Kapituła 1.
    ¶ 2. Okazuie zacność Krystusowę. 14. Y vrząd Aniołow.

  1. Bog częstokroć y rozmaitym obyczaiem niekiedy mowił oycom naszym przez Proroki.
  2. A w ty dni ostateczne mowił nam przez Syna, ktorego postanowił dziedzicem wszytkich rzeczy, przez ktorego też A świat stworzył.
      A W Greckim stoi wieki.

  3. * Ktory będąc iasnością chwały, y wyrażonym obrazem B postaci iego, y zatrzymawaiąc wszytki rzeczy onym swoim mocnym słowem, sprawiwszy oczyscienie grzechow naszych przez samego siebie, vsiadł na prawicy onego maiestatu nawyższego.
      B W Greckim stoi Hypostasis, ktore słowo pospolicie po Polsku wykładaią bytnoscią abo istnoscią, abo też osobą, wszakoż każdemu tu na wolą dano niech każdy iakich chce wykładow vżywa, gdyż trudno ty słowa Greckie właśnie wyrażone być maią ięzykiem nasźim. A przez podstać Bożą rozumie tu Apostoł Boga oyca samego, ktorego własnym wyobrażeniem iest Krystus.

      * Kol.1.v.14.

  4. Tym się zacnieyszym zstał nad Anioły, im osobliwszego imienia przed nimi dostał.
  5. Abowiem ktoremu kiedy z Aniołow rzekł: + Tyś iest Syn moy, iam ciebie C dziś vrodził: Y zasię: # Będę mu Oycem, a on mi będzie Synem:
      C Iestci Syn od Boga narodzony od wiekow, ale powieda dziś dla tego iż to rodzenie obiawione iest światu czasu swego, a ten czas może się rozumieć odtąd iako się okazał Syn Boży w ciele, abo też iako Paweł święty w 13.ka. Dźie. wykłada po zmartwych wstaniu y w niebo wstąpieniu, abowiem Krystus na ten czas się prawie zupełnie okazał prawdziwym y wiecznym Synem Bożym gdyż przedtym Bostwo iego iakoby pod zasłoną krewkiego ciała zakryte było, a nie okazuiąc się iedno na ten czas gdy się mu samemu zdało, tak iż na on czas, to iest po zmartwych wstaniu względem naszym zda się iakoby dopirko był od oyca narodzonym.

      + Psalm.2.v.7. Wyższey.5.v.9. # 2.Sam.7.v.14. 1.Kron.22.v.10.

  6. A zasię gdy w wodzi pirworodnego na świat, powieda: A niech się mu kłaniaią wszyscy Aniołowie Boży.
  7. A o Anielech mowi: o Ktory posły swe czyni D duchy, a sługi swoie płomieniem ognia.
      D Drudzy czytaią wiatry, a przez ten płomień rozumieią pioruny y błyskawice, a wszakoż Prorok z ktorego Apo. bierze to wypisanie maiestatu Bożego, Anioły, Cherubiny, y Serafiny rozumie, ktorych Serafinow imię v Zydow iest iakobyś rzekł ogniste, o czym czytay Eza. w 6.ka.

      o Psalm.97.v.8.

  8. Ale ku Synowi: Stolica twoia, Boże, na wieki wiekow, sceptrum sprawiedliwe, iestci sceptrum krolestwa twoiego.
  9. Vmiłowałeś sprawiedliwość, a nienawidziałeś nieprawości, dla tegoż pomazał cię Bog, Bog twoy, oleykiem radości, nad E towarzysze twoie.
      E To prawdziwie mowi Prorok, abowiem Krystus prawdziwie iest pirworodnym miedzy bracią, z ktorego pełnosci wszyscychmy wźięli, a iest prawdziwym y przyrodzonym dziedzicem, a my kroluiemy y społu dziedzicmi iestechmy przez przysposobienie, ktore się nam przezeń stało.

  10. Y: * Tyś Panie na początku vgruntował ziemię, a niebiosa są sprawy rąk twoich.
      * Psal.102.v.26.

  11. Onyć poginą, ale ty zostawasz, a wszytki iako szata zwiotszeią.
  12. A iako odzienie F zwiniesz ie, y odmienią się, ale ty tenże iesteś, y lata twoie nie vstaną.
      F Możemy też cźitać odmienisz, iako w psal. napisano.

  13. Y ktoremuż z Aniołow kiedy rzekł: + Siedź na prawicy moiey, G aż położę nieprzyiaciele twoie podnożkiem nog twoich.
      G Barzo przistoyne to ostatnie świadectwo przitoczył aby zawarł vsta niewiernym.

      + Psalm.110.v.1.

  14. Izali wszyscy nie są duchowie posługuiący, ktorzy na posługę bywaią posłani dla tych, ktorzy dziedzicmi będą zbawienia:

    Kapituła 2.
    ¶ 1. Aby przywiodł ludzi ku Krystusowi, szerzey okazuie wielmożność iego, K temu też vniżenie iego, y dla czego się vniżył.

  1. A przeto mamy nawięcey pilnować tych rzeczy ktoresmy słyszeli, iżbysmy się kiedy A nierozstąpili.
      A Napomina nas abysmy pilnowali nauki y zachowywali ią, żebychmy nie byli iako naczynia dziurawe, ktore nie mogą nic zatrzymać w sobie.

  2. Abowiem iesli B słowo powiedziane przez Anioły, było trwałe, a każde przestępstwo y nieposłuszeństwo sprawiedliwą zapłatę odniosło.
      B To iest, Zakon, o czym czytay do Gala.3.v.19. Dźie.15.v.23.

  3. Iakoż my vydziemy, ieslibysmy C takowego zbawienia zaniedbali, ktore gdy przez samego Pana napirwey opowiedziane było, D od tych ktorzy ie słyszeli było nam potwirdzone:
      C To iest, Naukę Ewanieliey, w ktorey iest nam ofiarowane zbawienie nasze.
      D To iest, Od Apostołow.

  4. * A Bog wespoł świadczył, y przez znaki, przez cuda, y rozmaite mocy, y przez vdzielenie Ducha świętego, według swey woley.
      * Marek.16.v.20.

  5. Abowiemci Aniołom nie poddał onego świata E przyszłego, o ktorym mowimy.
      E Swiatem przyszłym nazywa on wiek przyszły, ktorego Oycem iest Krystus, o czym mamy świadectwo Eza.9.v.6. To iest, głową członkow swych, ktore przypuści ku społeczności onego nawyższego dostoieństwa, iako o tym mamy wykład w 1.do Kor.15.v.25.

  6. A niektory świadczył na niektorym mieyscu, mowiąc: + Coż iest człowiek iż go pamiętasz, abo syn człowieczy iż nań wzgląd masz:
      + Psalm.8.v.5.

  7. Vczyniłeś go mało co niższym nad Anioły, vkoronowałeś go chwałą y czcią, y postanowiłeś go nad wszytkimi sprawami rąk twoich.
  8. # Poddałeś wszytki rzeczy pod nogi iego, A zaiste przez to iż mu wszytki rzeczy poddał, nic nie opuścił co by iemu poddanego nie było, iednak teraz ieszcze nie widzimy wszytkich rzeczy być mu poddanych.
      # Mat.28.v.18.

  9. o Ale Iezusa onego obaczamy vkoronowanego chwałą y czcią, ktory się mało co zstał F niższym nad Anioły, dla męki śmierci, aby z łaski Bożey za wszytki śmierci skosztował.
      F Gdyż się do czasu vniżył wźiąwszy kształt służebniczy, to iest, ciało nasze y śmiertelność naszę.

      o Filipen.2.v.8.

  10. Abowiem godziło się aby ten dla ktorego są wszytki rzeczy, y przez ktorego są wszytki rzeczy, wiele synow do chwały przywodząc, książę zbawienia ich przez męki G poświęcił.
      G Drudzy to pospolicie wykładaią dokończył, A tu dawa znać, iż wszytko to co Krystus cirpiał, było iako zacne poświęcenie, ktorym nawyższy kapłan nasz y książę zbawienia naszego Krystus, dla tegoż też Paweł świadczy, iż my przez męki zstawamy się podobnymi Synowi Bożemu.

  11. Bo y ten ktory poświęca, y ci ktorzy bywaią poświęceni, z H iednego są wszyscy, dla ktorey przyczyny nie wstyda się bracią ich nazywać.
      H To iest, z Adama, iako niektorzy wykładaią, ale zasię drudzy rozumieią z Boga.

  12. Mowiąc: * Opowiem imię twoie braciey moiey, w pośrzodku kościoła pieśni tobie zaspiewam.
      * Psalm.22.v.25.

  13. Y zasię: + Będę iemu dufał. A zasię: # Oto I ia y dzieci ktore mi dał Bog.
      I Ty słowa z Ezaiasza są wźięte, ktory to o sobie y o vczniach swych mowił w 8.kap. przez ktore znaczy Ministry wszytki, a na koniec wszytek kościoł. Gdyż tedy Kristus iest głową wszytkich Prorokow y Ministrow, tedy słuszniey ty rzeczy nań należą niż na Ezaiasza.

      + Psalm.17.v.3. # Ezai.8.v.18.

  14. Iż tedy dzieci vczestniki są ciała y krwie, także y on zstał się vczestnikiem tych rzeczy, aby przez śmierć zniszczył tego ktory miał państwo śmierci, to iest czarta.
  15. A iżby wyzwolił ty, ktorzykolwiek przez boiaźń śmierci, przez wszytek żywot poddani byli pod niewolą.
  16. Bo zaiste nie prziymował Aniołow, ale plemię Abraamowe prziymował.
  17. Z kąd miał we wszytkim być podobnym braciey, aby był miłosiernym, y wiernym Kapłanem w tych rzeczach, ktore się v Boga dziać miały, ku vbłaganiu grzechow ludzkich.
  18. Abowiem z tego co cirpiał gdy był kuszon, może y ty ktorzy kuszeni bywaią podpomoc.

    Kapituła 3.
    ¶ 3.6. Okazuiąc zacność Krystusowę nad Moiżesza. 8. Y przywodząc przykład przodkow, napomina ie ku wierze. 12.16.19. Y okazuie co się zstało dla niedowiarstwa niektorych.

  1. A przetoż bracia święci, vczestnicy wezwania niebieskiego, obaczcie Apostoła y nawyższego Kapłana wyznania naszego Krystusa Iezusa.
  2. Wiernego temu ktory go postanowił, iako y * Moiżesz we wszytkim domu iego.
      * 4.Mo.12.v.7.

  3. Bo tym więcey chwały był godzien nad Moiżesza, im więtszą cześć ma ten ktory zbudował dom, niż dom sam.
  4. Abowiem każdy dom bywa zbudowan od kogo, a ten ktory ty wszytki rzeczy stworzył, Bogci iest.
  5. A byłci Moiżesz wierny we wszytkim domu iego iako sługa, na świadectwo tych rzeczy, ktore potym miały być powiedane.
  6. Ale Krystus iako Syn, ktory rządzi dom swoy, ktorego domem iestechmy my, iesli vfanie y nadzieię onę, z ktorey się chłubimy, aż do końca trwałą zdzierżymy.
  7. Dla tegoż, iako mowi Duch święty: + A Dźiś ieslibyscie głos iego vsłyszeli /
      A Dla tego Apostoł przytacza ty słowa aby Zydowie przestali bronić się zacnoscią przodkow swych, a przytym iesliż sługi Moiżesza oprocza pomsty wzgardzić nie mogli tedy aby się obaczyli iż daleko więtsze pomsty odnieść muszą, ktorzy by Syna Bożego wzgardzili, do ktorego y sam Moiżesz ie prowadził, a na ostatek za Boską radą bierze sobie Apostoł to mieysce przypominaiąc ku ktoremu się to końcowi ściągało, abowiem zwierzchowne dokończenie gdzie lud Moiżesz wiodł, a Iozue ie w prowadził, było odpoczynienie w źiemi Chanaan, ale dokończenie ku ktoremu nas wiedzie Bog przez Krystusa, iest wiecznym iego odpoczynieniem, ktorego cieniem y figurą była ziemia Chanaan, y odpocźiwanie Szabatow.

      + Psal.66.v.8. 2.Moi.4.v.7.

  8. Nie zatwardzaycież serc waszych, iako w zaiątrzeniu, w dzień pokuszenia onego na puszczy.
  9. Gdzie kusili mię oycowie waszy, doświadczyli mię, y widzieli sprawy moie przez czterdzieści lat.
  10. Dla tegom się rozgniewał na ten narod, y rzekłem: Zawsze błądzą sercem, a nie poznali drog moich.
  11. A przeto przysiągłem w gniewie swoim, iż nie wnidą do odpoczynienia moiego.
  12. Baczcie bracia, iżby kiedy nie było w ktorym z was serce złe y niewierne, ku odstąpieniu od Boga żywego.
  13. Ale napominaycie iedni drugie na każdy dzień, poki B dzisieyszy dzień bywa nazwan, iżby ktory z was nie był zatwardzon zawiedzieniem grzechu.
      B To iest, poki Bog do nas mowi. A przetoż zarazem bądźmy posłusznymi, gdyż niewiemy kiedy Pan z nami mowić przestanie.

  14. Abowiemci zstalichmy się vczestniki Krystusa, iesli mocnie zdzierżymy aż do końca C grunt on, ktorym się podpieramy.
      C W Greck. stoi Początek, a tenci grunt iest ona zbawienna nauka o Krystusie, ktorą przijmuiem wiarą.

  15. Poki bywa rzeczono: Dźiś ieslibyscie głosu iego słuchali, nie zatwardzaycież serc waszych, iako w D zaiątrzeniu.
      D O tym zaiątrzeniu czytay sobie historyą w 2.księg. Moiże. ka.17.v.7.

  16. Abowiem niektorzy vsłyszawszy, ziątrzyli Pana, a wszakże nie wszyscy oni ktorzy byli wyszli z Egiptu przez Moiżesza.
  17. A na ktore się wżdy rozgniewał przez czterdzieści lat: Izali nie na ty ktorzy byli zgrzeszyli, ktorych ciała poległy na puszczy:
  18. A ktorym przysiągł iż niemieli wnidź do odpoczynienia iego, iedno tym ktorzy nie byli posłusznymi:
  19. A widzimy iż nie mogli tam wnidź dla niedowiarstwa.

    Kapituła 4.
    ¶ 3. Okazuie prawdziwe odpoczynienie wiernych. 12. Y iakie iest słowo Boże. 14. Vfanie ktore mieć mamy w Krystusie Iezusie nawyższym Kapłanie naszym.

  1. Przetoż się boimy, aby kiedy opuściwszy obietnicę weścia do odpoczynienia iego, A nie zdał się ktory z was być omylonym.
      A Ogląda się Apostoł na historyą wyższey namienioną, Abowiem Izraelczycy mnimali iż byli od Pana oszukani, gdyż oni sami wzgardzili osiadłość od Pana podaną, gdyż to iest zwyczay ludzi złych, iż gdy za złości swe karani bywaią, na Pana winę wkładaią.

  2. Abowiem opowiedziana iest nam B Ewanielia, iako y onym, ale nie pomogło im słowo ktore słyszeli, przeto iż nie było złączone z wiarą, tym ktorzy słyszeli.
      B Pan w onym Psal. Dawid. ktory Apostoł wyższey przypomina, nazywa głos swoy oną Ewanielią, ktorą nam potym istotnie dał przez Syna swego, Abowiem Krystus był wczora y dziś, a żaden iny oprocz niego pośrzednik nie był.

  3. Abowiem C wchodziemy do odpoczynienia, ktorzy vwierzylismy, iako rzekł: A przetom przysiągł w gniewie moim, iż nie wnidą do odpoczynienia moiego, choć iuż od założenia świata sprawy były dokończone.
      C To iest, Ci tylko wchodzą do odpoczynienia, ktorzy wiarę maią. Y tak dowodzi tego, iż to co Dawid o odpoczynieniu Pańskim powieda, tedi musi mowić abo o Szabacie w ktory Pan odpoczynął, abo o onym odpoczynieniu Izraelczykow w źiemi Chanaan, abo o inym przyszłym odpoczynieniu. Ale o dwoygu pierwszych mowić nie może, gdyż iedno z nich od początku świata wnet było, a drugie z dawnych lat przed Dawidem. A przetoż tu o inszym powiedać musi, to iest, o wiecznym odpoczywaniu.

  4. Abowiem rzekł na niektorym mieyscu o siodmym dniu, tym sposobem: Y odpoczynął Bog dnia siodmego od wszytkich spraw swoich.
  5. A tu zasię: Nie wnidą do odpoczynienia moiego.
  6. Iż tedy to zostawa aby niektorzy weszli do niego, a ktorym pirwey opowiedziano było, nie weszli dla niedowiarstwa.
  7. Zasię naznacza dzień niektory, DZIS / tak długo potym v Dawida mowiąc (iako iest rzeczono) Dźiś ieslibyscie głos iego vsłyszeli, nie zatwardzaycież serc swoich.
  8. Abowiem iesliby był im Iozue dał odpoczynienie, nie mowiłby był potym żadnym obyczaiem o inszjm dniu.
  9. A tak zostało iakieś odpoczynienie ludowi Bożemu.
  10. D Abowiem ten ktory wszedł do odpoczynienia iego, odpoczywał też sam od spraw swoich, iako y Bog od swoich.
      D Oznaymuie tu podobieństwo błogosławionego odpoczynienia Bożego z naszym, ktore iuż zaczęli ci ktorzy są posłuszni Bogu, abowiem iako Bog dokończywszy świata, wszedł iakoby do wiecznego swoiego błogosławieństwa, tak y ci ktorzy wierzą, przestawaią od vczynkow swych, to iest, vmarszy grzechowi, żywą sprawiedliwości y Bogu, a także wszedszy do onego żywota błogosławionego, vżywać będą w niebie odpoczywania zupełnego.

  11. Staraymy się tedy abychmy weszli do tego odpoczynienia, iżby kto w on przykład nieposłuszeństwa nie wpadł.
  12. Bo żywe iest słowo Boże, y skuteczne, y więcey przerażaiące nad każdy miecz po obu stron ostry, y E dosięga aż do rozdzielenia dusze, y ducha, y stawow, y szpikow, y rozeznawcą iest mysli y vmysłow serca.
      E To iest aby śmiertelną ranę zadało nie posłusznym, a zasię wiernym inaczey w ktorych zabiia starego człowieka, a prawie ie ożywia Bogu.

  13. A niemasz żadnego stworzenia, ktore by przed nim iawne nie było, ale wszytki rzeczy są gołe y otworzyste przed oczyma tego, F z ktorym sprawę mamy.
      F Abo o ktorym mowiemy.

  14. Maiąc tedy Biskupa wielkiego, ktory przeniknął nieba, Iezusa Syna Bożego, trzymaymy to wyznanie.
  15. Abowiem nie mamy Kapłana ktory by nie mogł czuć z nami krewkości naszych, ale kuszonego we wszytkich rzeczach takież, oprocz grzechu.
  16. Przystąpmysz tedy z vfaniem ku stolicy chwały, abysmy dostąpili miłosierdzia, y łaskę naleźli ku pomocy czasu potrzebnego.

    Kapituła 5.
    ¶ 1. Iaki ma być Kapłan nawyższy. 5. W czym Krystus iest podobny Kapłanom Lewitom. 6.9. Abo roznym. 11. Potym gani niedbałość Zydow.

  1. Zaisteć każdy Kapłan z ludzi bywa wźięt, y za ludzi bywa postanowion w tych rzeczach ktore maią być sprawowane v Boga, aby ofiarował dary, y zabite ofiary za grzechy.
  2. Ktory by mogł (ile potrzeba iest) zmiłować się nad tymi ktorzy nieumieią y błądzą, gdyż y on był ogarnion krewkością.
  3. Y dla teyże, iako y za lud, tak też zasię ma ofiarować za grzechy.
  4. A żaden sobie tey godności nie bierze, ale ktory bywa wezwan od Boga, iako y Aaron.
  5. Tak y Krystus nie przywłaszczył sobie tey chwały, aby się zstał Kapłanem, ale ten ktory mu rzekł: * Tyś iest Syn moy, iam ciebie dziś vrodził.
      * 2.Kron.13.v.10. Psal.2.v.7.

  6. Iako y indziey powieda: + Tyś iest Kapłanem na wieki, wedle porządku A Melkisedekowego.
      A Ktory był Kapłanem y Krolem.

      + Wyższey.1.v.5. Psalm.110.v.4. Niżey.6.v.17.

  7. Ktory za dniow B ciała swego, gdy modlitwy y prośby z wielkim wołaniem y płaczem ofiarował v tego ktory mogł go zachować od śmierci, y był wysłuchan C z boiaźni.
      B To iest, poki żyw był na świecie.
      C Drudzy wykładaią dla vczciwosci abo pobożnosci y wykładaią tak iż vczciwość Syna Bożego tak była wdzięczna Oycu, iż dla tego wysłuchan był. Ale iesli tu boiaźń czytać będziemy iakoż właśnie się do tego mieysca stosuie tedy mamy rozumieć iż iest wysłuchan z boiaźni, to iest, iż był tak vtwierdzon że wszytek strach śmierci z sibie złożył, a dla tegoż też y Anioł vkazał się mu potwierdzaiąc go, iako o tym pisze Lukasz.22.v.43.

  8. Choć był Syn, a wszakże się D nauczył posłuszeństwa z tych rzeczy ktore cirpiał.
      D To iest, istotnie doznał co iest mieć oyca ktoremu był powinien posłuszeństwo, a doświadczył tego nie z przymuszenia ale dobrowolnie.

  9. A będąc poświęcony, zstał się powodem zbawienia wiecznego, wszytkim ktorzy go słuchaią.
  10. Przyzwany od Boga Kapłanem nawyższym, wedle porządku Melkisedekowego.
  11. O ktorym wiele bysmy mieli mowić, y trudno ku wykładaniu, przeto iżescie się zstali gnuśni ku słuchaniu.
  12. Abowiem wy ktorzy byscie mieli wedle czasu być nauczycielmi, zasię potrzebuiecie aby was vczono, iako się poczynaią powieści Boże, y zstaliscie się iako ci ktorzy mleka potrzebuią, a nie twardego pokarmu, Bo ten ktory się mlekiem bawi, nie vmie słowa E sprawiedliwości, gdyż iest dziecięciem.
      E To iest, doskonałego poznania.

  13. Aleć twardy pokarm iest dorosłych, tych mianowicie, ktorzy dla nałogu smysły maią ćwiczone ku rozeznaniu dobrego y złego.

    Kapituła 6.
    ¶ 4. Okazuie im sąd Boży. 9. Y iaką nadzieię o nich ma. 12. Y napomina ie przykładem Abraamowym, aby cirpliwie oczekawali obietnic Bożych.

  1. A przetoż opuściwszy A słowo, ktore w Krystusie dawa początek nieumieiętnym, mieymy się ku doskonałości, nie z nowu zakładaiąc gruntu B pokuty od vcynkow martwych, y wiary w Boga.
      A To iest, pierwsze początki wiary.
      B Wylicza pięć częsci Katechismu, Naprzod wyznanie o polepszeniu żywota, potym ktore zamknienie wiary o Bogu, Trzecie wykładanie nauki ktora przy krzscie y przy w kładaniu rąk bywała zachowana, a to krotkiemi słowy iako by ieszcze nie vmieiętnym, a przytym o powstaniu vmarłych y o przyszłym sądzie.

  2. Krztow nauki y rąk wkładania, y wstania z martwych, y sądu wiekuistego.
  3. A to vczynimy iesli Bog dopuści.
  4. * C Abowiem być nie może, aby ci ktorzy by raz byli oświeceni y skosztowali daru niebieskiego, y vczestniki się stali Ducha świętego.
      C Tu mowi o tym gdy człowiek we wszytkim odstępuie od Boga, a nie o grzechach ktore by były przeciwko pirwszey abo wtorey tablicy.

      * Mat.12.v.49. 2.Piotr.2.v.20. Niżey.10.v.26.

  5. Y skosztowali dobrego słowa Bożego, y mocy przyszłego wieku /
  6. Iesliby vpadli, aby powtore byli odnowieni przez pokutę, przeto iż znowu D krzyżuią samym sobie Syna Bożego y iawnie go sromocą.
      D To iest, nienawidzą Krystusa iako by go znowu ku swemu zatraceniu krzyżowali.

  7. Abowiem ziemia, ktora by deszcz na nię często przychodzący w się wpiła y zrodziła ziele vżyteczne tym przez ktore bywa sprawowana, bierze błogosławieństwo od Boga.
  8. Lecz ta ktora podawa ciernie y osty, odrzuconać iest y blisko przeklęstwa, ktorey koniec idzie ku spaleniu.
  9. Ale namileyszy pewnie o was sobie lepiey tuszymy niż to, y co z zbawieniem iest złączono, choć tak mowimy.
  10. Abowiemci nie iest Bog nie sprawiedliwy, aby zapamiętał sprawy waszey y pracowitey miłości, ktorąście okazali przeciw imieniu iego, przeto iżeście służyli świętym y służycie.
  11. Y żądamy aby każdy z was toż staranie okazał ku zupełney wiadomości nadzieie aż do końca.
  12. Abyście nie byli gnuśnemi, ale nasladowcami tych ktorzy przez wiarę y cierpliwosć otrzymawaią obiecane dziedzictwo.
  13. Abowiem Bog obiecawszy Abrahamowi, gdy nie mogł przez kogo więtszego przysięgać, przysiągł przez siebie samego.
  14. Mowiąc, + Iście błogosławiąc błogosławić tobie będę, y rozmnażaiąc rozmnożę cię.
      + 1.Mo.12.v.3. y 17.v.4. y 22.v.16.

  15. A gdy tak cierpliwie czekał, dostąpił obietnice.
  16. Gdyż ludzie przez tego przysięgaią ktory iest więtszy, y v ktorych koniec każdego wsporu iestci przysięga ku podtwierdzeniu przydana.
  17. W ktorey rzeczy chcąc Bog dziedzicom obietnicę obficiey okazać nieodmienność rady swey, obiecał przysięgą.
  18. Abysmy przez dwie rzeczy nieodmienne, w ktorych być nie może, żeby Bog kłamał, mocne pocieszenie mieli, ku temu vciekaiąc abysmy założoną nadzieię otrzymali.
  19. Ktorą mamy iako kotwicę dusze bezpieczną y mocną, y ktora E wchodzi aż do tych rzeczy, ktore są za zasłoną.
      E To podobieństwo wźięte iest od tego iż tym mocniey okręt stoi, im głębiey kotwica bywa zapuszczona, a tu się ogląda na sprawę wielkiego Kapłana, ktory raz tylko na każdy rok wchadzał do mieysca Naświętszego, o czym niżey w 9.ka. vsłyszemy.

  20. Gdzie Iezus bieżawszy wprzod przed nami, wszedł za nas według porządku Melchisedekowego, zostawszy kapłanem na wieki.

    Kapituła 7.
    ¶ 1. Szerzey okazuie podobieństwo ktore iest miedzy Krystusem y Melchisedekem, y przyrownanie kapłaństwa y ofiary iego z Lewity.

  1. Abowiem ten Melchisedek był * Krol Salem, kapłan Boga nawyższego, ktory zaszedł Abrahamowi, gdy się wracał od porażki Krolow, y błogosławił iemu.
      * 1.Mo.14.v.28.

  2. Ktoremu też dziesięciny z każdey rzeczy vdzielił Abraham, Ktory naprzod wedle wykładania rzeczon iest Krol sprawiedliwości, Przytym też Krol Salem, to iest Krol pokoiu.
  3. A Bez Oyca, bez matki, bez rodu, ani początku dniow, ani końca żywota maiąc, ale przypodobany Synowi Bożemu, trwa kapłanem na wieki.
      A Pismo nie przypomina z kąd poszedł, ani gdzie się podział, ale nam go tak przekłada iakoby z nieba poszedł.

  4. Obaczcie tedy, iako wielki ten był, ktoremu też dziesięcinę z łupow dał Abraham B Patryarcha.
      B To iest, nazacnieyszy miedzy oycy.

  5. A cić ktorzy są z synow Lewi, sprawuiąc kapłaństwo * roskazanie maią aby brali dziesięcinę od ludu wedle zakonu, to iest, od braciey swoiey choć wyszli z biodr Abrahamowych.
      * 4.Mo.18.v.19. W 5.Mo.18.v.1. Iozu.14.v.1.

  6. Ale ten ktorego narod nie bywa poczytan z nich, dziesięcinę brał od Abrahama, y temu ktory miał obietnicę błogosławił.
  7. A bez wszelakiego sporu mnieysze od więtszego bywa błogosławione.
  8. A tuć ludzie ktorzy vmieraią, dziesięciny biorą, Aleć tam ten o ktorym świadczono, iż żywie /
  9. Ktemu, abych tak rzekł, w Abrahamie brano dziesięciny od samego Lewi ktory zwykł brać dziesięciny.
  10. Abowiem on ieszcze był w biodrach oycowskich, gdy Melchisedek zaszedł Abrahamowi.
  11. A iesli doskonałość była przez kapłaństwo Lewi, (gdyż za tego dan iest zakon ludowi), coż więcey było potrzeba, aby nastał inszy kapłan wedle porządku Melchisedekowego, ktory by nie był rzeczon wedle porządku Aaronowego:
  12. Abowiem gdy się odmienia kapłaństwo, musi się stać y odmiana zakonu.
  13. Bo ten o ktorym ty rzeczy bywaią powiedane, należy na ine pokolenie z ktorego żaden nie pilnuie ołtarza.
  14. Gdyż iawna rzecz iest, iż z pokolenia Iuda poszedł Pan nasz, ktorego pokolenia względem nic o kapłaństwie nie mowił Moiżesz.
  15. A ieszcze iawniey to się okazuie, iż na podobieństwo Melchisedekowe nastawa kapłan inszy.
  16. Ktory się nie stał kapłanem z zakonu ktorego roskazanie iest C cielesne, ale z mocy żywota ktory zepsowan być nie może.
      C To iest, ktorego są Ceremonie zwierzchnie y cielesne.

  17. Abowiem tak świadczy, * Iż ty iesteś kapłanem na wieki wedle porządku Melchisedekowego.
      * Psalm.110.v.4. Wyższey.5.v.6.

  18. Bo roskazanie przeszłe bywa zniszczone dla tego, iż żadney mocy nie ma, a iest niepożyteczne.
  19. D Gdyż zakon nic nie poświęcił, ale nadeszła lepsza nadzieia przez ktorą przybliżamy się ku Bogu.
      D To iest, Ceremonie zakonne dla tego są niepożyteczne iż nas czystemi y świętemi vczynić nie mogą, ani godnemi ku krolestwu Bożemu, a dla tegoż potrzeba była z inąd co inego w prowadzić w czymbychmy vfanie swe beśpieczniey pokładać mogli, y co by nam przystęp ku Bogu czynić miało, a toć iest vrząd kapłaństwa Krystusowego.

  20. A to iż nie bez przysięgi, (Boć oni bez przysięgi się kapłanami stali.
  21. Ale ten z przysięgą, przez tego, ktory mu rzekł, + Przysiągł Pan a nie będzie żałował, Tyś iest kapłanem na wieki wedle porządku Melchisedekowego).
      + Psalm.110.v.4.

  22. Tym lepszego przymierza zastępcą stał się Iezus.
  23. A onych wiele się E kapłany stało, dla tego iż im śmierć nie dopuściła przetrwać.
      E To iest, iedni po drugich Kapłani nastawali, ale Krystus nie ma ktory by na iego mieysce nastał.

  24. Ale ten, iż na wieki trwa, wieczne ma kapłaństwo.
  25. Z kąd y zachować dostatecznie może ty, ktorzy przezeń przystępuią do Boga, zawsze żywiąc, aby się przyczyniał za nimi.
  26. Abowiem godził się nam kapłan takowy pobożny, niewinny, niepokalany, oddalony od grzesznikow, y ktory się stał wyższy nad niebiosa.
  27. Ktory by nie potrzebował na każdy dzień iako oni kapłani, pierwey za grzechy własne, zabitych ofiar sprawować, # potym za ludzkie. Bo to vczynił raz gdy samego siebie ofiarował.
      # 3.Mo.16.v.3.

  28. Abowiemci zakon postanawia kapłany ludzie mdłe, Ale słowo przysięgi po zakonie, Syna ktory iest na wieki poświęcony.

    Kapituła 8.
    ¶ 1. Dowodzi iż Krystus iest naprzednieyszym Kapłanem. 3. Okazuiąc vrząd kapłański. 5. Y ofiary Lewitow być cieniem. 6. Y iako zacnieysze iest posługowanie Krystusowe.

  1. Owa tych rzeczy ktore powiedamy, toć iest zamknienie, iż takiego mamy kapłana, ktory vsiadł na prawicy stolice maiestatu niebieskiego.
  2. Sługa mieysca naświętszego a prawdziwego namiotu onego, ktory rozbił Pan a nie człowiek.
  3. Abowiem każdy kapłan bywa postanowion ku ofiarowaniu darow y ofiar zabitych, z kąd potrzeba było aby ten też miał coby ofiarował.
  4. Bo A iesliby był na ziemi, nie był by kapłanem, gdzie trwaią oni kapłani ktorzy wedle zakonu dary ofiaruią.
      A T.i. iesliby ofiara iego był widoma abo ziemska, a tak więcey tu wzgląd ma na pożytki ktore pochodzą z śmierci Krystusowey, niźli na sprawę zwierzchnią.

  5. Iako ci ktorzy służą kształtowy y cieniowi rzeczy niebieskich, iako od Boga powiedziano iest Moiżeszowi, gdy miał dokończyć przybytku, mowiąc: * Obacz tedy abyś vczynił wszytki rzeczy według kształtu ktory iest tobie okazan na gorze.
      * 2.Mo.25.v.40. Dźiey.7.v.44.

  6. Ale teraz nasz kapłan dostał tym zacnieyszego posługowania, im iest pośrzednikiem lepszego przymierza, ktore w lepszych obietnicach iest vstawione.
  7. Abowiem iesliby ono przymierze było takowe, aby w nim nie było co ganić, nie trzeba było szukać mieysca wtoremu.
  8. Abowiem winuiąc ie powieda, + Oto dni przychodzą mowi Pan: gdy vczynię z domem Izraelskim, y z domem Iuda przymierze nowe.
      + Ierem.31.v.31.32.33.34. Rzym.11.v.2. Niż.10.v.16.

  9. Nie według przymierza ktorem vczynił z oycy ich, w dzień, w ktorym vchwycił rękę ich, abym ie wywiodł z Egiptu, Abowiem oni nie wytrwali w onym moim przymierzu, a iam ie wzgardził, mowi Pan.
  10. Bo toć iest przymierze ktore vczynię z domem Izraelskim po onych dniach, mowi Pan, Podam prawa moie w mysli ich, y w serca ich napiszę ie, a będę im Bogiem, a oni mnie będą ludem.
  11. Y nie będą vczyć żaden bliźniego swego, ani żadny brata swego, mowiąc, Poznay Pana, Abowiem wszyscy mię poznaią od namnieyszego aż do nawiętszego miedzy nimi.
  12. Abowiemci ia będę miłościw nieprawościam y grzechom ich, a złości ich iuż daley pamiętać nie będę.
  13. Gdy o Nowym powieda, pierwsze wiotchem vczynił, a to co wiotszeie y zstarzeie się bliskieć iest zniszczenia.

    Kapituła 9.
    ¶ 1. Okazuie zniszczenie ceremoniy y ofiar zakonnych. 11. Przez doskonałą y wieczną ofiarę Krystusowę.

  1. Miało tedy y pierwsze przymierze vstawy około służby Bożey, y swięte mieysce A świeckie.
      A Abo zwierzchnie w ktorym nie był skutek duchowny y niebieski.

  2. * Abowiem był pirwszy przybytek sprawion w ktorym były lampy, y stoł, y pokładne chleby, ktory zową Mieysce Swięte.
      * 2.Mo.26.v.1. y 36.v.1.

  3. A za wtorą zasłoną był przybytek, ktory zową Mieyscem naświętszym.
  4. Maiąc złotą kadzidlnicę, y skrzynię przymierza, zewsząd złotem powleczoną, w ktorey była czasza złota, maiąca mannę, y + Laska Aaronowa ktora kwitnęła # y tablice przymierza.
      + 4.Mo.17.v.10. # 1.Krol.8.v.9. 2.Kron.5.v.10. 2.Mo.25.v.22.

  5. A na tey byli Cherubini chwalebni zacimiaiący wieko miłosierdzia, o ktorych rzeczach nie mamy teraz o każdey z osobna powiedać.
  6. Gdy tedy ty rzeczy tak postanowiono, kapłani ktorzy służby Boże sprawuią do pierwszego przybytku zawsze wchodzą.
  7. Ale do wtorego raz o na każdy rok sam kapłan nawyższy, nie bez krwie, ktorą ofiaruie za się y za obłędliwości ludu.
      o 2.Mo.30.v.10. 3.Mo.16.v.2.

  8. Gdzie tym oznaymuie Duch S: iż ieszcze nie iest obiawiona droga do mieysca świętego, poki ieszcze trwa pierwszy przybytek.
  9. Ktory był kształtem na on czas, gdy dary y zabite ofiary bywaią sprawowane, ktore nie mogą w sumnieniu poświęcić chwalcę Bożego.
  10. W pokarmach tylko, y w piciu, y w rozmaitym omyciu, y w obchodziech cielesnych, aż do czasu naprawienia założone.
  11. Ale Krystus przystąpiwszy kapłan dobr przyszłych, przez więtszy y doskonalszy przybytek, nie ręką sprawiony, to iest, nie tego budowania.
  12. Ani przez krewi kozłow y cieląt, ale przez własną krewi swoię, wszedł raz do mieysca świętego, dostawszy wiecznego odkupienia.
  13. * Abowiem iesli krewi cielcow y kozłow, y popioł iałowice, pokrapiaiąc nieczyste poświąca ku czystości cielesney.
      * 3.Mo.16.v.14. 4.Mo.19.v.4.

  14. + Iako daleko więcey krewi Krystusowa, ktory przez Ducha wiecznego, samego siebie ofiarował nie naganionym Bogu, oczyści sumnienie wasze od martwych vczynkow # ku służbie Bogu żywemu:
      + 1.Piotr.1.v.19. 1.Ian.1.v.7. Ziawi.1.v.5.
      # Luk.1.v.73.

  15. A przetoż dla tego iest Nowego przymierza Pośrzednikiem, o aby przez smierć, na odkupienie onych występkow ktore były pod pierwszym Testamentem, ci ktorzy wezwani są wźięli obietnicę wiecznego dziedzictwa.
      o Rzym.5.v.6. 1.Piotr.3.v.18.

  16. Abowiem gdzie Testament iest, tamżeć musi być śmierć tego ktory testament czyni.
  17. * Bo testament w vmarłych mocny iest, gdyż ieszcze nie iest ważny za żywota tego co gi vczynił.
      * Gal.3.v.15.

  18. Z kąd y on pierwszy bez krwie nie był vtwierdzon.
  19. Abowiem gdy Moiżesz wszytko przykazanie według zakonu oznaymił wszemu ludowi, wźiąwszy krewi z cieląt y kozłow, z wodą y wełną czerwoną y Hizopem pospołu, y samy księgi, y lud wszytek pokropił.
  20. Mowiąc, + Tać iest krewi Testamentu, ktory do was Bog roskazał.
      + 2.Mo.24.v.8.

  21. Ktemu też y przybytek y wszytko naczynie służby świętey krwią takież pokropił.
  22. A wszytki rzeczy niemal według zakonu bywaią oczyściane, a bez rozlania krwie nie stawa się odpuszczenie.
  23. A tak potrzeba było, aby kształty onych rzeczy ktore są na niebie, tymi rzeczami były oczyścione, a samy rzeczy niebieskie lepszymi ofiarami niźli ty.
  24. Abowiem Krystus nie wszedł do mieysca świętego, ręką vczynionego, ktore by było kształtem prawdziwego, Ale do samego nieba, aby się teraz okazował przed oblicznością Boga za nami.
  25. A nie iżby często ofiarował samego siebie, iako kapłan wchodzi do mieysca świętego każdy rok ze krwią cudzą.
  26. (Boć by był musiał często cierpieć od założenia świata), Ale terazci się raz na dokończeniu wiekow okazał, ku zgładzeniu grzechu przez ofiarowanie samego siebie.
  27. A iako to trwa, iż ludzie raz vmrzeć muszą, a potym sąd będzie.
  28. Tak y + Krystus raz iest ofiarowan, aby zgładził grzechy wiela ich, drugi raz zasię krom B grzechu okaże się tym ktorzy go oczekawaią na zbawienie.
      B To iest, okrom ofiary za grzech.
      + Rzym.5.v.16. 1.Piotr.3.v.18.

    Kapituła 10.
    ¶ 1. O zniszczeniu starych ofiar. 12. Przez wieczną y zupełną ofiarę Krystusowę. 19. Napominanie ku wierze y cierpliwości, tak dla łaskawych obietnic, iako y srogich groźb Bożych.

  1. Abowiem A zakon maiąc cień dobr przyszłych, a nie sam obraz rzeczy, nigdy nie może tymi ofiarami ktore na każdy rok vstawicznie ofiaruią poświęcić tych, ktorzy knim przystępuią.
      A 3.Mo.16.v.14.

  2. Bo gdzieby inaczey, azażby nie przestały być ofiarowane: dla tego iż ci ktorzy by ofiarowali, żadnego by sumnienia grzechow iuż nie mieli, będąc raz oczyścieni.
  3. Ale w tych bywa przypominanie grzechow na każdy rok.
  4. Abowiem nie może + krewi cielcow y kozłow odiąć grzechow.
      + 3.Mo.16.v.14. Psalm.40.v.7.

  5. A Przetoż wchodząc na świat, powieda, # Nie chciałeś zabitey ofiary, y daru ofiarowanego, B aleś mi ciało sprawił.
      A Powieda Pismo iż Krystus na ten czas wszedł na świat gdy z nieba z stąpił, a w tych słowiech znać dawa Apostoł, iż Dawid na tym mieyscu przywodzi Krystusa iakoby się dopiro miał stać człowiekiem, a rosprawuie o swym vrzędzie.
      B W Zydowskim stoi, aleś mi vszy przekłoł, to iest, sprawiłeś mię pochopnym ku słuchaniu, abowiem tak iest opisan sposob nowego zakonu w osobie głowy naszey Pana Krystusa, to iest, wiarą poymować Ewanielią, co iedno si sami czynią ktorym Pan otwarza vszy serdeczne iako o tym mamy w Dźie.16.v.10. gdy żechmy wszyscy z przyrodzenia są slepemi.

      # Wyższey.1.v.12.

  6. W paloney ofiarze, y w ofiarze za grzech nie kochałeś się.
  7. Tedym rzekł, Oto idę (na początku ksiąg napisano iest o mnie) abym czynił o Boże wolą twoię.
  8. Gdy wyższey powiedział, Nie chciałeś aniś się kochał w zabitey ofiarze, y w darze ofiarowanym, y w paloney ofiarze, y za grzech ktore wedle zakonu bywaią ofiarowane.
  9. Tedy rzekł, Otoż idę, abym czynił o Boże wolą twoię, Odeymuie pierwsze aby wtore postanowił.
  10. Przez ktorą wolą iestesmy poświęceni, przez ofiarę ciała Iezusa Krystusa raz vczynioną.
  11. Wszelki tedy kapłan stoi na każdy dzień posługuiąc, y też ofiary zabite częstokroć ofiaruiąc, ktore nigdy nie mogą zgładzić grzechu.
  12. Ale ten sprawiwszy iednę ofiarę za grzechy, o wiecznie siedzi na prawicy Bożey.
      o Psalm.110.v.1. 1.Kor.15.v.25. Wyższey.1.v.13.

  13. Oczekawaiąc ostatka * / ażby nieprzyiaciele iego stali się podnożkiem nog iego.
      * Iere.31.v.33. Rzym.11.v.17. Wyższey.8.v.8.

  14. Gdy iedną ofiarą poświęcił na wieki ty ktorzy bywaią poświęceni.
  15. A sam Duch Swięty świadczy nam, Bo gdy przepowiedział /
  16. Toć iest przymierze ktore vczynię z nimi po onych dnioch, mowi Pan, Podam prawa moie w serca ich, a napiszę ie w myslach ich.
  17. A daley pamiętać nie będę grzechow y nieprawości ich.
  18. Przytym gdzie iest odpuszczenie tych, iużci ofiary niemasz za grzech.
  19. Maiąc tedy bracia wolność wchodzić do mieysca świętego przez krewi Iezusowę /
  20. Ta droga ktorą nam poświęcił, świeżą y żywą przez zasłonę, to iest, przez ciało swoie.
  21. Maiąc też kapłana wielkiego, przełożonego w domu Bożym.
  22. Przystąpmyż z prawdziwym sercem, y z vpewnieniem wiary, maiąc serca oczyścione od sumnienia złego, y ciało omyte czystą wodą.
  23. Trzymaymy wyznanie nadzieie nie chwieiąc się (boć wierny iest ten ktory obiecał).
  24. Y przypatrzaymy się iedni drugim ku pobudzaniu miłości y dobrych vczynkow.
  25. Nie opuszczaiąc społecznego zgromadzenia naszego, iako maią obyczay niektorzy, y owszem vpominaymy iedni drugich, a to tym więcey, iż widzicie żeć się on dzień przybliża.
  26. * Abowiem ieslibysmy dobrowolnie zgrzeszyli po wźięciu vznania prawdy, iużci daley nie zostawa ofiara za grzech.
      * Wyższey.6.v.4.

  27. Ale straszliwe nieiakie oczekawanie sądu, y zapalenia ognia, ktory pożrze przeciwniki.
  28. Kto by odrzucił zakon Moiżeszow, bez miłosierdzia + na świadectwo dwu abo trzech vmiera.
      + 5.Mo.19.v.17. Mat.18.v.17. Ian.8.v.17. 2.Kor.13.v.1.

  29. Iakoż mnimacie, iż daleko sroższe karanie zasłuży ten ktory by Syna Bożego podeptał, y krewi przymierza, przez ktorą był poświęcony, pokalaną być rozumiał, y Ducha łaski zelżył:
  30. Abowiem znamy tego ktory powiedział, # Mnieć należy pomsta, iać oddam, mowi Pan, Y zasię, Pan sądzić będzie lud swoy.
      # 5.Mo.31.v.35. Rzym.12.v.19.

  31. Straszliwać rzecz iest wpaść w ręce Boga żywego.
  32. Rozpomnicież na dni pierwsze, w ktorych będąc oświeceni podięliście wielkie boiowanie vciskow.
  33. Częścią gdy lekkościami y vciski iestescie wystawieni na podziw, częścią też gdyście się stali towarzyszmi tych z ktoremi się tak obchodzono.
  34. Abowiemeście z więźienia mego ze mną żałość mieli y pobranie maiętności waszych przyięliście z weselem, wiedząc iż lepszą a trwałą maiętność macie w niebie.
  35. Nie odrzucaycież tedy vfania waszego, ktore ma wielką zapłatę.
  36. Abowiem cierpliwości potrzebuiecie, abyście vczyniwszy wolą Bożą, otrzymali obietnicę.
  37. o Boć ieszcze barzo maluczki czas iest, a ten ktory ma przyść, przyidzieć a nie omieszka.
      o Abak.3.v.4.

  38. * A sprawiedliwy z wiary żyć będzie, ale iesliby się kto B skradał, nie kocha się w nim dusza moia.
      B To słowo iest wźięte od tych ktorzy vciekaią na zamki iako na mieysce beśpieczne, co też rownie ci czynią ktorzy z kradaiąc się od Krysta Pana gdzie indziey się vciekaią iakoby na mieysce beśpiecznieysze.

      * Rzym.1.v.17. Gal.3.v.15.

  39. Ale my nie iestesmy takiemi, abysmy się skradali na zginienie, ale ktorzy wierzymy na zbawienie dusze.

    Kapituła 11.
    ¶ 1. W tym rozdziale okazuie się moc y skutek wiary.

  1. A wiarać iest A grunt rzeczy ktorych się nadziewamy y okazanie niewidomych.
      A Ty rzeczy ktore w oczekawaniu zawisnęli ieszcze nie są istotnie iako ty ktorych ieszcze niemasz, a wiara iestci nie iaki grunt ich ktora to nieiakim sposobem sprawuie iż się z stawaią y są iakoby tuż przed oczyma być miały, abowiem ona wierzy iż są.

  2. Abowiemci przez nię świadectwo otrzymali przodkowie.
  3. Wiarą rozumiemy, * iż świat sprawion iest słowem Bożym, tak iż rzeczy ktore widzimy stały się z rzeczy niewidomych.
      * 1.Mo.1.v.3.

  4. + Wiarą Abel więtszą ofiarę sprawił Bogu niż Kain, przez ktorą świadectwo otrzymał, iż był sprawiedliwy, a Bog świadectwo dał o darzech iego, y vmarszy przez nie ieszcze mowi.
      + 1.Mo.4.v.4. Mat.23.v.35.

  5. Wiarą # Enoch był przeniesion aby śmierci nie oglądał, ani był naleźion, przeto iż go przeniosł Bog: abowiem przed tym niż był przeniesion, otrzymał świadectwo iż się Bogu vpodobał.
      # 1.Mo.5.v.24. Ekle.44.v.15. y 49.v.16.

  6. A bez wiary nie może być, aby się mu kto podobał, abowiem kto przystępuie do Boga, musi ten wierzyć iż iest Bog, a iż zapłatę oddaie tym ktorzy go szukaią.
  7. Wiarą o Noe od Boga napomniony, o tych rzeczach ktore ieszcze nie były widome, vczciwością przywiedziony, zgotował Archę ku zachowaniu domu swego, przez ktorą Archę osądził świat, y stał się dziedzicem sprawiedliwości tey ktora iest z wiary.
      o 1.Mo.6.v.13. Ekle.44.v.15.

  8. Wiarą wezwany * Abraham, vsłuchał Boga, aby poszedł na mieysce ktore dziedzicznie wźiąć miał, y wyszedł nie wiedząc gdzie przydź miał.
      * 1.Mo.12.v.4.

  9. Wiarą pomieszkał w źiemi obiecaney iako w cudzey, mieszkaiąc w namieciech z Izaakiem y z Iakobem, ktorzy byli społeczni dziedzicy teyże obietnice.
  10. Abowiem oczekawał miasta maiącego grunty, ktorego sprawcą y stworzycielem iest Bog.
  11. Wiarą y sama + Sara wźięła moc ku przyięciu nasienia, y nad lata swe porodziła, przeto iż tego miała za wiernego ktory był obiecał.
      + 1.Mo.17.v.19. y 21.v.2.

  12. Dla tego też z iednego, y to ieszcze iuż obumarłego, zrodziło się potomkow taka wielkość iako gwiazd niebieskich, y iakoby piasek niezliczony ktory iest na brzegu morskim.
  13. Wedle wiary vmarli ci wszyscy, gdy niedostąpili obiecanych rzeczy, ale z daleka ie widzieli, y vwierzyli, a z dziękowaniem przyimowali, wyznawszy się być gośćmi y przychodniami na ziemi.
  14. Bo ktorzy takowe rzeczy powiedaią, iawnie okazuią, iż szukaią oyczyzny.
  15. A iesliby byli pamiętali z ktorey byli wyszli, mieli czas aby się zaś wrocili.
  16. Ale teraz lepszey żądaią, to iest niebieskiey, a przeto nie wstyda się Bog sam być zwan Bogiem ich, gdyż im miasto zgotował.
  17. Wiarą # Abraham gdy był doświadczon, ofiarował Izaaka, y owszem iednorodzonego ofiarował tenże ktory był wźiął obietnice.
      # 1.Mo.22.v.10. Ekkle.44.v.15.

  18. Do ktorego rzeczono, o W Izaaku tobie będzie wezwano plemię.
      o 1.Mo.21.v.12. Rzym.9.v.7.

  19. To v siebie obaczywszy, iż Bog może y z vmarłych wzbudzić, skąd go też nie iakiem podobieństwem zasię otrzymał.
  20. Wiarą około przyszłych rzeczy błogosławił * Izaak Iakoba y Ezau.
      * 1.Mo.27.v.28. y 36.

  21. Wiarą + Iakob vmieraiąc każdego z synow Iozefowych błogosławił, y dał chwałę Bogu, podparszy się końcem laski swey.
      + 1.Mo.48.v.15.

  22. Wiarą # Iozef vmieraiąc o wyściu synow Izraelskich wspomionął, y około kości swoich roskazał.
      # 1.Mo.47.v.31.

  23. Wiarą gdy się narodził o Moiżesz iest skryt przez trzy miesiące od rodzicow swoich, przeto iż go widzieli nadobnym dzieciątkiem, ani się bali roskazania Krolewskiego.
      o 2.Mo.2.v.2. Dźiey.7.v.21.

  24. Wiarą * Moiżesz iuż dorosły nie chciał być zwan synem corki Faraonowey.
      * 2.Mo.1.v.16.

  25. Radszey to obrawszy aby był vtrapionym wespoł z ludem Bożym, niźli vżywać docześnych pożytkow grzechu.
  26. Rozumieiąc być więtszym bogactwem sromocenie Krystusowe, niźli skarby Egiptcyanow, bo się oglądał na odpłatę.
  27. Wiarą opuścił Egipt, nic się nie boiąc gniewu Krolewskiego, abowiem iakoby widział tego ktory iest niewidomy, tak był y statecznego serca.
  28. Wiarą obchodził + Wielkanoc y wylanie krwie, aby ten ktory pierworodne tracił ich się nie dotknął.
      + 2.Mo.12.v.22.

  29. Wiarą przeszli # przez Morze Czerwone iako po suchey ziemi, ktorego chcąc kusić Egiptcyanie, zatopieni są.
      # 2.Mo.14.v.22.

  30. Wiarą mury o Ierycha vpadły będąc obtoczone przez siedmi dni.
      o Iozu.6.v.20.

  31. Wiarą * Rahab wszetecznica ona nie zginęła wespoł z tymi ktorzy nie byli posłusznymi przyiąwszy wdzięcznie do gospody szpiegi.
      * Iozu.2.v.1. Iozu.6.v.23.

  32. A coż daley mowię: boć mi czasu nie zstanie gdybych powiedał + o Gedeonie, # o Baraku, o o Samsonie, + o Iefte, # o Dawidzie, o Samuelu y o Prorocech.
      + Sędź.6.v.11.
      # Sędź.4.v.6.
      o Sędź.13.v.24.
      + Sędź.11.v.1.
      # 1.Sam.1.v.20. y 13.v.13.14.

  33. Ktorzy wiarą zwalczyli krolestwa, czynili sprawiedliwość, dostąpili obietnic, y zawarli gęby lwow.
  34. Zagasili moc ognia, vszli ostrych mieczow, mocnymi się stali z niemocy, sił dostąpili na woynie, y woyska obcych tył im podawali.
  35. Niewiasty wźięły swoie vmarłe z zmartwychwstania, a drudzy są rozciągnieni, niedbaiąc aby byli wybawieni, a ku temu aby lepszego zmartwych wstania dostąpili.
  36. A drudzy zasię doznali pośmiewisk y biczowania, nad to y związek y więźienia.
  37. Vkamionowani są, przecierani są, B doświadczeni są, mieczem zabici polegli, błąkali się w owczych y w koźich skorach, opuszczeni, vciśnieni, vtrapieni.
      B Abo przebodzieni.

  38. Ktorych nie był godzien świat, tułaiąc się po puszczach, y gorach y iamach, y iaskiniach ziemie.
  39. A ci wszyscy świadectwo otrzymawszy przez wiarę, obietnice C nie dostąpili.
      C Acz pirwszy oycowie naszy otrzymali pożytek obietnic, a wszakoż z daleka tylko widzieli przyście Krystusowe ktory z osobliwey łaski nam iest dan abychmy y my y oni społu byli poświęceni.

  40. Iż Bog o nas D coś lepszego przeyźrzał, E aby bez nas nie byli poświęceni.
      D Abowiem koniecznie w tym przodek mamy iż nam iest dan Krystus y daleko zupełniey niż kiedy przed tym oznaymione nam są taiemnice Boże.
      E Chociażci za żywota swego byli przez wiarę poświęceni y otrzymali to czego się przez wiarę nadziewamy wszakoż zbawienie ich zawisnęło na tym co się za czasow naszych okazać miało.

    Kapituła 12.
    ¶ 1. Napominanie ku cierpliwości, pokoiowi, stateczności, świątobliwości y ku posłuszeństwu, czyniąc przyrownanie zakonu z Ewanielią.

  1. A tak y my będąc * ogarnieni tak wielkim obłokiem swiadkow, odrzuciwszy wszelakie brzemię y grzech, ktory nas snadnie może ze wsząd vwikłać, statecznie bieżmy w zawodzie ktory nam iest założony.
      * Rzym.6.v.4. Kol.3.v.8. Efes.4.v.23. 1.Piotr.2.v.1. y 4.v.1.

  2. Oglądaycież się na Iezusa Hetmana, y tego ktory dokonał wiary, ktory miasto wesela iemu vstanowionego, cierpiał krzyż wzgardziwszy sromotę, y vsiadł na prawicy stolice Bożey.
  3. A tak obaczcie ktory to iest co takowe przeciwieństwo cierpiał od grzesznikow przeciwko sobie, abyście mdleiąc na sercach waszych nie vstali.
  4. Ieszczeście się do krwie nie zastawili, walcząc przeciwko grzechowi.
  5. Zapamiętaliście napomnania ktore wam iako synom mowi, + Synu moy, nie wzgardzay karania Pańskiego, ani vstaway na sercu, gdy od niego bywasz karan.
      + Przyp.3.v.12. Ziaw.3.v.17.

  6. Abowiem kogo miłuie Pan, tego karze, a biie każdego syna ktorego przyimuie.
  7. Iesli cierpicie karanie, ofiaruieć się wam Bog iako synom, abowiem ktoryż iest syn ktorego by ociec nie karał:
  8. A iesli iesteście bez karania, ktorego wszyscy są vczestnikami, iuż złego łoża dziećmi iesteście a nie synmi.
  9. Przytym, mielismy oyce ktorzy karali ciała nasze, y balichmy się, a zaż nie daleko więcey poddani będziemy Oycowi duchow, a żyć będziemy:
  10. Abowiem oni na mało dni iako się im widziało nas karali, a tenci nas karze ku pożytkowi naszemu, na to abysmy byli vczestniki świątobliwości iego.
  11. A wszelkie karanie teraźnieyszego czasu nie zda się być wesela y owszem smutku, ale potym spokoyny owoc sprawiedliwosci oddaie tym ktorzy by przez nie byli ćwiczeni.
  12. A przetoż ręce osłabione, kolana zemdlone podnieście.
  13. A czyńcie koleie proste nogami waszemi, iżby to co iest chromego nie było odwiedzione z drogi, ale raczey było vzdrowione.
  14. # Nasladuycie pokoiu ze wszytkimi y świątobliwości bez ktorey żaden nie ogląda Pana.
      # Rzym.32.v.18.

  15. Patrząc pilnie żeby kto nie odstał od łaski Bożey, iżby ktory korzeń gorzki podrastaiąc nie zatrfażał, y przezeń wiele ich nie było pokalanych.
  16. Niechay nikt nie będzie nieczystym, abo sprosnym iako o Ezau, ktory za potrawę iednę przedał prawo swoie pierworodztwa.
      o 1.Mo.25.v.23.

  17. * Abowiem wiecie, iż y potym gdy chciał dziedzicznym prawem otrzymać błogosławieństwo, był odrzucon: bo nie znalazł mieysca pokutowania, choć onego błogosławieństwa ze łzami pożądał.
      * 1.Mo.27.v.38.

  18. Gdyżeście nie przystąpili do + gory ktorey by się możono dotknąć, y do ognia rozpalonego, y do wichru, y do ciemności, y gwałtowney niepogody.
      + 2.Mo.19.v.13. y 20.v.21.

  19. Y brzmienia trąby y głosu słow, ktory ci co słyszeli, prosili aby im daley nie mowiono.
  20. (Abowiem nie mogli znieść tego co im roskazowano, # iesliby się bydlę gory dotknęło, będzie vkamionowano, abo pociskiem przebito.
      # 2.Moiz.19.v.13.

  21. A Moiżesz, przeto iż tak straszne było widzenie ktore się okazowało, rzekł, Zlękłem się y zadrżałem.)
  22. Aleście przyszli do gory Syon, y do miasta Boga żywego, do Ieruzalem niebieskiego, y do zgromadzenia niezliczonych Aniołow.
  23. Y do zboru pierworodnych ktorzy są spisani w niebie, y do Boga sędziego wszytkich, y do duchow sprawiedliwych y doskonałych.
  24. Y do Iezusa pośrzednika Nowego Testamentu, y do krwie pokropienia, ktora zacnieysze rzeczy mowi, niźli mowiła krewi o Ablowa.
      o 1.Mo.4.v.10.

  25. Patrzaycie abyście tym nie wzgardzili ktory mowi, abowiem iesli ci nie vszli ktorzy odrzucali tego ktory mowił na ziemi, daleko więcey my iesli się odwracamy od tego ktory z nieba iest.
  26. Ktorego głos zatrząsnął ziemią, ale teraz opowiedział mowiąc, * Ieszcze ia raz zatrząsnę nie tylko ziemią ale y niebem.
      * Dźie.2.v.7.

  27. A ono słowo (ieszcze raz) znaczy odięcie rzeczy chwieiących się, iako tych ktore są vczynione, aby zostały ty ktore są trwałe.
  28. A przeto przyimuiąc krolestwo ktore nie może być poruszone, trzymamy łaskę przez ktorą tak służmy Bogu, abysmy się iemu podobali z vćciwością y z bogoboynością.
  29. + Abowiemci Bog nasz iest ogniem trawiącym.
      + 5.Mo.4.v.24.

    Kapituła 13.
    ¶ 1. Napominanie ku miłości, czystości, y inszym cnotam. 20. Modlitwa za wierne. 23. Pozdrawiania niektore.

  1. Niechay miłość braterska trwa.
  2. * Nie zapominaycie przymowania gości, abowiem przez to niektorzy + nie wiedząc przyięli Anioły.
      * Rzym.12.v.10. 1.Piotr.4.v.9. 1.Mo.18.v.3. y 19.
      + Rzym.12.v.10.

  3. Pamiętaycie na więźnie, iakobyście byli wespoł z nimi więźniami, y na ty ktorzy bywaią vtrapieni, iakobyście na ciele vtrapieni byli.
  4. Poczciweć iest małżeństwo miedzy wszytkimi, y łoże nie pokalane, a nieczyste y cudzołożniki osądzi Bog.
  5. Obyczaie niech będą oddalone od łakomstwa: Przestawaycie na teraźnieyszych rzeczach, bo on rzekł, # Nie opuszczę cię ani cię zostawię.
      # Iozu.7.v.9.

  6. Tak iż śmiele mowimy, # Pan mi iest pomocnikiem, ani się bać będę co by mi vczynił człowiek.
      # Psalm.118.v.6.

  7. Pamiętaycie na wodze wasze ktorzy wam mowili słowo Boże, a wiary ich nasladuiecie, obaczaiąc co za koniec był obcowania ich.
  8. Iezus Krystus wczora y dziś, tenże też iest na wieki.
  9. Naukam rozmaitym y cudzym nie daycie się vnosić: abowiem dobra rzecz iest, aby serce było vtwierdzone A łaską, nie pokarmy, ktore nie pomogły tym co się imi bawili.
      A To iest, chwałą Bożą duchowną y odrodzeniem, ktorey przeciwne są wszytki Ceremonie zwierzchowne etce.

  10. B Mamy ołtarz z ktorego nie godzi się tym ieść ktorzy przybytkowi służą.
      B Powieda iż ini nie mogą być vczestniki wiary Krystusowey ktorzy vpornie trzymaią się chwały zakonney.

  11. o Abowiem bydląt ktorych krewi bywa wnoszona do mieysca świętego przez kapłana, tych ciała bywaią palone przed obozem.
      o 3.Mo.6.v.36. y 16.v.27.

  12. Dla tego y Iezus aby poświęcił lud przez własną krewi, przed braną cierpiał.
  13. Wynidźmyż tedy do niego przed oboz, nosząc posromocenie iego.
  14. * Abowiem nie mamy tu miasta trwaiącego, ale przyszłego szukamy.
      * Mich.2.

  15. Przez niego tedy vstawicznie ofiaruiemy Bogu ofiarę chwały, to iest, + owoc warg naszych wyznawaiących imieniowi iego.
      + Ozee.14.v.3.

  16. Ani zapamiętawaycie dobrotliwości y vdzielania, abowiem się Bog w takowych ofiarach kocha.
  17. Bądźcie posłuszni przełożonym waszym, y bądźcie im poddani, abowiem oni czuią o duszach waszych, iako ci ktorzy liczbę oddać maią, aby to z weselem czynili, a nie wzdychaiąc: boć to wam iest nie pożyteczno.
  18. Modlcie się za nami: abowiem dufamy iż mamy dobre sumnienie, we wszytkim żądaiąc poczciwie się zachować.
  19. Ieszcze więcey was proszę, abyście to czynili, iżbym wam rychley był przywrocon.
  20. A Bog pokoiu ktory onego wielkiego przez krewi przymierza wiecznego pasterza owiec Pana naszego Iezusa od vmarłych wywiodł /
  21. Niechay was doskonałemi vczyni we wszelakim vczynku dobrym, ku czynieniu woley iego, sprawuiąc w was to co by było wdzięcznego przed nim, przez Iezusa Krystusa, ktoremu niech będzie chwała na wieki wiekow. Amen.
  22. Zatym proszę was bracia, znoście słowo napominania, bomci do was krotko pisał.
  23. Wiecie iż brat nasz Tymoteusz wypuszczon iest, z ktorym ieslibych rychley przyszedł, nawiedzę was.
  24. Pozdrowicie wszytki wodze wasze, y wszytki święte: Pozdrawiaią was Włoszy.
  25. Łaska niech będzie z wami wszytkimi. Amen.

¶ Do Zydow napisan iest z Włoch przez Tymoteusza.
Spis Kapituł, Indeks Ksiąg