak mało ludzi pozostać miało, że oney trochy mleka, ktora miała zostać wszytkim miało być dostatek a tymi słowy znaczy barzo wielkie spustoszenie.

  23. Stanie się też dnia onego, iż każde mieysce gdzie było tysiąc winnych macic będzie przedawane za tysiąc śrebrnikow żeby tam rosł głog a ciernie.
  24. R Z strzałami a z łukiem tam poydą, abowiem po wszytkiey ziemi nic innego nie będzie iedno głogi a ciernia.
      R Tak będą wszytki mieysca puste, że się tam tylko zwierzęta chować będą, tedy mysliwcy strzelać y łowić ie będą.

  25. S Po wszytkich gorach gdzie motyką kopano nie trzeba się będzie obawiać ciernia abo głogu bo będą ku popasieniu wołom, a ku podeptaniu owcam.
      S Dawa znać iż tylko po gorach orać będą, kędy ludzie przed strachem vciekszy mieszkać będą z dobytki swemi.

    Kapituła 8.
    ¶ 1. Prorok prowadzi rzecz około Krolestwa Syryiskiego y Izraelskiego. 5. Przepowiada skażenie Krolestwa Iudskiego przez Asyryany. 9. Prorokuie o vpadku y zginieniu Asyryanow. 11. Karze niewierność Zydow a napomina ie żeby się nie bali Asyryanow. 14. Krystus iest kamień obrażenia y vpadku. 16. Zakon Boży zapieczętowany iest miedzy vczniami iego. 18. Synowie Boży niewiernym na znak a na podziwienie bywaią dani. 19. Do wiernych napominanie aby się strzegli wszelakiego bałwochwalstwa.

  1. I rzekł Pan ku mnie, Wezmi sobie wielkie księgi a pisz na nich pismem zwyczaynym. Spiesz się do łupu, a Kwap się do bitunku.
  2. Tedym wźiął z sobą świadki wierne, to iest Vryasza Kapłana y Zacharyasza syna Ieberechiaszowego.
  3. A Y przyszedłem do Prorokiniey, ktora począwszy porodziła syna, A Pan rzekł do mnie, Wzowi imię iego Kwap się do łupu, a Spiesz się do bitunku.
      A To się przydało w widzeniu Ezaiaszowi ku vtwierdzeniu proroctwa wyższey namienionego.

  4. Abowiem pierwey niż pocznie B dziecię mowić, Oycze moy, Matko moia, będzie wźięta moc Damaszku y łupy Samaryiey od Krola Assyriyskiego.
      B Takież rownie ma być o tym dziecięciu zrozumienie iako mało wyższey w 16. wierszu przeszłego Kapitulum iest wypisane.

  5. Y mowił Pan daley ku mnie tymi słowy.
  6. Dla tego iż odrzucił lud ten C wody Syloe ktore idą cicho, a weselił się z Razynem y z synem Romaliego.
      C Obaczaiąc swoię mdłość nie dufał Panu, y żądał sobie takoweyże mocy y maiętności, iaką mieli Krolowie Assyriyskcy y Izraelscy.

  7. A przetoż oto Pan przywiedzie na nie wody iedney rzeki mocne a wielkie, to iest krola Assyriyskiego y wszytkę chwałę iego, y wstąpi na wszytki strugi iego, a wyleie z brzegow iego wszytkich.
  8. D Przeidzie też przez Iudę wyleie a zatopi, y aż do szyie wzbierze, a rozszerzenie skrzydł iego napełni szerokość ziemie twoiey o Emanuel.
      D Obraca rzecz swą ku Mesyaszowi wzbudzaiąc serca ludzkie ku dobrey nadziei.

  9. E Zbieraycież się narodowie a będziecie porażeni, a vszyma poymuycie wszyscy z dalekich ziem, przyprawuycie się a będziecie starci, gotuycie się a potłoczeni będziecie.
      E Mowi tu do woyska Assyriyskiego, ktore z wiela narodow zebrane było, y opowieda vpadek iego.

  10. Zamknicie radę a będzie rozproszona, namowicie się lecz nic nie będzie z tego, abowiem z nami iest Bog.
  11. Bo tak Pan rzekł do mnie F ze srogiem napominaniem, a nauczył mię żebych nie chodził na drogę ludu tego, mowiąc.
      F W Zydow. stoi, przez mocną rękę, co też może być rozumiano o znamienitem a dziwnem widzeniu.

  12. Nie powiedaycież: Zprzysiężenie iest, bo gdykolwiek powieda lud ten, Zprzysiężenie iest, postrachu ich nie boycie się, ani się im trwożyć dawaycie.
  13. Pana zastępow tego święcić będziecie. A on niech będzie boiaźnią waszą y postrachem waszym.
  14. Y będzie wam ku poświęceniu, ale się stanie * kamieniem obrażenia, a opoką vpadku G dwiema domom Izraelskim, y sidłem a siecią mieszczanom Ierozolimskim.
      G To iest dwoygu krolestwu, a tu zamyka wszytek lud, ktoremu Krystus wedle proroctwa tego był ku obrażeniu y ku vpadkowi, oprocz niektorych przebranych, ktorym się stał ku poświęceniu.

      * Luk.2.v.34. Rzym.9.v.32. 1.Piotr.2.v.8.

  15. Y otrąca się w nich wiele ich, vpadną a pokruszą się, vsidlą się a powikłaią się.
  16. H Zawiąsz świadectwo, zapieczętuy zakon miedzy vczniami moimi.
      H Iakoby rzekł, Gdyż lud ten słuchać nie chce, zawiążże, to iest zwiń słowo moie iako listy, a zachoway ie dla vczniow moich.

  17. Będę oczekawał Pana ktory zakrył oblicze swoie od domu Iakobowego, y w nim vfać będę.
  18. + Oto ia I y dziatki ktore mnie dał Pan na znamię, y na K podziw w Izraelu, a iest to od Pana zastępow ktory mieszka na gorze Syon.
      I To iest, słudzy y vczniowie moi.
      K Dla tego tak mowi, okazuiąc iako oni byli w nienawiści y w przesladowaniu od wszytkich.

      + Zydow.2.v.13.

  19. A gdy do was mowić będą, Pytaycie się od czarownikow, a wieszczkow ktorzy szepcą y markocą, Odpowiedaycie, L Izali nie dokłada się lud Boga swego: azaż od żywych do vmarłych biegaią:
      L Pan chce po nas żebychmy my o wszytko się do niego vciekali nie do wieszczkow abo czarownikow.

  20. Owszem do zakonu y do świadectwa. M A iesli nie będą powiedać wedle tego słowa, nie masz w nich porannieyszey światłości.
      M Iakoby tak rzekł, Iesliż ci bałwochwalcy nie zezwolą na moie słowo, tedyć to dla tego czynią iż w nich nie masz światłosci prawdy.

  21. Przechodząc tedy przez nie, vciskiem y głodem strapiony będzie, a w ogłodzeniu swym rozgniewa się y złorzeczyć będzie krola swego y Boga swego poglądaiąc wzgorę.
  22. A patrzaiąc na ziemię oto vcisnienie y ciemnosci zamieszanie, y vtrapienie, y będzie wepchnion do ciemności.
  23. A wszakoż ten co tam vtrapiony będzie, nie tak N zaćmion będzie iako gdy się pierwey ziemi Zabulon y źiemi Neptali O vlżyło, a na ostatek ociążona iest droga morska za Iordanem na pograniczu poganow.
      N To iest vciśnion.
      O Przypomina iż dwa kroć ta ziemia była vtrapiona, raz przez Tyglatfalesera, acz to było lżeysze vtrapienie, a przetoż mowi iż się iey vlżyło, oglądaiąc się na drugie trapienie ktore się stało od Salmanazara, daleko sroższe y cięższe.

    Kapituła 9.
    ¶ 1. Wybawienie z więzienia Babilońskiego opowiedziane Ezaiaszowi. 6. Krystus iest obiecan. 7. Krolestwo Krystusowe. 9. Proroctwo przeciw krolestwu Izraelskiemu, ku pociesze Zydom. 13. Vpor a krnąbrność Izraelitow. 16. Przeciwko złym przełożonym y vrzędowi. 18. Gniew Pański zapala się dla złości ludzkich.

  1. Lud ktory chodził w A ciemności B widział światłosć wielką, a ktory mieszkał w źiemi cienia śmierci, światłość obiaśniła się nad nim.
      A Zowie Babilońskie więźienie ciemnoscią.
      B To iest, będzie widział, a to rozumie o pewnym wybawieniu, ktore się potym wypełniło po sześcidziesiąt lat, A iako to więźienie Babilońskie iest figurą więźienia dusz naszych w grzechu, tak wyższey namięnione wybawienie, znaczy prawdziwe nasze przez Kristusa wybawienie, na co się tu pilnie oględa.

  2. C Rozmnożyłeś lud a nie rozmnożyłeś wesela, abowiem się weselić będą przed tobą, iako się weselą czasu żniwa, a iako się raduią ktorzy dzielą łupy.
      C Rozumie iż wesele ludu wybawionego z więzeinia, miało być więczsze niżeli przed więźieniem było, chociaż na on czas więcsza była liczba ludu.

  3. D Abowiem ty iarzmo brzemienia iego złamiesz, a laskę ramienia iego, y pręt poborce iego iako za czasu E Madian.
      D Przyczyna wesela tego iest wybawienie y wyswobodzenie, a ty słowa obraca ku Bogu, ktory z nich ziął każde brzemię y ociążenie.
      E O tey walce y zwycięstwie Madyanitow, czytay w księ. Sędź. Ka.7.v.22.

  4. F Gdyż każda bitwa bywa sprawowana z trzaskiem a z walaniem szaty we krwi, a ta będzie w wypaleniu ognia trawiącego.
      F Ine walki y bitwy biorą koniec swoy z społecznym rozlaniem krwie, ale Pan iako za czasu Madyan sam będzie walczył y poraźi, a potraci nieprzyiacioły swoie.

  5. Abowiem G dzieciątko narodziło się nam, a * Syn dan iest nam, panowanie iego położone na ramieniu iego, y wzową imię iego Dźiwny, Radny, Bog mocny, Ociec wieczny, Książę pokoiu.
      G Tać iest przyczyna wybawienia onego, to iest, iż się Krystus Pan narodzić miał z tego ludu, A tu obyczaiem zwykłym prorockim kładzie czas przeszły miasto przyszłego, okazuiąc to być rzecz prawie pewną.

      * Ian.3.v.16. Luk.1.v.32.

  6. Rozmnożone będzie państwo iego, a końca nie będzie pokoiowi nad stolicą Dawidową, y nad krolestwem iego siedzieć będzie aby ie rządził y vtwierdził w sądzie a w sprawiedliwości od tąd aż na wieki, gdyż osobliwa miłość Pana zastępow to vczyni.
  7. H Pan posłał słowo do Iakoba a vpadło na Izraelu.
      H Tu przypomina drugie proroctwo o krolestwie Izraelskim, ktore się rozumie przez Efraima, bo to pokolenie było zacnieysze miedzy inymi.

  8. Y będzie wiedział wszytek lud Efraimow, y mieszkaiący w Samariey, ktorzy mowią w wywyższonem a pysznem sercu.
  9. I Cegły opadły, ale my zmuruiemy kwadratem, płone figi podrąbiono, ale my na to mieysce nasadzamy Cedrow.
      I Ludzie zatwardzeni nie chcą baczyć na trapienia ktore na nie dopuszcza Pan ku ich polepszeniu, a przetoż tu położył słowa ich gdyż oni ni o czym nie myslą iedno iakoby się tu na świecie dobrze mieli.

  10. Y pobudzi Pan nieprzyiacioły K Resyn przeciw iemu, a zaburzy przeciwniki iego.
      K To iest Krola Syryiskiego w ktorym vfało Krolestwo Izraelskie.

  11. Syria ruszy się od wschodu słońca, a Filistyni od zachodu, y wszytką gębą zeżrzą Izrael, nie powsciągnąłci się gniew iego y owszem ręka iego ieszcze wyciągniona.
  12. Lud nie nawrocił się ku temu co go bił, a nie pytał się o Panu zastępow.
  13. Odetnie Pan dnia iednego od Izraela L głowę y ogon, gałęźie y sitowie.
      L To iest wszytko a wszytko poborzy.

  14. Stary a vczciwy mąż ten iest głową, a Prorok ktory kłamstwa vczy iest ogon.
  15. Iż wodzowie ludu tego zwodcami się stali, ci ktorzy szli za nimi zginęli.
  16. A dla tegoż nad młodzieńcy iego nie rozraduie się Pan, a nad sierotkami y nad wdowami iego nie zmiłuie się Pan, abowiem każdy z nich iest obłudny y złosciwy, a każde vsta mowią głupstwo, a w tym wszytkim nie zawsciągnął się gniew iego, ale ieszcze wyciągniona iest ręka iego.
  17. Abowiem rozżarzyła się iako ogień M niepobożność, głog y ciernie pożrze, y zapali się iako w gęstwach leśnych, a zakurzy się iako dym.
      M Niepobożność ludzką przyrownywa lasom, złośniki cirniu y głogowi, a gniew Boży ogniowi trawiącemu.

  18. Dla rozgniewania Pana zastępow zaćmi się ziemia, a stanie się lud iakoby pokarmem ogniowi, y żaden N nieprzepusci bratu swemu.
      N Chociażby ich też nieprzyiaciele nie przesladowali wszakoż się miedzy sobą będą bić y mordować, a ten wiersz y z tym pierwszym o iednakim ma być karaniu rozumiany.

  19. Ale gdy vchwyci s prawey strony będzie łaknął, a gdy będzie iadł z lewey strony nie będzie nasycon, bo każdy ciało ramienia swego ieść będzie.
  20. Manasses Efraima, a Efraim Manassesa, a oni społu będą przeciwko Iudzie, ani we wszytkim tym zawściągnion iest gniew iego, ale ieszcze ręka iego iest wyciągniona.

    Kapituła 10.
    ¶ 1. Proroctwo przeciwko tym ktorzy prawa niesprawiedliwe vstawiaią. 6. Pan zwoława Assyryany ku karaniu ludu swego. 7.12. Gani pychę y wysoką mysl Assyryanow. 16.y 34. Opowieda vpadek y skażenie ich. 20. Wierni vfaią w Panu. 22. Pan broni kościoła swego y w posrodku vciskow. 24. Pan cieszy Zydy, a przytym obiecuie w krotce przyszłe pomsty ich. 28. Prorok wypisuie drogę, ktorą Sennacheryb przyszedł do Ieruzalem.

  1. Biada tym ktorzy vstawuią prawa niesprawiedliwe, a ktorzy rozkazuią pisać fałsz.
  2. Aby wynicowali sprawiedliwosć vbogich, a czynili krzywdę na sądzie vtrapionym z ludu mego, aby łupili wdowy, a żeby odzierali sirotki.
  3. Coż vczynicie czasu nawiedzenia gdy przyidzie spustoszenie z daleka: do kogoż się vcieczecie o wspomożenie: a gdzie zostawicie chwałę waszę:
  4. Oprocz mnie zgarbią się miedzy więźńmi, a polęgą miedzy pobitymi, we wszytkim tym nie vstał iego gniew, ale owszem ręka iego ieszcze iest wyciągniona.
  5. O A Asur rozgo popędliwości moiey, w rękach twoich iest kiy gniewu moiego.
      A Bog przez nieprzyiaciela zawżdy karze lud twoy iako Izraelczyki przez Asyryany.

  6. Na lud obłudny poslę gi, a przeciwko ludowi rozgniewania mego roskażę iemu, aby go łupił a darł a położył go ku podeptaniu iako błoto na vlicach.
  7. Aczci on nie tak rozumieć będzie, ani serce iego tak myslić będzie, owszem vmysł iego na to się vda aby wykorzenił a wygładził wiele narodow.
  8. Abowiem rzecze, Izali książęta moie nie są także krolmi:
  9. Izali iako Charchemis nie będzie B Kalano, a C Hamat iako Arfad: Izasz Samaria nie będzie iako Damaszek:
      B Ty imiona są miast Syryiskich, ktore pobrali Asyryani.
      C O tym Hamat patrz w 2.Samu. kapit.8.v.9. a tuć okazuie iako się ci chłubią ktorzy pobrali y poborzyli miasta ty tusząc sobie że też y ty drugie pobrać mieli ktorych byli ieszcze niedobyli.

  10. Gdyż nalazła ręka moia krolestwa Bałwańskie, ktorych bałwany więcsze były niż w Ieruzalem y w Samariey.
  11. Izali nie vczynię Ierozolimie y bałwanom iego, iakom Samariey vczynił z iey bałwany:
  12. Y stanie się, gdy wykona Pan wszytkę D sprawę swoię na gorze Syon y w Ieruzalem, Nawiedzę owoc wysokiey mysli krola * Asur, y chwałę wyniosłych oczu iego.
      D To iest, gdy skarze lud swoy wedle zasługi ich.

      * 2.Krol.19.v.35. Niżey.37.v.36.

  13. Przeto iż mowił, Vczyniłem to mocą ręki moiey a mądrością moią Abowiemem ia iest rostropnym, y pobrałem granice narodow, a zabrałem skarby ich, y poraźiłem iako obrzym ony ktorzy tam władnęli.
  14. Nalazła ręka moia maiętności narodow iako gniazdo, a iako zbieraią iayca odbieżane, takem y ia zebrał wszytkę ziemię, a nie był ktoby miał ruszyć skrzydłem, ani rozźiewić nos, ani coby śmiał szczebiotać.
  15. E Izali się pochlubi siekiera przeciw temu ktory nią rąbie: Abo izali się pochlubi piła przeciw temu co ią ciągnie: Iakoby się sprzeciwiła rozga temu ktory ią nosi w ręku swoich a laska pyszniłaby się iakoby drewnem niebyła.
      E Tu widziemy iż oprocz mocy Bożey rzeczy stworzone vczynić nic nie mogą, a iż są naczyniem Bożym nacz ich on sobie vżyć chce, wszakoż v inych ma być rozeznanie miedzy tym co iest od Boga a co iest od ludzi iako w 6.v. tegoż kapit. snadnie obaczyć możesz.

  16. A dla tego posle panuiący Pan zastępow na tłuszcze iego chudość, a na mieyscu chwały iego podpali iako ogień.
  17. Y będzie światłość Izraelska ogniem, a Święty iego iako płomieniem, y wypali a wytrawi F ciernie y oset iego za ieden dzień.
      F Przez ciernie rozumie Asyryany nieprzyiacioły ludu swoiego.

  18. Także y piękność G lasow iego zniszczy y obfitego pola iego, tak duszę iako y ciało, y stanie się iako porażka chorążego vciekaiącego.
      G To iest hardość y pychę ludu onego.

  19. H Tedy drzewa pozostałe lasu iego łacwie zliczone będą, tak iż dziecię popisać ie może.
      H To się potym wszytko stało za czasow Cyrusa Krola Perskiego ktory dobył Babilonu.

  20. Y stanie się dnia onego, iż ostatki Izraelskie y ktorzy zachowani będą z domu Iakobowego, nie będą vfać w tym co ie bił, ale się spuszczą na Pana swiętego Izraelskiego prawdziwie.
  21. + Ostatek nawroci się, ostatek Iakobow do Boga mocnego.
      + Rzym.9.v.27.

  22. Abowiem iesliby był lud twoy o Izraelu iako piasek morski, ostatek z nich nawroci się, a gdy się wykona I zniszczenie, opływać będzie sprawiedliwość.
      I W Zydowskim stoi Vmnieyszenie, to iest ostatek ludu tego vczyni temu dosyć iż będzie obfitować w sprawiedliwosci.

  23. Bo Pan Bog zastępow, vczyni doskonałe K popsowanie w pośrzod wszytkiey ziemie.
      K To iest, zniszczy y wytraci lud zły dla ich niewdzięcznosci.

  24. A dla tegoż tak mowił Pan zastępow, Ludu moy ktory mieszkasz w Syonie, nie boy się Assyryiczyka, vderzy cię rozgą, y kiy swoy podniesie na cię, iako się z wami w drodze Egiptskiey działo.
  25. Ale ieszcze maluczko wypełni się gniew moy, a popędliwosć moia na skazę ich.
  26. Y pobudzi Pan zastępow przeciw iemu bicz iako w porażce o Madiańskiey na opoce Oreb, a rozgę swoię nad Morzem, y podniesie ią iako w Egiptcie.
      o Sędz.7.v.25.

  27. Y stanie się dnia onego że odięte będzie brzemię iego od ramion twoich a iarzmo iego od szyie twoiey, a zgniie iarzmo od L pomazowania.
      L Dla Ezechiasza pomazańca Pańskiego, abo Mesyasza Krystusa ktory wybawił lud ten.

  28. M Przyidzie do Aiat, a przeydzie przez Magron, v Machmas pokładzie swe zbroie.
      M Wypisuie drogę ktorą Assyryiczycy mieli ciągnąć do Ieruzalem.

  29. Przeydą przez brody Iordanu, a nocleg ich będzie w Gabaa, przestraszona będzie N Rama, Gabaa Saulowa vciecze.
      N O tey Ramie czytay w 1.Samu.22.v.6.

  30. Podnieś głos twoy corko Gallim, day się słyszeć Laisa y ty vbogie Anatot.
  31. Rosproszone iest Madmena, mieszczanie Gabin też się zebrali.
  32. Ieszcze za światła przyiedzie do Nob aby tam odpoczywał, podniesie rękę przeciw gorze corki Syońskiey, y pagorkowi Ieruzalem.
  33. Oto Pan Bog zastępow możnie okrzesze gałęźie, a co wysoko stoi będzie podrąbiono, a podniosłe rzeczy będą złożone.
  34. Y porąbą siekierą O gestwy leśne, a Liban gwałtownie vpadnie.
      O Rozumie Książęta y przednieysze miedzy ludem swoim.

    Kapituła 11.
    ¶ 1. Prorok vkazuie że Krystus ma być z domu Dawidowego. 2. Wypisuie dary Ducha świętego ktorym darowan iest. 3. Vrząd y moc Krystusowa. 6. Stan tych ktorzy są pod Krolestwem iego. 10. Powolanie poganow. 13. Pokoy a zgoda miedzy temi co są w kosciele Krystusowym. 14. Koscioł panować będzie nad nieprzyiacioły swemi.

  1. Y * A wyniknie rożczka ze pnia Isaiowego, a latorosłka z korzenia iego wyroscie.
      A Oznaymuie przez kogo ma być wyzwolon lud Boży z więźienia wyższey namienionego.

      * Dźie.13.v.23.

  2. Y B odpoczynie nad niem Duch Pański, Duch mądrości y rozumienia, Duch rady y mocy, Duch vmieiętnosci y boiaźni Pańskiey.
      B Ty rzeczy ktore tu przypomina nie mogą być o Ezechiaszu rozumiane, iedno tylko o samym Mesyaszu Krystusie.

  3. A vczyni go czuiącym w boiaźni Pańskiey nie wedle widzenia oczu swoich będzie sądził, ani wedle słuchania vszu swych karać będzie.
  4. Ale będzie sądził w sprawiedliwosci vbogie, a będzie karał w prawosci, aby bronił na ziemi vtrapionych, C y vderzy ziemię rozgą vst swoich, a + duchem warg swoich zabije niepobożnego.
      C Nauka Kristusowa biie serca wiernych, y vmartwia pożądliwości ich, a iest też wonnością śmierci tym ktorzy giną, a tymci sposobem biie ziemię rozgą vst swoich.

      + 2.Te.2.v.8.

  5. Y będzie sprawiedliwość D pasem na biodrach iego, a wiara przepasaniem nerek iego.
      D Przez pas rozumie ochędostwo y zacnosć krolewską.

  6. # E A będzie mieszkał wilk z baranem, a lampart będzie leżał z koźlęciem, cielę ze lwięciem, a tłuste bydła społu będą, y malućkie dziecię rządzić ie będzie.
      E Ludzie dla skażonych ich pożądliwości, nazywa pismo wilki, lwy, żmiiami. rc. Ale słowo Pańskie społu z iego duchem vmartwia ty wszytki pożądliwości w ludziach, ktorzy miedzy sobą społeczną miłość mieć będą, a staną się cichemi iako barankowie y gołębice, A tymci sposobem miedzy barany y wilcy mieszkać będą.

      # Niżey 65.v.25.

  7. Ale y krowa z niedźwiedziem paść się będzie, y pospołu płod ich leżeć będzie, lew iako woł plewy ieść będzie.
  8. A niemowiątko będzie grało nad iamą Aspidową, y zostawione od piersi dzieciątko włoży rękę swą do iaskinie Bazyliszkowey.
  9. Nie zaszkodzą ani będą na przekaźie na F wszytkiey gorze moiey świętey, abowiem napełniona iest ziemia znaiomoscią Pańską iako Morze wodą.
      F To iest w kościele Pańskim.

  10. Y G stanie się dnia onego, iż o latorosli Iese ktora stanie za chorągiewi w narodziech, pogani szukać będą, y będzie chwalebne odpoczynienie iey.
      G Opowieda powołanie poganow.

      o Rzym.15.v.12.

  11. Dnia onego stanie się, iż H podniesie Pan powtore rękę swoię, aby posiadł ostatki ludu swoiego ktory pozostanie z Assyryey y z Egiptu, I z Patros, z Etyopiey, z K Elam, y z Sennaar, z Emat, y z wyspow Morskich.
      H To wybawienie nie ściąga się na ono ktore się za Zorobabela stało, ale się ma ściągać na Krystusowe wybawienie, ktory wzywa ludu swego rosproszonego ze wszytkich stron świata.
      I Nazywa tym przezwiskiem Party.
      K Rozumie Persy, a przez Sennaar Kaldeyczyki.

  12. A podniesie chorągiewi miedzy pogany, y zgromadzi wygnane z Izraela, a rosproszone z Iudy zgromadzi ze czterzech kątow ziemie.
  13. Y vstanie nienawiść Efraimowa y nieprzyiaciele Iudscy wykorzenieni będą, Efraim nie będzie miał w nienawisci Iudy, a Iuda nie będzie trapił Efraima.
  14. L Ale się zlecą na ramiona Filistynom ku zachodu, a społu złupią mieszkaiące na wschod słońca, Idumea y Moab poddadzą się im, a synowie Ammon hołdować im będą.
      L Oznaymuie o zwycięstwie ktore Pan dawa kościołowi swemu przeciw nieprzyiacielom iego.

  15. Pan osuszy morze Egiptskie, y podniesie rękę swoię przeciwko rzece z wiatrem gwałtownym, a rozdzieli ią w siedmi odnog, tak iż po niej w trzewikach chodzić będą.
  16. Y będzie gosciniec ostatkowi ludu iego ktory pozostał od Assyriyczykow, * iako się przydało Izraelowi czasu onego gdy wyszedł z źiemie Egiptskiey.
      * W 2.Mo.14.v.29.

    Kapituła 12.
    ¶ 1. Ezaiasz wszytki pobożne napomina aby dzięki czynili Panu. 2. Vkazuie iaki iest fundament zbawienia naszego. 4. Vpomina nas abychmy ine pobudzali ku chwaleniu Pana.

  1. Y rzeczesz dnia A onego, Panie dziękuię tobie, iż chociaś się rozgniewał na mię, a wszakoż gniew twoy odwrocił się a pocieszyłeś mię.
      A To iest po wybawieniu.

  2. Oto Bog iest zbawienie moie, a bespieczenem, y nic się nie boię, * Abowiem Pan Bog iest moc moia, y chwała moia, a stał się zbawieniem moim.
      * W 2.Mo.15.v.2. Psal.118.v.14.

  3. Czyrpać będziecie wody w radości B z studnic zbawienia.
      B Tyć studnice są w Krystusie, z ktorego pełności wszytko bierzemy.

  4. Y rzeczecie dnia onego + Wyznawaycie Pana a wzywaycie imienia iego, wysławiaycie w narodziech sprawy iego, przypominaycie że imię iego iest wysokie.
      + 1.Kron.16.v.8. Psal.105.v.1.

  5. Spiewaycie Panu, abowiem wielmożnie wszytko sprawuie, a znaczno to iest po wszytkiey ziemi.
  6. C Mieszczko Syońska wykrzykay a śpieway, abowiem Swięty Izraelow wielki iest w pośrodku ciebie.
      C O wszytkich tych rozumie ktorzy mieszkaią w Kościele Bożym.

    Kapituła 13.
    ¶ 1.y.19. Opowieda Ezaiasz Prorok zburzenie Babilonu. 4. Naucza iż vciski na ludzi od Boga przypadaią. 9. Iako się niepobożni gniewu Pańskiego bać maią.

  1. A Brzemię Babilonu, ktore widział Ezaiasz syn Amosow.
      A To iest, srogie proroctwa, a od tego miesca aż do 24. Kap. przypomina Ezaiasz karanie ktore Pan ma puścić na postronne narody znaiome Izraelczykom, aby vkazał swym wiernym, iż byli y będą karani iako synowie, a drudzy będą bici iako nieprzyiaciele: Potym vczy iż ludzie opatrznością Bożą bywaią rządzeni.

  2. Nad wysoką gorą podnieście chorągiewi, podnieście głos przeciwko B im, podnieście rękę, a wnidą w brany C Książąt.
      B To iest, przeciw Persom y Medom.
      C To iest Babilońskich.

  3. Ia roskazałem D poświęconym moim, y przyzwałem mocarze moie dla gniewu mego, ktorzy się rozweselą w chwale moiey.
      D Zowie poświęconymi ty ktore Pan obrał y postanowił iako sprawce sprawiedliwości swoiey, ku wykonaniu sądu swoiego nad Babilończyki.

  4. Krzyk wielkości iest na gorach iako ludu wielkiego, a głos wrzasku z Krolestw narodow zgromadzonych: Pan Zastępow popisuie woyska ku boiowi.
  5. E Idą z źiemie dalekiey aż od końca nieba, Pan, y naczynie popędliwości iego ku zburzeniu wszytkiey ziemie.
      E To mowi dla Babilończykow, ktorzy mniemali żeby nabespiecznieyszemi byli, bo niebaczyli żadnego na się przyszłego niebeśpieczeństwa.

  6. Kwilcie abowiem iest blisko dzień Pański, ktory od Wszechmocnego prziydzie iako spustoszenie.
  7. A dla tego wszytki F ręce zemdleią, a każde serce męskie stopnieie.
      F To iest Babilończykow.

  8. Y będą vstraszeni, vciski a trapienia napadną ie, y ogarnie ie boleść iako niewiastę rodzącą, każdy się zumieie przeciw bliźniemu swoiemu, a oblicza ich będą iako oblicza ogniste.
  9. Oto dzień Pański prziydzie srogi, z gniewem a z popędliwością aby popustoszył ziemię, a grzeszniki iey aby wygładził z niey.
  10. G Abowiem gwiazdy niebieskie y płanety ich nie okażą iasności swoiey, * y Słońce ciemno wznidzie, a Miesiąc nie okaże światła swoiego.
      G Dawa znać o takowym strachu, iż będą mnimać Babilończycy iakoby ani Słońca, ani gwiazd na niebie być nie miało.

      * Ezech.32.v.7. Ioel.2.v.10.y.31. y 3.v.15. Mat.24.v.29. Mar.13.v.24. Luk.21.v.25.

  11. Y pokarzę na świecie złość, a niepobożne dla nieprawosci ich, vczynię koniec pysze hardych, a hardość okrutnikow złożę.
  12. H Droższego vczynię męża, a niż szczyre złoto, a człowieka niźli złoto z Ofir.
      H Oznaymuie o wielkiem rozlaniu krwie, abowiem żaden nie będzie coby kogo miał za pieniądze wolnym od śmierci vczynić.

  13. Dla tego zatrząsnę niebem a poruszy się ziemia z miesca swego przed rozgniewaniem Pana zastępow, a przed dniem gniewu popędliwości iego.
  14. Y będzie iako łani przepłoszona, a iako owca nie maiąca tego coby ią przypędził, każdy wroci się do ludu swego, a każdy do ziemie swoiey vciecze.
  15. Ktożkolwiek będzie naleźion przebodzionem będzie, a każdy pomocnik ich od miecza polęże.
  16. + Dźiatki ich tuż przed ich oczyma potłuczone będą, a domy ich wyplundrowane, a żony pogwałcone.
      + Psal.137.v.9.

  17. Oto ia pobudzę przeciwko im Medy, ktorzy o pieniądze nie będą stać ani pragnąć złota.
  18. Ale postrzelaią dziateczki z łukow, y nie zmiłują się nad tymi co ieszcze są w żywocie, a oko ich nie przepuści niemowiątkom.
  19. Babilon też ktore iest chwałą krolestw, a nawyzszą chłubą Kaldeyczykow, będzie tak podwrocone od Boga iako # Sodoma y Gomorra.
      # W 1.Mo.19.v.25. Ierem.50.v.40.

  20. Na wieki w nim mieszkać nie będą, a żaden się w nim nie osadzi od narodu aż do narodu, Arabczyk nie postawi tam namiotu swego, ani tam pasterze więcey odpoczywać będą.
  21. Ale I Zyim tam odpoczyną, a domy ich będą napełnione Ohim, y będą tam mieszkać Strusowie, a K Latawcy tam skakać będą.
      I Zyim y Ohim są iadowite bestye w tamtych stronach.
      K Niektorzy to rozumieią o niektorych bestyach nieznaiomych, abo o ptakoch leśnych srogich, w ktorych słowiech oznaymuie wielkie spustoszenie ziemie Babilońskiey.

  22. W pałacoch iego kosztownych puhacze wrzeszczeć będą, a na zamkoch iego roskosznych smokowie: A bliskoć iest tego że czas iego prziydzie, a dni iego iuż się nie odwloką.

    Kapituła 14.
    ¶ 1. Nawrocenie z więźienia Babilońskiego opowieda Prorok, a przytym powołanie poganow. 4. Zydowie naśmiewaią się z Krola Babilońskiego widząc vpadek iego. 13. Pycha a chłuba Krola Babilońskiego. 25. Porażka Assyryanow w źiemi Zydowskiey. 28. Prorokuie przeciw Filistynom, weselącym się z śmierci Achasa Krola Iudskiego. 30. Pociecha Zydow vtrapionych od Filistynow.

  1. A Abowiem Pan zmiłuie się nad Iakobem, a obierze ieszcze Izraela, y da im odpoczywać w źiemi ich, B postronny przyłączy się do nich, a stowarzyszy się z domem Iakobowem.
      A Okazuie iż kiedy się Babilon nazacniey w swym państwie wywyższy, pod nogami swemi do pewnego czasu maiąc Kościoł Pański, tedy w ten czas Pan swe wierne wybawi, a ono w niwecz obroci.
      B Dawa znać o powołaniu poganow y o ziednoczeniu z Zydy.

  2. Y prziymą ie narodowie, a przeprowadzą ie do mieysca ich, a dom Izraelski prziymie ie w dziedzictwo w źiemi Pańskiey, za sługi y za służebnice: Y poimaią tych v ktorych w poimaniu byli, y będą roskazować tym ktorzy ie trapili.
  3. Y stanie się dnia onego gdy tobie da Pan wytchnienie od pracey twoiey, y od vdręczenia twego, a od srogiey niewoley twoiey w ktoreieś był przed tym.
  4. Tedy to sobie weźmiesz za przypowieść przeciw Krolowi Babilońskiemu, a tak mowić będziesz, O iako vstał poborca, y vstał podatek złota:
  5. Pan złamał kiy niepobożnych, y rozgę panuiących.
  6. Ktora biła narody w rozgniewaniu raną nieuleczoną, a panowała w okrucieństwie narodom, przesladuiąc ie oprocz wszey litości.
  7. A teraz spokoyno iest y cicho w źiemi, y śpiewaią tam chwałę.
  8. Też y C iedliny weseliły się z ciebie, y Cedry Libańskie mowiąc, Od tego czasu iakoś ty poległ, żaden nie przystąpił coby nas podcinać miał.
      C Vkazuie iako iest przemierzła rzecz okrucieństwo z możnych ludzi, gdyż y drzewa raduią się z vpadku ich.

  9. D Piekło w niskości ruszyło się przeciwko tobie, obudziło na cię obrzymy, a roskazało powstać wszem Książętom ziemie z stolic swoich, y wszem Krolom pogańskim.
      D To mowi pod nieiakiem podobieństwem, aby vkazał iako rzecz iest obrzydła ludzie okrutni przed Bogiem.

  10. Oni powiedzą tobie a rzeką do ciebie, Tyś też porażon iako y my, a stałeś się nam podobnym.
  11. Powaga twoia stargniona iest do piękła społu z brzmieniem muzyki twey, mol będzie pościelą twoią, a robak przyodzianiem twoim.
  12. O E Gwiazdo iutrzenna iakożeś z nieba spadła, a ty ktoryś vciskał narody iesteś strącon aż na ziemię.
      E Nazywa tak okrutnika Babilońskiego dla iego zacności y świetnego panowania.

  13. Abowiemeś mowił w sercu swoim, F Wstąpię na niebo, a wywyższę stolicę moię nad gwiazdy Boże, vsiędę na G Gorze przymierza na Pułnocy.
      F Sztrofuie nadętość tegoż Krola, y nienasyconą chciwość.
      G To iest, w Ieruzalem.

  14. H Wstąpię na wysokość obłokow, a będę rowny Nawyzszemu.
      H Okzauie iż stolica Pańska była w przybytku iego, na ktory się ten okrutnik targnał, chcąc opanować lud iego. A tożci czynią wszyscy okrutnicy ktorzy przesladuią koscioł Pański.

  15. Ale ty stargnion będziesz aż do piekła w doł grobu.
  16. Oni ktorzy cię vyzrą obrocą się ku tobie, a przypatrować ci się będą mowiąc, A onże to mąż ktory trfożył ziemię, a przed ktorym drżały krolestwa:
  17. Ktory pustoszył świat, a miasta na nim borzył, a nie otwarzał ciemnice więźniom swoim.
  18. Wszyscy ini Krolowie wszech narodow poczciwie każdy I vmarł w domu swoim.
      I Drudzy wykładaią, Poczciwie każdy leży w grobie swoim.

  19. Ale ty iesteś wyrzucon z grobu swoiego iako niczemna gałąź, a iako szaty zabitych ktore pobodziono mieczem, a ktorzy zstąpili do grobu kamienistego iako podeptany trup.
  20. Y nie będziesz tak pogrzebion iako oni, abowiemeś ty ziemię twoię poborzył, a twoieś lud pomordował: A potomstwoć złosciwych straci pamiątkę na wieki.
  21. K Przygotuyciesz synom iego zamordowanie dla złości oycow ich: Nie powstanąć ani będą dziedziczyć na ziemi, żeby nie napełnili świata L miasty.
      K To mowi do Persow y Medow.
      L Niektorzy wykładaią Nieprzyiacioły.

  22. Powstanę przeciwko nim mowi Pan Zastępow, a wykorzenię imię Babilońskie, y ostatki synow y wnukow mowi Pan.
  23. M Y dam ie w osiadłość bobrom y w ieźierzyska, a vmiotę ie miotłami zpustoszenia, mowi Pan zastępow.
      M To iest, Będzie w takowym spustoszeniu, że tam iedno bobrowie abo ieżowie lągnąć się będą.

  24. Przysiągł Pan zastępow mowiąc: Zaiste tak będzie iakom vmyslił, a doydzie to iakom vradził.
  25. Iż potrę Assyryany w źiemi moiey, a podepcę ie na gorach moich, aby iarzmo ich było odięte od nich, a brzemię ich zięte z ramion ich.
  26. Tać iest rada ktorąm postanowił o wszytkiey ziemi, a tać iest ręka wyciągniona na wszytki narody.
  27. Bo gdyż Pan zastępow postanowił to, ktoż to rozsypać może: a gdyż ręka iego wyciągniona iest, ktoż ią odwiedzie:
  28. * Roku tego ktorego vmarł Krol Achas, było to Proroctwo.
      * 2.Kron.28.v.27.

  29. Ty wszytka Filistea nie raduy się iż N rozga złamana iest tego ktory ciebie bił: O Abowiem z korzenia wężowego wynidzie Aspis, a płod iego będzie Smok lataiący.
      N Iakoby tak rzekł nie tusz sobie dobrze chociać lud Izraelski iest strapiony.
      O W tych słowiech dawa znać, iż Zydowie nie tak stracili moc swoię aby im nie mieli zaszkodzić, y owszem im ieszcze więcey będą szkodzić niż kiedy inedy.

  30. Pierworodni P nędznikow żywić się będą, a vbodzy odpoczyną beśpiecznie: Y pomorzę głodem korzeń twoj a Q on pobiie ostatki twoie.
      P To iest z ludu mego.
      Q To iest, lud moy.

  31. Kwilże R brano, a krzycz miasto, wszytka Filistea rosprosz się, abowiem S dym przyidzie od Pułnocy, a żaden nie vydzie z pocztu iego.
      R Przez branę rozumie zgromadzenie.
      S To iest, ogień przez ktory dawa znać lud swoy.

  32. T Y coż odpowiedzą posłowie narodow, iedno to iż Pan Bog vgruntował Syon, a iż też y nędznicy iey będą mieć vfanie w niey.
      T Gdy narodowie spytaią nowin o Zydostwie, tedy im tak odpowiedz dadzą, iż Pan Bog sam pobudował Syon.

    Kapituła 15.
    ¶ Prorok opowieda zburzenie Moabitow y gani zabobony ich.

  1. A Brzemię Moabskie, Abowiem iedney nocy B Ar w Moab zborzone y z ziemią zrownane iest, iedney nocy C Kir w Moab wyplundrowane iest y zpustoszone.
      A Opowiedz nie pomsty nad Moabczyki.
      B Ar iest naprzednieysze miasto Moabskie, a iż tu Prorok mowi zburzone iest, tedy wedle zwykłego obyczaiu okazuie iż to rzecz pewna być miała.
      C Kir też iest drugie zacne miasto Moabskie.

  2. Wstąpi do D Baity do Dybon kędy są kaplice na gorach, aby płakał Moab, y roskwilon będzie nad E Nebo y nad Medabą, * będzie obłysienie na wszytkich głowach iego, a każda broda ogolona będzie.
      D To iest, do Koscioła Chamosabakwana gdzie się Moabczycy o ratunek vciekać będą, ale prożno.
      E Nebo y Medaba są miasta Moabskie iako mało niżey Hesebon y Eleale.

      * Ieremi.48.v.37. Ezech.7.v.18.

  3. Opaszą się wormi na vlicach swoich, a w domiech y po vlicach roskwilą się wszytcy vpadaiąc w płaczu.
  4. Esebon y Eleale zawołaią, a głos ich słychać będzie aż w Iahaz, zbroyni Moabscy narzekać będą, a dusza każdego z nich zatrwożona będzie.
  5. Serce moie zawoła dla Moabitow, a zbiegowie F cielice trzecioletniey vcieką aż do G Zoar, abowiem wstępuią na H Luchit z płaczem, podniosą krzyk iako w porażce na drodze Horonaim.
      F Tym imieniem nazywa Moabską ziemię w żywność obfitą.
      G Zoar iest miasto dalekie do ktorego vciekać będą.
      H Luchit są gory Mabskie, a Horonaim miasta dwie.

  6. Wody I Nimrym poginęły, siano poschło trawa powiędła, a nic się nie zieleni.
      I Nimrym iest też miasto Moabskie.

  7. K A przetoż co kolwiek zachowaią sobie, y maiętności swoie zniosą do rzeki Arabskiey.
      K To iest, wszytko to co kolwiek oni sobie zbiorą, tedy to nieprzyiaciele miedzy się rozerwą.

  8. Bo obeydzie krzyk granice Moab, a huk iego aż do L Eglaim, y wołanie iego aż do Beerelim.
      L Ty dwie miescie są ze dwu stron na pograniczu Moabczykow gdzie tu znać dawa iż krzyk ich miał przeydz od iedney granice aż do drugiey.

  9. Abowiem wody M Dymon pełne są krwie, a ieszcze do nich więcey przydam, y poslę lwa na ty co vydą z Moab, y na ostatki ziemie.
      M Dymon iest rzeka Moabska.

    Kapituła 16.
    ¶ 1. Prorok naśmiewa się z Moabczykow ktorzy się za czasu nie vpamiętali. 3. Wymiatuie im przed oczy nie ludzkość ich przeciwko Zydom. 5. Prorokuie o krolestwie Krystusowem. 6. Pycha Moabitow. 7. Spustoszenie y vpadek Moabitow y prożna nadzieia bałwochwalcow.

  1. Poslicie A baranka panuiącemu ziemi B z opoki pustyniey do C gory corki Syońskiey.
      A To iest, ku sprawowaniu ofiary, iakoby tak rzekł, iuż nie wczas zabiegacie gniewowi Bożemu, gdyżeście się maiąc czas vpamiętać nie chcieli.
      B Tak nazywa krainę Moabitow, ktora leży w Arabiiey opoczystey.
      C To iest do Ieruzalem.

  2. Y stanie się że D corki Moabskie będą v brodu Arnon iako ptak wypłoszony z gniazda swoiego.
      D To iest miasta, przez ktore rozumie mieszczany Moabskie ktorzy mieli być wywiedzieni w poimanie.

  3. E Zbierz radę, zasiądź na sądzie, vczyń sobie F cień w południe iako noc, zkryi wygnańce, a nie wyday tułaiących się.
      E Wyrzuca na oczy Moabitom złosci ich, iakoby rzekł, Bądźcie teraz mądremi a ratuycie vbogich y vtrapionych, a przymicie ty ktorzy są w wygnaniu, a gdyżeście tego nie vczynili gdy Izraelczyki sąsiady wasze trapiono, tedy was też toż podka.
      F Rozumie ochłodzenie abo vfolgowanie, a przez południe znać dawa wielkie vpalenie.

  4. Wygnańcy moi niech mieszkaią v ciebie, bądź Moab pochronką ich przed skażcą, bowiem gwałtownik vstanie, a ten co burzy zginie, a ten co podeptowa, zniszczeie z źiemie.
  5. Y będzie zgotowana stolica w miłosierdziu, a na niey prawdziwie siędzie w przybytku Dawidowym sądzący a szukaiący sądu, y czyniący prędką sprawiedliwość.
  6. Mychmy słyszeli chłubę Moabowę iż iest barzo pyszny, ale pycha iego, chłuba iego, y zagniewanie iego, wszytko są omyłki niczemne.
  7. * A przetoż Moabczyk narzekać będzie nad Moabczykiem, wszyscy się roskwilą, a wzdychać będą G na fundamenty Kirhareset będąc vtrapieni.
      G To iest z vpadku a poborzenia miasta Kirchareset.

      * Ierem.48.v.20.i.36.

  8. H Abowiem pola Hesebońskie y winnica Sabama spustoszone są, książęta pogańskie podeptali nawybornieysze macice iey co były zaszły aż do Iazer a rozwlekły się po puszczy naslachetnieysze latorosłki iey, a tak się roskrzewiły aż y za Morze zaszły.
      H Dawa znać, iż miały być popustoszone winnice ony ktore były barzo rodzayne.

  9. A przetoż opłaczę cię Iazer y winnicę Sabama, Hesebon y Eleale napełnię ciebie łzami moiemi, abowiem krzyk woienny przypadł na doyzrały owoc twoy, y na żniwo twoie.
  10. I + Radość y wesele będzie odięte od rodzaynego pola, iuż daley nie rozweselą się w winnicach, ani wykrzykać będą, ktory winarz tłoczył iuż daley wina tłoczyć nie będzie w prasach takemci skończył śpiewanie ich.
      I Tymi słowy okazuie iako w barzo wielkie kłopoty y vtrapienia przydz mieli.

      + Ierem.48.v.33.

  11. A dla tego zabrzmią wnętrznosci moie iako Arfa nad Moabem, a trzewa moie nad Kirhareset.
  12. K A stanie się gdy Moab spracowany będzie na wysokich kaplicach, wnidzie do bożnice swey ku modlitwie ale nic nie otrzyma.
      K Dawa znać iż gdy w kaplicach obchody swe sprawuiąc nic nie vproszą tedy wnidą do koscioła Chamosowego, ale y tam nic nie otrzymaią.

  13. Toć iest słowo ktore powiedział Pan o Moabie od czasu onego.
  14. A teraz Pan opowiedział mowiąc, we trzech leciech iako w naiemniczych, chwała Moabska zelżona będzie we wszytkiey wielkosci ludu ich, tak iż ich y mało y znędzonych zostanie.

    Kapituła 17.
    ¶ 1. Proroctwo przeciw Damaszkowi, Aroer miastam y dziesięciorgu pokoleniu Izraelskiemu. 6. Pan zachowywa kościoł swoy w pośrod wszego vtrapienia, chociaż iest w liczbie maluczki. 7. Owoce ktore pochodzą z skarania Bożego. 10. Prożna nadzieia tych ktorzy opuścili Pana. 12. Prorok narzeka z płaczem na vciski ktore miały na krolestwo Izraelskie przyiść.

  1. Brzemię Damaszku, Damaszek przestanie być miastem, a stanie się kupą rumu.
  2. Miasta Aroer spustoszone będą, a staną się oborami gdzie trzodam odpoczyną, a żaden ich straszyć nie będzie.
  3. Obrona vstanie od A Efraima, a krolestwo Damaszku y ostatki Syryey będą iako chwała synow Izraelskich, mowi Pan zastępow.
      A Przez Efraima rozumie krolestwo Izraelskie ktorego stolica była Samarya.

  4. B Dnia onego chwała Iakobowa vmnieyszona będzie, a sytość ciała iego schudnie.
      B Lud Izraelski chcąc mieć gorę nad krolestwem Iudskim ziednoczył się z Krolem Damaszku, a przetoż tu Prorok zarowno położył pomstę nad obiema.

  5. C Y będzie iako on ktory we żniwo wiąże zboże, y ktory żnie kłosy, a ktory zbiera pozostałe kłoski w dolinie Refaim.
      C Przyrownywa Izraelczyki ku zbożu, a nieprzyiacioły ich ku żeńcom.

  6. Y zostaną na nim niektore iagody iako kiedy ztrząsną oliwą, a ledwo dwie albo trzy zostaną w samem wierzchu drzewa, a ledwo czterzy abo pięć na rozrosłych gałęźiach, mowi Pan Bog Izraelski.
  7. Dnia onego obeyzry się człowiek na Stworzyciela swego, a oczy iego obrocą się do swiętego Izraelskiego.
  8. Y nie będzie vpadał przed ołtarzami, ktore rękami swemi pobudował, a ktore sprawowały palce iego nie obeyzry się więcey na gaie poświęcone ani na obrazy.
  9. D Tego czasu miasta ich obronne opuszczone będą, iako chrosty y gałęźie opuszczone przed syny Izraelskimi, y będzie spustoszenie.
      D Tak się rownie stanie z Izraelczyki iako się Kananeyczykom przydało gdy ziemie swey odbieżeli vciekaiąc przed nimi.

  10. Bo iżeś zapomniał Boga zbawienia twoiego, aniś wspomniał na opokę mocy twoiey, dla tegoż będziesz szczepił rozkoszne szczepy, a będziesz siał nasienie obce.
  11. Dasz rość we dnie szczepowi twoiemu, a rano dasz kwitnąć nasieniu twemu, ale żniwo będzie wźięte czasu vżywania, y będzie żal z rozpaczy.
  12. Biada wielkości ludu rozmaitego ktorzy huczą iako szum morski, a zgiełkowi narodow, ktore brzmią iako nawałności wod.
  13. Narodowie zaszumią iako wody wielkie, zfuka ie a vcieką daleko, y będą przesladowani po gorach iako plewy od wiatru, a iako źdźbło przed wichrem.
  14. Podwieczor oto zatrwożenie, a niż dzień będzie alić go niemasz. Tać iest zapłata łupieżcow naszych, a dział tych ktorzy nas darli.

    Kapituła 18.
    ¶ 1. Opowieda pomsty przeciw niktorem narodom a nieprzyiaciołom Zydowskim, ktorych tu imienia Prorok nie przypomina. 7. Proroctwo o wybawieniu kościoła.

  1. Biada ziemi A ktorą zacimiaią żagle przychodzące do niey, ktora iest za rzekami Etyopskiemi.
      A W Zydowskiem stoi, ktora zacimia skrzydłami, bo żagle są iako skrzydła v vkrętu.

  2. Ktora posyła posły przez morze, a w łodkach sitowych po wodach mowiąc, Idźcie B podwodnicy prędcy do narodu C rozerwanego y splundrowanego, do ludu vstraszonego, nad ktorego niemasz nikogo vstraszeńszego, do ludu rowno z źiemią położonego y potłoczonego, ktorego ziemię D rzeki rozerwały.
      B Dawa znać iako lud ten pogański był prędki ku pobudzeniu, Assyryanow y Egiptcyanow przeciw Bożemu ludowi.
      C Rozumie Izraelczyki od Pana vtrapione.
      D Przez rzeki rozumie nieprzyiacioły ludu Bożego.

  3. Wy wszyscy ktorzy mieszkacie na świecie, y ktorzyście osiedli ziemię gdy chorągiewi będzie podniesiona na gorach vyzrycie, y gdy trąbić będą vsłyszycie.
  4. Abowiem Pan tak mowił do mnie, Vspokoię się a będą się przypatrował w mieszkaniu moim, iako pogoda po dżdżu, a iako mgła wypuszczaiąca rosę na vpalenie we żniwo.
  5. Bo przede żniwy gdy kwiat opadnie, a owoc się dostoi, porzeże sirpem rożczki, a zobcina gałęźi.
  6. Wszystko na gorach ptakom będzie zostawiono, y zwierzętom ziemskim, tak iż tam nad nimi ptacy latować, a wszytki ziemskie zwierzęta zimować będą.
  7. Czasu onego będzie przyniesiony za dar Panu zastępow lud rostargniony a splundrowany, lud vstraszony nad ktorego nie masz inego vstraszeńszego, lud rowno z źiemią położony y potłoczony, ktorego ziemie wody poderwały, na mieysce imienia Pana zastępow, na gorę Syon.

    Kapituła 19.
    ¶ 1. Ezaiasz Prorokuie przeciwko Egiptowi. 2. Namienia vpadek ktory miał Pan dopuścić na nie. 11. Naśmiewa się z rady Faraonowey. 17. Wyraża przyczynę przez ktorą Bog miał pokarać Egipt. 18. Po srogich pogrozkach pociechę mu obiecuie. 19. Opowieda prawdziwą chwałę Bożą, ktora miała być w Egiptcie, a iako miało być podwrocone bałwochwalstwo.

  1. Brzemię Egiptu, Oto Pan wsiadszy na obłok prędki prziydzie do Egiptu, a bałwany Egiptskie wzruszą się przed oblicznoscią iego, y serce Egiptskie zemdleie w pośrod niego.
  2. Y spuszczę Egiptczyki z Egiptczyki, a każdy brat będzie walczył przeciw bratu, przyiaciel przeciw przyiacielowi, miasto przeciw miastu, krolestwo przeciw krolestwu.
  3. Duch Egiptski zniszczeie w nim a wywrocę radę iego, y będą się radzić bałwanow swoich, a wieszczkow, czarownikow, y czarnoksiężnikow swoich.
  4. Y podam Egipt w ręce panow okrutnych, a srogi Krol im panować będzie, mowi Pan Bog zastępow.
  5. Y zginą wody Morskie, a z Rzeki woda wyniszczona będzie y wyschnie.
  6. A gdy się indziey obrocą rzeki, strumienie Egiptskie vstaną y wyschną, tak iż tam trzcina y sitowie zwiędnie.
  7. Trawy około rzeki a na brzegu iey, y wszytko nasienie podle rzeki poschnie, a będzie wykorzenione iż tam nic nie będzie.
  8. Y płakać będą rybitwi a ci co wędę miecą do wody będą żałosni, a ktorzy stawiaią sieci po wodach rozboleią się.
  9. Wszyscy ktorzy robią Waty y wiersze plotą zafrasuią się.
  10. Niewody ich potargane, a ci co sadzawki buduią zakłopocą się.
  11. Zaiste szalone są Książęta A Zoańskie, a rada mądrego senatu Faraonowego zbłaźniła się, Iakoż rzeczecie do Faraona: B Iam iest syn mądrych a syn Krolow starodawnych.
      A Iest miasto na brzegu rzeki Nilu, ktore zową inem przezwiskiem Tanes.
      B Iż się Farao chłubił dawnością swoich przedkow y rostropnością mędrcow ktorzy byli w krolestwie iego, tedy tu Prorok opowieda, iż od niego ta chłuba odięta będzie.

  12. Y gdzież teraz są mędrcowie twoi: niech ci teraz oznaymią a wyprawią cię z tego, co vmyslił Pan zastępow przeciw Egiptowi.
  13. Książęta Zoańskie prawieć poszaleli, Książęta C Nofskie pobłądzili, zwiodły Egipt węgły D pokolenia iego.
      C Abo Memfis.
      D Przez węgły rozumie Mędrce ktoremi mniemali Egiptcyanie żeby się ich rzecz pospolita podpierała, iako się węgły dom podpiera.

  14. Pan zamieszał Ducha przewrotnego w pośrzodku iego, a zawiedli w błąd Egipt w każdey sprawie iego, iż iako piiany wala się w blwocinach swoich.
  15. Y nie będzie żadna sprawa w Egiptcie ktorąby czynić miała E głowa abo ogon, gałąź albo sitowie.
      E Przez głowę y gałąź rozumie zacne ludzi, przez ogon y sitowie podłe, to iest, w oboiem stanie żadna dobra sprawa nie będzie.

  16. Dnia onego stanie się Egipt iako niewiasty, y zadrży a zlęknie się przed podniesioną ręką Pana zastępow ktorą on zatrząśnie nad nimi.
  17. Y źiemia Iudska będzie postrachem Egiptowi, a kto ią kolwiek przypomni sobie, będzie się bał rady Pana zastępow ktorą vmyslił nad nim.
  18. Czasu tego F pięć miast w źiemi Egiptskiey będą mowić ięzykiem G Chananeyskim, a będą przysięgać przez Pana zastępow, a miasto iedno nazwane będzie miasto spustoszone.
      F To iest, z sześci miast pięć ich prziydzie ku poznaniu Bożemu, z ktorych szoste zginie.
      G To iest Zydowskim, a dawa znać iż w chwale Bożey y w wierze zgadzać się mieli.

  19. Na ten czas stanie ołtarz Pański w pośrzod Egiptu, a słup H Pański na granicy iego.
      H Abo napis.

  20. A będzie na znak y na świadectwo Panu zastępow w źiemi Egiptskiey, abowiem zawołaią do Pana przed gwałtowniki, a on im posle wybawiciela y Książę ktore ie wywiedzie.
  21. Y będzie Pan poznan od Egiptcyanow, a dnia onego Egiptcyanie poznaią Pana, y vczynią ofiarę, a podniosą dary, y poslubią Panu sluby, a wypełnią ie.
  22. Pan vderzy Egipt y vzdrowi go, y nawrocą się do Pana, a będzie im miłosciw y vleczy ie.
  23. I Dnia onego będzie gościniec z Egiptu do Assyriey, y prziydzie Assyryanin do Egiptu, a Egiptcyanin do Assyryey, y będą Egiptcyanie służyć z Assyryany Panu.
      I Powołanie poganow do Krolestwa Krystusowego.

  24. Tedy Izrael na onże czas będzie trzecim miedzy Egiptcyany y Assyryany, a błogosławieństwo będzie w pośrzodku ziemie.
  25. Ktorym będzie Pan zastępow błogosławił mowiąc, Błogosławiony lud moy Egiptski, a Assyryanie sprawa rąk moich, y Izrael dziedzictwo moie.

    Kapituła 20.
    ¶ 1. Proroctwo przeciw Egiptcyanom y Etyopczykom. 5. Czemu Bog to Proroctwo Zydom obiawić chciał.

  1. Roku onego ktorego A Tartan przyciągnął do B Asdodu posłany od Sargona C Krola Assyryiskiego, a walczył y dobył go.
      A Ten był iednem hetmanem z woyska Sennacherybowego.
      B Asdod iest miasto Filistyńskie.
      C Tenci był Sennacheryb według wykładow Zydowskich.

  2. Onegoż czasu mowił Pan przez Ezaiasza syna Amosowego w ty słowa, D Idź a zwlecz wor z biodr twoich, a zzuy boty z nog twoich, y vczynił tak, a chodził nago y boso.
      D Vkazuie iako na on czas chodził w żałobie lituiąc vtrapienia ludu swoiego.

  3. Y Pan rzekł, Iako sługa moy Ezaiasz nago a boso przez trzy lata chodził na znamię a na podziw Egiptowi y Etyopczykom.
  4. Tak zapędzi Krol Assyryiski więźnie Egiptskie y Etyopczyki poimane tak młode iako y stare, nagie y bose z odkrytemi zadnicami ku hańbie Egiptskiey.
  5. Y E przelękną się a wstydać się będą za Etyopczyki na ktore się oglądali, y za Egiptcyany ktorymi się chłubili.
      E To iest, Zydowie ktorzy w nich vfali.

  6. Y rzecze dnia onego na tey wyspie mieszkaiący, Oto iakaż to iest nadzieia nasza kędychmy się o wspomożenie vciekali aby nas obroniono od krola Assyryiskiego: A iakoż my vydziemy:

    Kapituła 21.
    ¶ 1. Zborzenie Babilonu opowiedziane iest przez Proroka. 10. Opowieda się że nic nie naucza z domysłu swego. 11. Prorok Prorokuie przeciw Dumie y Arabiiey.

  1. Brzemię A Morza spustoszałego, Iako niepogoda od Południa pochodzi ktora gwałtownie przychadza od pustynie z źiemie straszliwey.
      A To iest, Babilonu.

  2. Tak srogie widzenie iest mi oznaymione. B Zdrayca przeciwko zdraycy, a borzący przeciw borzącemu: Rusz się Elam y dobyway Medski, vczynię koniec wszytkiemu wzdychaniu dla niego.
      B To iest, Persowie co będą borzyć przeciw Babilończykom ktorzy pierwey borzyli.

  3. C Dla tego biodra moie pełne są bolesci a vciski ogarnęły mię iako bolesci rodzącey, zedrgnąłem się słysząc, a lękłem się widząc.
      C Tu mowi Prorok w osobie każdego Babilończyka, oznaymuiąc iakowy na nie vcisk przydź miał.

  4. Wzruszone iest serce me, a zdiął mię strach, a noc wdzięczna obrociła mi się w zatrwożenie.
  5. Gdy przykryią stoł, a straż na wieży będzie, gdy będą ieść a pić, zawołaią, Wstawaycie Książęta, bierzcie tarcz.
  6. Abowiem tak Pan mi powiedział, Idź a postawi stroża, a niech powieda co vyzry.
  7. Y widział woz na ktorym dwa rycerze siedzieli, y woz co w nim szli osłowie, a woz w ktorym byli wielbłądowie, y pilnie się im przypatrował.
  8. Y zawołał, Ono D lew na * strażnicy moy Panie iestem tu vstawicznie we dnie, a na straży moiey stoię całą noc.
      D Tęn Lew znaczy Daryusza ktory dobył Babilonu.

      * Abak.2.v.1.

  9. Oto iedzie woz na ktorym dwa rycerze siedzą, a opowiedział rzekąc, + Vpadło, vpadło Babilon, a wszytki obrazy bogow iego pokruszone są na ziemię.
      + Ierem.51.v.8. Ziaw.14.v.8.

  10. E O młoćbo moia, o zboże boyska moiego, opowiedziałem wam com słyszał od Pana zastępow Boga Izraelskiego.
      E Tak nazywa Babilon, a to z tey przyczyny że ie Pan iako żyto pomłocić miał.

  11. Brzemię F Dumy, Oto do mnie woła od Seir, Hey strożu co się stało w nocy: Ehey strożu co się stało w nocy:
      F Duma iest miasto Izmaelitow.

  12. Odpowie stroż, G Nadchodzi dzień a potym noc, iesliż się pytacie pytaycież, Idźcież precz H a wroćcie się.
      G Dawa znać o ich trapieniu ktore długo trwać miało przez ine dni y nocy.
      H Abyście się y drugi raz pytali. Iakoby rzekł, Nic się więcey nie dowiecie iedno to com pirwey powiedział.

  13. Brzemię Arabiiey, Będziecie I nocować w lesie Arabiiey o K przychodniowie do Dedanim.
      I W tych słowiech oznaymuie iaki na nie strach prziydź miał, że się po lesiech kryć mieli.
      K W Zydowskiem stoi, o ścieżki Dedanim, a tu rozumie że Arabczycy do Dedanim vciekać mieli.

  14. Wy obywatelowie ziemie Tema zabieżcie pragnącym niosąc wodę, zaydzicie z chlebem swem vciekaiącym.
  15. Abowiem vciekaią przed mieczem, przed dobytym mieczem, przed wyciągnionym łukiem, przed ciężką porażką.
  16. Bo tak rzekł Pan do mnie, Po takim roku iako iest rok naiemniczy, wszytka chwała L Kedar vstanie.
      L Kedar iest ziemica w Arabiey, ktorą tak zwano od iamienia syna Izmaelowego.

  17. A ostatki pocztu mocnych strzelcow synow Kedar będą vmnieyszone, Abowiem Pan Bog Izraelski to mowił.

    Kapituła 22.
    ¶ 1. Prorok opowiedziawszy sąd Boży wielu narodom, opowieda vpadek Ierozolimski. 4. Z płaczem narzeka na vciski iego. 8. Gani mieszczany Ierozolimskie iż nadzieię swą w ratunku ludzkim pokładali. 12. Karze ie iż wzgardzili Proroki ktorzy ie wzywali ku pokucie. 15. Obraca powieść swą do Sobny a opowieda vpadek iego. 20. Opowieda iż Eliakim miał otrzymać mieysce iego. 21. Przykład dobrego a wiernego przełożonego y służebnika w osobie Eliakimowey.

  1. Brzemię doliny A Widzenia, Cożci teraz iżeś wszytka wstąpiła na B dachy.
      A To iest Ieruzalem.
      B Mowi ku Ieruzalem, ktore w takowy strach przidź miało, że mieszczanie vciekali na dachy.

  2. Ty ktora iesteś pełna wrzasku, ludne miasto y wesołe, zabici twoi nie są C pobici mieczem, ani pomarli na walce.
      C Oznaymuie iż nie przez miecz ale głodem mieli być wymorzeni.

  3. Wszytki twoie Książęta z vciekali społem przed strzelcy, a powiązano wszytki społu ktorzy są naleźieni w tobie, y ty co daleko vciekli.
  4. Dla tegom rzekł, Odstępcie odemnie, bo będę gorzko płakał, nie zadaycie sobie pracey cieszyć mię dla zburzenia corki ludu moiego.
  5. Abowiem iest dzień zatrwożenia porażki y zamieszania od Pana Boga zastępow w Dolinie widzenia ku podkopaniu murow, y ku wołaniu D Do Gory.
      D Przez gorę rozumieć mamy miasto Ieruzalem, ktore oblegszy nieprzyiaciele mieli ieden drugiego wołaniem vpominać śpieszmy się do gory.

  6. E A Elam wźiął sahaydak, y rycerstwo na woźiech iest, a Kir okazał się z tarczami.
      E To iest, Persowie przyciągną ku Ieruzalem, ktorzy za pieniądze służyć będą Nabuchodonozorowi, także y Cyreneyczycy, ktore zowie tym przezwiskiem Kir.

  7. Doliny twoie osobliwe będą napełnione wozow, a iezdni zaszańcuią się v brany.
  8. Zasłona też Iudy odkryta będzie, a dnia onego oglądaią zbroię F domu leśnego.
      F Ten dom zbudował Salomon kędy zbroię chowano.

  9. Oglądaliscie rozwalenia domu Dawidowego barzo wielkie, y zebraliscie wody z stawu dolnego.
  10. Y zliczyliscie domy Ieruzalem, a zrozwalałiscie domy swoie na oprawę murow.
  11. Vczyniliscie przekop miedzy dwiema mury dla wod stawu starego, a nie oglądacie się na tego co to sprawił, y nie baczycie kto to od dawnego czasu zakładał.
  12. A Pan Bog zastępow czasu onego zawoła was ku płaczu y narzekaniu, y ku roztarganiu włosow, a ku obleczeniu worow.
  13. * G A oto radość y wesele, zabiianie wołow, y zarzezowanie skopow a iedząc mięso y piiąc wino, mowić, będziecie, Iedzmy, piymy, bo iutro pomrzemy.
      G Oznaymuie tu iako się oni naśmiewali z pogrożek prorockich, a gdy mieli być pobudzani ku żałości, tedy mowili słowa ty ktore przypomina prorok, Iedzmy piymy, bo nas straszą prorocy naszy iż iutro pomrzeć mamy.

      * Niżey.56.v.12. 1.Kor.15.v.32.

  14. To oznaymiono iest w vszoch Pana zastępow, a zaprawdę ta złość odpuszczona wam nie będzie aż zemrzecie, mowi Pan Bog zastępow.
  15. Tak mowi Pan Bog zastępow, Idź a wnidź do onego podskarbiego Sobny, ktory iest przełożonym w domu, y mowi do niego.
  16. Co tu masz za prawo: y co tu masz za przyiacioły, iżeś tu sobie wykował grob: iako on ktory sobie na wysokiem mieyscu wyciosał grob a wydrążył sobie mieszkanie na opoce:
  17. Oto cię wyrzuci Pan osobliwym wyrzuceniem, a pewnie cię zatłoczy.
  18. Y będzie tobą obracał iako kulą, a zarzuci cię do ziemie szerokiey, a tam zemrzesz y tam zostanie woz chwały twoiey, O sromoto domu Pana twoiego.
  19. Y zrzucę cię z stanu twoiego, a odeymę od ciebie vrząd twoy.
  20. Dnia onego przyzowę Eliakima sługi moiego, syna Helcyaszowego.
  21. Y vbiorę go w twoie szaty, a przepaszę go pasem twym, y dam w ręce iego zwierzchność twoię, a będzie miasto oyca mieszczanom Ierozolimskim y domowi Iudskiemu.
  22. Y położę klucz domu Dawidowego na ramionach iego, + otworzy a żaden nie zawrze, zamknie a nikt nie otworzy.
      + Iob.12.v.14. Ziawie.3.v.7.

  23. Y wbiię go iako gwoźdź na mieysce pewne, a będzie stolicą chwały domu oyca swoiego.
  24. A na nim zawisnie wszytka chwała domu oyca iego, synow y wnukow iego, a wszytek sprzęt namnieyszy iego od naczynia stołowego aż do instrumentow muzyki.
  25. Dnia onego, mowi Pan zastępow, będzie wyięt gwoźdź ktory był wbit iako na mieyscu pewnem, a będzie złaman y vpadnie, a zginie to co na nim wisiało, abowiem to mowił Pan.

    Kapituła 23.
    ¶ 1. Proroctwo przeciwko Tyrowi. 7. Naśmiewa się z iego chłuby, że się swą dawnością chwali. 9. Przyczyny vpadku iego dla ktorych miał być zburzony. 17. Naprawa iego po siedmidziesiąt lat.

  1. Brzemię Tyru. Rozkwilcie się wy okręty Tarsys, abowiem zburzone iest, tak iż tam żadnego domu nie masz, y żaden tam iuż daley nie przyidzie do niego z źiemie Cetym, Toć iest im oznaymiono.
  2. Wy ktorzy na wyspie mieszkacie vmilknicie, y kupcy Sydońscy ktorzy przeieżdżaiąc przez morze ciebie napełniali.
  3. Zboże Nilem idące w obfitości wody A / żniwo rzek był dochod iego, a w nim był skład narodom.
      A Dawa znać o bogactwach wielkich ktore Nilem przychodziły z Egiptu do Tyru.

  4. Zawstyday się Sydon B abowiem morze, owszem moc morza rzekła, C Nie poczęłam anim porodziła, nie odchowałam młodzieńcow, anim żadnych dzieweczek wychowywała.
      B Pod imieniem morza rozumie sam Tyr dla zacności iego.
      C To iest, nie masz we mnie mieszczan iakoby nikt we mnie iako żyw nie postał.

  5. To gdy będzie słyszano w Egipcie, zafrasuią się nad sławą Tyru.
  6. Przeydzicie do Tarsys, rozkwilcie się wy ktorzy mieszkacie na wyspach.
  7. Yzali nie to iest miasto wasze weselące się, ktore się chlubi dawnoscią: Nogi iego zaprowadzą ie daleko w cudzą krainę.
  8. Ktoż to postanowił przeciwko Tyrowi koronowanemu, ktorego kupcy Książęty byli, a sprawce ich znamienitemi na ziemi:
  9. Pan zastępow postanowił to ku podwroceniu chwały każdego pysznego, a ku posromoceniu wszytkich zacnych w źiemi.
  10. Przeydzi z źiemie twey iako rzeka do corki Tarsys gdyż niemasz mocy.
  11. Wyciągnął rękę swoię nad D morzem a zatrfożył krolestwa, Pan roskazał przeciwko tym E kupcom aby byli rozproszeni mocarze ich.
      D To iest, nad miastem Tyrem.
      E Drudzy czytaią, Kananeyczykom.

  12. Y rzekł, Ty F panno corko Sydońska, gdyżeś zgwałcona iuż się daley nie rozweselisz, wstań a przeydzi do Cetym, lecz tam ieszcze odpoczynku mieć niebędziesz.
      F Nazywa ią panną, bo ieszcze od żadnego nieprzyiaciela nie była naruszona.

  13. Oto w źiemi Kaldeyczykow nigdy ten lud nie bywał, G Assyrianie ią osadzili ludźmi po puszczach się tułaiącymi, wystawili baszty, a pobudowali pałace, H a oni ie z źiemią zrownali.
      G Kaldeyczycy tułali się przed tym po puszczy, mieszkaiąc w budkach po lesiech iako dzicy mężowie, aż ie potym Assyryanie wprawili w porządek iż w miesciech mieszkali, a wzmogli się mocnie.
      H To iest, Kaldeyczycy poburzyli to co Assyryanie zbudowali.

  14. Rozkwilcież się okręty Tarsys, abowiem moc wasza zburzona iest.
  15. Dnia onego Tyr I przez siedmdziesiąt lat w zapamiętaniu będzie, iako wiek Krola iednego, ale po siedmidziesiąt lat zaśpiewaią piosnkę o Tyrze iako K pieśń o nie rządnicy.
      I Vpadek y spustoszenie miasta tego opowieda przez siedmidziesiąt lat, ktory iest wiek człowieczy.
      K Rozumie o kupiectwie, ktore zrownawa z pieśnią nierządnice, dla złego vżywania y fałszu ktore się często w kupiectwie okazuie.

  16. Weźmi Arfę chodź około miasta o zgardzona wszetecznico, śpiewayże czyście, a gray często żeby była pamiątka twoia.
  17. A po siedmidziesiąt lat nawiedzi Pan Tyr, a przywroci go ku pierwszemu kupiectwu iego, y będzie handlował ze wszytkimi krolestwy ziemie ktore iedno są na świecie.
  18. A kupiectwo y zysk iego będzie L poświęcony Panu, nie będzie nigdy do skarbu chowan ani skryt, abowiem będzie tych co mieszkaią przed oblicznością Pańską, aby iedli y byli nasyceni, a iżby się odziewali przystoynem odzieniem.
      L To się ściąga na Pańskie miłosierdzie ktore okazał nad Tyrem, gdy to miast przyięło Ewanielią.

    Kapituła 24.
    ¶ 1. Prorok powtarza pierwsze Proroctwa, a przeciw roznym narodom krotko ie odprawuiąc. 2. Vkazuie że nie porządek w miescie iest znak rozgniewania Bożego. 5. Wyraża przyczyny przeklęctwa Bożego przeciwko ludziom. 13. Opowieda naprawę kościoła. 15. Pobudza wierne ku chwaleniu Pana. 17. Obraca się zasię do niewiernych a oznaymuie im ciężki sąd Boży. 22. Cieszy wierne opowiedaiąc im krolestwo Krystusowe.

  1. Oto Pan obnaży ziemię, a spustoszy ią y zepsuie obliczność iey, a rosproszy mieszkaiące na niey.
  2. * A będzie kapłan iako człowiek pospolity, a pan iako sługa, pani iako służebnica, kupuiący iako przedaiący, ten co komu pożycza iako y ten co v kogo pożycza, a ten co na lichwę daie iako ten co bierze.
      * Oze.4.v.9.

  3. Ziemia obnażona y zborzona będzie, abowiem Pan opowiedział to słowo.
  4. Ziemia skaźiła się y vpada, świat spustoszon iest y vpada, wysocy narodowie ziemscy niszczeią.
  5. A źiemia przeniewierzyła się mieszkaiącym na niey, abowiem przestąpili prawa, odmienili vstawy, a złamali przymierze wieczne.
  6. Y dla tegoż srogie przeklęctwo spustoszy ziemię, bo mieszkaiący na niey zgrzeszyli, przetoż oni wywiędną a mało ich zostanie.
  7. Zbieranie wina vstało y macica zeschła, wszyscy serca wesołego wzdychali.
  8. Wszytko wesele bębnow koniec wźięło, wykrzykanie weselących się vstało, y wdzięczny głos arfy milczy.
  9. Nie będą iuż więcey spiewać na winie, bo picie gorzkie będzie piiącym ie.
  10. Miasto prożnosci zburzone iest, każdy dom zawarty, a żaden tam nie wnidzie.
  11. Narzekać będą po vlicach na niedostatki wina, każde wesele odięte będzie, a radość ziemie będzie przeniesiona.
  12. Spustoszenie stało się w miescie, a brana będzie stluczona zburzeniem.
  13. Abowiem będzie w pośrzod ziemie y w pośrzod ludzi iako otrzęsienie oliwy, a iako zbieranie iagod pozostałych.
  14. Ony podniosą głos swoy, y wykrzykać będą, a rozraduią się z A Morza dla wielmożnosci Pańskiey.
      A Przez morze dawa znać krainy zamorskie y dalekie, ktore przyięły słowo Pańskie.

  15. A przetoż wysławiaycie Pana na dolinach, imię Pana Boga Izraelskiego na wyspach Morskich.
  16. Słyszelismy od końca ziemie chwałę sprawiedliwego, Y rzekłem ia, B Wnętrznosci moie wnętrznosci moie, biada mnie, zdradliwi zdradliwie czynili, zdradliwi zdradliwie czynili w zdradzie.
      B Dawa znać iż kościoł Boży miał być srogim wewnętrznym trapieniem vciśniony, a to przez domowe nieprzyiacioły ktore tu nazywa wnętrznościami.

  17. Strach, doł, y sidło nad tobą iest ktory mieszkasz na ziemi.
  18. + Y stanie się iż ktory będzie chciał vydź przed strachem wpadnie w doł, a ktory wynidzie z dołu vmota się w sidło, iż C okna niebieskie są otworzone, a grunty ziemie drżą.
      C Znamionuie pomstę Pańską ktora tak przydź miała y z nieba y z ziemie.

      + Iere.48.v.44.

  19. Ziemia się rostąpi, ziemia się porysuie, y poruszona będzie.
  20. D Ziemia iako piiany tak się chwiać będzie, y będzie rozwleczona iako budka, a grzech iey ociąży ią, vpadnie a iuż więcey nie powstanie.
      D To iest, ludzie mieszkaiący na ziemi.

  21. Tedy Pan dnia onego nawiedzi E woysko wyniosłe ktore iest na wysokosci, y nad Krole ktorzy mieszkaią na ziemi.
      E Opowieda iż nie miała być żadna takowa moc na świecie dostateczna ktoreyby Pan rozgą swoią pokarać nie miał.

  22. Y będą zgromadzeni w kupie iako więźniowie do ciemnice, a będą zamknieni iako do tarasu, a po niemałym czasie zasię F nawiedzeni będą.
      F To iest będą pocieszeni.

  23. Zasroma się G Miesiąc, a zawstydzi się Słońce, kiedy Pan zastępow będzie Krolował na gorze Syon y w Ieruzalem, y kiedy będzie chwalon przed starszymi swoiemi.
      G Okazuie iż tak Pan osławi krolestwo swe zacnie, iż się też roźiaśni więcey niż słońce abo miesiąc.

    Kapituła 25.
    ¶ 1. Prorok czyni dzięki Panu iż się okazał sędzią świata karząc złosci a broniąc swoich. 6. Okazuie dobrodzieystwa ktore Zydom y poganom Krystus przynieść raczył. 9. Opowieda o krolestwie Krystusowym y o pożytku przychodzącym z niego. 10. Cieszy wierne obiecuiąc vpadek nieprzyiaciołom ich.

  1. Panie tyś iest Bog moy, wywyższać cię będę a wyznam imię twoie, abowiemeś dziwne rzeczy vczynił, a radę z dawna postanowioną, vczyniłeś pewną.
  2. Vczyniłeś A z miasta kupę kamienia, a z miasta mocnego rozwalenie, a mieszkanie cudzoźiemcow aby iuż daley B miastem nie było, a na wieki nie było zbudowane.
      A Nie tylko tu o iednym mieście dawa znać, ale o wszytkich ktore Pan vmyslił pokarać.
      B To iest, miasto w ktorym cię chwalono, niech iuż daley miastem nie będzie, ale niechay cudzoźiemcom podane będzie.

  3. Dlatego lud możny ciebie wielbić będzie, miasto narodow srogich ciebie się bać będzie.
  4. Abowiemeś ty iest moc nędznika, a podpora vbogiego w vtrapieniu iego, vcieczka przed wichrem, zasłona od vpalenia, gdyż popędliwość okrutnikow iest iako niepogoda biiąca w ścianę.
  5. Vśmierzysz niesnaski niepobożnych iako gorącość na mieyscu suchem, a poniżysz potomstwo okrutnikow iako vpalenie cieniem obłokowem.
  6. A Pan zastępow vczyni na wszytki narody vcztę z rzeczy tłustych na tey C gorze, y będzie ie częstował wystałem winem y szpikiem z kości, a wybornym piciem.
      C To iest, na Syonie, przez ktorą rozumie kościoł Boży, abowiem tam gotuie gody wielkie, na ktore wzywa narodow wszytkich, tak iako tego y sam Krystus potwierdził onym podobieństwem o Krolu, ktory sprawił gody synowi swemu, przyrownywaiąc do niego krolestwo swoie.

  7. Na gorze tey odeymę D zasłonę ktorą zakryte są twarzy wszech narodow, y przykrycie ktorem są przykryci wszyscy pogani.
      D Przez zasłonę rozumieć mamy nieumieiętność y zaslepienie.

  8. * Zepsuie śmierć na wieki, a otrze Pan Bog łzę ze wszelakiey twarzy, y zdeymie pohańbienie ludu swego ze wszytkiey ziemie, abowiem to powiedział Pan.
      * Zia.7.v.17. y 21.v.4.

  9. Dnia onego powiedzą, Oto Bog nasz, oczekawalichmy go, y zbawi nas: Tenci iest Pan w ktorymechmy dufali, a będziemy się weselić y rozraduiemy się w zbawieniu iego.
  10. Abowiem ręka Pańska odpoczynie na tey gorze, a E Moab będzie start pod nią iako zgoniny podeptane w gnoiu.
      E W przypominaniu Moabitow rozumie wszytki nieprzyiacioły kościoła Bożego.

  11. Y wyciągnie ręce swoie w pośrod iego, iako ten ktory ie pływaiąc wyciąga, a złoży pychę iego mocą rąk swoich.
  12. Obronę też wysoką murow twych rozrzuci, a położy ią rowno z źiemią tak iż się w proch obroci.

    Kapituła 26.
    ¶ 1. Ezaiasz okazuie w czym należy zbawienie kościoła. 2. Oznaymuie na kogo obietnice w kościele należą. 4. Napomina wierne aby vfali w Panu, a przydawa przyczynę przecz to czynić maią. 7. Okazuie iaką pracą ma Pan o sprawiedliwych, a iaki iest koniec sądow Bożych. 10. Niepobożni niepoznawaią sądow Bożych. 13. Wierni vtrapieni od niewiernych o okrucieństwa vskarżaią się przed Panem. 19. Prorok cieszy wierne napominaiąc ie ku cirpliwości.

  1. Dnia onego pieśń ta będzie śpiewana w źiemi Iudskiej. Miasto nasze obronne iest, Tam zbawienie miasto muru y miasto baszty postawione będzie.
  2. Otworzcie brany, aby narod sprawiedliwy wszedł tam, ktory dzierży wiarę.
  3. A toć iest rzecz pewna iż tam postanowisz pokoy, pokoy pewny gdyż w tobie vfaią.
  4. Vfaycie Panu aż na wieki, abowiem Pan Bog mocny iest wiecznie.
  5. Bo zrzuci mieszkaiące na wysokości, miasto wysokie poniży, a poniży ie, aż na ziemię, y zciągnie ie aż w proch.
  6. Będzie podeptane nogami, nogami nędznikow a stopami vbogich.
  7. Scieszka sprawiedliwego prosta iest, a ty wyrownasz prostą drogę sprawiedliwego.
  8. Panie czekalichmy cię na ścieszce sądow twoich, a żądosć dusze naszey iest w imieniu twoim y w pamiątce twoiey.
  9. Dusza moia pożąda cię w nocy, będę czuł ku tobie rano w duchu moim ktory we mnie iest, Abowiem gdyż twoie sądy są na ziemi, mieszkaiący na świecie nauczą się sprawiedliwości.
  10. Ale chociaż łaska niepobożnemu vczyniona będzie, iednak się nie vczy sprawiedliwości, y owszem w źiemi prostey złościwie się sprawuie, a nic nie dba o maiestat Pański.
  11. Panie nic ci oni nie baczą na wysoką rękę twą, aleć ią oglądaią y będą pohańbieni nienawiścią ludzką, a będą wytraceni ogniem nieprzyiacioł twoich.
  12. Panie ty nam vtwierdzisz pokoy, gdyż też ty sam sprawuiesz wszytki sprawy nasze.
  13. O Panie Boże nasz, ini panowie niż ty nam roskazowali, ale my iedno na cię samego pamiętać będziemy a na imię twoie.
  14. A Vmarli nie będą daley żyć, a pogrzebieni nie powstaną, abowiemeś ie nawiedził y zborzył, a wygładziłeś pamiątkę ich.
      A Okazuie iż ludzie niepobożni iuż więcey nie powstaną, aby na ziemi panować mieli y trapić lud Boży.

  15. Panie rozmnożyłeś lud, a rozmnożyłeś gi barzo, iesteś vwielbion gdyżeś rozszerzył wszytki granice ziemie.
  16. Panie wspomnieli na cię w vcisku, karanie twoie przynuciło ie ku taiemney modlitwie.
  17. Iako brzemienna przybliżaiąc się ku rodzeniu, trapi się y woła w boleści, takciechmy są y my przed tobą Panie.
  18. B Poczęlismy, a męczylismy się iako bychmy wiatr porodzić mieli, abowiem zbawienie nie było na ziemi, a mieszkaiący na świecie nie vpadli.
      B Dawa znać o vstawicznym vtrapieniu, A rodzenie wiatru nic inego nie znaczy, iedno nie mieć żadnego w nieszczęściu wybawienia.

  19. Ale vmarli twoi będą żyć y powstaną z ciałem moim, ocućcie się a weselcie się wy mieszkaiący w prochu, abowiem C rosa twoia iest iako rosa na łące, a źiemia wyrzuci vmarłe.
      C Iesliż ziemia rosą pokropiona czyni to iż się trawy zielenieią, tedy daleko więcey ziemia czuiąc moc Bożą ożywi vmarłe swe.

  20. Idź ludu moy, a wnidź do D komor twoich, y zamkni drzwi o sobie, skriy się maluczko aż ominie rozgniewanie.
      D Napomina wierne aby byli cierpliwemi czasu vtrapienia.

  21. * Abowiem oto Pan wynidzie z mieysca swego, aby nawiedził nieprawosci mieszkaiących na ziemi, tedy ziemia obiawi krewi swoię, a nie zakryie daley zabitych swoich.
      * Miche.1.v.3.

    Kapituła 27.
    ¶ 1. Proroctwo przeciw krolestwu szatańskiemu. 2. Pan się oznaymuie być obrońcą kościoła swego ktory się rozmnoży po wszytkim świecie. 9. Nieprawość iego iemu odpuszczona będzie. 10. Vkazuie iż iest potrzeba aby Ieruzalem vpadło. 12. Opowieda nawrocenie Zydow a naprawę kościoła.

  1. Dnia onego nawiedzi Pan srogim wielkim a mocnym mieczem swoim A Lewiatana węża wielkiego, A Lewiatana węża pokrzywionego, a zabiie wieloryba Morskiego.
      A Pod tym imieniem rozumie czarta zdradę y moc iego, a toż się też rozumie y o wielorybie.

  2. Dnia onego zaśpiewaycie o niey, O B winnico wyborna.
      B Przez winnicę rozumie Kościoł.

  3. Ia iestem Pan ktory ią zachowywam, ktory ią vstawicznie pokrapiam tak iżby się na nię żaden nie oborzył, gdyż iey strzedz będę we dnie y w nocy.
  4. C Ominął mię gniew, ktoż mię zwadzi abym zaczął burdę D z cierniem y z ostem: wyrwę się, a popalę ie społu.
      C Pan się nie może gniewać na winnicę swą aby ią wytracić miał prze swą dobroć y miłość przeciw wiernym.
      D Przez ciernie y oset rozumie ludzi niepobożne.

  5. E Izali zachwyci moc moię żeby się ziednał a miał pokoy zemną:
      E To iest nie będzie mię mogł gwałtem przywieść ku temu.

  6. Dni przyidą iż Iakob roskorzeni się, a Izrael zakwitnie, y rozroscie się, y F napełnią świat owocem.
      F Dawa znać o wielkim rozmnożeniu Kościoła chociaż w vtrapieniu będzie.

  7. Izali go vderzył iako on ktory biie: azaż go zabił iako morderz.
  8. G Będziesz ią sądził pod miarą, a przedsię będzie rosła gdy ostrym wiatrem od Wschodu powieniesz.
      G Opowieda to rozumieiąc o Asyryanoch, ktorzy od wschodu słońca mieli do ziemie Zydowskiey przyidź, A przez słowo Sądził rozumie karanie.

  9. Tym obyczaiem nieprawość Iakobowa odpuszczona będzie, a wszystek owoc będzie zgładzenie grzechu iego, H gdy składzie wszytki kamienie ołtarza iako kamienie w proch pokruszone, a gaie y obrazy nie będą naprawione.
      H To iest gdy opuszczą swe bałwochwalstwo.

  10. Abowiem miasto obronne spustoszeie, a piękne mieszkania opuszczone y odbieżane będą iako pustynie, tam cielec paść się y leżeć będzie, a pogryźie rożczki iego.
  11. I Poschnąwszy gałązki obłamią się, a K niewiasty przyszedszy popalą ie, abowiem lud ten niema zrozumienia, a dla tego ten co gi sprawił nie zmiłuie się nad nim, a stworzyciel iego nie okaże łaski nad nim.
      I Drudzy czytaią gdy doydzie żniwo połamie się zboże, dawaiąc znać iż Pan odeymie vżytki ich o ktorych oni mniemali iako by iuż miały być w ręku ich.
      K Okazuie iż do takiey sprawy niepotrzeba było możnego nieprzyiaciela, y dla tegoż tu niewiastą nazywa lekkie nieprzyiacioły.

  12. Czasu tego wytrzęsie Pan swe od rzeki Eufrates aż do rzeki Egiptskiey, a wy synowie Izraelscy zbierzecie się po iednemu.
  13. Dnia onego zatrąbią w trąbę wielką, a ci co byli poginęli w źiemi Assyriyskiey L zbieżą się, y ktorzy byli zapędzeni do ziemie Egiptskiey będą chwalić Pana na gorze świętey Ierozolimskiey.
      L To iest, za czasow Cyrusowych zgromadzeni będą o czym patrz v Ezdrasza.1.

    Kapituła 28.
    ¶ 1. Proroctwo przeciwko pysze, opilstwu, y obżarstwu Izraelitow. 5. Pan iest chwałą Iudską. 7. Krolestwo Iuda nasladuie w opilstwie y w obżarstwie krolestwa Izraelskiego. 9. Pan vkazuie iaką prożną pracą ma nawracaiąc lud swoy. 13. Karanie tych ktorzy wzgardzaią naukę zbawienną. 14. Przeciwko tym co sobie lekce ważą sądy Boże. 23. Prorok pod przykładem tych co ziemię orzą, vkazuie że takież Pan wszytki rzeczy wedle czasu y wedle mieysca sprawuie.

  1. Biada koronie pychy piianych z Efraima, abowiem kwiat zacnosci ich zwiędnie, ktory iest na A wierzchu doliny obfitey ociążonych winem.
      A Okazuie iako ludzie ono opili się w dostatkoch swych, y w bogactwach dufaniem.

  2. Oto Pan ma iednego możnego y mocnego iako nawałność gradu, a iako wicher wywracaiący, a iako bystrość wod gwałtowney powodzi podrywaiącey wszytko na ziemi.
  3. Korona pychy piianych z Efraima nogami podeptana będzie.
  4. A kwiat wesela y wielmożnosci iey vwiędnie, ktory iest na wierzchu doliny obfitey iako owoc dostały, ktory gdy napierwey kto obaczy iako skoro w ręce vłapi pożrze gi.
  5. Dnia onego Pan zastępow będzie koroną chwały, y koroną wielmożnosci B ostatkowi ludu swoiego.
      B To iest, pokoleniu Iudskiemu, y połowicy pokolenia Beniaminowego.

  6. Y duchem sądu siedzącego na stolicy, a mocą tym ktorzy odeprą walkę od brany.
  7. Ale też y oni pobłądzili od wina, a zbłądzili dla opilstwa, tak kapłan iako y prorok zbłądzili w piiaństwie, a potonęli w winie, zabłądzili w opilstwie, omylili się w proroctwie, potknęli się w sądzie.
  8. Abowiem wszytki stoły ich napełnione są blwocinami y plugastwem tak aż C mieysca nie stawa.
      C To iest, nie masz nic coby nie było zepsowane.

  9. Kogoż vczyć ma vmieiętnosci: a komuż da zrozumienie tego co vsłyszy: tym ktorzy są pozostawieni od mleka a odięci od piersi.
  10. D Gdyż im potrzeba roskazania na roskazanie, roskazania na roskazanie, porządku na porządek, porządku na porządek, Tu maluczko a tam maluczko.
      D Iakoby rzekł, Tak są głupi y niedowcipni że ie po maluczku vczyć potrzeba iako dzieci, a wprawować ie w porządek.

  11. * Abowiem E wargami blekotliwemi a ięzykiem obcem z ludem tym vmawiać się będzie.
      E To iest, Prorok prawdziwy ktory ie będzie vczył, tedy się im będzie zdał iakoby miał do nich obcym abo blegotliwym ięzykiem mowić.

      * 1.Kor.14.v.21.

  12. Do ktorego rzecze, Oto F odpoczynienie iest, daycie odpoczynek zapracowanemu, a toć iest odpoczynienie, ale oni słuchać niechcieli.
      F To iest, nauka ktorey się macie trzymać.

  13. A tak słowa Pańskie v nich będą, Roskazanie na roskazanie, roskazanie na roskazanie, Porządek na porządek, porządek na porządek, Tu maluczko tam maluczko, aby I szli a padli na wspak, a byli starci, powikłani, y pochwytani.
      I Dawa znać, iż gdy się oni kochali w głupstwie a nie dali się vczyć, tedy vpadną y zginą.

  14. A dla tegoż słuchaycie słowa Pańskiego, wy naśmiewcowie, ktorzy panuiecie nad ludem tem ktory iest w Ieruzalem.
  15. Abowiemeście wy mowili, K Weszlichmy w przymierze z śmiercią, a z piekłem mamy porozumienie, kiedy bicz gwałtowny przypadnie nie doydzie nas, L gdyż kłamstwo położylichmy za vcieczkę sobie, a pod fałszem tailichmy się.
      K Mniemaliście abyście nie mieli pomrzeć, a iżby nieszczęście ktorym wam grożono na was prziydź nie miało.
      L To mowi szydząc z nich, na ich słowa ktore oni mowić mieli, iżechmy nie prożno vfali służąc bogom naszym.

  16. M A dla tegoż mowi Pan, + Oto założę w N Syionie kamień mocny węgielny a kosztowny za gruntowny fundament # ten ktory vwierzy nie O pokwapi się.
      M Obraca swoię rzecz do wiernych, ktorzy wzgardzaią naśmiewacze nauki prawdziwey. N To iest, w Kościele, ktorego fundamentem iest Krystus. O To iest, nie będzie szukał indziey lekarstwa.

      + Psal.118.v.22. Mat.21.v.42. Mar.12.v.10. Luk.20.v.17. Dźiei.4.v.11. Rzym.9.v.32. 1.Piotr.2.v.6.
      # Rzym.10.v.11.

  17. P Zasądzę sąd iako po sznurowi, a sprawiedliwość prawie w miarę, y potłucze Q grad nadzieię kłamstwa, a wody tayniki zatopią.
      P Okazuie iż na ten czas sąd y sprawiedliwość panować będzie.
      Q Przez grad y wody rozumie karanie y trapienie ktore dopuści, a przez tainiki dawa znać ich vfanie prożne ktorem się zastawowali.

  18. A przymierze wasze z śmiercią złamane będzie, y porozumienie wasze z piekłem nie ostoi się, gdy bicz gwałtowny przypadnie, wy potłuczeni będziecie od niego.
  19. Y kiedy iedno kolwiek przychodzić będzie, pochwyci was, gdyż na każdy dzień przypadać będzie tak rano y wieczor, a tylkoż sam przestrach przywiedzie was ku zrozumieniu tego coście słyszeli.
  20. Abowiem łoże będzie ciasne iż się nie będzie gdzie rozpostrzeć, a przyodzianie tak wąskie, iż się im trudno będzie okryć.
  21. Bo Pan powstanie tak iako na gorze R Perazym, y rozgniewa się iako na dolinie S Gabaon aby wykonał sprawę swoię, sprawę niesłychaną, a iżby dokończył sprawy swey sprawy nie zwykłey.
      R Iest mieysce kędy Filistyni byli porażeni. 2.Samu.5.v.20. y 1.Kro.14.v.11.
      S Iest mieysce ono na ktorym gdy Iozue walczył tedy Słońce nad swoy przyrodzony bieg zastanowiło się.

  22. A tak teraz nie śmieycież się, by snadź związki wasze nie były barziey zaciągnione, bom słyszał od Pana Boga zastępow, zepsowanie dostateczne nad wszytką ziemią.
  23. Podaycież tu vszu swych a słuchaycie głosu moiego, bądźcie pilni a posłuszni mowie moiey.
  24. Ten ktory T orze, zali cały dzień orze: a przewraca y skrodli ziemię swą aby siał:
      T W tych słowiech okazuie, iż tak iako oracz czasu pewnego pilen roboty swey, także y Pan czasu naznaczonego przepuszcza pomsty.

  25. Gdy ią vprawi, izali na niey nie sieie wyki y roztrząsa kminu: A zasz porządkiem swem nie sieie pszenice osobno, ięczmienia wybornego osobno a orkiszu osobno:
  26. Takci Pan Bog go nauczył y wyćwiczył, aby rozumniey się w tym sprawował.
  27. Abowiem wyka nie będzie grabiami młocona, ani też po kminie koła wozowe taczać będą, ale wykę wybiią laską, a kmin kiiem.
  28. Będą mleć na chleb, ale ten co miele nie na wieki mleć będzie, y nie pokruszy go kołem wozowem, ani V potrze zębami swoimi.
      V To iest, naczyniem zębiastym.

  29. Toć wyszło do Pana Boga zastępow, abowiem iest dziwny w radzie swey, a wielmożny w sprawie swey.

    Kapituła 29.
    ¶ 1. Ezaiasz prorokuie przeciw miastu Ieruzalem pod imieniem Aryela. 7. Vkazuie prędki vpadek iego. 9. Srodze karze zaslepienie iego. 13. Sztrofuie obłudność iego. 15. Prorokuie przeciw wzgardzaiącym naukę Pańską. 18. Pan obiecuie być przy Kościele swoim w vciskach iego. 20. Nieprzyiaciele Kościoła ci co wzgardzaią Boga wykorzenieni będą. 22. Prorok opowieda naprawę Kościoła y szczęście iego.

  1. Biada tobie Aryiel, A Ariel miasto mieszkania Dawidowego: Przydawaycież rok do roku ku B zabiianiu baranow.
      A Zydowie nazywali kościoł Aryelem to iest Lwem Bożym, abowiem z przodku był szeroki a na zad ciasny iako Lew. A tak pod imieniem Kościoła rozumie wszytko Ieruzalem.
      B To iest, po krotkim czasie przestaniecie rzezać baranow ku ofiaram.

  2. Oblęgę Aryiela, y będzie smutny y żałosny, a C stanie się mnie iako Ariel.
      C Oznaymuie iż iako około Ołtarza przed Kościołem było wiele Baranow pobitych, tak około miasta będzie wiele pobitych trupow.

  3. Obtoczę cię w koło, a osadzę cię basztami, y wystawię wały przeciwko tobie.
  4. Będziesz zniżone, a iako pod ziemią mowić będziesz, a cichuczko iako z prochu mowy twe wypuszczać będziesz, głos twoy z źiemie iako D czarowniczy, y mowa twoia poszeptem wynidzie.
      D W tych słowiech vkazuie takowe vtrapienie miasta Ieruzalē, że przed strachem nie będzie żaden w nim śmiał otworzyć y vst swych mowiąc poszeptem, iako czarnoksiężnicy czynić zwykli.

  5. A wielkość dobywaiących ciebie iako nadrobnieyszy proch będzie, y wielkość okrutnikow iako plewy lataiące, a to się wnet z trzaskiem stanie.
  6. Będziesz nawiedzone od Pana Boga zastępow gromem y z trzęsieniem ziemie, y wielkiem krzykiem, wichrem, niepogodą, y płomieniem ognia trawiącego.
  7. Wielkość wszytkich walczących narodow przeciw Arielowi, y zastęp wszytek przeciwko iemu, a wystawiaiący baszty przeciwko iemu, y ci ktorzy ie trapią E będą iako sen widzenia nocnego.
      E To wszytko coć o twym vpadku powiedaią, tedy to sobie iako sen lekce ważyć możesz.

  8. A iako głodnemu sni się iakoby iadł, a gdy się ocuci ano czczy żołądek iego, y iako się sni pragnącemu a on piie, a gdy się ocuci ano tym więcey spracowany pragnie, tak F żeć będzie wielkość wszytkich narodow walczących przeciw gorze Siońskiey.
      F Okazuie iż ten lud prożną się nadzieią cieszył, Bo gdy czas trapienia przyszedł tedy ie barzo omyliła.

  9. Potrwaycie a zumieycie się: Bo zaslepieni są y was zaslepiaią, popili się ale nie winem, potaczaią się ale nie od picia.
  10. Abowiem Pan przywalił was duchem snu twardego, y zawarł oczy wasze, zakrył Proroki wasze, y naprzednieysze widzące wasze.
  11. A każde widzenie wasze będzie iako słowa ksiąg zapieczętowanych, ktore gdyby podano vczonemu a rzeczono, czytay to proszę cię, tedy odpowie, Nie mogę bo zapieczętowano.
  12. A gdyby ie dano nieumieiętnemu a kazano mu czytać, tedy odpowie, Nie vmiem ia czytać.
  13. Y mowi Pan, * Iż lud ten to iedno tylko vsty przystępuie się ku mnie, a tylko mię wargami swoiemi chwali, ale serce iego iest daleko odemnie, a boiaźń iego przeciw mnie iest z roskazania ludzkiego.
      * Mat.15.v.8. Mar.7.v.6.

  14. A dla tegoż oto vczynię iż lud ten zadziwi się rzeczy dziwney a potworney, to iest + iż mądrość mądrych zginie, a zrozumienie vmieiętnych zniszczeie.
      + 1.Cor.1.v.19. Abd.1.v.8.

  15. Biada tym ktorzy taiemnice serc swoich G zakrywaią przed Panem, aby sprawy ich na iaśnią nie wyszły a ktorzy mowią, Y ktoż nas widzi: a kto nas zna:
      G To mowi na ty ktorzy w sercu swym gardzili nauką Pańską szydząc z napominania, a przedsię iednak okazuiąc z wierzchu nabożną postawę.

  16. A wasza mysl przewrotna ku glinie zduńskiey przyrownana będzie, A iakoby robota miała mowić rzemieśnikowi swemu, H Nie tyś mię vrobił: A garniec zdunowi swemu, Nic nie rozumiesz.
      H Hardzi ktorzy o sobie wiele rozumieią, a iakoby sami od siebie a nie od Pana wszytko mieli, tu się w tych słowiech zamykaią.

  17. Ieszcze maluczko a wrychle I Liban obroci się w Karmel, a Karmel obroci się w las.
      I Imię Libanowe iest sławne dla wielkości Cedrow ktore tam rostą, Karmel zasię iest mieysce vrodzayne a obfite w zboża a tak tu dawa znać o dziwney odmianie.

  18. Tedy K głuszy dnia onego słowa ksiąg vsłyszą, y oczy slepych z ciemnosci a z zamierzknienia przeyzrą.
      K Obiecuie iż po trapieniu ktorym Kościoł vciśnion będzie Pan od niego odeymie wszelką nieumieiętność, a naprawi go.

  19. Y pokorni znowu się zasię rozweselą w Panu, a vbodzy rozraduią się w świętym Izraelskim.
  20. Abowiem okrutnik vstanie, a naśmiewca koniec swoy weźmie, wszytcy ci co rano wstaią ku czynieniu złosci wykorzenieni będą.
  21. Ktorzy słowy swemi zawodzą ludzi w grzech, y podchwytaią tego ktory ie karze na sądzie, a ktorzy bez przyczyny ku vpadku przywodzą sprawiedliwego.
  22. A przetoż Pan zbawiciel Abraamow tak rzekł do domu Iakobowego: Iuż daley Iakob zawstydzon nie będzie, ani się zapłonie na twarzy swoiey.
  23. Abowiem gdy vyzry syny swoie sprawy rąk moich w pośrzodku siebie ktorzy święcić będą imię moie, y będę święcić świętego Iakobowego, a będą się bać Boga Izraelskiego.
  24. Tedy błądzący w rozumie vmieiętnemi będą, a ożuwcowie nauczą się zakonu.

    Kapituła 30.
    ¶ 1. Prorok srodze Zydy gani dla tego iż w swych przeciwieństwach więcey się do Egiptcyaninow niż do Boga vciekali. 6. Naśmiewa się z wielkich nakładow ich ktore na to nakładali y z trudności ktore przeto podeymowali. 9. Winuie w nich wzgardzenie słowa Bożego. 12. Vkazuie iakie ma być przyszłe ich karanie za takowe nieposłuszeństwo. 18. Przydawa pociechę dla wiernych obiecuiąc im przywrocenie ich do Ieruzalem. 21. Obiecuie im iż mieli być powolni słowu Bożemu a chodzić za nauką iego. 23. Vkazuie iż vrodzay ziemie z błogosławieństwa Bożego przychodzi. 25. Wypisuie rozmaitemi podobieństwy iakie miało być przyszłe Krolestwo Krystusowe. 31. Groźi nieprzyiaciołom Kościoła Bożego.

  1. O biada synom odpornym mowi Pan, ktorzy nabywaią rady ale nie odemnie, a vtulaią się pod obronę ale nie wedle ducha moiego, aby gromadzili grzech na grzech.
  2. Ktorzy się przeieżdżaią do Egiptu a nie pytaią się vst moich, aby się vmocnili mocą Faraonową, maiąc nadzieię w zasłonie Egiptskiey.
  3. Ale moc Faraonowa wam ku zesromoceniu będzie, a nadzieia w zasłonie Egiptskiey ku pohańbieniu.
  4. Abowiem Książęta iego były w Zoan, a posłowie iego przyszli aż do Hanes.
  5. Wszyscy się zawstydaią za lud ktory im nic nie mogł być pożyteczen ani pomocen, y żadnego pożytku nie przynosił, iedno tylko sromotę a pohańbienie.
  6. A Brzemię B Zwierząt od Południa: W źiemi vtrapienia y vciśnienia gdzie iest lew y lwica, bazyliszek y Smok lataiący, poniosą C bogactwa swe na grzbieciech osłow swoich, a skarby swe na grzbieciech wielbłądow do ludu im niepożytecznego.
      A Iako masz to słowo rozumieć, czytay sobie o tym Kapit.15.v.1.
      B Pod tym imieniem zwierząt groźi Egiptowi, a to dla tego iż tam było wielkie mnostwo srogich zwierząt, a był ku południowi od Zydowstwa.
      C Powieda o Zydziech iż oni idąc do Egiptu o pomoc prosić poniosą dary wielkie a wdadzą się w niebeśpieczeństwa srogich zwierząt.

  7. Egiptcyanie nikczemni są y prożna iest pomoc ich, a dla tego na to wołam, moc ich iest siedzieć z pokoiem.
  8. A przetoż teraz wnidź a napisz D to iuż przed nimi na tablicach, a wyriy to na księgach żeby to trwało do dnia ostatecznego na wieki.
      D To iest, To proroctwo.

  9. Abowiem iest lud krnąbrny, a synowie kłamliwi, synowie ktorzy nie chcą słuchać zakonu Pańskiego.
  10. Ktorzy mowią widzącym, nie chcieycie widzieć, a Prorokom, nie opowiedaycie nam nic prawego, ale rzeczy nam przyiemne powiedaycie, a przepowiedaycie błędy.
  11. Vstąpcie z drogi, zeydzicie z ścieszki, nie wspominaycie przed nami świętego Izraelskiego.
  12. A dla tegoż święty Izraelski tak mowi, Iżeście się brzydzili słowem tym, a vfaliscie w łupiestwie y w nieprawości, a tymescie się podpierali.
  13. A przetoż ta nieprawość będzie wam iako mur wysoki zrysowany a pochylony ku obaleniu, ktorego vpadnienie nagle a prędko przychodzi.
  14. A pokruszenie iego będzie iako naczynie gliniane stłuczone ktoremu nic nie folguią, tak iż namnieysza skorupka iego nie zostanie na ktoreyby się godziło zanieść wągl z ogniska, a ktorąby woda z cysterny czerpana być mogła.
  15. Abowiem tak mowi Pan święty Izraelski, Iesli się nawrocicie, a w pokoiu będziecie, będziecie zachowani, moc wasza będzie w milczeniu y w nadziei, alescie wy nie chcieli.
  16. A takeście mowili, Nie tak, ale vcieczemy na koniach naszych, a przetoż vcieczecie: Wsiędziemy na prętkie konie, lecz nieprzyiaciele naszy ieszcze prędszemi będą.
  17. Tysiąc waszych vciekać będą na pogrożenie iednego, a na pogrożkę piąci vcieczecie, aż prawie nie zostaniecie iedno iako maszt okrętu na wierzchu gory, a iako chorągiew na pagorku.
  18. A dla tegoż czeka Pan aby się zmiłował nad wami, y tak wywyższon będzie wam przepuszczaiąc, abowiem Pan iest Bog sądu, * Błogosławieni wszyscy ktorzy oczekawaią iego.
      * Psal.2.v.12.

  19. Zaiste lud mieszkać będzie w Syonie y w Ieruzalem, iuż płakać nie będziesz, On ktory czyni miłosierdzie zmiłuie się nad tobą, a iako cię skoro vsłyszy wołaiącego odpowie głosowi twoiemu.
  20. A gdy tobie da Pan chleb vtrapienia y wodę vciśnienia nie oddali więcey dżdża twego, a oczy twoie oglądaią deszcz twoy.
  21. Y vszy twoie vsłyszą słowa tak tobie w tył mowiącego, Oto droga chodźcie po niey, a nie odwracaycie się ani na prawo ani na lewo.
  22. A gdy E splugawisz zasłonę obrazow śrebrem twoim y ochędostwo złotem przykryte, wyrzucisz ie precz iako chustę splugawioną od niewiasty ktora ma przyrodzoną niemoc, a rzeczesz im, Nu stąd precz.
      E To iest, gdy zdeymiesz złoto y śrebro twoie na ochędostwa balwanow włożone.

  23. Y da Bog deszcz nasieniu twoiemu gdzie iedno posieiesz rolą, a chleb ziemie twoiey będzie wyborny, y obfity będzie dochod twoy, a dnia onego bydła twoie paść się będą po szerokim polu.
  24. Wołowie y osłowie ktorzy ciągną w pługu będą ieść vmieszaną sieczkę y plewy z zgoninami.
  25. Y będą strumienie wody ciekącey na każdey gorze wysokiey, y na każdym pagorku, w dzień porażki wielkiey kiedy się będą walić wieże.
  26. A iasność miesiąca będzie iako iasność słoneczna, y światłość słońca siedmiorako się roźiaśni iako iasność siedmi dni, dnia ktorego Pan zawinie ranę ludu swego, y vzdrowi raz rany iego.
  27. A F oto imię Pańskie z daleka przychodzi a zapali się popędliwosć iego, y iest nie znośna, wargi iego pełne są rozgniewania, a ięzyk iego iako ogień trawiący.
      F Ta groźba osobliwie się ściąga na Assyryany głowne nieprzyiacioły ludu Bożego.

  28. Duch iego iest iako nawałnosć rzeki zabieraiącey aż do gardła, ku G przewiewaniu narodow siedleczką prożnosci, a gębę ich będzie obracał wędzidłem błędu.
      G Niektorzy wykładaią, przesiewaniu przetakiē prożności, A to mieysce tak się rozumieć ma, Pan karząc wierne swe, przesiewa ie aby ie wyczyścił a źiarno zachował. Ale gdy niewierniki karze tedy ie tak wysiewa, aby ie potracił, A przetoż przesiewanie niewiernych, zowie pismo przetakiem prożności.

  29. H Zaśpiewacie iako w nocy na vroczyste święto, a rozweselicie się w sercu, iako piszczek gdy idzie na gorę Pańską do mocnego Izraelskiego.
      H Dźień porażki nieprzyiacioł waszych wam się obroci w wesele.

  30. A Pan da vsłyszeć głos wielmożnosci swoiey, y okaże wyciągnienie ramienia swoiego w popędliwości gniewu swoiego y w płomieniu pożyraiącym, z rosproszeniem, z gwałtownym dżdżem y z gradowym kamieniem.
  31. Bo Assyriyczyk ktory kiiem bił, będzie vstraszon głosem Pańskim.
  32. A gdzie się kolwiek obroci przeniknie go rozga ktorą nań Pan nasadził z bębny y z arfami, a podniesie wielką walkę przeciw iemu.
  33. Abowiem I dawno gruba nagotowana iest, a nagotowana iest dla Krola, ktorą vczynił głęboką y szeroką, K mieszkanie iego iest ogień y stos drew, a wiatr Pański iako strumień siarczany podpali go.
      I Było mieysce za Ieruzalem pełne plugastwa, kędy miotano bydła zdechłe, a zową ie w starym wykładzie Tofet.
      K W tych słowiech dawa znać nędzny vpad złośnikow y zginienie niewiernikow.

    Kapituła 31.
    ¶ 1. Prorok przedsię Zydy karze z tego iż nadzieię swą w Egiptcyaniech pokładali. 4. Pan strzegący kościoła swoiego iest przyrownan ku lwowi. 6. Wierne wzywa ku pokaianiu. 8. Vpadek Assyryanow opowiedziany przez Proroka.

  1. Biada wstępuiącym do Egiptu o pomoc ktorzy vfaią w koniech, a maią nadzieię w woźiech, dla tego iż są w wielkiey liczbie y w iezdnych, dla tego że są bardzo możni, a nie oglądali się na świętego Izraelskiego y nic się nie pytali o Panu.
  2. Aleć też on iest mądry, y dla tego przywodzi nieszczęście, a nie odmienia słowa swego, on powstanie przeciw domowi złośnikow, a przeciwko ratunkowi tych ktorzy się vdali za nieprawoscią.
  3. A Egiptcyanie sąć ludzie a nie Bog, y konie ich są ciało a nie duch, Ale Pan wyciągnie rękę swą a pomocnik się powali, y ten ktoremu idą na pomoc vpadnie, a wszyscy społu będą wytraceni.
  4. Abowiem Pan tak do mnie rzekł: Iako lew y lwię ryczy nad łupem swym, a gdy wielkosć pasterzow woła za nim, on się nic nie lęka wołania ich, ani się vstraszy przed trzaskiem ich, tak rownie zstąpi Pan zastępow ku walczeniu o gorę Syon, a wzdeymie się za pagorkiem iey.
  5. Pan zastępow obroni Ieruzalem iako ptak lataiący, broniąc go a wybawiaiąc ie, a przechodząc zachowa ie.
  6. Wy synowie Izraelscy nawroćcie się do tego od ktoregoście się głęboko zanorzyli w przewrotności.
  7. Abowiem dnia onego odrzuci każdy obrazy swe śrebrne, y bałwany swe złote ktore ręce wasze poczyniły ku grzechu.
  8. A Y Assyriyczyk vpadnie od miecza, ale nie od męskiego, a zeżrze go miecz ale nie człowieczy, y vciecze przed mieczem, y młodzieńcy iego hołdowniki będą.
      A To się na ten czas stało gdy porażone są woyska Sennacherybowe.

  9. Vciecze od strachu na zamki swoie, a Książęta iego vcieką przed chorągwią (nieprzyiacioł) Pan mowił ktory ma B ogień w Syonie, a piec swoy w Ieruzalem.
      B Ku popaleniu nieprzyiacioł.

    Kapituła 32.
    ¶ 1. Proroctwo o krolestwie Ezechiaszowym y naprawie ktora miała być za iego czasu. 9. Prorok obraca mowę swą do niewiast, a oznaymuie sąd Boży na Zydy. 15. Przydawa pociechę wiernym, a prorokuie o naprawie Kościoła y o krolestwie Krystusowym.

  1. A Oto będzie krolował krol w sprawiedliwości, a książęta będą przełożone w prawości.
      A To proroctwo iest o Ezechiaszu, ktory był figurą Krystusową.

  2. A będzie iako mieysce w ktorym się kto kryie przed wiatrem, a iako zchowanie przed nawalnym dżdżem, y iako są strumienie wod na mieyscu suchem, a cień skały wielkiey w źiemi zpustoszałey.
  3. Oczy B widzących nie będą daley zaćmione, a vszy słyszących z pilnoscią słuchać będą.
      B Obiecuie prawdziwą światłość, to iest, szczyrość słowa swoiego, a zrozumienie y chutliwą miłość ku niemu.

  4. Serce niedowcipnych prziydzie ku rozumieniu, a ięzyk blekotliwych przestroną mowę mieć będzie.
  5. Skąpiec nie będzie nazywan szczodrym, ani łakomiec bogatym.
  6. Ale szalony o szaleństwie mowić będzie, a serce iego nieprawość sprawować będzie, aby wykonał obłudność swoię, a iżby mowił rzeczy fałeszne przeciwko Panu, y aby vmorzył głodem duszę łaknącego, a wydarł trunek pragnącemu.
  7. Broń łakomych nagorsza iest, abowiem szuka fortelow iakoby słowy kłamliwymi podszedł vbogiego, a nędznika mową swą przy sądzie.
  8. Ale szczodrobliwy, rzeczy sobie przystoyne sprawuie, y pomnaża się w szczodrobliwości swoiey.
  9. Wy niewiasty bogate powstańcie a słuchaycie głosu mego, wy corki co bespieczeństwa vżywacie, poymuycie vszyma słowa moie.
  10. C Rok po roku zatrfożone będziecie wy co vfacie sobie, abowiem zbieranie wina vstanie, a żniwa więcey nie będzie /
      C Dawa znać o pomscie trwaiącey długo.

  11. Wy roskosznice lęknicie się, y wy wszeteczne zedrgnicie się, zzuycie się y obnażcie się, opaszcie się wormi na biodrach waszych.
  12. Narzekaiąc nad piersiami waszemi y nad rolami roskosznymi, a nad winnicą rodzayną.
  13. Ciernia y osty okryią ziemię ludu mego, nad wszytkimi domy wesela miasta raduiącego się.
  14. Abowiem pałace opuszczone będą, a ludne miasto spustoszeie, wieże y baszty iaskiniami zostaną na wieki, tam będzie kochanie dzikim osłom, a pastwiska trzodam.
  15. Aż Duch z wierzchu będzie wylan na nas, y będzie puszcza iako D Karmel, a Karmel iako las policzon będzie.
      D O Karmelu patrzay wyzszey Ka.29.v.17.

  16. E Sąd będzie przemieszkawał na puszczy, a sprawiedliwość osiedzi się w Karmelu.
      E Przez ty słowa rozumie wszelką sprawiedliwosć.

  17. Pokoy będzie sprawą sprawiedliwości, a skutek sprawiedliwości będzie pokoy, y bespieczeństwo na wieki.
  18. Lud moy w spokoynem mieszkaniu przemieszkawać będzie, y w przybytkach bespiecznych, a w odpoczywaniu nabespiecznieyszym.
  19. Ale grad prziydzie na F lasy, a miasto będzie G położone na mieyscu niskim.
      F Opowieda, iż Pan Bog pomsty swe gdzie indzie obroci.
      G Dawa znać o wielkiem bespieczeństwie, że y miast nie potrzeba będzie budować na wysokich miescach ku obronie.

  20. Wy będziecie szczęsliwi H sieiący nad wodami, a wypuszczaiąc tam woły y osły.
      H Nie będziecie się bać aby wody miały co szkodzić zbożom waszym, y oznaymuie takowy vrodzay że woły y osły miano puścić ku przypasieniu pierwszych zboż.

    Kapituła 33.
    ¶ 1. Opowieda zborzenie Kaldeyczykow y Assyrianow. 2. Przytacza modlitwę vcząc wierne do kąd się vciekać maią w vtrapieniu swoim. 3. Powtarza zburzenie Kaldeyczykow y Assyrianow. 5. Vkazuie iako iest Bog wielmożny w wybawieniu Kościoła. 6. Okazuie w czym należy szczęście iego. 7. Wypisuie straszliwe zaburzenie żydowstwa. 10. Vmawia się z nieprzyiacioły kościoła, vkazuiąc im prozne ich przedsięwźięcie. 15. Naucza ktorem kształtem ludzie z Bogiem się zgadzać maią. 20. Opowieda naprawę kościoła. 23. Mowi od Assyrianow. 24. Niemasz odpuszczenia grzechow iedno w kościele.

  1. Biada tobie łupiącemu ktoryś sam nie był łupion y tobie zdraycy z ktorym się na zdradzie nie obchodzono, gdy łupić przestaniesz będziesz też łupion, a gdy zdradzać nie będziesz, dopieroż cię zdradzać będą.
  2. Panie zmiłuy się nad nami bo oczekawalichmy ciebie, bądź ramieniem tych A z poranku, a zbawieniem naszym w dzień vtrapienia.
      A To iest, czasu potrzeby abo zawżdy.

  3. Przed głosem ogromnym B narodowie vcieką, a przed wywyższeniem twoim rozproszą się pogani.
      B Rozumie o Babilończykoch, ktorych woysko było z rozmaitych narodow, A głos przed ktorym mieli tył podać, są Persowie y Medowie.

  4. C A łupy wasze iako chrząszcze pozbierane będą, a D zbieżą się do nich w skok iako szarańcza.
      C Ty słowa ściągaią się na Babilończyki, ktore przyrownywa chrząszczom y Szarańczey, a to z tąd, iż nic inego czynić nie vmieią, iedno szkodę, chociaż też nie tak wiele mocy maią, y łacwie pobici być mogą.
      D To iest, nieprzyiaciele waszy Persowie y Medowie.

  5. Wywyższon iest Pan gdyż mieszka na wysokości, napełni Syon sądem y sprawiedliwością.
  6. Vtwierdzenie czasu iego, będzie moc, zbawienie, mądrość, y vmieiętność, a boiaźń Pańska skarb iego będzie.
  7. Oto E gońcy ich wołaią na dworze, a posłowie pokoiu gorzko płaczą.
      E To się rozumie o Poslech ktore Ezechiasz słał o pokoy do Sennacheriba, a gdy tam nic nieotrzymali z żałością się wrocili.

  8. F Drogi roskopane są, podrożnik nie idzie ścieszką, przymierze rozerwane iest, miasta odrzucił, a lud za nic sobie miał.
      F Oznaymuie iakim się srogim sposobem obchodził z nimi Sennacheryb.

  9. Zasmuciła się ziemia y wątleie, Liban wywrocon, a Saron w pustynią obrocone iest, a Basan y Karmel spustoszone są.
  10. Teraz powstanę Mowi Pan, teraz się wywyższę, a teraz się wyniosę.
  11. G Pocznicie słomę, a porodzicie ścierń, duch wasz pożrze was iako ogień.
      G Ty słowa sciągaią się na Sennacheryba, iakoby rzekł, Prożną radę zaczynacie ktora nie prziydzie ku skończeniu.

  12. A będą narodowie iako wypalone wapno, y będą iako wycięte a popalone ciernie.
  13. Wy ktorzy iesteście daleko, słuchaycie com vczynił, a wy co blisko iesteście poznaycie moc moię.
  14. Grzesznicy zlękli się w Syonie, a obłudnicy zadrżeli mowiąc, Y ktoż z nas zmieszkać może z ogniem pożyraiącym: Y ktoż z nas mieszkać będzie z vpaleniem wiecznym:
  15. * Ten ktory w sprawiedliwosci chodzi, a co iest prawego mowi, ktory się zyskiem gwałtownym y niesprawiedliwym brzydzi, y otrząsa ręce swe aby darow nie brał, a zatyka vszy aby nie słuchał rady na rozlanie krwie, y ktory zatwiera oczy aby nie patrzał na złe.
      * Psal.15.v.2.

  16. A tenci mieszkać będzie na wysokości, vcieczka iego będzie na mocną skałę, będzie dan iemu chleb, a wody iego wieczne będą.
  17. H Oczy iego oglądaią Krola w maiestacie iego, y oglądaią ziemię daleką.
      H To iest, po porażce Sennacherybowey.

  18. I Serce twe będzie rozmyslać o boiaźni, + Y gdzież iest K pisarz: gdzież iest ważnik: gdzież iest szacownik szacuiący zacne domy:
      I Opowieda im iż będą vstraszeni boiaźnią trapienia y przesladowania od nieprzyiacioł, a będą sobie przypominać o tych vrzędnikoch.
      K Ci byli ktorzy spisowali lud iako ktory wiele podatkow płacić miał, a Ważnik był ktory odbierał pieniądze za winy, Szacownik zasię ktory oględował budowania aby wedle niego szedł popłatek do skarbu.

      + 1.do Kor.1.v.20.

  19. Nie oglądasz ludu okrutnego, ludu ięzyka trudnego y nie zrozumianego, mowy obcey ktorey nie będziesz mogł zrozumieć.
  20. Weyrzyż Syon miasto zgromadzenia naszego, a oczy twe oglądaią Ieruzalem mieszkanie spokoyne, przybytek ktory nigdy przeniesion nie będzie, ani L gwoździe iego na wieki poruszone będą, a żaden się iego powrozek nie zerwie.
      L W tych słowiech okazuie moc y trfałość kościoła Pańskiego.

  21. Gdyż tam prawdziwie Pan mocny bedzie nam iako miesce rzek y strumieniow szerokich, po ktorych się na łodziach wiosły woźić nie będą, ani okręt wielki tamtędy przeydzie.
  22. Bo Pan iest sędzia nasz, Pan iest vstawca praw naszych, Pan iest krol nasz, a sam nas on wybawi.
  23. Osłabiały M powrozy twoie, tak iż ani masztu swego mocno vdzierżeć, ani żaglow rosciągnąć mogą, A tedyć rodzielone będą korzyści łupu wielkiego, tak iż y chromi rozchwycą ie.
      M Tu zasię przytaczaiąc rzecz na Assyriany vkazuie vpadek nieprzyiacioł kościoła Bożego.

  24. N A żaden mieszkaiący nie rzecze, Iestem chor, a złość ludu tam mieszkaiącego odpuszczona będzie.
      N Opowieda iż lud iego będzie wolen od każdego niebespieczeństwa, tak docześnego iako y wiecznego.

    Kapituła 34.
    ¶ 1.y.10. Wypisuie pomstę ktorą Pan okazać ma nad nieprzyiacioły swoimi. 8. A iż Bog karze niewierniki dla kościoła swego. 16. Odsyła Zydy do ksiąg zakonu, aby byli w tym vtwierdzeni co im powiedaią.

  1. A Przybliżcie się narodowie ku słuchaniu, a wy ludzie wyrozumiewaycie, ziemio y wszytko co na niey iest słuchay, okrągu świata y wszystko co się rodzi na niem.
      A Obraca rzecz swą do narodow okolicznych żydom, przywodząc ie ktemu aby pilnie słuchali słow iego.

  2. Abowiem popędliwość Pańska iest nad wszytkimi narody, a rozgniewanie iego nad wszytkimi zastępy ich, poraźił ie a podał ie na pomordowanie.
  3. A pobici ich precz wyrzuceni będą, y zaśmierdzą się trupy ich, a opłyną gory krwią ich.
  4. Y wszytek B zastęp niebieski zniszczeie, a niebiosa zwinione będą iako księgi, C y wszytek ich zastęp vpadnie iako list vpada z macice a z drzewa figowego.
      B To iest gwiazdy.
      C To mowi wedle rozumu ludzkiego abowiem gdy na ludzi ostatnie zginienie przychodzi, tedy są tak złey mysli, że iuż mniemaią aby niebo y źiemia zginąć miało.

  5. Abowiem miecz moy D opoiony iest na niebie, A oto zstąpi przeciw Edomczykom na sąd, a przeciw ludowi naznaczonemu ku straceniu.
      D To iest krwią vmazany a powieda na niebie dawaiąc znać wieczną radę Bożą ktory to zdawna tak v siebie postanowił.

  6. Miecz Pański pełny iest krwie, vtłuścił się w tłustosci y we krwi E baranow y kozłow, y w łoiu około nerek skopowych, ofiara Pańska iest w F Bozra, a wielka porażka w źiemi Edomskiey.
      E Pod tymi imionami baranow y kozłow, dawa znać zacnieysze, y ty co są niższego stanu miedzy ludem.
      F Bozra iest miasto w źiemi Edomskiey o ktorym powieda iż miało być ogniem popalone.

  7. A G iednorożcowie zstąpią z nimi y bycy z wołmi, a źiemia ich będzie opoiona krwią, y proch ich skrzepnie się z tłustoscią.
      G To iest, mocarze y książęta.

  8. * Abowiē dzień iest pomsty Pańskiey a rok zapłaty ku zemsczeniu Syona.
      * Nizey.63.v.4.

  9. Rzeki iey obrocą się w smołę, a proch iey w siarkę, a źiemia w żywicę goraiącą.
  10. Nie będzie zgaszona ani we dnie ani w nocy, dym iey wiecznie się kurzyć będzie a od narodu do narodu pusta będzie, a żaden nie będzie, co by przez nie przeszedł.
  11. * Ale bąk y bocian posiędą ią, puchacz y kruk mieszkać w niey będą, y będzie podłuk sznuru zborzona, a podług wagi spustoszona.
      * Sofo.2.v.14.

  12. Slachcicy iey nie będą Pany w niey, y wszytki książęta iey wniwecz się obrocą.
  13. Zrostą ciernia na pałacach iey, pokrzywa y oset na zamkach iey, będzie mieszkaniem smokom, a przebywaniem struśom.
  14. Tam się H Zyim y Iim zeydą, a zawoła I Latawiec na towarzysze swoie: Tam Iędza leżeć będzie y naydzie sobie odpoczynienie.
      H O tym patrz wyzszey w 13.v.21.
      I Niektorzy wykładaią Satyra albo dzikiego męża.

  15. A lelek vplecie sobie gniazdo, y wysiedzi iayca swe, a wylęże y schowa pod cieniem dzieci swe, a tamże się też zlecą społu sępowie.
  16. Szukaycie w księgach Pańskich a czytaycie nic się iście z tego nie vmnieyszy, a iedno z drugim nie vbędzie, abowiem vsta iego to roskazały, a duch iego zbierze ie.
  17. Rzucił im o nię los, a ręka iego ią sznurem im rozmierzyła, posiędą ią na wieki, a od narodu do narodu mieszkać w niey będą.

    Kapituła 35.
    ¶ 1. Wypisuie dziwną odmianę ktora sie miała stać po wszytkim świecie pod krolestwem Krystusowym. 3. Vkazuie iaki iest vrząd kaznodzieiow Ewanieliiey. 5. Pożytki ktore z tąd przychodzą.

  1. Pustynia y mieysce leśne weselić się będą, a mieysce spustoszałe rozraduie się y zakwitnie iako lilia.
  2. Zrodzi w obfitosci, a będzie się barzo weselić y wykrzykać, chwała Libanu iemu dana iest, y ochędostwo Karmelu y Saron, oni oglądaią chwałę Pańską, a zacność Boga naszego.
  3. Posilcie ręce spracowane, a potwierdzcie zemdlone kolana.
  4. Mowcie do zatrwożonych w sercu, Vmocnicie się, a nie boycie się, oto Bog wasz przyidzie z pomstą, Bog przyidzie z nagrodą a zbawi nas.
  5. Tedy * oczy slepych otworzone będą, a vszy głuchych otworzą się.
      * Mat.15.v.30.

  6. Tedy skoczy chromy iako ieleń, a ięzyk niemych zaśpiewa chwałę, abowiem wody wyniknęły na puszczy, a rzeki w mieyscach lesnych.
  7. A mieysca ktore suche były staną się iako ieźierzyska, a ktore były bez wod staną się obfituiące zdroymi, a w łożyskach smokow trzcin zieloność y sitowia wzeydzie.
  8. Y będzie tam ścieszka y droga, a przezową ią drogą świętą, a ten ktory iest pokalany nie poydzie ią, y będzie przed nimi chodzący na drodze tak iż y głupi więcey nie zbłądzą.
  9. Nie będzie tam iuż więcey lew, ani żadna bestya szkodliwa tam się więcey przechadzać będzie, ani tam naleźiona będzie, ale A tam przechod prześpieczny będzie.
      A W Zydowskim stoi, a poydą nią wybawieni albo odkupieni.

  10. Odkupieni Pańscy nawrocą się y przyidą do Syonu z chwałą, a będzie wesele wieczne nad głową ich, otrzymaią radość y wesele, a żałość y smętek zginie.

    Kapituła 36.
    ¶ 1. Sennacheryb ruszył woynę przeciw krolestwu Iudskiemu. 2. Posyła Rabsacesa ku oblężeniu Ieruzalem. 3. Eliakim y ini słudzy Krola Ezechiasza zaieżdzaią mu. 4. Słowa iego do sług Ezechiaszowych pełne pychy y bluznierstwa przeciw Bogu. 13. Vmawia się z mieszczany Ierozolimskiemi, a stara się iakoby ie ztrwożył. 18. Bluźnierstwo iego gdy Boga Izraelskiego bogom pogańskim przyrownawa.

  1. * Przydało się roku czternastego za panowania Krola Ezechiasza, iż Sennacheryb Krol Assyriyski ciągnął przeciw wszytkim miastam obronnem Iudskiem, y zdobywał ich.
      * 2.Krol.18.v.13. 2.Kron.32.v.1.

  2. Tenże Krol Assyriyski posłał Rabsacesa z A Lachis do Ieruzalem do Krola Ezechiasza z woyskiem wielkim, ktory się położył v rur stawu wyższego na drodze pola blecharzowego.
      A To iest, miasto Iudskie.

  3. Y wyjechali do niego Eliakim syn Helkiaszow Ochmistrz, y Sobna kanclerz, y Ioah syn Asafow Sekretarz.
  4. Do ktorych rzekł Rabsaces, Powiedzcie teraz Ezechiaszowi oto tak mowi wielki Krol Krol Assyriyski, coż to iest za dufanie w ktorym vfasz:
  5. Zdami się iż tylko w vściech swych masz słow dosyć, ale do woyny potrzeba rady y mocy, teraz w kimże vfasz żeś odemnie odstąpił:
  6. Oto vfasz w tey lasce trzcinney nałomioney, to iest w Egipcie, ktorey iesliby się kto podparł, przeniknie rękę iego y przebodzie ią, Takci iest y Farao Krol Egiptski wszytkim ktorzy vfaią iemu.
  7. A iesli mi odpowiesz, Vfamy Panu Bogu naszemu: Izali nie on iest ktorego Ezechiasz kaplice popsował y z ołtarzmi, a roskazał Iudzie y Ieruzalem miastu, Przed ołtarzem tym modlić się będziecie.
  8. Teraz tedy zaręcz się Krolowi Assyriyskiemu panu memu a ia dam tobie dwa tysiąca koni, będzieszli ie sam mogł osadzić iezdnemi.
  9. A iakożbyś ty mogł odeprzeć iednemu Książęciu z służebnikow pana mego: chociaż y iednemu z namnieyszych: a wżdy ty śmiesz vfać Egiptowi dla wozow y konnych.
  10. A teraz azabych ia tu do tey ziemie wszedł woiować oprocz wiedzenia Pańskiego, Pan ci mnie rzekł, Wtargni w źiemię tę a borz ią.
  11. Tedy Eliakim, Sobna, y Ioach rzekli do Rabsacesa, Mow prosimy do nas sług twych ięzykiem Syriyskim gdyż gi rozumiemy, a nie mow z nami po Zydowsku kędy słyszy lud ktory na murzech iest.
  12. Odpowiedział im Rabsaces, Izali Pan moy posłał mię do pana twego abo do ciebie iżbych to powiedział: Izali daleko nie więcey do ludu ktory siedzi na murze, aby iedli łayna swe, y pili mocz swoy z wami:
  13. Tedy stanąwszy Rabsaces wołał głosem wielkim po Zydowsku mowiąc, Słuchaycie słow wielkiego Krola Krola Assyriyskiego.
  14. Tak mowi Krol, Niechay was nie zwodzi Ezechiasz gdyż was ratować nie może.
  15. Niechay wam powodem nie będzie Ezechiasz byście mieli Panu vfać, mowiąc tak, Pan za pewne wybawi nas, a miasto to nie będzie podane w ręce Krola Assyriyskiego.
  16. Nie słuchaycie Ezechiasza, abowiem tak mowi Krol Assyriyski, Weźmicie zemną przymierze, y wynidźcie ku mnie, a każdy z was iedz z winnice y z figi swoiey, a piy każdy z was wodę z cysterny swoiey.
  17. Aż przyciągnę a przeniosę was do ziemie ktora iest na kształt ziemie waszey, do ziemie zboż y wina, do ziemie chlebney y winney.
  18. Niechay was Ezechiasz nie zwodzi, mowiąc: Zapewne Pan wybawi nas, y ktoryż z bogow pogańskich wybawił ziemię swą z rąk Krola Assyriyskiego:
  19. Gdzie iest bog z Emat y z Arphat, gdzież iest bog z Sefarwaim: izali wybawili Samaryą z ręki moiey:
  20. Ktoryż z tych wssech bogow ziemi tych wybawił ziemię swą z rąk moich: zali y Pan może was wybawić z ręki moiey:
  21. A oni vmilknęli, a słowa nie przemowili, bo im był tak roskazał Krol: Nic mu na to nie odpowiedaycie.
  22. Tedy Eliakim syn Helkiaszow y Sobna Kanclerz, y Ioah syn Asaphow Secretarz, wrocili się do Ezechiasza rozdarszy swe odzienia, a oznaymili mu słowa Rabsacesowe.

    Kapituła 37.
    ¶ 1. Krol Ezechiasz słysząc błuźnierstwo Rabsacesowe żałościw z tego. 2. Sle do Ezaiasza posły swe. 6. Odpowiedź Ezaiaszowa do sług Krolewskich. 9. Sennacheryb znowu śle do Ezechiasza. 10. Bluźni przeciw Bogu Izraelskiemu. 16. Modlitwa Ezechiaszowa słysząc bluźnierstwa Sennacheribowe. 21. Ezaiasz cieszy Ezechiasza, opowiedaiąc mu vpadek Sennacheribow. 30. Znamieniem vtwierdza pororctwo swoie. 36. Porażka Assyryanow przez Anioła sprawiona. 38. Smierć Sennacherybowa.

  1. * Co gdy vsłyszał Krol Ezechiasz, rozdarł odzienie swoie, a oblokszy się w wor wssedł do domu Pańskiego.
      * 2.Krol.19.v.1.

  2. Y posłał Eliakima ochmistrza y Sobnę Kanclerza, y starsze kapłany obleczone w wory, do Ezaiasza Proroka syna Amosowego.
  3. Ktorzy tak mowili k niemu, Takci powiedzieć Ezechiasz roskazał, Dźień ten, iest dzień vtrapienia, łaiania y bluźnierstwa, abowiem dziatki przyszły aż do macice, a nie dostawa mocy ku rodzeniu.
  4. A za snadź vsłyszy Pan Bog twoy słowa Rabsacesowe ktorego przysłał Krol Assyriyski pan iego ku złorzeczeniu Boga żywiącego, y ku bluźnieniu słowy ktore słyszał Pan Bog twoy, a przetoż vczyń modlitwę za ostatkiem tych ktorzy pozostali.
  5. Przyszli tedy służebnicy Krola Ezechiasza ku Ezaiaszowi.
  6. Ktorym odpowiedział Ezaiasz, Powiedzcie tak panu swemu żeć tak mowi Pan, Nic się nie boy słow ktoreś słyszał, ktorymi słudzy Krola Assyriyskiego mnie lżyli.
  7. Oto ia wzbudzę nań wiatr, ktorego gdy vsłyszy szum wroci się do ziemie swey, a dam go poraźić mieczem w źiemi iego.
  8. Tedy sie Rabsaces wrocił, a nalazł Krola Assyriyskiego dobywaiącego Lobny, bo słyszał iż odciągnął od Lachis.
  9. + Przyszła też do niego wieść o Taraku Krolu Etiopskim, iż ruszył woynę przeciw iemu: Co vsłyszawszy posłał posły do Ezechiasza z tymi słowy.
      + 2.Krol.19.v.9.

  10. Tak mowcie do Ezechiasza Krola Iudskiego, Niechay cię nie zawodzi Bog twoy ktoremu vfasz, mowiąc, Nie będzie Ieruzalem podane w ręce krola Assyriyskiego.
  11. Oto słyszałeś co Krolowie Assyriyscy vczynili wszytkim ziemiam ktore poborzyli, Izali y ty możesz być wybawion:
  12. A zaż wybawili bogowie narodow ktore popsowali przodkowie moi, Gozan, Haran, Rezeph y syny Eden, ktorzy byli w Telassar:
  13. Y gdzież Krol Emat y Krol Arfad: y Krol miasta Sefarwaim, Ana y Awa:
  14. Tedy Ezechiasz wźiąwszy listy od posłow przeczedł, y wstąpił do domu Pańskiego a tam ie otworzył przed oblicznoscią Pańską.
  15. Y modlił się Ezechiasz do Pana mowiąc.
  16. Panie zastępow Boże Izraelski ktory siedzisz na Cherubiniech, tyś iest sam Bog wszech krolestw ziemskich tyś stworzył niebo y źiemię.
  17. Panie nakłońże vcho twe a vsłysz, otworz oczy twe o obeyźry, a posłuchay wszytkich słow Sennacherybowych ktore przysłał ku złorzeczeniu Boga żywiącego.
  18. Zaisteć Panie Krolowie Assyriyscy poborzyli wszytki krainy y wszytki ziemie ich.
  19. Y popalili ogniem wszytki bogi ich, gdyż oni bogowie nie byli, iedno robota rąk ludzkich, drewno a kamień, także też zginęli.
  20. Teraz tedy Panie ktory iesteś Bog nasz, wybawi nas z rąk iego, aby wszytki krolestwa na ziemi poznały, iżeś ty sam iest Pan.
  21. Tedy Ezaiasz syn Amosow posłał do Ezechiasza, z tymi słowy, Tak mowi Pan Bog Izraelski, Iżeś się do mnie modlił przeciw Sennacherybowi Krolowi Assyriyskiemu.
  22. Takowe iest słowo ktore Pan wydał przeciw iemu, Iż zgardził tobą o panno corko Syońska, a naśmiewał się z ciebie, a potrząsał na cię głową corko Ierozolimska.
  23. Komużeś to pohańbienie vczynił: kogoś bluźnił: przeciw komużeś podniosł głos twoy: a oczy swe podniosłeś wzgorę: Izali nie przeciw swiętemu Izraelskiemu:
  24. Hańbiłeś Pana przez poselstwo sług twoich, a rzekłeś, Wstąpiłem z wielkoscią wozow mych na wierzch gor w strony Libanu, a podrąbię wszytki Cedry iego y wyborne Iedliny iego, wnidę aż do końca nawyzszego mieysca iego, tak w puszczach iako y w vrodzaynych mieyscach.
  25. Roskopałem ziemię, a piłem wody, y wysuszyłem podeszwami nog moich rzeki wszytki v miast oblężonych.
  26. Izaliś nie słyszał iżem ie za dawnych czasow vczynił, a iżem ie od dawnego czasu sam sprawił: A teraz izali ie iuż mam obrocić w kupę rumu iako insze miasta obronne:
  27. Ktorych mieszczanie byli iako przez ręki, polękali się y stali się iako trawa polna, a iako zielsko zielone, y iako trawa na dachu ktora pierwey niż vroście, zwiędnie.
  28. Swiadomem mieszkania twego wyścia y weścia twego, y popędliwości twoiey przeciwko sobie.
  29. A iż się burzysz przeciwko mnie, hardość twoia przyszła do vszu moich, wprawię kolca w nozdrze twoie, a kryg w gębę twoię, y odwiodę cię drogą tąż ktorąś przyszedł.
  30. A przetoż ty Ezechiaszu to znamię mieć będziesz, Tego roku rzeczy zachowane ieść będziesz, drugiego roku co się samo zrodzi, a trzeciego będziesz siać y żąć, a będziecie winnice szczepić y pożywać owocu z nich.
  31. A co pozostanie z domu Iudskiego, wkorzeni się w głębią, a na wierzchu wyda owoc z siebie.
  32. Abowiem wynidą ostatki z Ieruzalem, a niektorzy pozostawieni z gory Syon, To vczyni niewymowna miłość Pana zastępow.
  33. A dla tegoż tak mowi Pan o krolu Assyryiskim: Nie wtargnie do miasta tego, y strzały swey nie wstrzeli do niego, z tarczą tam żaden nie przystąpi, ani vsypie szańcow około niego.
  34. Wroci się tą drogą ktorą przyszedł, a nie wnidzie do miasta tego mowi Pan.
  35. Y będę bronił miasta tego sam dla siebie, y zachowam ie sam dla siebie y dla Dawida sługi moiego.
  36. Y wyszedł Anioł Pański a zamordował sto ośmi dziesiąt y pięć tysięcy ludu w oboźie Assyriyskim, * A gdy wstali rano, vyzreli ano wszędy pełno trupow.
      * 2.Krol.19.v.35.

  37. Tedy Sennacheryb Krol Assyryiski ruszył się y odciągnął precz a mieszkał w A Niniwe.
      A To miasto było na on czas głową y stolicą krolow Assyriyskich, a w dziesiąci lat po Sennacheribie podbili Kaldeyczycy pod się Assyriany: ktorych Krolem był Assarhaddon.

  38. Potym gdy w kościele chwalił Nesroch boga swego, Adramalech y Sarassar synowie iego zabili go mieczem, y vciekli do ziemie Ararat, a syn iego Assarhaddon krolował po nim.

    Kapituła 38.
    ¶ 1. Smierć Ezechiaszowi opowiedziana przez Proroka. 3. Ezechiasz modli się Panu. 5. Ezaiasz opowieda mu iż żywot iego ma być przedłużony. 8. Daie mu znamię ku vtwierdzeniu obietnice swoiey. 9. Vskarżanie Ezechiaszowe czasu choroby. 21. Ezechiasz przyszedł ku pierwszemu zdrowiu.

  1. * Zachorzał onych czasow Ezechiasz aż na śmierć, y przyszedł do niego Prorok Ezaiasz syn Amosow a rzekł do niego, Tak mowi Pan, Rosprawi dom twoy abowiem vmrzesz a nie będziesz dłużey żyw.
      * W 2.Krol.20.v.1. W 2.Kron.32.v.24.

  2. Tedy A Ezechiasz obrocił do ściany twarz swoię, a modlił się do Pana.
      A Ten Krol był zięty boleścią serdeczną iż widział Boga na się rozgniewangeo, a iż go w rychle miał ziąć z świata, iakoby niegodnego ku vżywaniu Krolewskiego stanu, a ktemu iż baczył iako wielka odmiana być miała w kościele Pańskim, gdyż żadnego był ieszcze po sobie potomstwa nie zostawił.

  3. Y rzekł, B Panie proszę wspomni teraz iakom chodził przed oblicznością twoią w prawdzie y w całym sercu, a iżem to sprawował co się podobało tobie, y płakał Ezechiasz płaczem wielkim.
      B O tey modlitwie patrz. 2.Krol.20.

  4. Tedy słowo Pańskie było takie do Ezaiasza.
  5. Idź a powiedz Ezechiaszowi, Pan Bog Dawida oyca twego tak mowi: Wysłuchałem modlitwę twoię, y widziałem łzy twoie, Oto nad twoie dni przydam lat piętnaście.
  6. Y wybawię cię z rąk Krola Assyryiskiego y miasto to, a będę go bronił.
  7. A to będziesz miał za znamię od Pana, iż Pan słowo to ktore obiecał wypełni.
  8. Oto roskażę wrocić się cieniowi dziesiącią stopniow na zad ktory stępuie na kompasie Achasowym, a słońce wroci się dziesiącią stopniow po ktorych przeszło.
  9. Pisanie Ezechiasza Krola Iudskiego gdy chorował y ozdrowiał z niemocy swoiey.
  10. Mowiłem przy C vkroceniu dni moich, Poydę do bran grobu, pozbawionem ostatka lat moich.
      C To iest, gdy mi oznaymiono moię śmierć.

  11. Mowiłem nie oglądam Pana D Pana E w źiemi żywiących, nie oglądam więcey człowieka z mieszkaiącemi na ziemi.
      D W tym słowie Pana rozumie miesce święte Pańskie kędy mu czyniono chwałę.
      E To iest na świecie.

  12. Wiek moy minął, a F przeniesion iest odemnie iako budka pasterska, oderznąłem żywot moy iako tkacz, wynędzonem był suchotami, ode dnia aż do nocy dokonywałeś mię.
      F To iest, muszę szukać mieszkania inego.

  13. Zamierzałem iedno do zaranku kres żywota mego, ale on pokruszył we mnie wszytki kości moie iako Lew, ode dnia do nocy iuż mię dokończysz.
  14. Szczebiotałem iako żurawi y iaskołka, a huczałem iako gołębica, oczy me zemdlały poglądaiąc ku gorze, Panie boleść mię ściska, raczże vlżyć.
  15. Y coż rzekę: Onci iest co do mnie rzekł a G vczynił to będę cicho chodził przez wszytki lata moie H w gorzkosci dusze moiey.
      G Iakoby rzekł, gdyć tak powiedział iest rzecz pewna że vmrzeć muszę.
      H To iest, poki będę żyw w żałości być muszę dla śmierci ktorą mi oznaymiono.

  16. Panie wszytkim tym ktorzy po tych leciech żyć będą, żywot ducha mego I znaczny będzie, boś ty mnie był K vspił y potymeś mię ożywił.
      I To iest, oni ktorzy po mnie żywi zostaną, poznaią to iakoś ty mnie przywrocił ku zdrowiu.
      K To iest, dopuściłeś śmierć.

  17. Oto ma mieyscu pokoiu gorzkość moia nagorzczeysza, ale się tobie podobało wyrwać duszę moię z dołu zepsowania, gdyżeś precz na zad zarzucił wszytki grzechy moie.
  18. Abowiem grob nie będzie wyznawał ciebie, ani śmierć będzie chwalić ciebie, * ci ktorzy w doł wstępuią nie będą sławić prawdy twoiey.
      * Psalm.6.v.6. Psalm.115.v.17.

  19. Ale żywy, żywy on sam ciebie wyznawać będzie tak iako y ia dziś, ociec oznaymi prawdę twą synom swoim.
  20. Pan stał się mnie zbawieniem, a przetoż będziem śpiewać piosnki moie po wszytki dni żywota naszego w Domu Pańskim.
  21. Tedy Ezaiasz roskazał iżby wźięli trochę fig y vczynili plastr na wrzod iego aby się zagoił.
  22. Y rzekł Ezechiasz, Coż będzie za znak iż ia wstąpię do domu Pańskiego.

    Kapituła 39.
    ¶ 1. Krol Babiloński posyła listy y dary do Ezechiasza. 2. Ezechiasz ruszony pychą y prożną chwałą okazuie im skarby swe. 3. Sztrofuie go z tego Ezaiasz. 8. Odpowiedź Ezechiaszowa na pogrożki Ezaiaszowe.

  1. W * tym czasie A Merodach Baladan, syn Baladanow krol Babiloński posłał listy y dary do Ezechiasza, abowiem słyszał iako był chor y ozdrowiał.
      A Ten był napirwszy krol Babiloński, ktory pod swą moc podbił Assiriany dziesiątego roku za panowania swego.

      * 2.Krol.20.v.12.

  2. Był im tedy Ezechiasz rad, y vkazał przed nimi kosztowne skarby swe złoto y srebro, wonności y drogie maści y wszytek swoy rysztunek rycerski, owa wszytko cokolwiek było w skarbiech iego, tak iż nic nie było w domu y w państwie iego czego by im nie vkazał.
  3. Ezaiasz tedy przyszedł do Krola Ezechiasza, y mowił tak, Coć powiedzieli mężowie ci y z kąd do ciebie przyszli: Odpowiedział Ezechiasz, Przyszli do mnie z źiemie dalekiey z Babilonu.
  4. A on rzekł do niego, Coż wżdy widzieli w domu twoim: Powiedział Ezechiasz, Wszytko widzieli co iedno było w domu moim, y nie masz nic w skarbiech moich czego bych im nie vkazał.
  5. Tedy rzekł Ezaiasz Ezechiaszowi, Słuchay słowa Pana zastępow.
  6. Prziydzie ten czas, iż wszytko cokolwiek iest w domu twoim, y co przodkowie twoi aż do dnia dzisieyszego zbierali, będzie odniesiono do Babilonu, tak iż nic nie zostanie tego, Mowi Pan.
  7. Pobiorą y syny ktorzy wynidą a zrodzą się z ciebie, a będą komorniki na dworze Krola Babilońskiego.
  8. Tedy rzekł Ezechiasz do Ezaiasza, Słowo Pańskie ktore powiedasz dobre iest: Y rzekł k temu, Lecz niechay tylko będzie pokoy a beśpieczeństwo za żywota mego.

    Kapituła 40.
    ¶ 1. Cieszy kościoł a obiecuie mu odpuszczenie grzechow iego. 3. Opowieda przyście Iana Krzciciela. 4. Okazuie iż nic Panu przekażać niema gdy ma czynić odkupienie kościoła swego. 5. Oznaymuie iakiey zacności to odkupienie koscioła być miało. 6. Cokolwiek się zda nazacnieyszego w człowieku, wszytko iest prożność. 9. Pan roskazuie opowiedać Ewanielią w kościele. 10. Co za dobrodzieystwa nam przypadaią z obliczności Pańskiey. 12.y 21. Moc, Mądrość y rada Boża. 19. Prożność y szaleństwo bałwochwalcow. 26. Wierne napomina aby oczy swe podnosili wzgorę ku rozmyslaniu spraw Boskich. 29. Pan iest mocą vtrapionych w nim vfaiących.

  1. A Cieszcie cieszcie lud moy mowi BOG wasz.
      A Iakoby rzekł, Pan Bog was nie opuści abyście mieli być przez prorokow ktorzy was cieszyć będą w wielkich kłopociech ktore na was maią prziść, bowiem ich wzbudzi kilka ktorym rozkaże aby was cieszyli. A tu Ezaiasz y w inych proroctwach mowi do tych ktorzy po nim nastać mieli, opuszczaiąc ony ktorzy byli za niego niechcąc prziymować napominania y pogrozek iego.

  2. Opowiedzcie to co by było ku mysli Ierozolimie, a wzowcie go, gdyż przyszedł czas iego, a złość iego odpuszczona iest, y wźięło w dwoy nasob z ręki Pańskiey za wszytki grzechy swoie.
  3. * Głos będzie wołaiący na A puszczy, Gotuycie B drogę Panu, przeprawuycie na puszczy scieszkę prostą Bogu naszemu.
      A Dawa znać o więźieniu Babilońskim. B Ty słowa gotuycie. rc. ściągaią się na Cyrusa, na Persy, y na Medy, dla wybawienia ludu z więźienia onego, ktore było figurą więźienia w grzechu y w mocy szatańskiey, z ktorego nas Krystus wyzwolić miał.

      * Mat.3.v.3. Mar.1.v.3. Luk.3.v.4. Ian.1.v.23.

  4. Każda dolina podniesiona będzie, a C każda gora y pagorek poniżon będzie, mieysca nierowne wyrownane będą, a gorzyste na proste drogi rosprawione będą.
      C Przez gory dawa znać wszytki przekażki y zawady tego wybawienia.

  5. Y chwała Pańska obiawi się, a każde ciało ogląda społu iż vsta Pańskie mowiły.
  6. Głos rzekł, Wołay, A iam rzekł Coż mam wołać + D wszelkie ciało siano iest, a wszytka zacność iego iako kwiat polny.
      D W tym słowie ciała rozumie wszytko to co iest dobre w człowieku, a z czego się chłubić może.

      + Iaku.1.v.10. 1.Piotr.1.v.24.

  7. Trawa poschła, a kwiatek zwiędnął, abowiem wiatr Pański obwionął ie, Zaprawdęć lud iest trawa.
  8. Trawa poschła a kwiatek zwiędnął, ale # słowo Boga naszego na wieki trwa.
      # Ian.12.v.34.

  9. O Syon opowiedaiąca rzeczy nowe, wstęp na wysoką gorę, o Ieruzalem ktore przynosisz nowiny podnieś głos twoy ze wszytkiey mocy, podnieś a nie lękay się, mowi do miast Iudskich, Oto Bog wasz.
  10. Oto Pan Bog prziydzie w mocy, y ramię iego panować będzie, oto zapłata iego z nim, a nagroda iego przed nim.
  11. o Paść będzie trzodę iako pasterz pozbiera baranki ramieniem swoim, y na łonie swym piastować ie będzie, a płodne przeprowadzać będzie.
      o Ezech.34.v.12. y 22. y 37.v.24. Ian.10.v.11.

  12. Y ktoż pomierzył wody garścią swoią: a kto piędzią rozmierzył nieba: ktoż trzemi palcy ogarnął wszytek proch ziemie: a kto na bezmianie zaważył gory, a pagorki na wadze.
  13. * Y ktoż był wodzem duchowi Pańskiemu, abo kto był raycą iego a kto go vczył:
      * Ekk.8.v.17. Rzym.11.v.34. 1.Kor.2.v.16.

  14. Czyieyże vżywał rady, ktoż go ćwiczył a vczył scieszki sądu, ktoż go nauczył vmieiętności, a kto mu okazał drogę zrozumienia:
  15. Oto narodowie są iako kropka w wiedrze, a są iako lekkie ziarnko na szalach, oto wyspy są iako proch pierzchaiący.
  16. A Liban nie wystatczy ku wznieceniu ognia, y E zwierzęta iego nie wystarczą palonym ofiaram.
      E Dawa znać, iż gdyby kto chchiał godną ofiarę vczynić Panu Bogu, tedy mu żadna rzecz do tego nie da dostatku.

  17. Wszyscy narodowie są przed nim iako nic, a są od niego policzeni iako rzecz niczemna y prożna.
  18. + Komuż tedy podobnym vczynicie Boga, a co za wyobrażenie vczynicie iego.
      + Dźie.17.v.29.

  19. Rzemieśnik vleie bałwana, a złotnik blachami złotymi obiie gi, y sprawi nań łańcuchy śrebrne.
  20. F Ten ktory na ofiary wybiera obierze drzewo zdrzeniste, y szuka misternego sznicera aby vczynił obraz nieporuszony.
      F Drudzy wykładaią, Ten ktory iest vbozszy obierze sobie drzewo co nie pruchnieie.

  21. G Yzali nie znacie: Y zażeście nie słuchali o tym: Y zaż wam nie iest obiawion od początku: Y zaliście niewyrozumieli o nim z vgruntowania ziemie:
      G Przekłada dwoiaki sposob poznania Bożego, ieden iest przez słuchanie słowa iego, A drugi przez przypatrowanie rzeczam stworzonym, aby się nikt za nimi nie vdawał.

  22. Onci iest ktory siedzi nad okręgiem ziemie, a ci co mieszkaią na niey są iako szarańcza, a onci iest ktory niebo rozciągnął iako cienką skorę, a rozbił ie iako namiot ku mieszkaniu.
  23. Onci iest ktory książęta obraca w niwecz, a sprawce ziemskie wyniszcza.
  24. Iakoby nie byli wszczepieni ani wsiani, ani się pień ich rozkorzenił, obwionie ie y poschną, a wicher wykręci ie iako źdźbło.
  25. Komuż mię tedy przyrownacie: a komu przypodobnion będę: mowi Swięty.
  26. Podnieście wzgorę oczy swoie, a obaczcie kto ty stworzył, y kto wywiodł woyska ich pod liczbą, a nazywa wszytki własnymi imiony: w wielkości mocy swoiey, w możności y w sile żadna nie iest ktoraby vstać miała.
  27. Dla czegoż tedy tak powiedasz ty Iakobie: a przecz tak mowisz Izraelu: Droga moia zakryta iest przed Panem, a sąd moy zataion iest przed Bogiem moim.
  28. Zaż niewiesz: a zażeś nie słyszał: iż Pan ktory stworzył granice ziemie iest Bog wieczny, nie zpracuie się ani się zrobi, a zrozumienie iego niedoścignione iest.
  29. Ale mocy przydawa zpracowanemu, a przymnaża siły zemdlonemu.
  30. Pracuią się młodzieńcy y trudzą się, a wyrostkowie mdleiąc vpadaią.
  31. Ale vfaiący w Panu oświeżeią, podniosą skrzydła iako orłowie, pobieżą a nie spracuią się, chodzić będą a nie strudzą się.

    Kapituła 41.
    ¶ 1. Pan wszytkich narodow na sąd iakoby będąc gotow czynić liczbę z nimi ze wszytkich vczynkow ich przed sędziem. 2. Przytacza w pośrodek przykład Abraamow, aby tym więcey vtwierdził Zydy. 4. On iest pirwszy y ostateczny. 6. Zapalczywość bałwochwalcow około czynienia bałwanow. 8. Izraela napominaią w wezwaniu iego, aby się nie mazał łącząc się z pogany. 10. Obietnice Boże do ludu iego Izraelskiego. 14. Nikczemność bałwanow. 27. Wybawienie obiecane Syonowi przez Proroki.

  1. Niech vmilkną przedemną wyspy a narodowie niech się posilą, niechay się zeydą, y niech mowią żebychmy się społu zeszli na sąd.
  2. Ktoryż on iest co od wschodu słońca wzbudził A sprawiedliwosć, B wezwał iey aby przyszła za niem, C podał mu narody, a podbił podeń Krole, poddał ie pod miecz iego iako proch, a łukowi iego iako słomę pierzchaiącą:
      A Przez tę sprawiedliwość rozumie Abraama prawdziwego wyznawcę sprawiedliwości.
      B To iest, wyrwał z Vr ziemie Kaldeyskiey.
      C To iest, przez obietnicę ktorą dał iemu y potomstu iego.

  3. Vganiał się z nimi, a spokoynie przeszedł drogę, na ktorą nie wyszedł nogami swemi.
  4. Ktoż to sprawił y vczynił, wzywaiący narody od początku: * Ia Pan iestem pirwszy y ostateczny.
      * Niżey.44.v.6. y 48.v.12. Ziaw.1.v.17. y 22.v.13.

  5. Wyspy vyzrały y przestraszyły się kończyny ziemie D zadrżały, zeszli się społu y E przyszli.
      D To iest, na on czas gdym tak cudow wiele czynił miedzy ludem swoim.
      E Okazuie iż chociaż ludzie widzieli takowe cuda, wszakoż się zeszli do bałwanow swoich.

  6. Każdy F podpomaga bliźniego swego, a mowi bratu swemu, Bądź serca dobrego.
      F To iest, około roboty bałwanow.

  7. Teszarz złotnika cieszy, a nadawaiący żelaza tego biie co młotem na kowadle tak mowiąc, Godzi się ku zwarzeniu, a tak gwoźdźmi znituie gi aby się nie ruszył.
  8. Ale ty Izraelu iesteś sługa moy, a tyś iest Iakobie ktoregom ia + obrał nasienie Abraama miłośnika mego.
      + Luk.1.v.55.

  9. Abowiem wywiodłem cię od ostatecznych kończyn ziemie, a wezwałem cię z dalekich mieysc iey, y rzekłem tobie, Sługa moy ty iesteś, obrałem cię a nie odrzuciłem cię.
  10. Nie boyże się tedy bom iest z tobą, nie trwoż się bom iest Bog twoy, vmocniłem cię y ratowałem cię, a podpierałem cię prawicą sprawiedliwości moiey.
  11. Oto wszyscy ktorzy cię naieżdżaią zawstydzą się a będą pohańbieni, y w niwecz się obrocą, a ci ktorzy na cię walczą poginą.
  12. Będziesz ich szukać a nie znaydziesz, to iest, ludzi ktorzy się z tobą wadzą, y będą iakoby nic, a ktorzy z tobą walczą, zniszczeią.
  13. Abowiem ia iestem Pan Bog twoy ktory dzierżę rękę twoię a mowię do ciebie, Nie boy się bo cię wspomogę.
  14. Nie boy się G robaczku Iakobie y ty Izraelu ratuię cię mowi Pan, będę wybawicielem twym ia święty Izraelski.
      G Nazywa Pan lud swoy słowy takowemi dla iego małości, y iakoby go nie było, iakoby rzekł, Chociaś się ty zdał nikczemnym, tedy ia ratuię ciebie.

  15. Otom ia ciebie vczynił iako woz, a iako branę nową zębiastą, ty będziesz łamał H gory, a obrocisz ię w drobne skiby, a pagorki w proch pokruszysz.
      H To iest, harde nieprzyiacioły twoie.

  16. Będziesz ie przewiewał, a rozniesie ie wiatr, a wicher rosproszy ie, ale się ty rozraduiesz w Panu, a będziesz się chlubił świętym Izraelskim.
  17. Vbodzy a nędznicy będą szukać wody a nie będzie iey, a ięzyk ich od pragnienia vschnie, ia Pan wysłucham ich, ia Bog Izraelski nie opuszczę ich.
  18. Otworzę I rzeki na mieyscach wysokich, a zdroie w pośrodku dolin, obrocę pustynie w ieźiora wod, a źiemię suchą w wody ciekące.
      I Obietnica tych wod zamyka w sobie wody obiecane przez Krystusa ku vgaszeniu pragnienia w grzechoch.

  19. Na puszczy postawię Cedr, sośnią Miert, y oliwne drzewo, postawię na puszczy iedlinę, wiąz, y buxpan pospołu.
  20. Aby widzieli y wiedzieli, obaczyli y wyrozumieli iż ręka Pańska ty rzeczy vczyniła, a święty Izraelski stworzył ie.
  21. K Przełożcie rzecz waszę mowi Pan, a przywiedźcie dowody swe mocne mowi Krol Iakobow.
      K Mowi do narodow pogańskich, tak iako czyni y w pierwszym wierszu.

  22. A Niech przystąpią a nam oznaymią co ma być, powiedaycież co iuż przeszło, a będziemy rozbierać abysmy wiedzieli co za koniec ich ma być abo nam przyszłe rzeczy powiedzcie.
      A To iest, bogowie waszy niechay się okażą iż są bogi, bo iesli są bogowie tedyć muszą wiedzieć wszytko, ale iż nie wiedzą przeszłych ani przyszłych rzeczy a przetoż też nie są bogi.

  23. Oznaymcież przyszłe rzeczy a poznamy żeście są bogowie, czyńcie źle abo dobrze, abysmy opowiedali a społem się przypatrowali.
  24. Oto wy zniszczego iesteście, a sprawa wasza niczemna iest, brzytki iest ten co was obrał.
  25. Wzbudziłem go od M pułnocy, y przyidzie N a będzie wzywał imienia mego od Wschodu słońca, a przyidzie na Książęta iako na błoto, y podepce ie iako garnczarz glinę.
      M Opowieda więżienie ludowi swemu od Krola Babilońskiego.
      N To się ściąga na Cyrusa y na iego woysko przeciwko Babilończykom, ktore tu nazywa blotem y gliną.

  26. O Ktoż to obiawił od początku abychmy go poznali: y od dawna, a rzeczemy że iest sprawiedliwy: Ale niemasz żadnego coby to oznaymił abo obiawił, ani coby słyszał o tym słowa wasze.
      O Y ktoryż z bogow waszych oznaymuie rzeczy przyszłe.

  27. Ia iestem pierwszy ktory mowię do Syonu: Oto oto są oni, y dam posła opowiedaiącego wdzięczną nowinę Ierozolimie.
  28. Y patrzałem, a żaden nie był miedzy nimi coby dał radę, pytałem się ich a żaden nie odpowiedział słowa.
  29. Oto wszyscy są niesprawiedliwi a vczynki ich niczemne są, bałwany ich są wiatr a prożność.

    Kapituła 42.
    ¶ 1. Proroctwo o Krystusię o pokorze y o cichosci iego. 6. Koniec przyścia Krystusowego na świat. 8. Pan iest miłośnik chutliwy chwały swey. 10. Napomina wierne ku chwaleniu Boga. 13. Moc y możność Pańska w bronieniu Kościoła swego. 18. Zaslepienie Zydowskie karze Prorok. 21. Pan zawżdy chce aby dobrze było wiernym iego. 22. Pan karze Izraela dla złosci iego.

  1. A Oto B sługa moy podeprę się na nim, onci iest ktoregom obrał, * dusza moia w nim sobie vpodobała, położyłem ducha swego na nim y przyniesie sąd narodom.
      A Maią Prorocy zwyczay przypominać o Krystusie po każdey zacney a wielkiey obietnicy abowiem on iest fundament na ktorym są wszytki obietnice założone y mocnie vtwierdzone.
      B Rozumie o Krystusie.

      * Mat.12.v.18.

  2. Nie będzie wołał, ani będzie C wywyższony, a głosu iego nie będzie słychać na vlicach.
      C Niektorzy wykładaią, Nie będzie brakował osobami, abo nie będzie vskarżaiącym się.

  3. Nie skruszy trzciny nałomioney, ani D zagasi knota kurzącego się, a wywiedzie sąd w prawdzie.
      D To iest, będzie folgował mdłem y niemocnem.

  4. Nie vpracuie się, ani będzie skwapliwy, aż założy sąd na ziemi, E Wyspy zakonu iego oczekawać będą.
      E To iest, narodowie pogańscy.

  5. Tak mowi Pan Bog stworzyciel niebios y ktory ie rospostarł, y ktory rozszerzył ziemię ze wszytkiemi iey vrodzaymi, ktory dał tchnienie ludowi na niey mieszkaiącemu, a ducha tym co przebywaią na niey.
  6. F Ia Pan wyzwałem cię w sprawiedliwosci, a dzierżąc rękę twą strzedz cię będę, + a położę cię za przymierze ludowi, y za światłość Poganom.
      F Słowa Boga oyca do Krystusa syna swego.

      + Niżey.49.v.6. Dźiei.13.v.47.

  7. Abyś otworzył oczy slepych, a więźnie abyś wybawił z ciemnice, a z więźienia tych ktorzy siedzą w ciemnościach.
  8. Ia Pan toć iest imię moie # nie dam chwały moiey inemu, ani czci swey bałwanom.
      # Niżey.48.v.11.

  9. Oto przeszłe rzeczy przyszły, a ia oznaymuię nowe, Ty wam opowiem pierwey niż przyidą.
  10. Zaśpiewaycie Panu piosnkę nową, chwała iego niech będzie od końca ziemie od tych, ktorzy wstępuią na Morze y od tego co w nim iest, od Wyspow y mieszkaiących na nich.
  11. Pustynia niech podniesie głos swoy, a miasta iey y miasteczka gdzie mieszka Kedar, mieszkaiący na skałach niech wykrzykaią, niech zawołaią od wierzchu gor.
  12. Niechay dadzą chwałę Panu, a niech oznaymią chwałę iego na wyspiech.
  13. Wynidzie Pan iako możny Hetman, a zapali się chucią iako rycerz, będzie wołał y wykrzykał, a weźmie moc nad nieprzyiacioły swemi.
  14. Długociem milczał a taiłem się, y zadzierżawałem się, ale teraz będę wołał iako rodząca, spustoszę a połknę razem wszytko.
  15. Obrocę gory y pagorki w pustynie, y posuszę wszytki zioła ich, rzeki w wyspy obrocę, a ieźiora wysuszę.
  16. Przywiodę slepe na drogę ktorey nie wiedzieli, a przyprowadzę ie na scieszkę ktorey nie znali, odmienię przed nimi ciemności w swiatłość, a co iest krzywego wyprostuię, to ia vczynię im, a nie opuszczę ich.
  17. Ktorzy tedy vfaią w bałwaniech, niech się wrocą wspak, a niech pohańbieni będą, a ktorzy mowią obrazowi litemu, Wyście bogowie naszy.
  18. Głuszy słuchaycie, slepi otworzcie oczy abyście widzieli.
  19. G Ktoż iest slepy iedno sługa moy: a głuchy iedno poseł moy ktorego posyłam: ktoż iest slepy iedno on com go H doskonałym vczynił: a kto slepy iedno sługa Pański:
      G Gdy nazwał slepemi narody pogańskie, obraca za się rzecz do ludu swego, y do sprawcow iego, nazywaiąc ie slepemi y głuchemi, gdyż ani widzieć ani słyszeć niechcieli.
      H Tu rozumie o kapłaniech y prorocech, ktorzy doskonałemi być mieli.

  20. Widząc wiele a nic nie bacząc: maiąc vszy otworzone a nic nie słysząc:
  21. Pan dobrze to chciał vczynić dla sprawiedliwości swoiey, a ku wywyższeniu y rozszerzeniu zakonu swego.
  22. Ale lud ten iest złupiony y podeptany, a z niego wszyscy powiązani są w iaskiniach, a pozamykani w ciemnicach, wydani będą na złupienie, a żaden nie będzie coby ie wybawił, będą rozborzeni, a żaden nie rzecze, wroć.
  23. Ktoż miedzy wami słyszy takowe rzeczy, kto ie poymuie vszyma a zrozumie na potym.
  24. Ktoż podał Iakoba ku łupu, a Izraela drapieżcom: Izali nie Pan przeciw ktoremuchmy zgrzeszyli, a nie chodzilichmy drogami iego, anismy chcieli słuchać zakonu iego.
  25. Dla tego wylał nań Pan popędliwość gniewu swego, y gwałtowną walkę, a wypalił gi wkoło, a wżdy się nie vznał, dopiekł mu, a wżdy się mu to serca nietknęło.

    Kapituła 43.
    ¶ 1. Pan po pogrożkach cieszy lud swoy. 5. Obiecuie wybawienie z więźienia Babilońskiego. 8. Nasmiewa się z fałszywych bogow pogańskich. 11. Sam Pan zbawiciel. 13. Zaden nie vydzie ręki iego. 14. Iest odkupiciel Swięty, stworzyciel y Krol Izraelski. 16. Przywodzi na pamięć cuda Egiptskie. 21. Czemu obrał Izraela. 25. Gładzi grzechy sam dla siebie.

  1. A teraz tak mowi stworzyciel Pan twoy o Iakobie, a ten co cię sprawił o Izraelu, Nie boy się, abowiemem cię odkupił, a imieniem własnym mianowałem cię, Tyś iest moy.
  2. A Kiedy przechodzić będziesz wody, będę z tobą, a rzeki nie zatopią cię, gdy poydziesz przez ogień, nie sparzysz się, a płomień nie vpali cię.
      A Przez wodę y ogień rozumie wszytki nieszczęścia ktore mogą szkodzić.

  3. Abowiem iestem Pan Bog twoy Swięty Izraelski, Zbawiciel twoy. A B dałem Egipt na okup twoy, a Etiopią y Sabę za cię.
      B To mowi dla Sennacheryba ktorego obrocił na Egipt, na Etyopią, y na Sabę miasto ludu swego.

  4. Gdyżeś kosztowny y zacny był przedemną, a vmiłowałem cię, a przetoż dam ludzi ine za cię, a narody ine za twoie zdrowie.
  5. Nie boyże się bom ia iest z tobą, a wyzowę nasienie twoie od wschodu słońca, a zgromadzę cię od zachodu.
  6. C Rzeknę do pułnocy, Day, a Południowi, Nie broń, przywiedź syny moie z daleka, a corki moie od końca ziemie.
      C Powołanie wszytkich narodow do Pana.

  7. To iest, wszytki ktorzy się imieniem moim ozywaią, a ktorem stworzył y sprawił y vczynił ku chwale swoiey.
  8. Wywiodę lud slepy ktory ma oczy, a głuchy ktory ma vszy.
  9. D Niech się społu zeydą wszyscy narodowie, a niech się zgromadzą wszyscy ludzie, ktoż z nich to opowie: a kto nam oznaymi rzeczy przeszłe: niech stawią świadki swe, a będą vsprawiedliwieni, ale niech słyszą a rzekną, Prawda iest.
      D To mowi w osobię Pańskiey ku bałwanom, tak iako y przed tym mało wyższey w przeszłym kapitulum.

  10. Wy świadkowie moi iesteście, mowi Pan, y sługa moy ktoregom obrał, abyście obaczyli y vwierzyli mi, y poznali żem ia iest, Przedemną nie iest bog stworzyciel, ani żadnego po mnie nie będzie.
  11. * Ia, Ia sam Pan, a żadnego zbawiciela niemasz nad mię.
      * Ozeasz.13.v.4.

  12. Iam oznaymił, y zbawił, y dałem wam słyszeć, y nie był miedzy wami obcy bog, Iesteście mi świadki żeciem Ia iest Bog, Mowi Pan.
  13. A prawdziwie Iestem ieszcze od wiekow, a żaden nie iest coby miał vydź ręki moiey, ia sprawuię a ktoż mi przekaźi:
  14. Tak mowi Pan wasz odkupiciel święty Izraelski, Poslę dla was do Babilonu aby E połamano wszytki zawory, y będzie krzyk Kaldeyczykow w okręciech.
      E Niektorzy wykładaią, Każę im vciekać.

  15. Ia iestem Pan wasz święty stworzyciel Izraelski, y Krol wasz.
  16. Tak mowi Pan, ktory dał drogę na Morzu, a ścieszkę po nawałnych wodach.
  17. F Ktory wywiodł wozy y konie, a woysko y mocarz razem polegli a nie powstaną, zaduszeni są iako zaduszaią knot.
      F Dawa znać o Sennacherybie y o woysku iego.

  18. Pierwszych rzeczy nie wspominaycie, a starodawnych nie baczcie.
  19. G + Oto czynię nieco nowego, a iuż teraz wzeydzie, izaż nie poznacie tego: założę drogę na puszczy, a rzeki na mieyscach opustoszałych.
      G Ia lud moy wybawię z więźienia Babilońskiego.

      + 2.Kor.5.v.17. Ziaw.21.v.5.

  20. H A zwierzę polne wielbić mię będzie, smokowie y strusowie, Abowiemem dał wody na puszczy, a rzeki na mieyscach płonych ku napawaniu wybranego ludu moiego.
      H Ta sprawa Boża tak będzie w podziw, że y źwierzęta poznaią to nieiakiem sposobem.

  21. Sprawiłem ten lud sam dla siebie aby oznaymił chwałę moię.
  22. A wżdy Iakobie nie wzywałeś mię, y ty Izraelu nie spracowałeś się dla mnie.
  23. I Nie ofiarowałeś mi Barana zapaloney ofiary twoiey, aniś mię vczcił ofiarami swemi, K nieprzymuszałem cię abyś mi ty dary przynaszał, anim cię przynucał ku kadzeniu.
      I Abowiem iż czynili ofiary nie z szczyrości serdeczney, przetoż też ofiara ich nie była przyemna.
      K To iest, Nieuprzykrzyłemci się wielkością ofiar.

  24. Nie kupiłeś mi za srebro wonnego ziela, aniś mię opoił tłustością ofiar twoich, y owszem ociążyłeś mię grzechy twoimi, a zadałeś mi pracą złościami twoimi.
  25. Iaciem iest sam, ia ktory gładzę grzechy twoie dla mnie, a niechcę pamiętać nieprawości twoich.
  26. L Przywiedź mi na pamięć, a day mi się na rozsądek, powiedz ty iako byś mogł być vsprawiedliwion.
      L Iakoby rzekł, Iesli mniemasz iż iestem tak zapamiętliwym, powiedzże ty sam a twoię rzecz dobrą przywiedź mi na pamięć.

  27. Ociec twoy pierwszy zgrzeszył, a M nauczycielowie twoi wystąpili przeciwko mnie.
      M To iest, Moiżesz y Aaron.

  28. N Zaraźiłem Książęta mieysca swiętego, y podałem na zatracenie Iakoba, a Izraela na pohańbienie.
      N Dawa znać o pomście nad onymi na puszczy, ktorzy byli niesnaski wszczęli, a przestąpili zakon Pański.

    Kapituła 44.
    ¶ 1. Pan znowu cieszy Izraela a obiecuie mu vlżenie w iego trapieniu. 5. Zbiera kościoł swoy z rozmaitych ludzi. 7. Zastawuie moc swoię przeciw nikczemności bałwanow. 9. Prożność bałwanow y tych ktorzy ie czynią. 12. Głupstwo bałwochwalcow. 21. Napominanie do wiernych aby się chronili bałwochwalstwa. 23. Chwała Panu ktory odkupił kościoł swoy. 24. Moc Boża. 26. Proroctwo o naprawie kościoła.

  1. A teraz Iakobie sługo moy słuchay, y ty Izraelu ktoregom wybrał.
  2. Oto tak mowi Pan ktory cię sprawił y stworzył, a wspomożyciel twoy ieszcze z żywota, * Nie boy się Iakobie sługo moy, y ty sprawiedliwy ktoregom ia wybrał.
      * Ierem.30.v.10. y 46.v.27.

  3. + Abowiem wyleię wodę na pragnącą, a rzeki na A suchość, Wyleię Ducha moiego na nasienie twoie, a błogosławieństwo moie na narod twoy.
      A Abowiem iż nasze przyrodzenie iest iako ziemia sucha, przetoż obiecuie ie pokropić y odwilżyć wodą łaski swey y Ducha swego świętego.

      + Iohel.2.v.28. Dźiei.2.v.17. Ian.7.v.38.

  4. Y roskrzewią się iako trawa, a iako wierzby nad potoki.
  5. Ieden rzecze, Iam iest Pański, Drugi się ozowie Iakobow, a drugi napisze ręką swą, Iestem Pański, a będzie się ozywał imieniem Izraelskiem.
  6. Tak mowi Pan Krol Izraelski odkupiciel iego Pan zastępow, # Ia iestem pierwszy y tenże ostateczny, a nad mię żadny iny Bog nie iest.
      # Wyższey.41.v.4. Niżey.48.v.12. Ziaw.1.v.17. y 22.v.13.

  7. Ktoż mnie iest rowny: niech zawoła, a niech oznaymi, a niech mi porządek zamierzy, gdym postanowił lud starodawny, przyszłe y ty co nie rychło potym przypaść maią rzeczy niech im powie.
  8. Nie lękaycie się ani sobą trwożcie, Izalim wam tego z dawna nie oznaymił y opowiedział: Zaiste samy was mam za świadki, iesliże iest iny Bog imo mię, a iesliże iest stworzyciel ktorego bych ia nie znał:
  9. Bałwanow wszyscy stworzyciele są niczemni, a co namilszego maią nic im nie pożyteczno, świadectwem sami są iż nic nie widzą ani rozumieią a przetoż będą posromoceni.
  10. Ktoż sprawił boga, a vlał bałwan niepożyteczny:
  11. Oto ile ich są vczestniki iego, będą pohańbieni, abowiem są rzemieśnicy z ludzi, zgromadzą się wszyscy y staną, y polękaią się a zawstydaią.
  12. o Kowal wźiąwszy żelazo nakładzie węgla, a będzie gi wykształtował młotem a mocą rąk swych wyrobi gi, aż od głodu w nim y siły vstaią, ani piie wody aż zemdleie.
      o Ierem.10.v.3.

  13. Ciesla rozmierzy sznurem y naznaczy glinką, y ociesze toporem, y odcerkluie, a wyrzeże na podobieństwo człowiecze, y na kształt piękności człowieczey, aby stał w domu.
  14. Idzie ku podrębowaniu Cedrow, y nabierze ilminy, dębiny, y obierze co nalepszych drew z lasa, wsadzi sośnią ktorą deżdż odrości.
  15. Nakładzie z tego ogień, y rozgrzeie się v niego, chleba napiecze, a z tegoż vczyni boga y chwali, czyni z niego bałwana y klęka przed nim.
  16. Połowicę na ogniu popali, a v drugiey połowice napiecze mięsa y ie, vpiecze pieczenią y naie się iey, a rozgrzawszy się mowi, Hoy hoy, zagrzałem się znać żem był v ognia.
  17. A z ostatka vczyni boga, to iest, bałwana swego, klęka, chwali, y modli mu się, mowiąc, Wybaw mię, boś ty bog moy.
  18. Nic nie vmieią ani rozumieią, abowiem są zaćmione oczy ich, tak iż nic nie widzą, ani sercem zrozumiewaią.
  19. Nie rozważaią v siebie, nie maią z to baczenia, y dowcipu aby rzekli, Spaliłem na ogniu połowicę, napiekłem na węglu chleba, y vpiekłem mięsa, y naiadłem się, ieszczeż z ostatka mam czynić obrzydłego bałwana: izaż się mam kłaniać klocowi drzewa:
  20. B Karmi się popiołem, a serce iego zwiedzione zawodzi go w błąd, a nie wybawi go, y nie rzecze, Izali kłamstwo nie iest w ręku moich.
      B To iest, po prożnicy robi iakoby się też wiatrem karmić miał.

  21. Iakobie y Izraelu pamiętaycie na to, abowiemeś ty sługa moy, O Izraelu sprawiłem cię abyś ty mnie służył, nie zapominayże mię.
  22. Zgładziłem złości twoie iako obłok, a grzechy twoie iako mgłę, nawroć się do mnie gdyżem cię odkupił.
  23. O niebiosa opowiedaycie chwałę Pana tego ktory to vczynił, O niskości ziemie wykrzykaycie, wy gory rozgłaszaycie chwałę, las y wszytki drzewa iego, Abowiem Pan odkupił Iakoba, a okazał chwałę swą w Izraelu.
  24. Tak mowi Pan odkupiciel twoy y ktory cię sprawił wnet z żywota, Ia Iestem Pan ktory wszytko czynię, Ia sam rościągnąłem nieba, a rozszerzyłem ziemię oprocz żadnego pomocy.
  25. Rospraszam znamiona praktykarzow, a czarowniki w szaleństwo wprawuię, obracam nawstecz mędrki, a ich vmieiętność błaźnię.
  26. Onciem ia iest ktory vmacnia słowo sługi swego, a wykonywa rady posłow swych, ktory mowi do Ieruzalem, Mieszkać w tobie będą, a miastam Zydowskim, będziecie pobudowane, naprawię opustoszone mieysca ich.
  27. Ktory mowi przepaści, C Osusz się, a rzeki twe wysuszę.
      C To mowi o wysuszeniu Morza czerwonego.

  28. Ktory mowi do Cyrusa, Tyś iest pasterz moy, a ty wypełnisz wszytkę wolą moię, Y mowi do Ieruzalem, Będziesz zbudowane, A kościołowi, Będziesz vgruntowan.

    Kapituła 45.
    ¶ 1. O Cyrusie opowieda y o zwycięstwach iego. 4. Vkazuie iż mu Bog dawał zwycięstwa dla Zydow. 6. Koniec wszytkich spraw Boskich. 7. Pan pokoy y walkę posyła. 9. Hańbi pychę odpornych. 13. Opowieda wybawienie Zydom ktore Cyrus vczynić miał. 15. Vkazuie iako obietnic Bożych cierpliwie oczekawać mamy. 20. Naśmiewa się z prożności bałwochwalcow. 22. Wzywa wszytkich ku nadziei zbawienney, a opowieda powołanie poganow.

  1. Tak mowię ia Pan Cyrusowi A pomazańcowi swemu, ktoregom wźiął prawicę abych mu poddał narody, a zemdlił biodra krolow, aby się mu otworzyły drzwi, a brany żeby zamknione nie były.
      A Abowiem iż Cyrus był na czas obranym prawdziwie od Pana ku naprawie kościoła iego, dla tegoż tu nazywa go pomazańcem swoim.

  2. Vprzedzać cię będę, a krzywe drogi sprostuię, skruszę drzwi miedziane, połamię zatwory żelazne.
  3. A zakryte skarby dam tobie, y klenoty w taiemnych mieyscach pochowane, abyś wiedział iżem ia iest Pan Bog Izraelski, wzywaiąc ciebie imieniem twoim.
  4. Dla Iakoba sługi moiego, y Izraela wybranego mego, mianowałem cię imieniem twoim, y wezwałem cię chociażeś mię nie znał.
  5. Iestem Pan a nie iest iny, niemasz inego Boga oprocz mnie, vbrałem cię we zbroię chociażeś mię znał.
  6. Aby ze wschodu y z zachodu słońca widzieli iż niemasz nad mię, gdyżem ia iest Pan a nie masz inego.
  7. Ktory czynię światłość y stwarzam ciemnosci, czyniąc pokoy a wszczynam B nieszczęścia, Ia iestem Pan ktory to wszytko czynię.
      B W Zydowskiem stoi, Złe, to iest, głod, powietrze, walkę. rc.

  8. Spuśćcie rosę nieba z gory, a obłoki niech kropią C sprawiedliwoscią ziemia niech się otworzy, a zbawienie y sprawiedliwość niech się rozroście ktore ona społu wyda, Ia Pan stworzyłem to.
      C Pod imieniem sprawiedliwosci znać dawa prawdę obietnice Bożey o wybawieniu ludu, a mieysce to własnie należy na wyswobodzenie z Babilonu, ktore się ma ściągać na ono zupełne wybawienie cochmy ie przez Krystusa otrzymali.

  9. Biada temu ktory się spiera z stworzycielem swoim iakoby naczynie gliniane z lepiarzem, * Izali glina rzecze zdunowi swemu, Coż czynisz: robota twa niczemna iest.
      * Ierem.18.v.6. Rzym.9.v.20.

  10. Biada temu ktory mowi oycu swemu, Czemu spładzasz: A matce swey, Czemu rodzisz:
  11. Oto tak mowi Pan Swięty Izraelski stworzyciel iego, Pytaycie mię o przyszłych rzeczach co należy na syny moie, a żądaycie odemnie co się dotycze spraw rąk moich.
  12. Sprawiłem ziemię y stworzyłem człowieka na niey, a ia iestem com rościągnął niebo rękami memi, a roskazałem wszytkiemu zastępowi iego.
  13. D Iam go wzbudził w sprawiedliwości, y rosprawię wszytki drogi iego, onci zbuduie miasto moie, y wypusci więźnie moie nie za okupem ani za dary, mowi Pan Zastępow.
      D To się ściąga ku początkowi tego Kapitulum, a to gdzie wspomina Cyrusa, Iakoby rzekł: Wzbudzę Cyrusa aby się pomścił nad Babilończyki.

  14. Tak mowi Pan, Praca Egiptska y handel Etyopczykow, y Sabeyczykow, ktorzy są mężowie wzrostu wysokiego, E do ciebie prziydą, y będą twoi, za tobą chodzić będą, poydą okowani w pęciech a kłaniać ci się będą, a będą cię prosić, Zaprawdę Bog tylkoż w tobie iest, a nie iest iny nad Boga.
      E Niektorzy to o Kristusie rozumieią, drudzy zasię o Kościele, powiedaiąc iż się to proroctwo wypełniło w opowiedaniu Ewanieliey.

  15. Zaprawdę ty iesteś Bog F skryty, Bog zbawiciel Izraelski.
      F To iest, Ktoryś się nie wszytkim obiawił.

  16. Wszyscy oni zawstydzą się a pohańbieni będą, robotnicy bałwanow społu odstąpią ze wstydem.
  17. Ale Izrael zachowan iest od Pana w zbawieniu wiecznym, nie będziecie pohańbieni, ani się zawstydzicie od tąd aż na wieki.
  18. Abowiem tak mowi Pan stworzyciel niebios, Bog ktory sprawił ziemię y vczynił ią, on sam rozrządził ią, nie stworzyłci iey po prożnicy, ale ią sprawił ku mieszkaniu, Ia iestem Pan a nie iest iny.
  19. Nie mowiłem nic potaiemnie, ani na mieyscach pokątnych w źiemi, nie mowiłem na prożno nasieniu Iakobowemu, Szukaycie mię, Iaciem iest Pan ktory opowiedam sprawiedliwość a oznaymuię prawości.
  20. Zgromadźcie się społu a prziydźcie, przybliście się społu wy wzgardzeni z poganow: Nic nie poznali ci ktorzy dźwigaią drewniane bałwany swoie, a ktorzy się modlą bogu ktory wybawić nie może.
  21. Oznaymuycie a przystąpcie, a wnidźcie społu w radę, Ktoż to powiedział od początku: Ktoż to z dawna oznaymił: Izali nie ia Pan nad ktorego nie masz inego Boga: Żadenci nie iest Bog sprawiedliwy ani zbawiciel oprocz mnie.
  22. Wy wszytki kończyny ziemie weyzrycie na mię, a będziecie zachowane, abowiem ia iestem Bog, a oprocz mnie nie masz inego.
  23. Zaprzysiągłem sam przez się, a sprawiedliwe słowo wyszło z vst moich, ktore iuż się wstecz nie wroci, + każde G kolano vklęknie przedemną, y każdy ięzyk mnie przysięgać będzie.
      G Okazuie się tu czego Pan po nas chce, to iest, abychmy okazowali y zwierzchowną y wewnętrzną poczciwość ktorąchmy powinni iemu, A przetoż nie dosyć na tym iż mowiemy że mamy serce ku Bogu, a przedsię się bałwanom kłaniamy.

      + Rzym.14.v.11. Filip.2.v.10.

  24. Tedy rzecze człowiek, Zaiste mam sprawiedliwość y moc w Panu, y prziydzie aż do niego, a wszyscy zasrumani będą, ktorzy się sprzeciwiaią iemu.
  25. Wszytko nasienie Izraelskie będzie vsprawiedliwione y vwielbione w Panu.

    Kapituła 46.
    ¶ 1. Mowi o zborzeniu Babilonu y bałwanow iego. 3. Vkazuie iaka iest rożnica miedzy prawdziwym Bogiem y bałwany. 5. Gani Zydy przeto iż nie vfali mocy Bożey, a vkazuie prożność bałwanow. 8. Przywodzi Zydy ku obaczeniu spraw iego, aby się zawstydali za niewdzięczność swoię. 11. Opowieda o przyściu Cyrusa. 12. Vkazuie iż niewiara Zydowska nic przekazać nie ma do tąd aż wykona wszytko co vmyslił.

  1. A Bel vpadł, a Nabo się obalił, B bałwany ich składzione są na bestye y na bydlęta ony ktore was nosiły a ociążone są brzemiony aż do spracowania.
      A Bel ten y Nabo byli bogowie Babilońscy.
      B To iest, poniosą ie na grzbieciech końskich, tak iż pod ich cięszkością vstawać będą, bo oni bogowie byli ze złota y ze śrebra a to się wypełniło przy zburzeniu Babilonu od Persow y Medow.

  2. Poupadały y poobalały się społem, ani mogły vydź pod brzemieniem, a zaszły do więźienia.
  3. Dom Iakobow słuchaycie mię y wszytki ostatki domu Izraelskiego, ktore ia noszę ieszcze z żywota, a piastuię was wnet od macice.
  4. Ia sam was nosić będę aż do starości y aż do szedziwości, Ia stworzyłem, ia nosić y piastować będę, y wybawię.
  5. Komu podobnego a rownego vczyniliscie mię: abo komu mie przyrownacie iżbych iemu był podobnym:
  6. Wybieraią złoto z worka, y ważą pieniądze szalami, y naymuią złotnika aby im vczynił boga z tego, żeby klękali przed nim y chwalili go.
  7. Noszą go na ramionach y dźwigaią, y stawiaią na mieyscu iego, gdzie tak stoi że się ani ruszy z mieysca swego, a chociaż też kto woła do niego nie odpowie mu, ani go wybawi z vtrapienia iego.
  8. Pamiętaycie na tę rzecz a zawstydaycie się o przestępcowie, a prziydźcie k sobie.
  9. Wspomnicie rzeczy pierwsze ktore się przed tym przydawały, abowiem ia sam iestem Bog a nie iest iny, Bog ktoremu niemasz podobnego.
  10. Ktory opowiedam od początku rzeczy ostateczne, a z dawna to co ieszcze nigdy się nie działo mowiąc, Rada moia się stanie, a vczynię wedle woley moiey.
  11. Wzywam od wschodu słońca D ptaka, y męża rady moiey z źiemie dalekiey, iakom powiedział, wypełnię to, a iakom vmyslił tak vczynię.
      D To iest, Cyrusa ktory tak od wschodu słońca prętko zbieży, a prawie iako ptak przyleci.

  12. Słuchaycie mnie wy co iesteście serca zatwardzonego, a ktorzy iesteście dalecy od sprawiedliwości.
  13. Przybliżyłem E sprawiedliwość moię a nie będzie oddalona, a zbawienie moie nie omieszka, Dam zbawienie moie Syonowi, a chwałę moię Izraelowi.
      E Przez sprawiedliwość rozumie łaskawe swoiey obietnice wypełnienie, ktore potym zbawieniem nazywa.

    Kapituła 47.
    ¶ 1. Opowieda zburzenie Babilonu. Wylicza przyczyny przecz Pan zborzyć miał moc Babilończykow. 8. Obraca rzecz swą z nowu ku Babilonu, a wyrzuca mu przed oczy złość iego, y pychę iego, y szalone vfanie iego w wieszczkoch y w czarownikoch.

  1. O A Panno corko Babilońska z stąp a vsiądź w prochu siedź na ziemi, bo iuż więcey stolice niemasz corko Kaldeyska, a nie będziesz iuż więcey nazywana kochanką y roskoszniczką.
      A To iest, ty miasto Babilońskie ktoreś ieszcze nigdy od żadnego naruszone a pod moc podbite nie było.

  2. B Weźmi Zarna a miel mąkę, C rozpleć warkocze swoie, a obnaż nogę twoię, odkriy kolana a brni przez rzekę.
      B Przez żarna rozumie niewolstwo.
      C Znamionuie vciekanie przed nieprzyiacioły.

  3. * Sromota twoia będzie odkryta, a pohańbienie twe oglądaią, wezmę pomstę z ciebie, a żaden temu nie zabieży.
      * Naum.3.v.5.

  4. Odkupiciel nasz iest, imię iego Pan zastępow Swięty Izraelski.
  5. Siedź a milcz a wnidź w ciemnosci corko Kaldeyska, abowiem iuż nie będziesz daley nazywana, Panią krolestw.
  6. Rozgniewałem się przeciwko ludowi memu D puściłem na szrot dziedzictwo moie, a dałem ie w ręce twoie, tyś im nie okazała miłosierdzia, a ociążyłaś barzo iarzmo twoie nad starcem.
      D Drudzy wykładaią oszkaradziłem, abo pomazałem dziedzictwo moie, rozumieiąc to o żydziech ktorzy byli zawiedzieni miedzy pogany cudzołostwē pomazane.

  7. A mowiłaś + Będę panią na wieki, takżeć się to serca nie tknęło aniś sobie przywodziła na pamięć dokończenia twego.
      + Ziaw.18.v.7.

  8. Ale teraz słuchay tego o ty roskoszniczko y mieszkaiąca w beśpieczeństwie, ktora mowisz w sercu swym, Ia iestem a niemasz iney nad mię, nie będę siedzieć owdowiała ani vznam sieroctwa.
  9. # To dwoie na cię prędko prziydzie razem iednego dnia, sieroctwo y wdowstwo, Y owszem doskonale na cię przypadną dla wielkości wieszczkow twoich, a dla tak wielkiey mocy czarownikow twoich.
      # Niżey.51.v.19.

  10. Vfałaś w nieprawości twey a mowiłaś, Żaden nie iest coby mię widział, mądrość twoia y vmieiętność twoia vczyniły cię odporną tak barzo, iż mowiłaś w sercu twym, Ia iestem a nie iest ina nad mię.
  11. Dla tegoż nieszczęście prziydzie na cię a nie wzwiesz czasu przyścia iego, vcisk na cię przypadnie ktorego z siebie ziąć niemożesz, a spustoszenie prętkie ani wzwiesz gdy prziydzie na cię.
  12. Postawże się teraz z swemi czarowniki, y z wielkością wieszczkow twoich około ktorych parałaś się z młodości twoiey, azalić co będą mogli pomoc, abo snadź mogą cię w czym podeprzeć.
  13. Vpracowałaś się w wielkości rad twoich, niechay teraz wystąpią praktykarze y ci co się po gwiazdach znaczą, y oni ktorzy opowiedaią rzeczy przyszłe, w każdym miesiącu, a niech cię wybawią od tego co na cię prziydź ma.
  14. Oto stali się iako słoma, ogień ie popali, nie wybawią dusze swey od gwałtownego płomienia, nie będzie węgla przy ktorymby się zagrzać, ani swiatła będzie coby przy nim posiedzieć.
  15. Takowić będą ci około ktorycheś pracą miała, a z ktoremiś handel wiodła od młodości twoiey, każdy zbłądził w praktyce swoiey, a żaden nie iest coby cię wybawił.

    Kapituła 48.
    ¶ 1. Gdy iuż opowiedział o zborżeniu Babilonu, obraca rzecz swą do Zydow aby ie vtwierdził w obietnicach Bożych. 4. Vkazuie przecz Pan napominał Zydy z tego co na nie przydź miało od dawnego czasu, niż przyszło. 9. Oznaymuie przecz tak długo odwłaczał, iż ich nie karał za ich krnąbrność y niewiarę. 12. Wywyższa moc Pańską. 14. Opowieda przyście Cyrusowe. 16. Powtore rzecz swą obraca do Zydow, a przywabia ie ku nauce swoiey. 17. Obiecuie im wybawienie, a vkazuie przecz w niewolą podani byli.

  1. Słuchaycie tego domie Iakobow ktorzy się ozywacie imieniem Izraelskim, a wyszliście z wod Iudskich, ktorzy przysięgacie przez imię Pańskie a przypominacie Boga Izraelskiego, a coż gdy nie w prawdzie ani w sprawiedliwości.
  2. Abowiem ozywaią się z miasta swiętego, a podpieraią się Bogiem Izraelskim, ktorego imię iest Pan zastępow.
  3. Opowiedziałem przed tym rzeczy pierwsze, y wyszły z vst moich, y dałem się słyszeć, naglem vczynił y przyszły.
  4. Poznałem iżeś tward, a iż kark twoy iako żyła żelazna, a czoło twoie iako miedź.
  5. Oznaymiłem ci od dawnego czasu przed tym, y okazałem ci niż się co stało, byś snadź nie rzekł, Bałwani moi sprawili to, a strugałkowie y vlani bożkowie moi rozkazali to.
  6. Słyszałeś y to iuż widzisz wszytko, izali y sami nie wyznacie: Dałemci słyszeć rzeczy nowe iuż teraz, ktore były zakryte a nie znałeś ich.
  7. Teraz są stworzone a nie w on czas, a przed tym dniem nie słychałeś o nich, byś snadź nie rzekł, Wszakem ia to dawno wiedział.
  8. Ieszcześ ani słychał aniś o tym wiedział, ani na on czas vcho twoie było odetkane, bo ia wiedziałem żeś za pewne nie wiernie się obchodzić miał, a przetożem cię nazwał odpornym wnet z żywota.
  9. Dla imienia mego odkładałem popędliwość moię, a dla chwały moiey hamowałem gniew moy abych cię nie wykorzeniał.
  10. Oto wypławiłem cię, ale nie iako srebro, wybrałem cię w piecu vtrapienia.
  11. Dla mnie dla mnie to czynię, bo inaczey byłoby pomazane imię moie * / Y zapewne chwały moiey nie dam inemu.
      * Wyższey.42.v.8.

  12. Słuchay mię Iakobie y Izraelu ktoregom wezwał, + Ia iestem Ia pierwszy y ia ostateczny.
      + Wyższey.41.v.4. y 44.v.6. Ziaw.1.v.17. y 22.v.13.

  13. Y ręka też moia założyła ziemię, a prawica moia rozmierzyła nieba piędzią, wezwałem ich y stanęli społu.
  14. Zbiercie się wszyscy a słuchaycie, ktoż miedzy nimi opowiedał rzeczy takowe, Pan vmiłował go a wypełni wolą iego przeciw Babilonu, a ramię iego będzie przeciw Kaldeyczykom.
  15. Iam iest, iam iest ktorym mowił ktorym go też wezwał, y przywiodłem go, a będzie się szczęściła droga iego.
  16. Przybliżcie się ku mnie a słuchaycie tego, nie mowiłem ci skriycie od A początku, w ten czas gdy się to działo tam ia byłem, Y teraz Pan Bog B y Duch iego posłał mię.
      A To iest od onego czasu gdym się oznaymił oycom waszym.
      B Niektorzy wykładaią ducha swego, A tuć się opowieda Prorok iż się nic za swe Proroctwo nie wstydaiąc nie kryie się z nim. A iako się to wypełniło co opowiedał o Sennacherybie, tak też to rzecz pewną oznaymuie, co się dotycze Cyrusa, ktorego Pan Bog miał posłać z mocą Ducha swego, A wszakoż się to o prawdziwym Cyrusie rozumie, to iest, o Krystu Panu ktory był pełen Ducha świętego, iako o tym tenże Prorok opowieda w 42.Kap.

  17. Tak mowi Pan odkupiciel twoy Swięty Izraelski Iam iest Pan Bog twoy nauczaiąc cię rzeczy pożytecznych, a prowadząc cię na drogę po ktorey chodzić masz.
  18. O byżeś był słuchał przykazania mego, tedyby pokoy twoy był iako rzeka, a sprawiedliwość twoia iako wały morskie.
  19. A byłoby nasienie twoie iako piasek, a płod żywota twego iako kamyczki iego, imię iego nie byłoby wykorzenione ani rosproszone od obliczności moiey.
  20. o Wychodźcie z Babilonu, vcieczcie od Kaldeyczykow, okazuycie głos wesela, daycie się w tym słyszeć, a wznoście to aż do kończyn ostatecznych ziemie, mowcie, Pan odkupił sługę swego Iakoba.
      o Ziaw.18.v.4.

  21. * Nie vpragnęli gdy ie wiodł przez puszcze, roskazał aby im wody wypłynęły z opoki, a roszczepił opokę y wypłynęły wody.
      * W.2.Mo.17.v.6. W.4.Mo.20.v.11. Psal.78.v.15. y 105.v.41. 1.Kor.10.v.4.

  22. + C Nie iest pokoy niepobożnym mowi Pan.
      C To mowi dla tego, iż to szczęście iedno tylko na wierne należało.

      + Niżey.57.v.21.

    Kapituła 49.
    ¶ 1. Prorokuie o Krystusie za ktorego powodem miało się stać wybawienie Zydow. 4. Vskarża się iż nauka iego przyięta iest bez pożytku. 6. Opowieda o powołaniu poganow. 7. Napomina Zydy ku nadziei stanu lepszego niż było w Babilonie. 8. Vkazuie iaki iest grunt zbawienia naszego. 9. Wypisuie vrząd Pana Krystusow. 15. Rozmaitemi podobieństwy okazuie iaką Pan pracą ma o swych. 18. Mowi o naprawie Kościoła y powołaniu poganow. 23. Opowieda iż sami Krolowie na się mieli przyiąć rząd Kościelny.

  1. Słuchaycie wyspy, a zrozumiewaycie dalecy narodowie, Pan wezwał mię z żywota wspomniał na imię moie od wnętrznosci matki moiey.
  2. A * A vsta moie vczynił podobne mieczowi ostremu, zakrył mię pod cieniem ręki swoiey, a zachował mię iako wyprawioną strzałę w sahaydaku swoim.
      A W tych słowiech miecza y strzały dawa znać moc y skutek nauki swoiey.

      * Ziaw.1.v.16. y 2.v.12.y.16. y 19.v.15.

  3. Y rzekł do mnie, * Sługa moy iesteś ty B Izraelu, w tobie się pochlubię.
      B Pod imieniem Izraela do Krystusa mowi y do iego członkow.

      * Niżey.51.v.16.

  4. C Y mowiłem, Bez przyczynym pracował, a darmom zwątlił siły moie, a wszakoż sąd moy iest v Pana, a sprawa moia iest v Boga mego.
      C Krystus się tu vskarża z członkami swemi, oto tymi słowy.

  5. A teraz mowi Pan, ktory mię wnet z żywota obrał za sługę sobie, abych przywiodł do niego Iakoba, chociaż Izrael nie chce być zgromadzon, a będę vwielbion przed oczyma Pańskimi, a Bog będzie mocą moią.
  6. Y rzekł, Małać to iżbyś ty mnie był sługą ku wzbudzeniu pokolenia Iakobowego, y ku naprawie spustoszenia Izraelskiego, + alem cię też dał za światłosć poganom, abyś był zbawieniem mym aż do kończyn ziemie.
      + Wyższey.42.v.6. Dźie.13.v.47.

  7. Tak mowi Pan odkupiciel Izraelow Swięty iego do dusze wzgardzoney, do narodu obrzydłego, do D sługi panuiących, Krolowie oglądaią a Książęta powstaną y będą chwałę dawać dla Pana ktory iest wierny, y dla Swiętego Izraelskiego ktory ciebie obrał.
      D To iest, ktorzy są pod iarzmem okrutnikow zatrzymani.

  8. Tak mowi Pan, # Wysłuchałem cię czasu przyiemnego, a ratowałem cię w dzień zbawienia, E zachowałem cię a dałem cię za przymierze ludowi, abyś F wzbudził ziemię a posiadł opustoszałe dziedzictwa.
      E To słowo Pańskie na samego tylko Krystusa należy.
      F To znaczy iż na ziemi nic inego nie masz iedno zamieszanie, dla ktorego posłan iest Krystus aby to postanowił.

      # 2.Kor.6.v.2.

  9. Abyś rzekł więźniom, Wynidźcie, a tym co są w ciemnicach Okażcie się, Y będą G się paść po drogach, a pastwiska ich będą na pagorkach.
      G To iest, będą mieć pasterza ktory im hoynie pokarm prawdziwy zgotuie.

  10. o Nie będą łaknąć ani pragnąć, a nie vtrapi ich vpalenie y słońce, abowiem ten ktory się zmiłuie nad nimi poprowadzi ie y dowiedzie ie do zdroiu wod.
      o Ziaw.7.v.16.

  11. H Obrocę wszytki gory moie na drogi, a wszytki ścieszki swe podniosę.
      H To iest, odeymę wszytki zawady.

  12. Oto ci przyidą z daleka, a oto ini przydą od Pułnocy y od Zachodu, a drudzy z źiemie I Synim.
      I Rozumie o źiemi leżącey ku Południowi, gdzie tu dawa znać, iż ze wszech stron świata mieli się ludzie do Krystusa zgromadzić.

  13. Wy nieba weselcie się, a ty ziemio rozraduy się, Wy gory ogłaszaycie chwałę, abowiem Pan pocieszył lud swoy, a zmiłuie się nad vtrapionemi swoiemi.
  14. A Syon rzekła, Pan mię opuścił, a Panuiący zapamiętał mię.
  15. Możeli niewiasta zapomnieć dziecięcia swego aby się zmiłować nie miała nad synaczkiem żywota swego: a choćby też y ona zapomniała iednak ia ciebie nie zapomnię.
  16. Oto ia ciebie wymalowałem na ręce moiey, mury twoie vstawicznie są przed oczyma moimi.
  17. Budownicy twoi pośpieszą się, ale ci co cię burzą y każą odstąpią od ciebie.
  18. * Podnieś oczy twe wszędy w około, a ogląday K że wszyscy ci zgromadzeni są a przyszli dla ciebie, Żywę ia mowi Pan że od wszytkich przyodziana będziesz iako ochędostwem, a będziesz od nich vbrana iako oblubienica.
      K Rozumie iednotę wszytkich wiernych w iedney owczarni pod iednym pasterzem.

      * Niżey.60.v.4.

  19. Abowiem L pustynie twoie, y spustoszałe mieysca twoie, a źiemia twoia poborzona, teraz będą ciasne ku mieszkaniu, a ci co burzą będą oddaleni od ciebie.
      L Oznaymuie iż kościoł po swoim spustoszeniu miał być barzo rozmnożon.

  20. Ieszcze mowić będą synowie M sieroctwa twego w vszy twoie N Ciasne na nas mieysce, vstępże mi mieysca ku mieszkaniu.
      M Kościoł bywa na ten czas nazywan osierociałym gdy iest w vtrapieniu.
      N W tych słowiech okazuie rozmnożenie kościoła.

  21. Y rzeczesz w sercu swym, Ktoż mi tych narodził gdyżem niepłodna a osierociała: Wygnanam iest y tułam się, ktoż wżdy mi ty odchował: oto sama byłam opuszczona skądże wżdy są ci:
  22. Tak mowi Pan Bog, Oto podniosę rękę moię ku poganom, a podniosę chorągiew moię w narodziech a przyniosą syny twe na łokciach swoich, a dziewki twe na ramionach swoich.
  23. O A Krolowie będą piastuny twoimi, y księżny mamkami twemi, vpadać będą przed tobą aż na ziemię, a lizać będą proch nog twoich, y dowiesz się iżem ia iest Pan, a ci co vfaią we mnie pohańbieni nie będą.
      O Poczciwość ta o ktorey wspomina iż Kościołowi ma być czyniona właśnie należy na Krystusa głowę iego.

  24. Łup możeli być wydart mocarzowi: abo poimani wydrąli się onemu co ma P do nich prawo:
      P Niektorzy wykładaią z rąk okrutnikowi.

  25. A wżdy tak mowi Pan, Poimany będzie wyięt od mocarza, a co było wydarte od możnego vydzie: Abowiem sam bronić będę strony twoiey od tych co są przeciwni tobie, a ia sam zachowam dziateczki twoie.
  26. A ty co cię trapią mięsem ich samych nakarmię, a opiią się sami swey krwie iako młodego wina, A każde ciało pozna, iżem ia iest Pan zbawiciel twoy, y odkupiciel twoy mocny Iakobow.

    Kapituła 50.
    ¶ 1. Pan vkazuie Zydy za ich złości być vtrapione. 2. Powieda iż mocy iego nic nie vbywa. 4. Cieszy Zydy obiecuiąc im wspomożenie w ich vtrapieniu. 5. Oznaymuie iaki iest vrząd y stan sługi słowa Bożego. 7. Naucza z kąd moc iest y stałoźć sług Bożych. 10. Napomina wierne aby się dopuścili rządzić słowu Bożemu.

  1. Oto tak mowi Pan, Gdzie iest A list rozwodny matki waszey ktorymem się z nią rozwiodł: B abo kto iest pożyczaiący ktoremum ia was zaprzedał: Oto zaprzedani iestescie dla złości waszych, a matka wasza opuszczone iest dla grzechow waszych.
      A Iakoby rzekł, ktorymże sposobem okażecie niewinność waszę: Abowiem on Pański lud był iako małżonka iego, A iż wedle zakonu dawał iey mąż list rozwodny wyświadczaiąc tym niewinność iey, tać iest tedy przyczyna przecz tu wspomina rozwodny list.
      B Iakoby rzekł, Azażem był przymuszon zaprzedawać was abych długi swoie płacił.

  2. Przeczżem przyszedł a żaden nie iest C znaleźion: wołałem a żaden się nie ozwał: * Izali iest skurczona ręka moia abych nie mogł odkupić: Abo izali niemasz we mnie mocy abych wybawić nie mogł: Oto groźbami moimi D wysuszam morze, a rzeki obracam w pustynie, tak iż ryby pogniią prze niedostatek wody, y pragnieniem pozdychaią.
      C Pan przyszedł przez proroki swoie czyniąc cuda y oznaymuiąc słowo swe, a wżdy się żaden nie nawrocił do niego.
      D Ta moc Boża okazała się w Czyrwonym Morzu y w Iordanie rzece.

      * 4.Moi.11.v.23. Niżey.59.v.1.

  3. Przyodziewam niebiosa E zaćmieniem, a obłoczę ie w wor.
      E To się ściąga na ony Egiptskie ciemności o ktorych napisano w 2.Moiżeszow.10. A przez wor rozumie żałość przed onymi ciemnościami.

  4. F Pan dał mnie ięzyk wymowny abych mowił czasu potrzebnego do tego ktory się vpracował, budzi mię na świtaniu, rano strząsa mię za vcho abych słuchał iako ci co się vczą.
      F Tu prorok na tym mieyscu y indziey okazuie w osobie swey vrząd kazdego ktory vczy w kościele.

  5. Pan Bog otworzył mi vcho, a nie wzbraniałem się anim vstąpił na zad.
  6. + Nastawiłem grzbieta mego biiącym mię y policzkow moich targaiącym mię, nie zakryłem twarzy moiey od sromocenia y od plwocin.
      + Mat.26.v.67.

  7. Ale Pan Bog był wspomożyciel moy, a dlategoż nie iestem pohańbion, y przetoż położyłem twarz moię iako krzemień, a wiem iż pohańbion nie będę.
  8. # Ktory mię vsprawiedliwia blisko iest, Ktoż się zemną wadzić będzie: zeydźmy się społu, a przeciwnik moy niech się przystąpi ku mnie.
      # Rzym.8.v.33.

  9. Oto Pan Bog ratuie mię, a ktoż mię osądzi: oto wszyscy zwiotszeią iako odzienie, a mol ie zgryźie.
  10. Ktoż się miedzy wami boi Pana: niech słucha głosu sługi iego, ktory chodzi w ciemnosciach a światła nie widzi, niech vfa imieniu Pańskiemu, a niech się podpiera Bogiem swoim.
  11. Oto wy wszyscy zapaliliście G ogień, a rozżarzyliscie iskry, chodźcież tedy w swiatłości ognia waszego y w iskrach ktoreście rozżarzyli, toć się wam wszytko stało z ręki moiey, a wy leżeć będziecie w boleściach.
      G Przez ogień y światłość rozumie odpoczynienie y pociechę iakoby rzekł Wy ktorzyście sami v siebie pociechy szukali, będziecie położeni w smutkoch za sprawiedliwym Bożym sądem.

    Kapituła 51.
    ¶ 1. Napomina Zydy aby byli dobrey nadzieie w vtrapieniu swoim. 4. Vkazuie iako Krystus kroluie w kościele swoim. 6. Naucza wierne skąd się zbawienia spodziewać maią. 7. Napomina ie aby cierpliwie oczekawali wspomożenia Pańskiego. 9. Mamy prosić Boga aby wykonał obietnice swe. 12. Wymiatuie przed oczy Zydom niewiarę ich. 16. Pan pokłada w vsciech Prorockich to co opowiedać maią kościołowi iego. 17. Cieszy Ieruzalem a obiecuie mu obronę od vtrapienia ktore na nie przyść miało.

  1. Słuchaycie mię ktorzy nasladuiecie A sprawiedliwosci a szukacie Pana, obeyzrycie się na B skałę z ktoreiescie są wyciosani, y na iaskinię głęboką z ktoreieście wykopani.
      A Czyni rzecz ku kościołowi ciesząc go w iego smutku że iest tak w małey liczbie.
      B Przez skałę y iaskinie rozumie skąd ten lud poszedł, to iest z Abraama y z Sary.

  2. Obeyzrycie się na Abraama oyca waszego, y na Sarę ktora was zrodziła, * iakom go iedynego wezwał, y błogosławiłem mu, a rozmnożyłem go.
      * 1.Moi.12.v.1.

  3. Zaiste Pan cieszył Syona, a pocieszył wszytki iego vpadki, a vczynił pustynią iego iako ogrod roskoszny, a mieysca spustoszałe iego iako ogrod Pański, radosć y wesele będzie naleźiono w nim, chwała y głos śpiewania.
  4. Bacz pilnie na mię ludu moy, a słuchay mię narodzie moy, bowiem zakon wynidzie odemnie, a wywiodę sąd moy na światłosć narodom.
  5. Sprawiedliwość moia blisko iest, zbawienie moie wyszło, a ramiona moie będą sądzić narody, C wyspy będą mię czekać, a podeprą się ramienia mego.
      C To iest, postronni narodowie.

  6. Podnoście oczy wasze w niebo, y poglądaycie na ziemię, abowiem nieba zniszczeią iako dym, a źiemia zwiotszeie iako odzienie + y mieszkaiący na niey także się wniwecz obrocą, ale zbawienie moie będzie na wieki, a sprawiedliwość moia nigdy nie vstanie.
      + Psalm.37.v.20.

  7. Słuchayciesz mię wy co znacie sprawiedliwość, w narodzie w ktorego sercu iest zakon moy, Nie boycie się vrągania ludzkiego, a dla sromocenia ich nie psuycie serca sobie.
  8. Abowiem ie zie mol iako szatę, a chrobak pogryźie ie iako wełnę, ale sprawiedliwość moia będzie na wieki, a zbawienie moie od narodu do narodu.
  9. O ramię Pańskie ocuć się ocuć się, oblecz się w moc, ocuć się iako za starych dni od wiekow, Izali nie ty iesteś ramieniem, ktoreś zsiekało D Pysznego a boleścią strapiło Smoka:
      D Przez pyszne rozumie Egipt, a przez smoka Faraona.

  10. # Izali nie ty iesteś ktoreś wysuszyło morze y wody głębokich przepaści, ktoreś vczyniło drogę w głębokości morskiey aby wybawieni przeszli.
      # 2.Moi.14.v.21.

  11. Y teraz wyzwoleni Pańscy niech się nawrocą y prziydą do Syonu z spiewaniem, a wesele wieczne będzie nad głową ich, oni vżywać będą radości y wesela, a boleść y wzdychanie zginie precz od nich.
  12. Ia iestem on, Ia iestem on ktory was cieszę, Ktożeś ty co się boisz człowieka smiertelnego, y syna człowieczego ktory iest iako siano.
  13. A zapomniałeś Pana stworzyciela twego, ktory rozciągnął nieba a vgruntował ziemię, a vstawicznie drżysz przed popędliwością tego ktory cię trapił, a ktory był gotow ku zatraceniu, Y gdzież teraz iest popędliwość vciskaiącego:
  14. D Więźień śpieszy się żeby był wolen, aby nie vmarł w dole, a iżby chleb iego nie vstawał.
      D Dawa znać iż czas wybawienia z więźienia Babilońskiego iest bliski.

  15. Abowiem ia iestem Pan Bog twoy, ktory morze wzburzam gdy się podnoszą wały iego, Pan zastępow iest imię moie.
  16. Położyłem słowa moie w vściech twoich, a zakryłem cię pod cieniem ręki moiey, ku sadzeniu niebios y vgruntowaniu ziemie, y ku mowieniu Syonowi, o Tyś iest lud moy.
      o Wyzszey 49.v.3.

  17. Ocuć się ocuć się a powstań ty Ieruzalem, ktoreś E piło z ręki Pańskiey kubek gniewu iego, piłoś a wyssałoś drożdży kubka F zaraźliwego.
      E Pismo nazywa karania Pańskie kubkiem abo piciem z ktorego napawa ludzi według miarki sądu swego.
      F W tych słowiech dawa znać zamieszkanie wszytkich zmysłow, iako się przydawa szalonym y opilcom.

  18. Żaden nie iest ze wszytkich synow ktore ono porodziło co by ie wiodł, a G żadnego ze wszech iego synow ktore wychowało niemasz coby mu podał rękę.
      G Wypisuie vcisk ktorym kościoł ze wszech stron miał być vtrapiony, Abowiem nie będzie miał miedzy swymi pocieszenia, a miedzy nieprzyiacioły na stronie będzie zatłumion czworakiem sposobem, rozerwaniem, spustoszeniem, mieczem, y głodem.

  19. * Dwie rzeczy na cię przypadły, Ktoż się nad tobą zlituie: Oto spustoszenie, y zburzenie, głod, y miecz, a ktoż cię ma cieszyć:
      * Wyzszey 47.v.9.

  20. Synowie twoi pomdleli, leżeli wszędy na rozstaniu drog iako tur vwikłany w sieci, pełny popędliwości Pańskiey, y gromienia Boga twego.
  21. A dla tegoż słuchay rzeczy tych o H * nędzna a opiła, ale nie winem.
      H To iest, przestraszona y zatrwożona.

      * Ziaw.17.v.6.

  22. Oto tak mowi Pan twoy panuiący, Bog twoy ktory się wadzi o lud swoy, Oto wźiąłem z ręki twey kubek zaraźliwy z drożdżami popędliwości moiey, nie będziesz więcey pić z niego.
  23. Ale podam gi w ręce tych co cię borzyli, y ktorzy mowili I duszy twey: Nachyl się abysmy przeszli, a położ grzbiet twoy iako ziemię, a iako vlicę przechodzącym.
      I To iest, ktorzy vmyslili wytracić y potłumić ciebie.

    Kapituła 52.
    ¶ 1. Pan cieszy Ieruzalem, a obiecuie mu zupełne wybawienie ze wszytkiego vtrapienia iego. 5. Wylicza przyczyny ktore go wzruszaią ku wybawieniu ludu swego. 7. Potwierdza wierne w pewności słowa swego. 9. Napomina ie ku czynieniu dzięk, A osobliwie ie vtwierdza w nadziei zbawienia ktore im iest obiecane. 11. Napomina aby zawżdy byli gotowi wychodzić z Babilonu gdy prziydzie czas. 13. Prorokuie o krolestwie Krystusowym y o zacności iego.

  1. Ocuć się, ocuć się Syon, Przyoblecz się w moc twoię, Ieruzalē miasto swięte vbierz się w odzienie twe kosztowne, abowiem nie obrzezaniec ani pokalony nie przeydzie więcey przez cię.
  2. Ieruzalem otrzęś się z prochu, powstań a siądź, a rozwiąż zwiąski z szyie swoiey corko Syońska poimana.
  3. Abowiem tak mowi Pan, A Zaprzedani iesteście darmo, będziecie też odkupieni bez srebra.
      A To mowi vpewniaiąc ie o ich wybawieniu, iakoby rzec chciał, chociaż widzicie że was nieprzyiaciel długo dzierży w więźieniu wszakosz nie boycie się tego mniemaiąc iżby on iuż miał nad wami wieczne prawo. Abowiem iakom was dobrowolnie podał w ręce ich także was wybawię kiedy mi się vpodoba.

  4. Pan Bog tak mowi: * Lud moy wstąpił przed tym do Egiptu aby tam mieszkał, ale Assyryiczyk vtrapił go bez winności.
      * W 1.Moi.46.v.6.

  5. A teraz co tu czynić mam mowi Pan, że lud moy był poiman darmo, gdyż panowie iego przywodzą gi w rozkwilenie mowi Pan, + a vstawicznie imię moie przez cały dzień bywa bluźnione.
      + Ezech.36.v.20. Rzym.2.v.24.

  6. Przetoż pozna lud moy imię moie, a dnia onego dowie się żem ia iest ten ktorym mowił.
  7. # Iako sliczne są na gorach B nogi tego ktory obiawia a opowieda pokoy, tego ktory oznaymuje rzeczy dobre, a opowieda zbawienie, a mowi do Syonu, Bog twoy kroluie.
      B To iest, przyście.

      # Naum.1.v.15. Rzym.10.v.15.

  8. C Strożowie twoi podniosą głos swoy, a będą wołać iednostaynym głosem, abowiem oglądaią okiem w oko gdy Pan nawroci Syon.
      C Prorocy ktorzy są strożmi oznaymuią czas wybawienia obiecanego, a iawnie ie opowiedaią.

  9. O pustynie Ierozolimskie śpiewaycie a zbierzcie się ku weselu, abowiem Pan pocieszył lud swoy, y odkupił Ieruzalem.
  10. Pan wysmuknął swoie swięte ramię przed oczyma wszech narodow o a wszytki kończyny ziemie oglądaią zbawienie Boga naszego.
      o Psalm.98.v.2.

  11. * Odstępcie, odstępcie, a wynidźcie stąd, nie D tykaycie się nieczystego, wynidźcie z pośrzod iego, oczyśćcie się ktorzy nosicie naczynie Pańskie.
      D Napomina lud Pański aby się nie pyskłali bałwochwalstwem y inymi plugastwy Babilońskiemi.

      * 2.Kor.6.v.17. Ziaw.18.v.4.

  12. Abowiem nie wynidziecie z trzaskiem, ani vydziecie vciekaiąc, Bo Pan poydzie przed wami, a Bog Izraelski zgromadzi was.
  13. E Oto sługa moy będzie się rządził szczęsliwie, będzie wywyższon y podniesion, a będzie barzo wysoki.
      E Gdy iuż opowiedział o wybawieniu kościoła, tedy się tu zasię wraca do Krystusa ktory iest głową y sprawcą iego, przez ktorego się ono wybawienie stać miało.

  14. Iako ich wiele F zadziwuią się iemu, tak nad ine ludzi skaźi się oblicze iego, a stanie się oszpecony nad ine syny ludzkie.
      F Vkazuie stan Krystusow na tym świecie ktorego chwała y zacność zakryta była pod mdłoscią ciała gdyż się tak vniżył nad wszytki ine syny ludzkie.

  15. Tak narodow wiele zadziwuią się iemu, y Krolowie G zawrą vsta swe, + abowiem oni ktorym tego nie powiedano oglądaią, a oni co nie słyszeli obaczą.
      G To proroctwo wypełniło się w przepowiedaniu Ewanieliey, gdy mocą iey poznali krolowie wszechmocność tego Zbawiciela.

      + Rzym.15.v.21.

    Kapituła 53.
    ¶ 1. Vskarża się na niewierność ludzką. 2. Prorokuie o pokorze y o odrzuceniu Krystusowym. 4. Okazuie przyczynę czemu tak był vtrapionym od Boga. 7. Posłuszeństwo iego przeciw Bogu oycu iego niebieskiemu. 8. Oznaymuie iaką chwałą wywyższon iest od Boga. 9. Naucza co za pożytek iest męki iego.

  1. * Ktoż vwierzył A kazaniu naszemu, a komu obiawione iest ramię Pańskie:
      A Vskarża się iako ludzie nie wdzięcznie przyimuią opowiedania o Krystusie, a iż mało ich ramieniem Pańskim to iest duchem iego będą ruszeni, aby mieli wierzyć w Mesyasza.

      * Ian.12.v.38. Rzym.10.v.16.

  2. A wszakoż B wyniknie przed nim iako latorosłka, a iako korzeń z źiemie suchey, w nim niemasz ani kształtu ani piękności, y widzielichmy go a nie było w nim żadney piękności coby się nam w nim podobała.
      B To się ściąga na Krystusa, ktory miał przyidź w wielkim vniżeniu oprocz wszelakiey pychy świata tego, y dla tegoż go przyrownywa latorosłce y źiemi suchey.

  3. + Wzgardzony iest y odrzucony od ludzi, człowiek zbolały a świadomy w boleści, dla tego twarz naszę zakrylichmy przed nim, y był tak barzo wzgardzony żechmy go prawie za nic nie mieli.
      + Mar.9.v.12.

  4. C # Zaprawdęć odniosł choroby nasze, a włożył na się boleści nasze, a wszakże mnimalichmy go być zranionego y vtrapionego od Boga.
      C Tać iest przyczyna dla ktorey Krystus miał się okazać tak odrzuconym, wzgardzonym y vtrapionym abowiem on miał być nasz zastępca aby wypłacił za nas Bogu oycu to cochmy iemu winni byli czyniąc dosyć sprawiedliwości iego.

      # Mat.8.v.17. 1.Piotr.2.v.24.

  5. o A on zraniony iest dla złości naszych, a vbit iest dla grzechow naszych, karan iest dla pokoiu naszego, a zsiniałemi razy iego vzdrowienichmy są.
      o 1.Kor.15.v.3.

  6. Zbłądziliciechmy wszyscy iako owce, obrocilichmy się każdy za swą drogą, a Pan wrzucił nań nieprawości wszytkich nas.
  7. Vciśnion był y vdręczon, a nie otworzył vst swoich * wiedzion ku zabiciu iako baranek, a przed strzyżącym iako owieczka milczał, nie otwarzaiąc vst swoich.
      * Mat.26.v.53. Dźiei.8.v.32.

  8. D Wiedzion iest z więźienia y z skazania. Y ktoż wiek iego wypowie: Abowiem wykorzenion iest z źiemie żywiących, a zranion iest dla przestępstwa ludu moiego.
      D To iest na śmierć.

  9. E Dał się pogrześć miedzy złośniki, a vmarł miedzy F bogaczmi + / chociaż złości nie popełnił, a zdrada nie naleźiona iest w vściech iego.
      E Opowieda iż chociasz na śmierć był podan, wszakoż iego wiek miał trwać na wieki.
      F To iest, vmarł iako grzeczny, a iest pogrzebion iako zacny, chociasz to słowo bogacze może być rozumiane o onych przełożonych Zydowskich ktorzy Krystusa o śmierć przyprawili.

      + 1.Piotr.2.v.22. 1.Ian.3.v.5.

  10. Pan chciał dotrzeć nań boleścią. G Iesliby położył duszę swą za grzech ogląda potomstwo swoie, a przedłuży dni swoie, a wola Pańska poszczęsci się w ręku iego.
      G Iakoby rzekł, chociaż vmrze za grzech, przedsię iednak wzbudzi nie zliczony poczet potomstwa wiernych a będzie żył na wieki.

  11. Ogląda H zapłatę za pracą dusze swoiey, y vżywie iey, a sprawiedliwy sługa moy wiele ich vsprawiedliwi vmieiętnością swoią, a on sam odniesie nieprawości ich.
      H To iest, pożytek śmierci swoiey ktory iest zbawieniem ludzkim.

  12. Dla czego dam cząstkę iemu miedzy wielem ich, I a rozdzieli łupy z mocarzmi, Abowiem wydał żywot swoy na smierć # a policzon iest w poczet przestępcow, a on sam odniosł grzech wiela ich, y modlił się za przestępcami.
      I To znaczy zwycięstwo Krystusowe, ktore otrzymał nad śmiercią grzechem y piekłem.

      # Mar.15.v.28. Luk.22.v.37.

    Kapituła 54.
    ¶ 1. Prorokuie o naprawie kościoła, y o pomnożeniu iego. 4. Napomina gi aby był dobrey nadzieie na potym, a zapomniał wszytkiego przeszłego vtrapienia. 7. Powieda iż tylko do czasu miały trwać trapienia iego. 9. Obiecuie mu że się nań więcey gniewać nie chce. 11. Obiecuie mu stan zacnieyszy niż był pierwszy. 13. Iż Wierni stawaią się nauczonemi od Pana, a nieprzyiaciele bywaią wykorzenieni.

  1. O A * niepłodna ktora nie rodzisz zaspieway, a ty ktora nie poczynasz śpieway chwałę, a raduy się B abowiem synow opuszczoney więcey będzie niż mężatey, Mowi Pan.
      A Obraca rzecz swą ku kościołowi vczyniwszy wzmiankę o śmierci Krystusowey aby lepiey zrozumiał moc iey, a nazywa go niepłodnym dla iego trapienia iakoby miał być wdową a przez małżonka.
      B To iest kościoł w vtrapieniu swoim daleko więcey synow rozrodzi Panu niż czasu szczęścia swego.

      * Luk.23.v.29. Gal.4.v.27.

  2. C Rozpostrzy mieysce namiotu swego, a niech będą rozciągnione kortyny przybytkow twoich, nie szanuy ich, wyciągay powrozy twoie, a mocne kołki twe wbiiay.
      C Temi słowy dawa znać rozmnożenie wiernych w kościele.

  3. Abowiem rozmnożysz się na prawo y na lewo, a nasienie twoie posiędzie pogany, a będzie mieszkać w mieściech spustoszonych.
  4. Nie boy się bo pohańbiona nie będziesz, nie wstyday się abowiem nie prziydziesz na posromocenie, ale zapomnisz sromoty D młodosci twoiey, a nie wspomnisz daley na pohańbienie wdowstwa twego.
      D Przez młodość y wdowstwo rozumie vtrapienie kościoła.

  5. Abowiem stworzyciel twoy małżonkiem twoim będzie, Pan zastępow iest imię iego, a odkupiciel twoy Swięty Izraelski, + y będzie wezwan Bog wszytkiey ziemie.
      + Luk.1.v.32.

  6. Abowiem Pan wezwał ciebie iako niewiastę opuszczoną, y strapioną w sercu, y iako młodą żonę gdyżeś była opuszczona, A tak mowi Bog twoj.
  7. Iam cię na maluczki czas opuscił ale cię zasię zgromadzę w wielkim miłosierdziu.
  8. Gniewałem się iako na mgnienie oka, a zakrywałem twarz moię od ciebie, alem się zmiłował nad tobą wiecznym miłosierdziem, mowi Pan odkupiciel twoy.
  9. A to mnie będzie iako wody za Noego. # Abowiem iakom przysiągł żem niemiał więcey spuszczać potopu iako za Noego na ziemię, tak przysięgam iż się na cię więcey gniewać nie będę, E a iuż cię więcey gromić nie będę.
      E To iest, takową srogością abych cię miał wytracić.

      # W.1.Mo.9.v.1.

  10. Bo chociaż się gory wzruszą a pagorki zadrżą, a wszakoż miłosierdzie moie nie odstąpi od ciebie, a przymierze pokoiu mego nie będzie wzruszone, mowi Pan ktory iest tobie miłościw.
  11. F O nędzna vtrapiona nie maiąca pocieszenia, oto podrzucę perły na mieysce kamienia twego, a grunt twoy założę na Szaphiroch.
      F Dawa znać iż go ma ku zacnieyszemu stanu przywrocić, a przez to drogie kamienie rozumie dary Ducha.S. oddane Kościołowi.

  12. Y postawię Kryształ w oknach twoich, a brany twe osadzę Karbunkulusem, a wszytki granice twoie będą na kamienioch kosztownych.
  13. o Y wszytki też dziateczki twoie będą nauczone od Pana, a będzie obfitość pokoiu synaczkom twoim.
      o Ian.6.v.45.

  14. Y będziesz vgruntowana na sprawiedliwości, daleko będziesz od pohańbienia, dla tego się bać nie będziesz, a będziesz oddalona od porażki, abowiem ta dla ciebie nie prziydzie.
  15. G Oto ten ktory będzie zgromadzon oprocz mnie, a ktory się zgromadzi do ciebie, a będzie przeciw tobie, vpadnie.
      G To rozumie o domowych nieprzyiaciołoch Kościelnych.

  16. Otom stworzył Kowala dymaiącego na węgle w ogniu, a noszącego naczynie swe ku robocie swoiey, y stworzyłem skaźcę ku zatraceniu.
  17. Wszytki zbroie ktore są vrobione przeciw tobie, będą niepożyteczne, a potępisz każdy ięzyk powstaiący przeciw tobie na sądzie, Toć iest dziedzictwo sług Pańskich, a sprawiedliwość ich iest odemnie mowi Pan.

    Kapituła 55.
    ¶ 1. Porzywabia wierne aby byli vczestniki darownych dobrodzieystw Bożych. 4. Vkazuie przymierze Boże przez Krystusa z ludźmi być mocne. 6. Napomina Zydy aby szukali Pana za czasu. 7. Vkazuie prawy obyczay przymowania łaski Bożey. 8. Naucza iaka iest roznica miedzy wolą Bożą y ludzką. 11. Słowo Boże bez pożytku być niemoże. 12. Prorokuie o nawroceniu ludu do Ieruzalem.

  1. A Wy wszytcy B pragnący przyidźcie do wod, y wy co pieniędzy nie macie przydźcie, kupuycie, a iedzcie, podźcie kupuycie bez pieniędzy, a przez wszego kupna, C wino y mleko.
      A W osobie Pańskiey przekłada na dary y dobrodzieystwa iego, a wzywa nas ku przyimowaniu ich.
      B Okazuie iż ludzie pokryci ktorzy swym sprawiedliwościam vfaią nie maią mieysca miedzy temi ktorzy dary Boże bieraią abowiem takowi wiele o sobie y o sprawach swych trzymaiąc nie pragną sprawiedliwości.
      C Ty słowa, wody, wina, y mleka iednę rzecz znaczą, to iest wszytki potrzeby ktore należą ku żywotowi duchownemu.

  2. D Dla czego nakładacie pieniądze a chleba niemasz: czemu pracą swą podeymuiecie a nie możecie być nasyceni: Słuchaycie mię a iedzcie to co iest dobre, y dusza wasza niech się rozkocha w tłustości.
      D Sztrofuie niewdzięczność ludzką ktorzy gardzą dary Bożemi bawiąc się y frasuiąc barziey około rzeczy niczemnych.

  3. Nakłońcie vcha swego a przydźcie ku mnie, Słuchaycie a będzie żyła dusza wasza, y postanowię z wami przymierze wieczne, + pewne dobrodzieystwo Dawidowi vczynione.
      + Dźiei.13.v.34.

  4. Oto dałem go na swiadectwo poganom, a za Książę y za vstawcę praw narodom.
  5. Oto przyzowiesz narod ktoregoś nie znał, a pogaństwo co cię nie znało zbieżą się k tobie dla Pana Boga twego, y Swiętego Izraelskiego ktory cię vwielbił.
  6. Słuchaycie Pana poki może być naleźion, wzywaycie go kiedy blisko iest.
  7. Niepobożnik niech opuści drogę swoię, a człowiek nie sprawiedliwy mysli swoie, y niech się nawroci do Pana a zmiłuie się nad nim, y do Boga naszego gdyż on iest hoynym w odpuszczaniu.
  8. Abowiem myśli moie nie są myslami waszymi, ani drogi moie iako drogi wasze mowi Pan.
  9. Bo iako nieba wyższe są niż ziemia, tak wyższe są drogi moie nad drogi wasze, a mysli moie nad mysli wasze.
  10. Iako też deżdż y śnieg pada z nieba, a iuż się tam więcey nie wraca, ale pokrapia ziemię a czyni ią płodną y rodną, aby wydała nasienie swe sieiącemu, a chleb iedzącemu gi.
  11. Takci będzie słowo moie ktore wynidzie z vst moich, nie wroci sie do mnie prożno, ale vczyni to co ia będę chciał, a poszczęści się mu we wszytkim tym do czego ie zeslę.
  12. Abowiem wynidziecie w radości, a będziecie prowadzeni w pokoiu, gory y pagorki zaśpiewaią przed wami chwałę, a wszytki drzewa polne klaskać będą rękami.
  13. Na mieyscu ciernia wzrośnie Iedlina, a na mieyscu pokrzywy wyroscie Mirt, a to Panu będzie za E imię, y za wieczny znak ktory nigdy nie zginie.
      E Będzie ztąd miał Pan wieczne imię, wieczną sławę.

    Kapituła 56.
    ¶ 1. Vkazuie czego Bog od swych potrzebuie potym gdy się im obiawił. 3. Okazuie iż łaska Boża miała być y na obce hoynie rozlana. 7. Dom Pański iest dom modlitwy. 10. Zginienie ludu przychodzi przez złe pasterze.

  1. A takci mowi Pan, Zachowaycie sąd a czyńcie sprawiedliwość, abowiem blisko tego iest że prziydzie zbawienie moie, a sprawiedliwość moia obiawiona będzie.
  2. Błogosławiony ktory to vczyni, a syn człowieczy ktory się chwyci tego, ktory zachowywa Sabat a nie gwałci go, ktory strzeże rąk swych aby nie czynił nic złego.
  3. A A syn postronny ktory przystanie do Pana niechay tak nie powieda, Pan wyłączy mię z ludu swoiego, a trzebieniec niech niemowi, Otom iest drzewo vschłe.
      A Przez postronnego y cudzoźiemca, a przez trzebieńca rozumie ty ktorzy są niegodni aby mieli być wszczepieni miedzy lud Boży, y powieda żeby na zad nie vstępowali aby do Pana przydź nie mieli.

  4. Abowiem tak Pan mowi trzebieńcom, Oni ktorzy strzedz będą moich Sabatow, a chwycą się tego co ia chcę, y trzymać będą przymierze moie.
  5. Dam im w domu moim y w murzech moich mieszkanie, a lepsze imię niż synom abo corkam, A dam im imię wieczne, ktore wykorzenione nie będzie.
  6. A ty syny postronne, ktorzy przystaną do Pana, aby mu służyli a miłowali imię iego, y vsługowali iemu, y wszytki co zachowaią B Sabat nie gwałcąc go, a chowaią przymierze moie.
      B W tym słowie Sabatu rozumie zachowywanie wszytkiego zakonu.

  7. Przywiodę nad świętą gorę moię, y rozweselę ie w Domu modlitwy moiey, ofiary palone y dary ich przyiemne będą na Ołtarzu moim, + abowiem Dom moy Dom modlitwy będzie wezwan we wszytkich narodziech.
      + Mat.21.v.13. Mar.11.v.17. Luk.19.v.46.

  8. Pan Bog mowi to ktory zbiera wypędzone z Izraela, Ieszcze zgromadzę nad to y ty co przysłuszaią do zgromadzenia iego.
  9. C Wy wszytki bestyie polne, y wszytki źwierzęta leśne przyidźcie a pożyraycie.
      C W tych słowiech zamyka wszytki nieprzyiacioły ludu swego, tak Babilończyki iako Assyryany, Antyocha y Rzymiany. A przekłada ty pogrożki aby w boiaźni zadzierżał ludzi obłudne, a wierni ktorzy mieli być czasu onego vtrapienia, aby y vtwirdzeni byli, wiedząc iż to opowiedziano przed tym.

  10. Wszyscy D strożowie ich są ślepi y nic nie vmieią, wszyscy są psi niemi ktorzy szczekać nie mogą, leżą, spią, a w ospalstwie się kochaią.
      D Przyczyna trapienia iest ślepota pastyrzow y sprawcow, ktore tu nazywa strożmi y psy niememi, to iest, brzuch miłuiącymi.

  11. A są psi obżarli ktorzy się nasycić nie mogą, a pasterze nic nie rozumieią, # vdali się E wszyscy każdy w drogę swoię, każdy za łakomstwem swoim z strony swey mowiąc.
      E Sztrofuie tu łakomstwo sług kościelnych.

      # Ierem.6.v.13. y w.8.v.10.

  12. o Chodźcie weźmicie wina, a spiiemy się piciem, a będzie dzień F iutrzeyszy iako y dzisieyszy, y ieszcze daleko więcszy.
      F Tymi słowy vkazuie vstawiczny odpor y wzgardę słowa Bożego w tych pasterzoch.

      o 1.Kor.15.v.32.

    Kapituła 57.
    ¶ 1. Vskarża się iż sprawy Boże nie bywaią obaczane od ludzi. 2. Wypisuie stan ludzi cnotliwych przy śmierci. 3. Srodze karze niewierniki y bałwochwalce Zydy. 11. Przykro gani obłudność ich. 14. Prorokuie wywiedzienie Zydow z więźienia Babilońskiego. 17. Vkazuie Zydy być sprawiedliwie vtrapione. 19. Cieszy ie a obiecuie im pokoy y wyzwolenie od nieprzyiacioł ich. 20. Złośnicy pokoiu nie maią.

  1. Sprawiedliwy zginął, a żaden nie iest coby dbał, ludzie pobożni poginęli, a nie iest ktoby zrozumiał iż A sprawiedliwy wyrwan iest od złego.
      A Dawa znać, iż gdy Pan do siebie bierze ludzi pobożne z tego świata, tedy w tym oznaymuie, iż sądy swe chce okazać na ziemi, A iż wyrwał sprawiedliwego aby nie był vczestnikiem trapienia onego.

  2. Zeydą w pokoiu, a odpoczyną w łożnicach swoich ktorzy będą chodzić w prostości przed nim.
  3. Ale wy synowie B wieszczki, nasienie cudzołożnice y wszetecznice przystępcie się tu.
      B Tymi słowy sromotnymi nazywa Zydy sztrofuiąc ie z tego, iż się oni chlubili być Syny Abrahamowemi, gdyż się wyrodzili od niego, a ni w czym mu podobnymi nie byli.

  4. C Kogoście nagrawali, na kogoście gęby rodzierali, a ięzyk wywieszali: Izali nie iesteście synowie niepobożni, a nasienie kłamliwe:
      C Sztrofuie ie iż się z Boga naśmiewali, wzgardzaiąc słowo iego y proroki.

  5. Ktorzy się D zapalacie pod dęby y pod każdym gałęźistym drzewem, E zabiiaiąc dziatki w dolinach pod wysokiemi skałami.
      D To iest, ktorzy się vdawacie za bałwochwalstwem.
      E To iest, ofiaruiąc ie bałwanom.

  6. Cząstka twa iest przy pięknych F brzegach rzeki, Ony ony są losem twem, wylałeś im ofiary mokre, przynosiłeś ofiarę, A zaż się ia w tym kocham:
      F Abo przy kamienioch gładkich, to iest, gdzie widzisz iaki cudny kamień tedy sobie z niego bałwana czynisz.

  7. Postawiłeś G łoże twe na wysokiey y podniosłey gorze, a tameś wstępował ku sprawowaniu ofiar.
      G Przez łożę rozumie Ołtarze dla bałwochwalstwa, ktore iest duchownem cudzołostwē.

  8. Y położyłeś za H drzwiami y na pościeniu pamiątkę twoię, abowiem ty odkryłeś się oprocz mnie, y wstąpiłeś, abyś I rozszerzył łoże twe, a wszedłeś z nimi w przymierze, vmiłowałeś łożnicę ich gdzieś kolwiek iedno widział.
      H Zakon roskazuie aby pamiątka iego była położona nade drzwiami y na podwoioch, A tu prorok powieda że oni ludzie inaczey czynili, kładąc ie za drzwiami.
      I Tymi słowy okazuie scudzołożenie ludu onego z bogi cudzemi.

  9. Przyszedłeś do K Krola z oleiem y z obfitemi wonnościami twemi, posłałeś posły swe daleko, a zniżyłeś się aż do piekła.
      K Tyś położył vfanię twe w Krolu obcym, to iest w Assyryanoch.

  10. Vpracowałeś się wielkoscią drogi twoiey, a nie rzekłeś, L Vstałem. M Nalazłeś żywot rękami twemi y dla tego nie zemdloneś.
      L To iest, tyś zawżdy trwał w swoim bałwochwalstwie.
      M Drudzy wykładaią żywność, a to mowi szydząc z bałwochwalstwa.

  11. Kogożeś się bał, a przed kimeś drżał iżeś mną skłamał, a nie rospomniałeś się na mię aniś dbał, y dla tegoś się mnie nie bał żem ci tak długo milczał.
  12. Opowiem sprawiedliwość twoię y sprawy twoie ktore tobie nic pożyteczne nie będą.
  13. Gdy zawołasz niech cię wybawi zgraia twoia, ale ie wszytki rozniesie wiatr, prożnosć pochwyci ie, Lecz ten co mnie vfa weźmie dziedzictwo ziemie, a posiędzie świętą gorę moię.
  14. Y będą mowić, * Wyrownaycie wyrownaycie drogę, vrumuycie ią, a zbierzcie każdą zawadę z drogi ludu moiego.
      * Niżey.62.v.10.

  15. Abowiem oto tak mowi Pan wysoki y wywyższony, ktory mieszka w wieczności, a ktorego imię iest Swięte, Ia na mieyscu wysokiem y świętem mieszkać będę z skruszonym a vniżonym sercem, ku ożywieniu ducha pokornych, y ku ożywieniu serca skruszonych.
  16. Nie będę się wadził na wieki, nie rozgniewam się na wieki, abowiem N duch ktory odemnie pochodzi przyodziany będzie, a iam oddech vczynił.
      N Iakoby rzekł, Iaciem duszę człowieczą ciałem okrył, y wiem że iest mdły, a przetoż folguię krewkości iego.

  17. Rozgniewałem się nad niecnotą łakomstwa iego, a vderzyłem go, odwrociłem się a rozgniewałem się, a on odszedł błądząc za drogą serca swoiego.
  18. Widziałem drogi iego y vzdrowiłem go, nawiodłem go, a przywrociłem iemu pocieszenie, y onym co go płakali.
  19. Stwarzam mowę w vściech, pokoy pokoj onemu ktory iest daleko, y temu ktory iest bliżey, a ia go vzdrawiam, Mowi Pan.
  20. Ale złośnicy są iako morze zburzone gdy się vspokoić nie może, a wody iego wymiataią smrody y błoto.
  21. + Nie iest pokoy niepobożnym mowi Bog.
      + Wyzszey.48.v.22.

    Kapituła 58.
    ¶ 1. Roskazuie Prorokowi wołać przeciwko obłudności Zydowskiey. 4. Okazuie przyczynę przecz Pan odrzucił posty y ine sprawy ich. 6.10. Vkazuie iakie są sprawy ktorych Pan od nas potrzebuie. 8.11. Oznaymuie pożytek ktory stąd bierzemy. 13. Pod imieniem Sabatu vkazuie iaka ma być sprawa wszytkiego żywota naszego.

  1. Wołay wszytkim gardłem nie folguiąc sobie, podnieś głos twoy iako trąbę, a obiawiay ludowi moiemu przestępstwa iego, a domowi Iakobowemu grzech iego.
  2. Abowiem mnie oni szukaią na każdy dzień, a pożądaią wiedzieć drogi moie, iakoby narod ktory chce czynić sprawiedliwość, ani chce opuścić sądu Boga swego, A Badaią się odemnie rozsądku sprawiedliwości, a pożądaią się przybliżyć do Boga swego, mowiąc.
      A Tu sztrofuie obłudność ludu tego, ktory tylko zwierzchownie Bogu służył, ale ani wiary, ani szczyrości serdeczney w nich nie było.

  3. Czemuchmy pościli a nie weyzrałeś na nas: czemuchmy trapili dusze nasze a tyś o tym wiedzieć niechciał: Oto w dzień postu waszego nayduiecie to co się wam podoba, a dociskacie wszytkich dłużnikow waszych.
  4. Oto B pościcie się na zwady y na swary, a biiecie pięścią złościwie, nie pośćcie się więcey tak iako dziś, aby był wasz C głos słyszan aż na wysokości.
      B Iakoby rzekł, Pod pokrywką postow waszych zwady wszczynacie. rc. A w tym słowie zwad rozumie wszytki ine grzechy, ktore pochodzą z serca nieprawego.
      C To iest, modlitwa wasza, abowiē modlitwa z takowym postem złączona przywodzi Boży gniew.

  5. * Azali to iest takowy post com gi obrał, aby D człowiek ciało swe trapił przez dzień nachylaiąc iako sitowie głowę swoię, vbieraiąc się w wor a sypiąc na się popioł: Y toż wy nazowiecie postem, a dniem wdzięcznie przyiemnym Panu:
      D Vkazuie iż ty sprawy ktore samy od siebie pochodzą nie są pomocne iesli z szczyrego serca nie pochodzą.

      * Zach.7.v.5.

  6. Izali nie to iest post com gi obrał: abyś rozwiązał węzły E złości, y rozwiązał brzemiona F zawikłane, abyś dobrowolnie wypuścił vciśnione, a rozerwał wszelkie iarzmo:
      E Rozumie vciski ktore się działy vbogim dłużnikom na ktorych oprocz wszego miłosierdzia długi wyciągali, A wszakoż tu nie gani postu, ale chce aby z nim dobre vczynki złączone były.
      F Abo cięszkie.

  7. + Izali nie lepiey abyś vłomił łaknącemu chleba swego, a prziyął w dom twoy vbogiego y tułaiącego się: Gdy vyzrysz nagiego przyodziey go, a nie hydź się ciałem G swoiem.
      G To iest, bliźnym twoim.

      + Ezech.18.v.7. Mat.25.v.35.

  8. Tedy H swiatłość twoia wyniknie iako zarza, a zdrowie twe prętko się rozroście, Sprawiedliwość twoia przeprowadzi cię, a chwała Pańska przygarnie cię.
      H To iest, szczęście twoie.

  9. Tedy wzywać będziesz, a Pan tobie odpowie, zawołasz, a ozowie się: Otom ia iest. Iesli zdeymiesz iarzmo z pośrzodku siebie, a przestaniesz I palca wznosić, y przestaniesz złościwie mowić.
      I Tu przez palec toż rozumie co w czwartym wierszu położył, pięścią bić.

  10. Iesli otworzysz serce swe łaknącemu, a duszę vtrapioną nasycisz, swiatłość twa wznidzie w ciemnościach, a ciemności twe staną się iako południe.
  11. A poprowadzi cię Pan zawżdy, y nakarmi duszę twoię czasu głodu, y będziesz iako ogrod pokropiony, a iako zdroy wod ktorego wody nie vstaną.
  12. # A pobuduiesz to co przez długi czas pusto leżało, a wywiedziesz grunty trwaiące od narodu do narodu, a będziesz nazwan naprawcą wszytkich vpadłych mieysc, y przeprawcą drog ku mieszkaniu.
      # Niżey.61.v.4.

  13. Iesli zawsciągniesz nogę twoię od Sabatu, abyś nie czynił swey woley w dzień moy swięty, a nazowiesz Sabat roskoszami, aby był poswięcony y wielbiony Panu, a vczcisz go abyś nie czynił drog twoich, y nie była naleźiona v ciebie swa wola abyś nie mowił słow prożnych.
  14. Tedy się roskochasz w Panu, a damci wstępić na miesca wysokie na ziemi, y dam tobie ku pożywaniu dziedzictwo Iakoba oyca twego, abowiem vsta Pańskie to mowiły.

    Kapituła 59.
    ¶ 1. Naucza iako zginienie Zydowskie przychodzi za grzechy ich, a nie iżby w tym miała być przygana mocy y woley Bożey. 3. Wyraża iakie były sprawy ich ktorymi Pana pobudzali ku gniewu. 9. Zamyka tamże iż nie bez przyczyny są vtrapieni. 14. Wylicza powtore grzechy ktoremi Zydowie Pana obraźili, iż sami więcey winni zostali. 17. Vkazuie iż Bog o swych ma pieczą, a mści się nad nieprzyiacioły swemi. 19. Wypisuie iako zacne miało być odkupienie ludu iego, y ktorzy z niego wielkie pożytki brać mieli. 21. Pan obiecuie wieczny ratunek Kościołowi swemu, duchem y słowem swoim.

  1. * Oto ręka Pańska nie iest vkrocona aby zbawić nie mogła, a vcho iego nie iest zatulone aby wysłuchać nie miało.
      * W.4.Mo.11.v.23. Wyższey.50.v.2.

  2. Ale nieprawości wasze rozdzieliły miedzy wami y Bogiem waszym, a grzechy wasze zakryły oblicze iego przed wami aby nie wysłuchał.
  3. + Abowiem ręce wasze pomazane są A krwią, a palce wasze nieprawością, wargi wasze powiedały kłamstwo, a ięzyk wasz mowi złościwie.
      A Przez krewi rozumie drapiestwo, gwałt, krzywdy, y ine okrucieństwa.

      + Wyższey.1.v.15.

  4. Żaden nie iest coby wołał ku sprawiedliwosci, a żadnego niemasz coby wedle prawdy sądził, Vfaią w rzeczach niczemnych, a mowią prożności, # poczynaią przewrotność a rodzą niecnotę.
      # Iob.15.v.35. Psal.7.v.15.

  5. B Iayca Aspidowe wylągaią, a C tką płotno paięcze, On ktory będzie iadł iayca ich vmrze, a iako ie przetłucze wynidzie z nich Bazyliszek.
      B Tak iako Aspis niemoże z siebie nic wypuścić inego iedno iad, tak złośnicy niemogą nic dobrego vczynić.
      C To iest, cokolwiek czynią nic nie iest pożyteczno.

  6. Płotna ich nie godzą się na szatę, ani się żaden ich robotami przyodzieie, abowiem ich vczynki są vczynki złosciwe, a łupiestwo w rękoch ich.
  7. o Nogi ich bieżą do złego, y kwapią się aby wylewały krew niewinną, mysli ich są mysli złościwe, spustoszenie y zburzenie iest na drogach ich.
      o Przyp.1.v.16. Rzym.3.v.16.

  8. Nie poznali drogi pokoiu, y nie masz sądu w postępkach ich, scieszki swe sobie podwrocili, ktożkolwiek imi poydzie nie vzna pokoiu.
  9. A dla tegoż D rozsądek daleko iest od nas, a sprawiedliwość się nas nie chwyciła, czekalichmy swiatłosci a oto ciemnosci, iasności, a oto chodzimy w zaćmieniu.
      D Dawa znać iż ie Bog opuscił, a słowo rozsądku znaczy pomstę Bożą przeciwko krzywdam ktore się nam dzieią, gdyż sprawiedliwość iego iest obroną przeciwko nieprzyiaciołom naszym.

  10. Macalichmy sciany iako slepi, a macalichmy iako ci co niemaią oczu, vtykalichmy się w południe nie inak iedno iako w omacku a bylichmy na mieyscach spustoszałych iako vmarli.
  11. Mruczelismy iako niedźwiedzie, a hukalismy iako gołębie, Oczekawalichmy sądu a nie masz go, zbawienia a odstąpiło daleko od nas.
  12. Abowiem nieprawości nasze rozmnożone są przed tobą, a grzechy nasze swiadectwo dawały przeciw nam, bo złości nasze z nami są, a vznawamy nieprawości swoie.
  13. Gdyż grzeszymy y kłamamy przeciw Panu, a odstępuiemy od Boga naszego, mowimy potwarz y przewrotnosć, a poczynamy y zmyslamy w sercu słowa kłamliwe.
  14. A przetoż sąd na zad vstąpił się, a sprawiedliwość z daleka stanęła, bo się prawda powaliła na vlicach, a prawość wnidź nie mogła.
  15. Prawda vstała, a ten co się odwrocił od złości był wydan ku łupowi, Pan to widział a nie podobało się iemu, przeto iż sądu nie było.
  16. Y vyzrał Bog że żadnego nie E było, a dziwował się iż żaden nie zastawił się o to, a dla tegoż ramieniem swym się bronił, a podparł się sprawiedliwością swoią.
      E To iest, ktoryby miał czynić sprawiedliwość.

  17. * Przyoblokł się sprawiedliwością iako pancerzem, a hełm zbawienia był na głowie iego, przyoblokł się iako odzieniem pomstą, a przyoblokł się zapalczywością iako płaszczem.
      * Efes.6.v.17. 1.Tes.5.v.8.

  18. Iakoby ku pomszczeniu, a iżby rowno za rowne nagrodził popędliwoscią nieprziyaciołom swym, y zawetował sprzeciwnikom swoim, a wyspom oddał zapłatę ich.
  19. A ci co są na zachod słońca, będą się bać imienia Pańskiego, a ktorzy są na wschod słońca chwały iego, gdy prziydzie iako rzeka gwałtowna ktorą Duch Pański pędzi.
  20. + Y przydzie odkupiciel do Syonu y do onych ktorzy się nawracaią od złości w Iakobie, mowi Pan.
      + Rzym.11.v.26.

  21. A oto to iest przymierze moie z nimi mowi Pan, F Duch moy ktory iest w tobie, y słowa moie ktorem położył w vsciech twych, nie odstąpią od vst twych ani od vst nasienia twego, y od vst nasienia potomstwa twego, mowi Pan od tąd aż na wieki.
      F Społu złącza ducha z nauką, abowiem oprocz mocy iego byłaby niepożyteczną, A to oboie na wieki obiecuie kościołowi swoiemu.

    Kapituła 60.
    ¶ 1. Rozkazuie kościołowi aby miał nadzieię w wybawieniu od vciskow swych. 2. Vkazuie iako iest prawdziwe światło wiernych. 4. Rozwodzi obietnice vczynione kościołowi ku naprawie iego. 6. Wypisuie chwałę y wielmożność kościoła przystosuiąc się do czasow y osob z ktorymi miał sprawę. 9. Naucza ktorym vmysłem pogani mieli się chwycić chwały Bożey. 12. Groźi przeciwnikom kościoła. 13. Mowi powtore o naprawie iego, y vkazuie ktora iest prawdziwa naprawa kościoła.

  1. Powstań obiaśni się, abowiem światłosć twa przyszła, a chwała Pańska wzeszła nad tobą.
  2. Abowiem oto ciemności okryią ziemię, a zaćmienie narody, ale Pan wznidzie nad tobą, a chwała iego nad tobą oglądana będzie.
  3. A pogani chodzić będą w iasnosci twoiey, y krolowie w oświeceniu A wześcia twego.
      A Przez to wzeście abo przez zarzę rozumie światłość daną Kościołowi żydowskiemu przez Zakon y Proroki ktorzy byli przed przyściem Krystusa słońca prawdziwego.

  4. * Podnieś oczy twe około siebie y weyzry, wszyscy ci się zgromadzili a przyszli k tobie, synowie twoi zeydą się z daleka, a corki twoie iako v piastunek na ręku chowane będą.
      * Wyższ.49.v.18.

  5. Tedy oglądasz a roźiasnisz się, a serce twe zadziwuie się, a od wesela rozroście się, gdy wielkość morza będzie obrocona k tobie, a moc poganow do ciebie przydzie.
  6. Obfitość wielbłądow okryie cię y B mułow z Madyany z Efa, wszyscy z Saby zbieżą się przynosząc złoto y kadzidło, a wysławiaiąc chwały Pańskie.
      B Niektorzy wykładaią Dromedarze.

  7. Wszytki owce zgromadzą się k tobie z Kedar, a barani z Nabaiotu będą tobie służyć, będą ofiarowani na ołtarzu vbłagania mego, a dom maiestatu mego vwielbię.
  8. Ktorzysz są ci co iako obłok C przylatuią, a iako gołębice do macłochow swoich.
      C To mowi dla prętkości y ochoty wiernych, a zwłaszcza tych ktorzy się do Pana nawrocić mieli.

  9. Zaiste y wyspy mię też oczekiwaią, y okręty z Tarsys iako z dawna było, aby syny twoie przywiodły z daleka, a ich srebro y złoto społu z nimi, dla imienia Pana Boga twego a swiętego Izraelskiego ktory cię vwielbił.
  10. A synowie cudzoźiemcow pobuduią mury twoie, y D krolowie ich tobie służyć będą, abowiem w rozgniewaniu moim vderzyłem cię był, a w dobroci moiey zmiłowałem się nad tobą.
      D To się wypełniło czasu Cyrusa y Daryusza, ktorzy byli figurą wszytkiego wypełnienia w Krystusie.

  11. + Też y brany twoie otworem stać będą, nie będą zawarte ani we dnie ani w nocy, aby bogactwa poganow do ciebie zniesione były, a Krolowie ich iżby byli przywiedzieni.
      + Ziaw.21.v.25.

  12. Abowiem narod y krolestwo ktore tobie służyć nie będzie, zginie, y owszem ony wszytki narody do gruntu poborzone będą.
  13. Chwała Libanu przybieży k tobie, iedlina, sośnia, y bukszpan społu, ku ochędożeniu mieysca moiego Swiętego, vwielbię mieysce nog moich.
  14. Też y synowie tych co cię trapili, przydą kłaniaiąc się przed tobą, y wszyscy ci ktorzy tobie złorzeczyli, vpadną v stop nog twoich, a będą cię nazywać miastem Pańskim, Syonem swiętego Izraelskiego.
  15. Bo iżeś była opuszczona y wzgardzona, a nie był żaden ktoryby przechodził przez cię, postawię cię w chwale wieczney, y w weselu od narodu do narodu.
  16. Będziesz sać mleko E z poganow, a piersiami krolewskimi będziesz wychowana, Tak się dowiesz iżem ia iest Pan zbawiciel twoy, a odkupiciel twoy możny w Iakobie.
      E Przez mleko y piersi rozumie ratunek y pomoc, ktore Pogańscy Krolowie dawać mieli na budowanie Kościoła.

  17. Przyniosę tobie złoto miasto miedzi, a miasto żelaza przyniosęć srebro, y miasto drew miedź, a żelazo miasto kamienia, założę pokoy nad zwierzchnością twoią, a sprawiedliwość nad przełożeństwem twoim.
  18. Gwałtu więcey w źiemi twey nie będzie, ani zburzenia, ani spustoszenia na granicach twoich, ale mur twoy będzie nazwan Zbawieniem, a brany twoie, Chwałą.
  19. # Nie będzie w tobie więcey słońce za światłość we dnie, ani światło miesiąca w tobie świecić będzie, ale Pan tobie świecić będzie światłością wieczną, a Bog twoy będzie wielmożnością twoią.
      # Ziaw.21.v.22. y 22.v.5.

  20. Słońce twoie iuż nigdy nie zaydzie, a miesiąc twoy nigdy się nie skryie, abowiem Pan będzie tobie światłością wieczną, a dni smutku twego skończą się.
  21. Wszyscy z ludu twego sprawiedliwi będą, posiędą dziedzicznie na wieki ziemię rodzaie szczepow iey będą sprawą moich rąk abych był pochwalon.
  22. Maluczka czeladka rozrodzi się tysiącmi, a namnieysza rozroście się w narod namocnieyszy, Iam iest Pan, pospieszę się iż to vczynię czasu swego.

    Kapituła 61.
    ¶ 1. Mowi o wezwaniu y o vrzędzie wszytkich prorokow a naprzod o Krystusie iako o głowie y o końcowi ich. 5. Prorokuie o powołaniu poganow. 6. Opowieda iż dobrzy mieli dostać dobr pogańskich. 7. Potwierdza to co przed tym mowił o naprawie kościoła. 8. Napomina Zydy ku pokucie, y vkazuie ktora chwała iest Panu Bogu przyiemna. 9. Iasnie a otworzyście mowi o krolestwie Krystusowym.

  1. * A Duch Pana Boga iest nademną, abowiem pomazał mię Pan posłał mię z wdzięcznym poselstwem do cichych, a ku lekarstwu vtrapionych na sercu, y ku opowiedaniu więźniom wyzwolenie, a związanym otwarcie ciemnice.
      A Ty słowa własnie na wszytki proroki należą ktorzy są od Boga posłani ku opowiedaniu obietnic iego, Ale to nawięcey należy na Krystusa, z ktorego pełności wszyscy wźięli.

      * Luk.4.v.18.

  2. Ku opowiedaniu lata miłościwego Pańskiego, y dnia pomsty Boga naszego + ku pocieszeniu wszytkich płaczących.
      + Mat.5.v.5.

  3. Tym ktorzy płaczą w Syonie aby była czyniona y oddawana chwała na mieysce B popiołu, a oley wesela na mieysce narzekania, a płaszcz radosci, na mieysce smutnego serca, y będą nazwani drzewy sprawiedliwości, a szczepy Pańskimi ku chwale iego.
      B Popioł rozumie się smętek, abowiē lud on gdy na nie iakowe nieszczęście od Pana przypadło, popiołem się sypali.

  4. # Pobuduią stare rozwalenia, wystawią mieysca z starodawna poborzone, a odnowią miasta spustoszone, y ktore zburzone leżą od narodu do narodu.
      # Wyższey.58.v.12.

  5. A cudzoźiemcy tam się ostoią, y będą paść owce wasze, a synowie postronnych będą oraczmi waszymi, y winarzmi waszymi.
  6. Ale wy będziecie nazwani Kapłany Pańskimi, a będziecie nazywani Słudzy Boga naszego, będziecie ieść dobra poganow, a w ich chwale wywyższeni będziecie.
  7. Na mieysce pohańbienia waszego dwoiaka chwała będzie, miasto zawstydzenia rozraduią się z działu ich, a przetoż posiędą we dwoy nasob więcey w źiemi ich, y stanie się im wieczna radość.
  8. Abowiem ia iestem Pan ktory miłuie sąd, a mam w nienawiści ofiarę z łupiestwa, vtwierdzę sprawę ich w prawdzie, a vczynię z nimi przymierze wieczne.
  9. Też y nasienie ich znaczne będzie miedzy pogany a potomstwo ich miedzy narody, wszyscy ktorzy ie vyzrą poznaią ie nasieniem być błogosławionem od Pana.
  10. Rozweselę się w Panu, a dusza moia rozraduie się w Bogu moim, abowiem oblokł mię w vbiory zbawienne, a ochędożył mię odzieniem sprawiedliwości iako oblubieńca zacnemi szatami, y iako oblubienicę klenoty iey.
  11. Bo iako ziemia wypuszcza vrodzay swoy, a iako ogrod wydawa nasienie swoie, tak y Pan Bog roskaże wyrość sprawiedliwości a chwale przed wszytkimi narody.

    Kapituła 62.
    ¶ 1. Oznaymuie że mocnie stać chce w vrzędzie swoim przeciwko niedowiarstwu Zydowskiemu. 2. Prorokuie o zwycięstwie y tryumfie Kościoła, y o szczęsciu krolestwa Krystusowego. 6. Vkazuie iż Pan zachowywa kościoł swoy posługą wiernych służebnikow swoich. 8. Obiecuie iż więcey nie dopuści aby koscioł iego miał być łupem nieprzyiaciołom.

  1. Dla Syonu milczeć nie będę, a dla Ieruzalem nie A przestanę, aż sprawiedliwosć iego wzeydzie iako światłość, a zbawienie iego będzie zapalone iako pochodnia.
      A To iest, vczyć y vpominać.

  2. A pogani oglądaią sprawiedliwość twoię, y wszyscy krolowie chwałę twoię, a będziesz nazwana nowem imieniem, ktore sam Pan da tobie vsty swoiemi.
  3. Staniesz się iako korona naslachetnieysza w rękoch Pańskich, a iako czapka Krolewska w ręku Boga twego.
  4. Nie będziesz więcey nazwana opuszczoną, ani ziemia twoia będzie nazywana spustoszoną, ale będziesz nazwana B Cheszyba, a źiemia twoia C Beula, gdyż Pan roskochał się w tobie, a źiemia twoia D małżonka mieć będzie.
      B To iest, kochani moie.
      C To iest mężatka.
      D To iest, będą w niey mieszkać, tak iako mieszka mąż z żoną.

  5. Abowiem iako młodzieniec poymuie panienkę, tak synowie twoi będą iako twoi małżonkowie: A iako się oblubieniec weseli z oblubienice swoiey, tak Bog w tobie weselić się będzie.
  6. O Ieruzalem postanowiłem stroże na murzech twoich, przez wszytek dzień y przez wszytkę noc nigdy milczeć nie będą, Wy ktorzy macie na pamięci Pana, nie zamilczaycież.
  7. E Ani czyńcie o nim milczenia, aż on postanowi a wystawi Ieruzalem w chwale na ziemi.
      E Okazuie iaki ma być vrząd Bożych sług prawdziwych aby nie przestawały napominać ażby co zbudowali.

  8. Pan zaprzysiągł przez prawicę swoię, y przez ramię mocy swoiey, Nie podam więcey zboża twego aby miało być pożarte od nieprzyiacioł twoich, a cudzoźiemcy nie będą daley pić wina twego około ktoregoś robiło.
  9. Abowiem ci co ie zgromadzać będą pożywą go, a chwalić Pana będą, a ktorzy będą zbierać wino, będą ie pić w moich swiętych sieniach.
  10. * Przeydzicie przeydzicie przez brany, vczyńcie drogę ludowi, wyrownaycie wyrownaycie ścieszki a kamienie wybieraycie na nich y podnieście chorągiew do narodow.
      * Wyższey.57.v.14.

  11. Oto Pan obwołał to aż do kończyn ziemie + Opowiedzcie corce Syońskiey, Oto zbawiciel twoy idzie, oto zapłata ktorąć ma dać iest z nim, a nagroda iego przy nim.
      + Zach.9.v.9. Mat.21.v.5. Ian.12.v.15.

  12. Y będą ie nazywać narodem swiętym y odkupionym od Pana, a będziesz nazwane miasto znaleźione a nie opuszczone.

    Kapituła 63.
    ¶ 1. Przywodzi iako Bog w odzieniu czerwonem przydź miał, aby wźiął pomstę nad nieprzyiacioły swemi. 5. Vkazuie go być dosyć mocnego ku pomście oprocz pomocy ludzkiey. 7. Cieszy Zydy w ich vtrapieniu, odzywaiąc ie ku obaczeniu dobrodzieystw wźiętych zdawna od Pana Boga. 15. Prosi Pana aby się zmiłował nad ludem swoim.

  1. A Ktoryż to iest ktory przychodzi z Edom maiąc odzienie vfarbowane czerwienią z Bozra, Zaiste ten zacny iest w vbierze swoim, chodząc w wielkości mocy swoiey. B Iam iest ktory mowię w sprawiedliwości, a ku zbawieniu iestem możny.
      A To proroctwo iest o pomście ktorą Pan miał vczynić nad Edomczyki y inemi nieprzyiacioły Kościoła swego, A tu przypomina Pana iakoby miał wychodzić będąc pełen krwie Edomczykow, ktore pomordował w Bozra miescie ich naprzednieyszym.
      B Pan odpowieda pytaniu temu wyższey namienionemu.

  2. * Dla czegoż tedy iest tak czerwone odzienie twoie, a szaty twoie na kształt depcących w prasie:
      * Ziaw.19.v.13.

  3. Ia sam deptałem w prasie, a żaden z ludzi zemną nie był, deptałem ie w popędliwości, y podeptałem ie w gniewie moim, a krwią ich spluskane iest odzienie moie, y splugawiłem ią wszytki szaty moie.
  4. Abowiem dzień pomsty iest w sercu moim, a rok odkupienia moich nadszedł.
  5. Oglądałem się a nie było pomocnika żadnego, dziwowałem się iż nie był ktoby był podparł, ale ramię moie mnie zachowało, a gniew moy mnie podpomogł.
  6. Deptałem narody w gniewie moim, opoiłem ie popędliwością moią, a siły ich składłem rowno z źiemią.
  7. C Wspomionę na dobrodzieystwa Pańskie y na chwałę Pańską we wszytkim co nam darował Pan, y w hoynych dobrach domu Izraelskiego, ktore im dał według swego miłosierdzia, y według swey wielkiey dobrotliwosci.
      C Teraz Ezaiasz przywodzi lud aby mu przypomniał pańskie dobrodzieystwa, ktore im vczynił y oycom ich.

  8. Y rzekł, Zaiste są ludem moim, y są dziatki ktore nie kłamaią, y tak się stał zbawicielem ich.
  9. We wszelakim ich vciśnieniu y on też był strapiony, ale Anioł oblicza iego zbawił ie, onże sam odkupił ie vmiłowaniem swoim y miłosierdziem swoim, a nosił ie, y piastował ie iakoż od wieku.
  10. Ale oni odpornymi byli, y wzruszali ku gniewu Ducha swiętego iego, on się im też stał nieprzyiacielem, y walczył sam przeciwko nim.
  11. A wszakoż wspomniał na pierwsze dni za Moiżesza y za ludu swego, Y gdzież iest ten ktory ie + wywiodł z morza z pasterzmi trzod swoich: gdzież iest ten ktory położył w pośrzod iego Ducha świętego swego:
      + 2.Mo.14.v.30.

  12. Ktory wiodł Moiżesza za rękę prawą ramieniem maiestatu swego, ktory rozdzielił wody przed nimi, aby z tąd otrzymał wieczną sławę.
  13. Ktory ie wodził przez przepasci iako konia po puszczy aby się nie obraźili.
  14. Duch Pański wiodł ie iako bydlątka na pole, a takżeś ty wiodł lud swoy abyś sobie sławne imię vczynił.
  15. # D Patrzay z nieba a weyzry z swiętego a wielebnego mieszkania twego, gdzie iest chuć y moc twoia a wzruszenie wielkie wnętrzności twych y miłosierdzie twoie, ktore odemnie zawściągnione były.
      D Prosi Boga aby do końca dobrodzieystwa swe wykonał nad nimi, tak iako począł.

      # W 5.Mo.26.v.5.

  16. A wszakożeś ty iest Ociec nasz, E y chociaż nas Abraham niezna, ani Izrael o nas wie, ale ty Panie iesteś Ociec nasz, y odkupiciel nasz, to imię twoie iest od wieku.
      E Iakoby rzekł, Chociażbychmy też nic Abrahamowi krwią nie byli powinni, przedsięś ty iest Oycem naszym.

  17. A przecześ Panie dopuścił nam zbłądzić od drog twych: a odwrociłeś serce nasze iżbychmy się nie bali Ciebie: Nawroć że się dla służebnikow twoich ku pokoleniu dziedzictwa twego.
  18. Lud twoy święty na mały czas posiadł święte mieysce twoie, nieprzyiaciele twoi podeptali ie.
  19. Mychmy byli od dawnego czasu, iako ci ktorycheś panem nigdy nie był, a nad ktorymi imię twoie nigdy wzywane nie było.

    Kapituła 64.
    ¶ 1. Zydowie wierni modlą się Panu, aby się im takowym okazał iakim się okazował przeciw oycom ich. 5. Vskarżaią się iakoby Bog miał ie prawie puścić. 8. Wyznawaią grzechy swoie ktorych odpuszczenia od Pana Boga proszą. 10. Przytacza na plac vpad kościoła y mieysca swiętego, aby nakłonił Pana ku zmiłowaniu.

  1. O A gdybyś roztargnął nieba a zstąpił, aby B gory rozpłynęły się od obliczności twoiey.
      A Rozum ludzki tak mnima iakoby Bog miał być zamknion w niebie, a przetoż tu mowi Prorok aby rostargnął niebo, a iżby moc swą y ratunek okazał.
      B Przez gory rozumie nieprzyiacioły harde y pyszne.

  2. Iako ogień goraiący ktory roztapia, y iako ogień ktory czyni wodę wrzącą, tak barzo iżby imię twoie znaiome było nieprzyiaciołom twoim, a iżby zadrżeli pogani przed obliczem twoim.
  3. Iako kiedyś czynił dziwy ktorychesmy się nie nadziewali, C gdyś zstępował, a gory się rozpływały przed oblicznością twoią.
      C To iest na gorze Syon.

  4. * D Nie słychano tego od wiekow ani to do vszu przychodziło, oko nie widziało oprocz ciebie samego Panie Boże, ktoryby to sprawować miał tym ktorzy oczekawaią Ciebie.
      D Paweł Swięty to przypomina mieysce dziwuiąc się iż tak wielkie są dobroci Pańskie przeciw ludziam ktore nawięcey okazał w przepowiedaniu Ewanieliiey a nasladuie w tym Ezaiasza ktory oznaymuie ludowi swemu dobrodzieystwa Boże z wielkiem podziwieniem.

      * 1.Kor.2.v.9.

  5. Zabieżałeś tym ktorzy się weselili y sprawiedliwość czynili, wspomnią na Cię w drogach twoich, oto rozgniewałeś się gdychmy my w grzech vpadli, a w nimechmy zawżdy leżeli, a wżdy zbawieni będziemy.
  6. Wszyscy iestechmy iako plugastwa, a wszytki nasze sprawiedliwosci są iako szaty naplugawsze, wszyscychmy opadli iako list z drzewa, a złości nasze vniosły nas iako wiatr.
  7. Żaden nie iest coby wzywał imienia twego, y ktoryby się ocucił aby się vchwycił Ciebie, bowiemeś zakrił oblicze twoie od nas, a dopuściłeś iżechmy wyniszczeni w złosciach naszych.
  8. Ale teraz Panie tyś iest Ociec nasz, mychmy są gliną, a ty sam iesteś ktoryś nas zlepił, a wszyscy iestechmy robota rąk twoich.
  9. + Panie nie racz się tak barzo gniewać, a nieprzypominay sobie na wieki nieprawości naszych, oto weyzryj proszę, myć wszyscy iestechmy lud twoy.
      + Psal.79.v.8.

  10. Święte miasta twoie spustoszałe są, Syon stała się iako pustynia, Ieruzalem puszczą zostało.
  11. Dom swiętego mieysca naszego y chwały naszey, gdzie oycowie naszy chwalili Ciebie, ogniem iest popalony, a wszytko co było v nas nazacnieyszego, to iest spustoszono.
  12. Panie izali się nie zawsciągniesz ze wszytkim tym: Izali milczeć będziesz a vtrapisz nas tak srodze:

    Kapituła 65.
    ¶ 1. Proroctwo o powołaniu poganow a o odrzuceniu Zydow. 3. Pan vkazuie iaką miał słuszną przyczynę ku odrzuceniu Zydow. 8. Vkazuie iż nie wszyscy są odrzuceni, ale iż maluczka liczba zostać ich miała. 12. Obraca przy tym rzecz swą do bałwochwalcow y niedowiarkow. 13. Roznica wiernych y niewiernych. 16. Chwała Boża miała być rozproszona po wszytkim swiecie. 18. Prorokuie o wielkim szczęsciu Kościoła.

  1. * Obiawiłem się niepytaiącym się o mnie, a iestem znaleźion od tych ktorzy mię nieszukali, mowiłem do narodu ktory imienia moiego nie wzywał, Otom ia, otom ia.
      * Rzym.10.v.20.

  2. Przez cały dzień A wyciągałem ręce moie do B ludu przewrotnego, ktory chodzi po drodze nie dobrey y w wymysłach swoich.
      A Iakoby rzekł vstawiczniem pracował y starał się iakobych ie do siebie przywieść mogł przez pilność prorokow.
      B Rozumie o Zydziech.

  3. Lud ktory nie zawżdy otworzyscie wyzywa ku gniewu, ofiaruie w C ogrodziech a czyni kadzenie na ołtarzoch ceglanych.
      C To iest, w onych ktore poswięcone były bałwanom.

  4. Ktorzy mieszkaią w grobiech, a w mieyscach pustych D nocuią, ktorzy się swiniem mięsem karmią, y polewka obrzydła w naczyniu ich.
      D Iakoby rzekł, ktorzy maią towarzystwo z diabłem radząc sie go y pytaiąc się go o swem szczęsciu, abo ktorzy pogańskim obyczaiem stroią dziwne wymysły przy grobiech przyiacioł swych zmarłych, abo ktorzy też folguiąc obżarstwu swemu vzywaią zakazanych potraw, żadnego baczenia niemaiąc aby czystosć y skromność zachowali w sobie.

  5. A mowią, Zostań w domu swym a nie przystępuy do mnie, bom ia iest swiętszy niźli ty: Cić będą iako dym w gniewie moim, a iako ogień pałaiący przez cały dzień.
  6. Oto E napisano to przedemną, nie zamilczę iuż więcey, ale to oddam y wetkam do zanadr ich.
      E To iest iuż więcey nie zapomnię tych złości waszych.

  7. Wasze nieprawości y oycow waszych nieprawości społu się zgadzaią, mowi Pan, ktorzy kadzili po gorach, a hańbili mię na pagorkach, ale im odmierzę pierwsze sprawy na łono ich.
  8. Tak mowi Pan F Iako kiedy znayduią moszcz w gronie, y mowią nie psuy go, bo w nim iest coś dobrego, tak y ia vczynię dla sług moich, abych nie wszytkich wygubił.
      F Oznaymuie iż Pan tak lud swoy karać chce, że chce mieć wżdy nieiaki wzgląd na wierne swoie.

  9. Ale G wywiodę nasienie z Iakoba, a z Iudy ty ktorzy będą dziedziczyć na gorze moiey, posiędą ią wybrani moi, a słudzy moi tam mieszkać będą.
      G Dawa znać iż chce lud swoy Pan prawie wyswobodzić.

  10. Y Saron będzie ku przebywaniu trzodam, a dolina Achor łożyskiem stadam ludu moiego ktory mnie szukał.
  11. A wy coscie opuscili Pana, a ktorzyscie zapomnieli swiętey gory moiey przykrywaiąc stoł dla H Gada, a czyniąc mokre ofiary Menowi.
      H Niektorzy to mniemaią być fortunę, A ten Meni był nieiaki pogański bałwan kędy tu prorok vkazuie iako Zydowie sprawowali ofiary wielu bogom obcym ktore chwalili.

  12. Ia was wszytki zliczę pod miecz, y wszyscy vpadniecie od zamordowania, # abowiem wzywałem a nie odpowiedzieliscie, mowiłem a nie słuchaliscie, y czyniliście złość przed oczyma moimi, obieraiąc to co się mnie nie podobało.
      # Przyp.1.v.24. Ierem.7.v.13. Niżey.66.v.4.

  13. A przetoż mowi Pan Bog, Oto słudzy moi iesć będą, a wy łaknąć będziecie, oto słudzy moi pić będą a wy będziecie pragnąć, oto słudzy moi weselić się będą, a wy się zawstydacie.
  14. Oto słudzy moi zaspiewaią z wesołym sercem, ale wy będziecie wołać przed bolescią serdeczną, a będziecie wyć w rospaczy ducha.
  15. Y zostanie imię wasze na przeklęctwo miedzy wybranymi moimi, a Pan Bog was zabiie, ale sługi swe nazowie I inszym imieniem.
      I To iest, obierze sobie iny lud ktory iemu służyć będzie.

  16. Kto chce być błogosławionym na ziemi, błogosławionym będzie w Bogu prawdziwym, a ktory będzie K przysięgał na ziemi, przysięże przez prawdziwego Boga, abowiem pierwsze vciski są w zapamiętaniu, y zakryte będą od oczu moich.
      K Pod tymi słowy błogosławieństwa y przysięgi, zamyka wszytkę chwałę Bożą.

  17. o Abowiem oto stwarzam nowe niebo y nową ziemię, a rzeczy przeszłe w pamięci nie będą, ani się więcey tkną serca.
      o 2.Piotr.3.v.13. Ziaw.21.v.1.

  18. Ale wy rozweselicie się y rozraduiecie się zawżdy w tym co ia stwarzam, Abowiem oto Ieruzalem stwarzam iako wesele, a lud iego iako radość.
  19. Rozweselę się w Ieruzalem, a rozraduię się nad ludem moim, nie będzie w nim daley słyszeć głosu płaczu, ani głosu narzekania.
  20. Iuż tam więcey dzieciny nie będzie ani starca ktoryby niemiał doydź lat swych, abowiem ten ktory we stu lat vmrze będzie iako dziecię, a grzesznik y we stu lat przeklęty będzie.
  21. L Pobuduią domy a będą w nich mieszkać, nasadzą winnic, a będą pożywać owocu ich.
      L Przekłada ludowi wiernemu błogosławieństwa zakonne, ktore okazuiąc w tych rzeczach docześnych, rozumie o onych duchownych.

  22. Nie będą budować aby tam kto iny mieszkać miał, nie będą szczepić aby miał kto iny pożywać, abowiem dni ludu moiego, będą iako dni drzewa, a wybrani moi vżywać będą pracey rąk swoich długo trwaiącey.
  23. Nie będą więcey darmo robić, ani więcey z zatrwożeniem będą rodzić, abowiem są nasieniem błogosławionych Pańskich, y potomstwo ich z nimi będzie.
  24. * Y stanie się że pierwey niż zawołaią ku mnie, ozowę się im, a ieszcze nie przestaną mowić, a ia wysłucham.
      * Psal.32.v.5.

  25. + M Wilk y Baran społu się pasć będą, Lew y Woł pospołu zgoniny ieść będą, a żywnosć wężowi będzie proch, nie będą więcey szkodzić ani zawadzać na wszytkiey swiętey gorze moiey, Mowi Pan.
      M Oznaymuie iż mocą Ducha świętego, tak będą skroceni ludzie okrutni że się nad żadnym srożyć nie będą.

      + Wyższey.11.v.6.

    Kapituła 66.
    ¶ 1. Gani prożne vfanie w Zydziech ktore pokładali w kościele y w Ceremoniach zwierzchownych. 5. Przytacza rzecz swą na prawdziwe sługi Boże, a vkazuie znak po ktorym maią być poznawani. 7. Prorokuie o naprawie Kościoła. 14. Groźi nieprzyiaciołom iego y bałwochwalcom. 19. Opowieda o wezwaniu poganow. 22. Vkazuie że naprawa kościoła stać wiecznie będzie.

  1. * Tak mowi Pan, A Niebo iest stolica moia, a źiemia iest podnożek nog moich, gdziesz tedy będzie ten dom ktory dla mnie zbuduiecie: a gdzie będzie mieysce odpoczynienia mego:
      A Tu sztrofuie prożne vfanie ludu onego ktore pokładali w onym swoim kościele y w ofiarach, gdyż przedsię vstawicznie w złościach leżeli.

      * Dźiei.7.v.49.

  2. Abowiem ręka moia wszytko to vczyniła, y wszystko to iest przez mię sprawiono mowi Pan: Ale na kogoż weyzrę iedno na vtrapionego a skruszonego w duchu, y na tego ktory drży na słowa moie.
  3. B Ktory ofiaruie wołu iakoby człowieka zabił, ktory ofiaruie owcę iakoby psa ściął, ktory sprawuie iakie ofiary iakoby świnią krewi rozlewał, ktory kurzy kadzidłem iakoby złosci chwalił, bo zaiste obierali sobie drogi swoie, a dusza ich kochała się w brzydliwościach ich.
      B Lud ten iż był złego sumnienia, a oprocz boiaźni Bożey, tedy wszytki iego ofiary były obrzydłe, a iako pługastwo sprosne przed oczyma iego.

  4. A też ia wybiorę wynalaski ich, a poslę na nie to czego się boią, + abowiem wzywałem a żaden się nie ozwał, mowiłem a nie słuchali, y czynili zle przed oczyma moiemi, a obierali to co się mnie nie podobało.
      + Przyp.1.v.24. Ieremi.7.v.13. Wyższey.65.v.12.

  5. Słuchaycie słowa Pańskiego wy ktorzy drżycie przed słowem iego, waszy bracia ktorzy was nienawidzieli, a odrzucali dla imienia mego, mowili, Pan niech okaże chwałę swoię, a okaże się z weselem waszym, a oni pohańbieni będą.
  6. Głos wrzasku będzie słyszan z miasta, głos z koscioła, głos Pański ktory płaci za rowno nieprzyiaciołom swoim.
  7. C Porodziła pierwey niż zabolała, pierwey niż ią ogarnęła boleść porodziła mężczyznę.
      C Dawa znać o wielkim rozmnożeniu Kościoła wiernych przez słowo Boże.

  8. Ktoż co temu kiedy podobnego słyszał: y kto rzecz takową widział: Ziemia możeli rodzić dnia iednego: abo możeli ieden narod razem się rodzić: abowiem gdy naprzod Syon boleć poczęła zrodziła syny swoie.
  9. Ia ktory inym rodzić dawam zali sam rodzić nie będę: Ia ktory ine płodne czynię, izali sam niepłodnym się stanę: mowi Bog twoy.
  10. Weselcie się z Ieruzalem, a raduycie się w nim wszyscy ktorzy ie miłuiecie, wy wszyscy co narzekaliście nad nim, weselcie się z nim w radości.
  11. Abyście sali a nasyceni byli piersiami pociechy iego, a iżbyście sali y nakochali się w obfitości chwały iego.
  12. Abowiem tak mowi Pan, Oto rozciągnę nad nim pokoy iako rzekę, a chwałę narodow iako strumień obfity: A tak wy sać będziecie, a będą was nosić v boku, a na kolanach roskosznie będziecie piastowani.
  13. Iako ten ktorego cieszy matka iego, tak ia też was cieszyć będę, a będziecie w Ieruzalem pocieszeni.
  14. Oglądacie, a rozraduie się serce wasze, y kości wasze rosczerstwieią iako zioła, a rękę Pańską będzie znać nad sługami iego, ale się obruszy na sprzeciwniki swoie.
  15. Abowiem oto przyidzie Pan w ogniu, a wozy iego będą iako wicher, aby się pomscił w popędliwości gniewu swoiego, a pokarał płomieniem ognia.
  16. Abowiem Pan sądzić będzie przez ogień y przez miecz wszelkie ciało, a liczba tych wszytkich pobitych od Pana barzo wielka będzie.
  17. Ci ktorzy się poświącaią y oczyściaią w pośrod ogrodow, iedzą mięso świnie, obrzydłosć, y myszy, społu będą wytraceni, mowi Pan.
  18. A ia pozbieram D sprawy y mysli ich gdy przyidę zgromadzać wszytki narody y ięzyki, a tedyć przyidą a oglądaią chwałę moię.
      D Dawa znać o ludzioch pokrytych ktorzy się w sprawach swych świętymi czynią, y o tych ktorzy iawnie zakon przestępuią.

  19. Położę znak na nich, a poslę z tych ktorzy vydą do pogan w E Tarsys y do F Pul, y do G Lut ktorzy ciągną łuk, do H Tubal, y do I Iauan, y do wyspow dalekich kędy nic o mnie przed tym nie słychano, y ktorzy nigdy nie widzieli chwały moiey cić będą opowiedać chwałę moię miedzy pogany.
      E To iest, do Cylicyey.
      F Do Afryki.
      G Do Lidiey.
      H Do Włoch.
      I Do Grecyey.

  20. Y przywiodę wszytkę bracią waszę ze wszech narodow w dary Panu, na koniech, na woźiech, na lektykach, na mulech, y na rydwaniech na gorę świętą moię w Ieruzalem, mowi Pan, iako gdy przynoszą synowie Izraelscy dar w naczyniu czystym do domu Pańskiego.
  21. A z tych prziymę kapłany y Lewity, mowi Pan.
  22. # Abowiem iako nowe niebo y nowa ziemia ktore vczynię, staną przedemną mowi Pan, tak trwałe będzie nasienie wasze y imię wasze.
      # Ziaw.21.v.1.

  23. Y stanie się że od Miesiąca do Miesiąca, od Sabatu do Sabatu schodzić się będzie wszelkie ciało ku chwaleniu przed oblicznością moią mowi Pan.
  24. A wynidą y oglądaią trupy ludzi tych ktorzy się złosciwie obchodzili ze mną, o Abowiem K robak ich nie zdechnie, y ogień ich nie zgaśnie, a będą obrzydłemi wszelkiemu ciału.
      K W tych słowiech rozumie wieczne męki.

      o Mar.9.v.44.

Spis Kapituł, Indeks Ksiąg